Simple Simon. jekino EDUCATIE

Simple Simon

jekino EDUCATIE

Simple Simon Film en educatie… ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-enklare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.

Doelgroep SIMPLE SIMON: vanaf 12 jaar P2

jekino EDUCATIE

www.jekino.be www.opendoek.be www.lesseninhetdonker.be

Online Filmfiche! Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinformatie.

Inhoudstafel Filmfiche _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4 - Synopsis - Technische kaart - Filmrecensies - Voor je naar de film gaat Reacties van de leerlingen_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7 Wie heeft de film gemaakt?_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9 Thematische bespreking: Asperger & Autismespectrumstoornis (ASS) _ _ _ _ _ 11 - ASS vandaag - Diagnose ASS - De ziel van Asperger in 10 facetten 1. Vasthouden aan routine, geen verandering 2. Schema’s en tabellen 3. Emoties versus kennis 4. Geen aanraking 5. Letterlijk taalgebruik 6. Houterige motoriek 7. Egocentrisme 8. Belasting van de omgeving 9. Jobsituatie 10. Isolement Beeldtaal: de vorm versterkt de inhoud _ _ _ _ _ _ _ _ 37 Films over autisme _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 41 Waar kan je terecht voor meer info of hulp? _ _ _ _ _ 42 Bijlagen_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 46 Fiche voor de leerlingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54

Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

P3

Filmfiche Synopsis

Technische Kaart

“Ik ben Simon. Ik hou van de ruimte, van cirkels en van mijn broer Sam die altijd voor mij zorgt. Ik hou niet van mensen, veranderingen en r o m a n t i s ch e komedies met Hugh Grant.” Simons regelmatige leventje gaat finaal aan diggelen wanneer Sam gedumpt wordt door zijn vriendin. Simon kan niet zonder Sam. Enkel door op zoek te gaan naar een nieuw liefje voor Sam, kan Simon zijn broer er weer bovenop helpen. Simon weet helemaal niks van de liefde – gevoelens zijn voor hem een grote warboel. Maar hij heeft wel een wetenschappelijk onderbouwd, waterdicht plan…   Met veel visuele flair en sprankelende humor geeft SIMPLE SIMON een boeiende rondleiding in de denk- en leefwereld van een jongen, op zoek naar orde in de chaos.

SIMPLE SIMON Originele Titel: I rymden finns inga känslor Regisseur: Andreas Öhman Scenario: Andreas Öhman & Jonathan Sjöberg Fotografie: Niklas Johansson Productie: Naive AB Muziek: Josef Tuulse Distributeur: Jekino

P4

Speelfilm, Zweden, 2010, Duur: 87’ Originele versie met Nederlandstalige ondertitels Met o.a. Bill Skarsgård (Simon), Martin Wallström (Sam), Cecilia Forss (Jennifer), Sofie Hamilton (Frida) www.jekino.be/simplesimon

Filmrecensies SIMPLE SIMON bloeit snel open tot een frisse, grappige en met fijne popsongs opgevrolijkte najaarsbloem. Eric Stockman in Humo Öhman slaagt erin het ongelooflijke leef- en denkpatroon van Simon bevattelijk te maken. Geregeld krijgt het beeld een extra laag met

cirkels en tekens om zo de wereld te tonen zoals Simon die ziet. Meer dan eens legt een uitgekiende fotografie in één klap de logica van zijn redeneringen bloot. Bill Skarsgård verdient alle lof voor de verbluffende vertolking van Simon. Zijn grootste verdienste ligt in het feit dat hij Simon niet als zielig afdoet. Een opmerkelijke prestatie van deze boomlange jonge acteur. http://www.kutsite.com SIMPLE SIMON performs the neat trick of finding laughs and wisdom about a central character who suffers from Asperger’s syndrome, yet does so without trivializing the serious nature of the affliction. http://www.hollywoodreporter.com Bill Skarsgård has a level of genius I haven’t seen in a long time in such a young actor. He plays the role with dignity, humility and humor. He is more real than any other portrayal of Asperger’s that I’ve seen in film. The other main roles are the wonderfully burdened brother Sam and Jennifer, who has more life in her and vitality than five wild horses. (…) The art direction combined with everything else makes one smile even in the darkest of scenes, because the colors almost become characters in the film as well. This film doesn’t undermine the audience as having to have a story spoon fed to us. Carmelo Valone, blogger

Voor je naar de film gaat In een korte inleiding kan je de leerlingen voorbereiden op de vertoning. Zorg dat ze vooraf de titel van de film weten: SIMPLE SIMON. Je kan de affiche laten zien (je vindt ze in bijlage 1 in klein formaat). Wat kunnen ze uit de affiche afleiden over de film? Door vooraf enkele aandachtspunten mee te geven, kan je de juiste verwachtingen scheppen: - De film gaat over Simon, een jongen met het syndroom van Asperger. Misschien kennen de leerlingen zelf iemand met Asperger, autismespectrumstoornis of autisme. Gedragen die zich zoals Simon? Om Simon duidelijk te profileren heeft men er een heel extreem personage van gemaakt. Het is niet de bedoeling dat iemand zich daardoor beledigd voelt. - Omdat het onderscheid tussen het syndroom van Asperger, autismespectrumstoornis en autisme tegenwoordig nauwelijks nog gemaakt wordt, kan je SIMPLE SIMON als een illustratie beschouwen van al deze varianten. - Dit ernstige onderwerp wordt op een lichtvoetige manier behandeld met veel kleur en humor. - In allerlei beeldende elementen wordt geprobeerd om Simons manier van denken ook visueel duidelijk te maken. Dat helpt je om het hoofdpersonage beter te leren begrijpen.

Reacties van de leerlingen Vlak na de vertoning wil het publiek graag z’n eerste indrukken kwijt. Je hoeft nu nog niet dieper in te gaan op alle opmerkingen; ze dienen veeleer als ‘ontladingsmoment’. Via enkele eenvoudige vragen kan je het publiek helpen om ‘stoom af te laten’:

P6

•

Wat vond je van de film?

•

Was het verhaal grappig / droevig / saai / spannend / stom / ontroerend / griezelig / meeslepend / .... ? Waarom?

•

Zijn er bepaalde dingen die je niet begreep?

•

Wie kan het verhaal in 5 zinnen navertellen? (Probeer een onderscheid te maken tussen hoofden bijzaken.)

•

Welk moment / beeld uit de film zal je het langst bijblijven?

•

Vond je het verhaal herkenbaar voor iedereen? Waarom?

•

Zou jij SIMPLE SIMON aanraden aan je vrienden of familie? Waarom wel / niet?

•

Stel dat jij de bioscoopzaal mocht vullen met mensen, wie zou er dan voor SIMPLE SIMON in de zetels zitten? Wie vind jij dat deze film zeker zou moeten zien?

P7

Wie heeft de film gemaakt? Toen Andreas Öhman de film MAGNOLIA van Paul Thomas Anderson zag, wist hij dat hij filmmaker wou worden. Hij was toen 16 jaar maar twijfelde niet over zijn toekomst. Na zijn opleiding aan de filmschool draaide hij een succesvolle kortfilm en een serie voor de Zweedse televisie. Toen was de tijd rijp voor zijn eerste langspeelfilm. Dat werd SIMPLE SIMON, waarvoor hij zelf het scenario schreef. “Ik geloof dat er trekjes van Asperger diep in ons allemaal verscholen zitten. Ze maken ons bijzonder. Net zoals Simon.” Andreas Öhman prijst zich gelukkig dat hij over een stel geweldige acteurs kon beschikken. Vooral de slungelachtige Bill Skarsgård  maakt indruk in de rol van

Simon. Tot in de kleinste details weet hij alle eigenheden van zijn personage te vatten in zijn expressie en bewegingen. Zijn grootste verdienste is dat hij van Simon geen zielige figuur maakt. Zijn hulpeloosheid wekt sympathie op en geen medelijden. Bill Skarsgård komt uit een familie van gereputeerde acteurs: zijn vader Stellan Skarsgård was een internationale ster en ook zijn broer Alex was al regelmatig op het witte doek te zien. Bill maakte zijn acteerdebuut op 10-jarige leeftijd. SIMPLE SIMON werd een succes in thuisland Zweden en werd in 2011 ingestuurd als Zweedse Oscar-kandidaat.

P9

Thematische bespreking: asperger & autismespectrumstoornis (ass) Slechts één thema staat centraal in SIMPLE SIMON. Regisseur Andreas Öhman: Dit is een film over Simon. Niet over Sam die voor hem zorgt. Niet over ouders die hem niet begrijpen. Ik toon de wereld vanuit zijn perspectief. Asperger maakt hem tot een bijzonder iemand. Ik hoop dat je van hem houdt, net zoals ik van hem hou.”

ASS vandaag “Het is een modeverschijnsel. Als je geen kind met autisme hebt, ben je niet meer hip.” versus “In onze tijd noemden we dat gewoon ‘moeilijke kinderen’. Toen werden daar niet zo veel eieren onder gelegd. Een draai rond hun oren en dan leren ze dat gedrag wel af.”

De begrippen ‘Asperger’ en ‘autismespectrumstoornis’ (vanaf nu in deze tekst ASS genoemd) raakten de voorbije jaren alom ingeburgerd. Elke school telt vandaag wel enkele leerlingen die dit etiket dragen. En niet al die kinderen met ASS gedragen zich asociaal. Sommigen kunnen een actief sociaal leven ontwikkelen. Dat betekent dat ze heel hard hun best doen om ‘normaal’ te functioneren in onze maatschappij. Dat vraagt van hen een grote inspanning. “Daarom is SIMPLE SIMON zo belangrijk,” zegt Annemie Mertens van het kenniscentrum AutismeCentraal. “Soms geloven mensen niet dat ASS een ernstige handicap is. SIMPLE SIMON toont duidelijk dat mensen met ASS zware problemen ondervinden om zich in de maatschappij in te passen. En dat ASS leefbaar is voor personen met Asperger en voor de mensen in hun omgeving als er op

P 11

een juiste manier mee omgegaan wordt.” Wilfried Peeters van het Expertisecentrum Autisme van het UZ Leuven: “Tegenwoordig is niet elke autist een schuwe persoon die geen sociaal contact kan leggen. We zien dat mensen met ASS best wel zin kunnen hebben in sociale contacten. Maar onze maatschappij is een pak veeleisender geworden op het vlak van communicatie. Een leerling moet nu niet enkel flink zijn tafels van buiten leren, hij moet ook zelfstandig kunnen werken en sociaal zijn.” Tegenwoordig weet bijna iedereen wat autisme is. Steeds meer mensen krijgen er van nabij mee te maken. Vroeger werd bij 2 à 5 mensen op 10.000 autisme vastgesteld. Vandaag heeft 1 op 165 mensen ASS. Dat laat zich merken in de scholen. Leerlingen met ASS worden er begeleid door GONleerkrachten. Dat zijn leerkrachten met ervaring in het bijzonder onderwijs die extra hulp bieden aan leerlingen in het gewoon onderwijs. GON-begeleidster Inge Meeus: “We zien steeds meer gevallen opduiken in de scholen. Dat is logisch: statistisch gezien zijn er op elke school met 1.000 leerlingen minstens 6 leerlingen met ASS. Ik heb het gevoel dat de meeste scholen daar goed mee omgaan. Voor veel basisscholen is het intussen een bekend gegeven en ook de

P 12

secundaire scholen springen mee op de kar.” Zo verdwijnt autisme uit de taboesfeer. Wilfried Peeters: “De dingen die mensen met ASS doen, zijn ook niet zo ongewoon. Ook mensen zonder autisme trappen weleens in een grap of hebben niet altijd in de gaten wanneer ze aan het zeuren zijn.”

Diagnose ASS Simon: “Sommigen denken dat ik een idioot ben. Maar dat ben ik niet. Ik wil gewoon dat alles blijft zoals het is. Ik hou niet van verandering.” De eerste keer dat we Simon in de film te zien krijgen, springt hij krijsend uit de ton waarin hij zich heeft opgesloten. Niet bepaald een fraai beeld van een persoon met autisme. Gelukkig krijgen we later nog andere facetten van zijn persoonlijkheid te zien. De diagnose ‘Asperger’ wordt steeds minder gehanteerd. Tegenwoordig gebruiken we de term ‘autismespectrumstoornis’ (ASS) voor alle stoornissen binnen deze brede koepel. Annemie Mertens: “In Simon vinden we veel herkenbare eigenschappen terug die passen binnen het beeld van au-

Definitie van autisme: Autisme wordt gekenmerkt door een andere informatieverwerking in de hersenen. Informatie die via de zintuigen binnenkomt, wordt bij mensen met autisme anders verwerkt. Ze hebben moeite om de details die ze waarnemen te verwerken tot een samenhangend geheel; dit vraagt extra tijd en energie. Veel mensen met autisme zijn daarom over- of ondergevoelig voor bepaalde prikkels zoals geluid, geur of aanraking. Ze kunnen daarop reageren op een

manier die voor buitenstaanders onbegrijpelijk is. Als gevolg van hun manier van informatieverwerking hebben mensen met autisme moeite met communicatie (nemen taal vaak letterlijk en ontcijferen moeilijk gelaatsexpressies en gebaren), sociale relaties (moeite om contacten te leggen en om sociale regels spontaan te begrijpen) en verbeelding (vasthouden aan routine). (bron: Vlaamse Vereniging Autisme)

P 13

tisme. Deze eigenschappen zijn van toepassing op sommige mensen met ASS, maar niet op alle personen en zeker niet altijd in dezelfde mate.” Met andere woorden: Simons karaktertrekken zijn allemaal mogelijke eigenschappen van autisme, maar in werkelijkheid vind je ze nooit allemaal terug in één persoon. Bovendien zijn een aantal eigenschappen omwille van het filmverhaal sterk uitvergroot (bvb veel kinderen met ASS zonderen zich graag af, maar in een ton kruipen… dat is wel heel uitzonderlijk). Daarom zijn niet alle mensen met autisme even blij met de film. In Zweden, waar de film gemaakt werd, veroorzaakte SIMPLE SIMON heel wat commotie. Een lid van de Zweedse Asperger Vereniging verwoordt het zo: “Wij vrezen dat SIMPLE SIMON zal bijdragen tot het excentrieke beeld van Asperger. De media tonen enkel Aspies (Britse term voor een persoon met Asperger) met overduidelijke kenmerken, terwijl de meesten van ons in het dagelijkse leven voor de buitenwereld behoorlijk normaal lijken. Wij horen zo vaak: ‘Oh, heb jij Asperger? Dat had ik nooit verwacht.’ Elk van Simons gedragselementen heb ik al in Aspies gezien, maar nog nooit allemaal samen

P 14

in dezelfde persoon. De kijker moet beseffen dat het spectrum heel breed is. En Aspies moeten er op voorbereid zijn dat ze misschien niet zullen houden van de manier waarop het syndroom in de film wordt voorgesteld.”

•

• De verantwoording van regisseur Andreas Öhman “Toen ik een boek las over Asperger, begon ik te begrijpen hoe mensen de wereld op een heel andere manier kunnen ervaren. Zo’n bijzonder personage wou ik dolgraag op het scherm tot leven wekken: simpel, komisch maar ook heel complex.” Vreesde hij reacties omdat hij een komedie maakte over Asperger? “Volgens mij kan je lachen met alle dingen des levens. Als je het op de juiste manier doet. Humor is een werktuig om probleemonderwerpen aan te kaarten.”

Vragen aan de leerlingen: •

•

Had je voor de film al ooit over ‘Asperger’ gehoord? Of over ‘autismespectrumstoornis’? Hoe kende je die begrippen? Klopte jouw beeld met wat je in SIMPLE SIMON zag? Wat is het eerste beeld dat je van Simon te zien krijgt? Wel-

•

ke indruk krijg je van hem? Kan je dat beeld later nog bijstellen? Vind je dat er te veel aandacht wordt besteed aan mensen met ASS? Ook op school? Of te weinig misschien? Komt er een GON-leerkracht op school? Kan ze iets vertellen over de verschillende doelgroepen waarmee ze te maken krijgt? Kan ze meer vertellen over de specifieke problemen van leerlingen met ASS? Of zit er een leerling met ASS in je klas? Misschien wil hij samen met de GON-leerkracht iets kwijt over SIMPLE SIMON. Was hij tevreden met het beeld dat in de film werd geschetst? “Onze maatschappij is een pak veeleisender geworden op het vlak van communicatie. Je moet tegenwoordig in alle omstandigheden vlot communiceren, uitkomen voor je mening en inspelen op sociale prikkels.” In onze informatiemaatschappij komen er steeds meer indrukken op ons af. Onze ‘informatiefilters’ worden steeds meer op de proef gesteld. Welke bevolkingsgroepen worden daar het hardst door getroffen (bvb bejaarden, jongeren, kansarmen,…)? Welke uitdagingen houdt dat in voor een persoon

•

met autisme? Kan er in films gelachen worden met elk probleem? Waarom wel / niet? Zag je al ooit films die daarin overdreven? Drijft de film volgens jou de spot met Simon? Waarom wel / niet?

Oefening

Deze illustraties (zie ook bijlage 2; bron: Vlaamse Vereniging Autisme) vatten een aantal kenmerken van autisme samen. Welke herken je in Simon? Bij iedereen zijn er wel één of meerdere van deze kenmerken aanwezig. Maar pas als er veel kenmerken aanwezig zijn bij één persoon, spreken we van autisme. Omcirkel in bijlage 2 één kenmerk dat ook op jou van toepassing is. Misschien waren er nog karaktertrekken van Simon die je herkende. Ben je een cijferknobbel? Ben je zenuwachtig als er onverwacht bezoek voor de deur staat? Maak je vaak lijstjes of schema’s? Betekent dit dat jij autisme hebt?

P 15

Inleefoefening Personen met autisme hebben soms de indruk dat ze moeten meedraaien in een sociale wereld waarvan ze de spelregels niet kennen. Dat gevoel kan je creëren via volgende inleefoefening (uit: ‘Kinderen met autisme en een normale begaafdheid – een begeleidingsprogramma voor oudergroepen’, André Kuyper & Serge Tiberghien, Uitgeverij Lannoo Campus).

Aan de spelers die in het lokaal blijven, worden volgende spelregels uitgelegd: •

• •

•

Nodig: Enkele groepjes spelers en evenveel kaartspelen, afzonderlijke tafels om de groepjes te laten spelen. Speelduur: 5 à 10 minuten per spel. Verdeel het gezelschap in groepjes van minstens drie deelnemers Van elk groepje moet iemand het lokaal verlaten. Aan de overige deelnemers worden de spelregels uitgelegd (zie hieronder). Het is heel belangrijk om die regels strikt te volgen. De spelers die het lokaal worden uitgestuurd, krijgen de volgende uitleg: in het hoogland van Autistan leeft een nomadische stam kamelenhoeders. Je bent te gast op een clanbijeenkomst. Het begroetingsritueel bestaat uit het gezamenlijk spelen van een kaartspel. Er wordt verwacht dat jij meespeelt. Bij dit ritueel wordt niet gesproken.

P 16

•

Het volledige kaartspel wordt verdeeld over de spelers. De deler begint. Iedereen gooit beurtelings een kaart. Wie de beste kaart gooit, mag rapen en opnieuw een kaart leggen. De waarde van de kaarten: * boer, vrouw, heer en aas hebben geen waarde. Ze tellen niet mee. * de waarde van de overige kaarten wordt omgekeerd; kaart 2 krijgt de hoogste waarde, en zo afdalend tot 10 (Bijvoorbeeld: harten heer, schoppen negen, klaver twee – klaver twee wint de slag en mag als eerste een nieuwe kaart op tafel gooien.) Afspraken: * Als er een acht wordt gelegd, begint iedereen te lachen. * Als er een drie wordt gelegd, mag de volgende speler geen kaart leggen. * Er wordt niet gesproken tijdens het spel.

Zo wordt er een spel gespeeld waarvan niet alle spelers de regels beheersen. Zo voelt het ook om mee te draaien in een sociale wereld waarvan je de spelregels niet kunt vatten.

Vragen om te stellen aan de persoon die de spelregels niet kende: • • • • •

•

Wacht dacht je toen je buiten stond? Dacht je dat er zonder regels gespeeld werd? Dacht je dat er vals gespeeld werd? Wat dacht je toen er gelachen werd? Hoe voelt het aan om als enige de spelregels niet te kennen? Hoe voelt het aan om ‘er niet bij te horen’? Was het stresserend?

P 17

De ‘ziel’ van Asperger in 10 facetten Simon is niet zielig; hij vindt alleen moeilijk zijn weg in onze chaotische wereld. Kan niet iedereen zich daar nu en dan mee identificeren? SIMPLE SIMON slaagt er in om ‘de ziel van Asperger’ bevattelijk te maken voor het publiek. In het openingskwartier geeft de film een rondleiding in de denkwereld van Asperger: we ontdekken Simons typerende gewoontes en gedragspatronen. Wilfried Peeters: “Wat mensen met ASS gemeenschappelijk hebben, is hun probleem om (zintuiglijke en andere) prikkels te integreren. Ze worden erdoor overweldigd. In sociale situaties zitten er veel prikkels waarop je op gepaste wijze moet reageren. Voor mensen zonder ASS gebeurt dat zonder nadenken, bij iemand met ASS niet.” Mensen met autisme moeten wetenschappelijk leren begrijpen wat gewone mensen instinctief begrijpen.

We hebben uit de film 10 gedragskenmerken van Simon gefilterd die typerend kunnen zijn voor mensen met autisme. Niet al deze gedragskenmerken zijn van toepassing op elke persoon, maar ze horen wel allemaal thuis binnen het autismespectrum.

1. Vasthouden aan routine, geen verandering Elke nieuwe situatie waarin wij belanden, zorgt voor een heleboel prikkels: we moeten ons afvragen hoe we in deze situatie zo goed mogelijk reageren. Iemand die het moeilijk heeft om met prikkels om te gaan, heeft liefst dat alles blijft zoals het is. Mensen met ASS hebben last om hun vaste patronen te doorbreken. Routine is altijd

P 19

te verkiezen boven verandering. Telkens Simon de keuken ingaat, knippert hij 3 x met het licht. In alle chaos die hem omringt, is dat een houvast, een zekerheid. Hij kijkt liever voor de 20ste keer naar A SPACE ODYSSEY dan één keer naar een film die hij niet kent. Simon is niet gehecht aan Frida, maar hij is gehecht aan de duidelijke schema’s die verbonden zijn aan het leven met Frida. “Sam kookt, ik dek de tafel en Frida doet de vaat. Zo is het goed verdeeld.” Haar vertrek gooit alle vertrouwde routine in de war. Simon is niet flexibel genoeg om zijn schema aan te passen aan de omstandigheden. De eerste ochtend na haar vertrek komt hij al te laat. In zijn eetgedrag toont Simon geen flexibiliteit: • Hij wil niet afwijken van zijn vast menu: “Maandag: worst met pasta, dinsdag: pannenkoeken, woensdag: warme kaasbroodjes, donderdag: rösti’s, vrijdag: taco’s, zaterdag: pizza, zondag: Sams courgette speciaal.” • Hij eet op vaste tijdstippen. Zelfs als Sam niet thuis is, zit Simon aan tafel te wachten. Het idee dat er geen eten geserveerd wordt op dat vaste moment, kan hij niet vatten. • Wanneer Jennifer broodjes klaarmaakt, is hij compleet ge-

P 20

focust op één detail: het moeten ronde broodjes zijn! Simon heeft een hekel aan verrassingen. Daarom is het vreemd dat hij zijn dagelijkse routine durft doorbreken en met Jennifer mee naar huis gaat. Om Sam en Jennifer te koppelen, is hij tot veel bereid!

A SPACE ODYSSEY Simons favoriete film heet 2001: A SPACE ODYSSEY, een science fiction klassieker (1968) van Stanley Kubrick over een ruimteschip dat een ontdekkingsreis maakt door het heelal. Het beroemdste fragment uit de film is de openingsscène op de tonen van het muziekstuk ‘Also sprach Zarathustra’ van Richard Strauss. In de generiek van SIMPLE SIMON wordt nadrukkelijk verwezen naar deze scène: de bekende melodie wordt komisch vervormd en de machtige paukenslagen worden vervangen door Simons onhandige drumspel.

Vragen aan de leerlingen: • •

•

Waarom houdt Simon van Frida’s aanwezigheid in huis? Wat is er zo typerend aan Simons eetgedrag? Kan je dat verklaren vanuit zijn ASS? Wat is het gemeenschappelijk element in alle gerechten die Simon opsomt? Zijn er in jouw leven routines waaraan je gehecht bent. Zijn er zaken die je altijd op precies dezelfde manier doet? Zoek het niet te ver. Bij eenvoudige,

•

dagelijkse handelingen zoals wassen, tanden poetsen, naar het toilet gaan, ontbijten, enz. heb jij misschien ook vaste gewoonten. Sam zegt op het einde van de film: “Sommige dingen veranderen. Dat is niet altijd iemands schuld. Alles verandert.” Waarom zegt hij dat? Wat bedoelt hij daarmee?

P 21

Om orde en voorspelbaarheid te bewaren, is ‘tijd’ een belangrijke factor. “Tijd zorgt voor evenwicht. Als je niet op tijd bent, ontstaat er misschien chaos.” Simon kijkt voortdurend op zijn horloge. “Als je zo afhankelijk bent van tijd gebeurt er nooit iets onverwachts.” – “Ik hou niet van onverwachte dingen.”

Vragen aan de leerlingen: •

•

•

2. Schema’s en tabellen Om structuur te brengen in zijn leven, gebruikt Simon schema’s en tabellen. Die wil hij nooit wijzigen: • tanden poetsen gebeurt met een afgemeten maatje tandpasta • kleren draagt hij in rood en blauw • de badkamertijd is perfect uitgemeten • de tafel wordt steeds op dezelfde manier gedekt • … P 22

Schema’s zijn belangrijker dan mensen. Simon gaat de badkamer binnen hoewel hij weet dat Frida onder de douche staat. Halverwege de speech van zijn werkgever wandelt hij weg… de tijd zit er op. Hij belt 3 x aan bij Frida en zegt telkens: “Goedendag. Ik ben Simon.” Want dat hoort zo als je aanbelt. Mensen met autisme hebben vaak geen oog voor de grotere context van een gebeurtenis en laten zich leiden door hun eigen wetmatigheden. Dat heet ‘contextblindheid’.

Ken je nog voorbeelden van strikte schema’s en wetten die Simon hanteert in zijn leven? Weet je wat ‘contextblindheid’ betekent? Ken je nog voorbeelden uit de film? Waarom is tijd zo belangrijk voor Simon? Je hebt mensen die altijd ruimschoots te vroeg, ruimschoots te laat of precies op tijd komen. Tot welke categorie reken jij jezelf? Heeft dat gevolgen voor jouw manier van leven?

Inleefoefening De betekenis van een signaal kan erg verschillen naargelang de context. De volgende oefening illustreert hoe de context de betekenis van een signaal verandert en hoe complex onze sociale afspraken zijn. De leerkracht maakt vooraan in de klas 6 x hetzelfde gebaar: een opgestoken hand. De leerlingen moeten telkens opschrijven wat het gebaar betekent. Nadien geeft de leerkracht de verklarende context, en blijkt dat diezelfde opgestoken hand telkens een andere betekenis had: 1. Ik probeer in het café de aandacht van de ober te trekken. 2. De prins zwaait van op het paleisbalkon de massa toe. 3. Je bent net overgestoken voor een rijdende auto en je wilt je vluchtig excuseren. 4. Je antwoordt op de vraag ‘met hoeveel personen komen jullie vanavond?’. 5. Een politieagent doet het verkeer halt houden. 6. Een politieagent die het verkeer regelt… ziet net zijn neefje op de fiets voorbij komen.

P 23

3. Emoties versus kennis “Ik heb liever cirkels dan mensen. Cirkels zijn eindeloos. Mensen zijn complex en moeilijk te begrijpen.”

Emoties zijn onvoorspelbaar; wetenschap is exact en voorspelbaar. Daarom verkiest Simon feiten altijd boven emoties. De originele titel van de film ‘I rymden finns inga känslor’ betekent ‘In de ruimte zijn er geen gevoelens’. Simon is dol op astronomie: “In de ruimte zijn er geen problemen, geen misverstanden, geen chaos. Omdat er in de ruimte geen gevoelens zijn.” Simon vindt gevoelens ontzettend complex. Daarom houdt hij meer van boeken over het heelal dan van films met Hugh Grant (een acteur die van romantische komedies zoals FOUR WEDDINGS AND ONE FUNERAL en NOTTING HILL zijn handelsmerk maakte). Sam weet precies hoe hij iets moet uitleggen opdat Simon het zou begrijpen. Hij gebruikt graag wiskundige vergelijkingen. “Ik heb Frida nodig. Ze helpt me, net zoals ik jou help. Je moet haar dus helpen. Als één van ons verdwijnt, is het evenwicht verstoord.” Ook voor de aan-

P 24

trekkingskracht tussen jongens en meisjes heeft hij een verklaring. “Het zou saai zijn als mijn lief net hetzelfde karakter had als ik. Net zoals dezelfde polen van een magneet elkaar afstoten, kunnen mensen die erg op elkaar lijken elkaar ook afstoten. Net zoals tegengestelde polen van een magneet elkaar aantrekken, kunnen heel verschillende mensen zich tot elkaar aangetrokken voelen.” Jennifer hanteert ook zulke schema’s wanneer ze het verband tussen geluk en verdriet uitlegt. Mensen met autisme hebben vaak moeite om emoties correct in te schatten. Daarom probeert Simon altijd om gevoelens te beredeneren. •

“Sam is 937 keer beter dan ik.” Dat heeft hij op één of andere manier uitgerekend.

•

Het mysterie van de liefde probeert hij te vatten in wiskundige vergelijkingen: een wetenschappelijk onderbouwd plan om een meisje te vinden dat past bij Sam. “Ik heb 13 vragen nodig over Sams karakter. Dan moet ik een meisje vinden dat voldoet aan alle antwoorden.”

Simon probeert alles te herleiden tot exacte wetenschap. Zijn redeneringen zijn puur rationeel: •

Tijdens een spelletje Pictio-

nary heeft iedereen talrijke associaties bij ‘water’. Simon probeert dit begrip te tekenen in de vorm van één zuurstofatoom en twee waterstofatomen. •

Simons visie op basketbal. “Basketbal is gemakkelijk omdat de bal slechts 96,5 % van de omtrek van de ring bedraagt. Je moet alleen de snelheid, de massa en de hoek berekenen.” Simon is een kei in vrijworpen!

Om menselijke gevoelens te herkennen, worden ze voor Simon herleid tot emoticons. In de praktijk leest Simon zulke emoticons

af van menselijke gezichten. (Zo vraagt hij aan Jennifer of ze bedroefd is vanwege een beweging die hij registreert in haar mondhoeken.) Soms heeft hij het moeilijk om emoties op de juiste manier te herkennen, want “soms kijken mensen verdrietig, ook als ze blij zijn. Toen Sam verkozen werd tot beste speler, huilde mam. Ze was blij. Maar toch huilde ze.” Dat je niet enkel kan huilen van pijn of verdriet, maar ook van geluk, van het lachen, omdat de wind in je ogen waait of omdat je een ui aan het snijden bent, is een nuance die Simon moeilijk kan vatten.

P 25

Einstein Sam noemt zijn broer al lachend ‘Einstein’, vanwege zijn wiskundige manier van redeneren. Er wordt beweerd dat de grote geleerde Einstein vermoedelijk… Asperger had!

Vragen aan de leerlingen:

Enkele van Simons vragen over Sams persoonlijkheid: • Romantiek of science fiction? • Honden of katten? • Maak je geluid tijdens het vrijen? • Kan je de vaat doen? • Trein of bus? • Ketchup of mosterd? • Hou je van sport? • Zoethout of fruitsnoepjes? • Zou je het leuk vinden als je lief wetenschappelijk ideaal voor jou is?

P 26

•

Waarom is Simon zo geïnteresseerd in het heelal en in wiskundige problemen?

•

Simon zegt aan Jennifer dat hij niet in het lot gelooft. Weet je nog wat volgens hem wel zijn leven bepaalde? (“wiskunde en determinisme”)

Oefening Stel samen met de leerlingen een lijst op met 10 willekeurige vragen op basis van objecten of voorwerpen die je rondom jou ziet. (Bvb draag je liever een muts of een pet? Drink je liever uit een glas of een beker? Enz.) Dan beantwoordt elke leerling individueel deze vragenlijst. Kan je op basis van de resultaten besluiten wie er in de klas goed opschiet met wie? Leg de lijst voor aan je ouders of aan bevriende koppels. Beantwoorden ze alle vragen hetzelfde? Kan je op basis daarvan besluiten dat ze the perfect match zijn voor elkaar? Waarom wel/ niet?

•

•

Een van de vragen op Simons lijst: “Zou je het leuk vinden als je lief wetenschappelijk ideaal voor jou is?” En jij? Waarom wel/niet? “Het zou saai zijn als mijn lief net hetzelfde karakter had als ik.” Ben je het daarmee eens?

Oefening Om aan te geven hoe moeilijk het is om emoties te herkennen zonder een bredere context, vind je in bijlage 3 een lijst met pictogrammen zoals mensen met ASS die gebruiken. Denk je dat zo’n

lijst nuttig kan zijn voor mensen met autisme? Mogelijkheid 1: Kunnen de leerlingen de juiste gevoelens invullen bij de symbolen? Mogelijkheid 2: In bijlage 4 vind je enkele foto’s. Kunnen de leerlingen de juiste emoticons bij de close-up plaatsen? Hoe zouden ze de getoonde emotie omschrijven? Op de volgende pagina vind je de volledige foto, m.a.w. je krijgt ook de ruimere context te zien. Verandert nu hun interpretatie van de emotie? Welke conclusies trek je daaruit?

4. Geen aanraking “Wat doe je nou?” – “Ik sla jou.” “Waarom?” – “Ik heb Asperger.” “En daarom mag je mensen slaan?” – “Ik hou er niet van om aangeraakt te worden.” Simon wordt niet graag aangeraakt. Een aanraking is niet enkel een heel sterke maar ook een heel verwarrende prikkel. Achter elke aanraking gaan heel complexe afspraken schuil. Een klap kan vriendschappelijk of boos bedoeld zijn. Een kus kan formeel of intiem zijn. Je geeft de dokter een hand als je op consultatie gaat, maar

P 27

5. Letterlijk taalgebruik

sociaal verkeer is het verschil tussen ‘eerlijk’ en ‘onbeschoft’ soms heel miniem.

“Wie denk jij wel dat je bent?” - “Ik ben Simon.”

niet als je hem op straat tegenkomt. De directeur mag jou een schouderklopje geven, maar jij mag dat niet bij hem. Aanraking is vaak een bron van verwarring en daarom bedreigend. Wanneer Frida te dicht komt, staat de angst in Simons ogen te lezen. Jennifer daarentegen is fysiek heel ongedwongen. Dat leidt tot enkele komische scènes maar ook tot een subtiel en ontroerend slotbeeld. Mensen met autisme hebben het vaak moeilijk om spontaan fysieke genegenheid te tonen, tenzij op een houterige, geritualiseerde manier.

P 28

•

Wat vond je van het einde? Vond je het toepasselijk? Ontroerend? Overdreven? Waarom?

Mensen zeggen in een gesprek niet altijd exact wat ze bedoelen; ze gebruiken metaforen of overdrijvingen. Maar Simon vat elk woord letterlijk op. Zegswijzen begrijpt hij niet. “Tijd is geen geld. Tijd is tijd en geld is geld.” Hij blijft blind voor de context waarin woorden worden uitgesproken. “Die film duurt minstens 4 uur.” – “Nee, 2 uur, 22 minuten en 37 seconden.” Hij begrijpt niet de boodschap achter Frida’s opmerking; hij hoort enkel het exacte cijfer. “Is het einde van de wereld nabij?” – “Binnen 5 miljard jaar wordt de aarde opgeslokt door de zon.” Simon zegt: “Vertrouw geen mensen. Ze zeggen iets, maar bedoelen iets anders.”

•

“Simon has momentarily reestablished the balance in his life and made a new friend beyond his brother. But this is no guarantee that chaos won’t resume the next morning.” (http://www.hollywoodreporter.com) Hoe denk je dat het verder zal aflopen met Simon ?

Autisten praten vaak recht voor de raap, ook al is dat soms ongepast. Op straat spreekt Simon onbeschaamd willekeurige meisjes aan: “Mag ik je enkele vragen stellen? Maak je geluid tijdens het vrijen?” ‘Een leugentje om bestwil’ kent hij niet. Maar in ons

Vragen aan de leerlingen: •

Herinner jij je nog het einde van de film? Wat gebeurde er precies? Waarom was dit voor Simon een belangrijke stap?

Vragen aan de leerlingen: •

Wat bedoelt Simon wanneer hij zegt: “Sam is de enige die bedoelt wat hij zegt”?

•

Iedereen vertelt – misschien dagelijks – wel eens een kleine leugen. Bvb in simpele gesprekken zoals “Hoe gaat het ermee?” – “Ach, goed.” Hoe zit dat bij Simon?

•

Een leugentje om bestwil, mag dat volgens jou?

P 29

Oefening * Beeldspraak wordt door mensen met autisme niet altijd correct begrepen. Hoe zou een persoon met autisme kunnen reageren op uitspraken zoals: •

“Ik zal dadelijk met de deur in huis vallen.”

•

“Vertel op, ik ben één en al oor.”

•

“Die jongen is echt een zachtgekookt eitje.”

Kan je nog meer voorbeelden bedenken van zulke uitspraken? * Mensen zeggen niet altijd precies wat ze bedoelen. Wat kunnen mensen bedoelen met volgende uitspraken: •

“Nee hoor, je hoeft niets te kopen voor mijn verjaardag.”

•

“Zeg eens eerlijk wat je van mijn nieuwe schoenen denkt.”

•

“Vind je het lekker? Je mag er zoveel van eten als je wilt.”

Wat kunnen de gevolgen zijn als je deze uitspraken letterlijk interpreteert? Kan je nog meer voorbeelden bedenken van zulke uitspraken? In bijlage 5 vind je enkele cartoons omtrent ‘letterlijk taalgebruik’ (bron: AutismeCentraal).

6. Houterige motoriek Net zoals Simon hebben sommige mensen met autisme een stijve, houterige manier van bewegen. Helemaal gefocust op hun doel, hebben ze geen besef van de manier waarop anderen hen bekijken. Simon heeft een bijna mechanische manier van bewegen wanneer hij loopt (stijf rechtop), drumt en basketbal speelt.

De badge Simon laat er geen twijfel over bestaan. Hij draagt zijn diagnose – fier bijna – op een badge op zijn borst: “Ik heb Asperger!” In sommige landen worden zulke badges frequent gedragen. Annemie Mertens: “Met die badge stigmatiseer je jezelf, maar het helpt ook om de wereld onder controle te houden. Mensen met Asperger vragen zich niet af wat anderen van zo’n badge denken.” Wat vind jij van zo’n badge? Een goed idee? Zie je voor- en/of nadelen?

7. Egocentrisme Simons contact met de wereld wordt gestuurd door zijn egocentrisme (dat is niet hetzelfde als egoïsme!): de wereld draait vanuit hem, vanuit zijn intenties, zonder rekening te houden met de anderen. Compromissen sluiten met een persoon met autisme is ontzettend moeilijk. • Simon kan zich niet neerleggen bij de filmkeuze van zijn huisgenoten. •

P 30

Hij accepteert geen pizza op vrijdag.

•

Als hij de tequila niet lust, spuwt hij hem uit.

Het is moeilijk om egocentrisme niet te verwarren met egoïsme. Zelfs Sam beweert: “Simon denkt alleen aan zichzelf.” Daarom wekt zulk gedrag vaak wrevel op. Toch hebben autisten vaak het beste voor met anderen. Op hun eigen manier kunnen ze mensen graag zien en waarderen. Ook de zoektocht naar een partner voor Sam gebeurt met de beste bedoelingen. Het is voor Simon een enorme opdracht die

P 31

zijn vertrouwde wereld overstijgt. Sams negatieve reactie merkt hij niet eens op. Wanneer zijn plan niet werkt, raakt hij enorm gefrustreerd. Mensen met autisme hebben vaak één plan in hun hoofd, houden geen rekening met mogelijke alternatieven en ook hier wint de logica het van andere argumenten. “Jullie moeten een koppel worden. Het moet!” Dat resulteert bij Simon in een oncontroleerbare driftbui.

Vragen aan de leerlingen:

Annemie Mertens: “Het laatste deel van de film lijkt me nogal onwaarschijnlijk. Simon neemt de touwtjes in handen en gaat een romantisch diner voor om zijn broer organiseren. Ook bij mensen met autisme kan motivatie ervoor zorgen dat ze een extra inspanning (die hen niet eigen is) willen leveren en dat ze zichzelf overstijgen. Maar ze kunnen er niet niet-autistisch door worden. Het is niet iets dat je ‘met veel goede wil kan genezen’. Evenmin kan vaders geld Simon overtuigen om eventjes ‘geen autist meer te zijn’. De organisatieproblemen worden in SIMPLE SIMON net iets te makkelijk opgelost.”

8. Belasting van de omgeving

•

“Compromissen sluiten met een persoon met autisme is ontzettend moeilijk.” Werd dat duidelijk in de film?

•

Waarom is het organiseren van de dreamdate voor Simon zo’n veeleisende opdracht?

•

Waarom wordt Simon zo kwaad na afloop van het etentje?

Simon kan niet zonder Sam; hij vertrouwt blind op zijn grote broer. Geen wonder dat Sam zich ‘overvraagd’ voelt. SIMPLE SIMON toont hoe iemand met ASS zijn omgeving onder druk kan zetten. Dat brengt de relatie tussen Sam en Frida in gevaar. Wanneer Simon zonder discretie hun vrijpartij verstoort, is dat de druppel die bij Frida de emmer laat overlopen. Sam staat voor een vreselijk dilemma: “Ik kan mijn broer niet laten vallen. Hij heeft me nodig.” Ook wanneer Simon een middag verdwijnt, maakt Sam zich vreselijk ongerust. Simons ouders kunnen hem niet opvangen; het zijn karikaturale

P 32

figuren die in het verhaalverloop volledig afwezig blijven. Ze lijken bang van hun zoon, die ze niet begrijpen. In moeders ogen laait paniek op wanneer Simon ‘zijn kuren heeft’. Simon ontwijkt elk contact met hen. Hij voelt zich “geland in vijandelijk gebied. Vernietig eerst de vijand.” Annemie Mertens: “Mensen met autisme kunnen een belasting zijn voor hun directe omgeving. In heel wat scholen wordt er een ‘buddy-systeem’ gehanteerd maar worden buddies door hun medeleerling met autisme overvraagd. Ze hebben nu en dan een adempauze nodig.”

Vragen aan de leerlingen: •

De ouders tonen geen begrip voor de toestand van Simon. Kan je hun houding begrijpen?

•

Hoe denk je dat de situatie er uitzag toen Simon nog thuis woonde?

•

Simon geeft één keer commentaar op zijn ouders wanneer hij vanuit de ton praat met Sam. Met welke woorden omschrijft hij de situatie thuis? Hoe moeten we dat interpreteren?

•

Simon brengt in de film nog 1 x een bezoekje aan het ouder-

P 33

lijk huis en ook moeder komt hem 1 x bezoeken. Hoe verlopen deze ontmoetingen? •

Kan je begrip opbrengen voor de situatie van Sam? waarom voelt Sam zich verantwoordelijk voor Simon? Op welke manier beïnvloedt dat zijn dagelijkse bezigheden?

•

Waarom draagt Simon een foto van Sam bij zich?

•

Kan jij oplossingen bedenken waardoor Sam niet zodanig overvraagd zou worden? Kan hij de verantwoordelijkheid over Simon met iemand delen?

•

Kan je begrip opbrengen voor de houding van Frida? Op welke manier zet Simon haar relatie met Sam onder druk?

9. Jobsituatie Het is voor mensen met autisme soms moeilijk om een job te vinden. Communicatie en flexibiliteit zijn voor de meeste werkgevers heel belangrijk. Wilfried Peeters: “In vrijwel elke job zijn samenwerking en sociale spelregels belangrijk, veel meer dan vroeger.” Simon heeft wel een baan (weliswaar eentje die zijn bijzondere gave voor wiskunde en wetenschappen onbe-

P 34

nut laat). Zijn job geeft mee structuur aan zijn leven. SIMPLE SIMON biedt hoop voor mensen met ASS. Hun toekomst kan alle kanten op, afhankelijk van de werkomgeving waarin zij belanden. Er bestaan diverse tewerkstellingsprojecten die proberen om de specifieke talenten van mensen met autisme te benutten op de arbeidsmarkt, o.a. in de IT-sector.

10. Isolement “Voor sommige mensen is 13 een ongeluksgetal. Voor mij niet. Het is een priemgetal, enkel deelbaar door zichzelf. Net als ik.”

Simon heeft geen behoefte aan vrienden (“Ik hoef geen vrienden; gevoelens veroorzaken problemen”). Hij zoekt enkel contact met mensen wanneer hij een doel heeft, bvb het vinden van een partner voor Sam. Oogcontact vermijdt hij. (Sommige mensen met autisme vergelijken de ervaring van oogcontact met het gevoel van een elektrische schok.) Iedereen heeft methodes om sociaal contact te vermijden als je dat wil: de ene gaat urenlang hardlopen met een iPod op, de ander gaat in de garage aan zijn auto

knutselen. Vaak is het opzoeken van isolement perfect maatschappelijk aanvaard. Maar Simons isolement gaat heel ver. Op crisismomenten trekt hij zich terug in totale afzondering in een metalen vat (dat in zijn verbeelding een ruimteschip is in een baan om de aarde). Annemie Mertens: “Zich opsluiten in een ton is zeker geen typisch gedrag voor personen met ASS. Maar er zijn wel andere, meer herkenbare manieren waarop zij zich onttrekken aan sociaal contact, bvb door tijdens de speeltijd liever alleen te zijn dan aan

spelletjes mee te doen of door op een verjaardagsfeestje ‘asociaal’ alleen te spelen.” Vragen aan de leerlingen: •

Wat doet Simon wanneer hij zich wil isoleren? Wat gebeurt er dan in zijn verbeelding? Hoe slaagt Sam er in om dat isolement te doorbreken?

•

Jij hebt vast ook wel eens moment waarop jij je wil afzonderen van de buitenwereld. Wat doe jij in zo’n geval?

P 35

Beeldtaal: de vorm versterkt de inhoud Regisseur Andreas Öhman probeert om Simons aparte kijk op de werkelijkheid visueel in de verf te zetten. Dat doet hij op verschillende manieren. - Simons denkpatronen krijgen vorm in schematische figuren die soms in beeld verschijnen. Schema’s die Simon in z’n hoofd hanteert: de cirkel die loopt via vreugde en verdriet, de druk van een tikkende klok, een schema om de tafel te dekken, emoticons van menselijke gelaatsuitdrukkingen,… In deze schema’s en patronen worden de logica en redeneringen blootgelegd die zo typerend zijn voor Simons manier van denken. - Simons is gefascineerd door het heelal. Dat thema komt al in de speelse generiek in beeld. Nu en dan vlucht Simon weg in ruimtevi-

sioenen die ons meevoeren in een baan rond de planeet. Maar wanneer Simon met een grote crisis worstelt, zien we hoe een regen van meteorieten inbeukt op zijn ‘ruimteschip’ tijdens een halsbrekende vlucht. - De camera besteedt veel aandacht aan Simons voorkeur voor ronde vormen. Er staan opvallend veel ronde voorwerpen in het interieur. En terwijl Simon zijn weekmenu opsomt, brengt de camera alle ronde gerechten in beeld… op een ronde tafel. SIMPLE SIMON is een film ‘zonder scherpe hoekjes’. - In SIMPLE SIMON wordt de wereld met veel flair en in felle kleuren in beeld gebracht. Andreas Öhman: “Zo’n bijzonder personage vraagt om een extreem universum.” In Simons ouderlijke huis leveren een overdaad aan spul-

P 37

letjes en razend druk behangpapier veel te veel visuele prikkels. Geen wonder dat Simon zich in deze omgeving niet op z’n gemak voelt; zijn zintuigen zijn op zoek naar rust. Er staan opvallend veel rode voorwerpen in de kamer. Via zijn lievelingskleur kan Simon de bedreigende omgeving toch een beetje naar zijn hand zetten.

Vragen aan de leerlingen: •

•

•

•

P 38

Waarom komen al die schema’s en diagrammen in beeld? Kan jij je nog zulke schema’s herinneren? Hielpen zij jou om Simons manier van denken te begrijpen? In de generiek (het inleidend stukje film dat aan het verhaal vooraf gaat) van SIMPLE SIMON worden de namen van de medewerkers op een originele manier geïntroduceerd. Wat kon je uit de generiek aflezen over de film? Op welke manier paste hij bij de sfeer van de film? Hoe wordt Simons grote crisis aan het einde van de film in beeld gebracht? Hoe kan je Simons voorkeur voor ronde voorwerpen aflezen uit de film?

P 39

Films over autisme Films zijn bepalend geweest voor het beeld van autisme bij het brede publiek. Ooit introduceerde de film RAIN MAN het beeld van een autist aan de wereld. En in Vlaanderen werd Asperger definitief op de kaart gezet door BEN X. Enkele boeiende films over dit onderwerp:

MOZART AND THE WHALE (Petter Naess, 2005): ontroerend liefdesverhaal over twee mensen met het syndroom van Asperger, met steracteur Josh Hartnett. In een praatgroep wordt hij verliefd op een lotgenote, maar hun relatie gaat niet over rozen. Gebaseerd op waar gebeurde feiten.

SNOW CAKE (Marc Evans, 2006): Een man veroorzaakt een ongeluk met dodelijke afloop. De moeder van het slachtoffer is autist. Tussen de twee groeit er steeds meer begrip, in deze ingetogen film met topacteurs Alan Rickman, Sigourney Weaver en Carrie-Anne Moss.

RAIN MAN (Barry Levinson,1988): Een klassieker (4 Oscars) over een snelle zakenjongen (Tom Cruise) die op een dag ontdekt dat hij nog een autistische broer heeft. De

P 41

excentrieke vertolking van Dustin Hoffman betekende voor vele mensen de eerste kennismaking met het fenomeen autisme via het witte doek.

MARY AND MAX (Adam Elliot, 2009): Wonderlijk verhaal over een meisje in Australië dat brieven schrijft aan een Amerikaan van middelbare leeftijd met autisme. Gitzwarte humor in een prachtige animatiefilm vol gekke gedachtekronkels.

BEN X (Nic Balthazar, 2007): Om de pesterijen op school te vergeten, vlucht een tiener met Asperger weg in de wereld van videogames. Vroeg of laat moet zijn fantasiewereld in botsing komen met de harde werkelijkheid. De film hielp in Vlaanderen het taboe rond Asperger te doorbreken.

P 42

MY NAME IS KHAN (Karan Johar, 2010): Een Indiër met Asperger wordt na de aanslag op 9/11 vanwege ‘verdacht gedrag’ in Amerika gearresteerd. Nu reist Rizwan terug naar de V.S. om zijn naam te zuiveren. Het autismespectrum komt ook nog aan bod in o.a. (Harold

•

MERCURY RISING Becker, 1998)

•

THE BLACK BALLOON (Elissa Down, 2008)

•

SUPERBROR (Birger Larsen, 2009)

Boekentip: Het wonderlijke voorval met de hond in de nacht (Mark Haddon) Het verhaal van ‘Het wonderlijke voorval met de hond in de nacht’ vertoont opvallende gelijkenissen met SIMPLE SIMON. Christopher is 15 en heeft het syndroom van Asperger. Hij weet alles van wiskunde maar niets van mensen. Hij houdt van

lijstjes en patronen maar niet van geel en bruin. En hij wil niet aangeraakt worden! Christopher is nog nooit op eigen houtje de straat uitgeweest. Tot de hond van de buurvrouw vermoord wordt en Christopher op onderzoek gaat. Het wordt een indrukwekkende reis die zijn bestaan volledig overhoop gooit. Dit mooie boek van de Britse illustrator en jeugdauteur Mark Haddon is een absolute aanrader voor iedereen die het autistische denkpatroon beter wil leren begrijpen. Uitgegeven bij De Fontein.

P 43

Waar kan je terecht voor meer info of hulp? Autismetelefoon: 078/152.252 Een luisterend oor nodig? Bij de Autismetelefoon kan je terecht met 1001 vragen over hoe je  autisme een plek in je leven geeft. Vrijwilligers luisteren naar jouw verhaal en denken mee over jouw vragen en bezorgdheden. Op http://www.autismevlaanderen.be/pages/autismphone vind je wanneer de Autismetelefoon bereikbaar is. Op vrijdagnamiddag wordt de telefoon bemand door personen met autisme.

Heel wat organisaties zijn in Vlaanderen bezig met autisme, Asperger en ASS. Enkele interessante verenigingen zijn: * Zit je met vragen over autisme? Contacteer de Vlaamse Vereniging Autisme (VVA), de ouder- en familievereniging rond mensen met autisme. VVA wil mensen met

P 44

autisme, hun ouders, familie en sociaal netwerk informeren en samenbrengen. Zie www.autismevlaanderen.be. * Autisme Centraal is een kenniscentrum dat instaat voor vorming en informatieverspreiding over autisme en de ondersteuning van autismevriendelijke projecten. www.autismecentraal. com; [email protected]; 09/238.18.18. * www.participate-autisme.be is de referentie voor iedereen die op zoek is naar gedegen informatie over autisme. Je kan er onder de naam ‘autisme begrijpen’ online een reeks instructieve video’s bekijken die toelichting geven bij thema’s die ook in deze lesmap aan bod komen, bvb het begrijpen van taal, contextblindheid, de gevolgen voor de omgeving, oogcontact, nood aan routine, enz.

* PASS.partout is een zelfhulpgroep voor mensen met autismespectrumstoornis; zie http://www. pass-partout.be/.

autisme in het buitengewoon basisonderwijs en is mede-zaakvoerder van Jobinzicht BVBA; http:// www.jobinzicht.be/.

Voor deze lesmap werd er beroep gedaan op de hulp van: - Sarah Schelstraete en Kurt NaertSegaert van de Vlaamse Vereniging Autisme. - Inge Meeus: GON-begeleidster in de regio Kempen. - Annemie Mertens, medewerkster van het kenniscentrum Autisme Centraal. Ze heeft meer dan 10 jaar ervaring met leerlingen met

Andere geraadpleegde bron: ‘Iedereen autist? – De wildgroei van een medisch label’, artikel van Lieve Van de Velde in De Standaard, 06 augustus 2011.

P 45

Bijlagen

Bijlage 1. Poster

Bijlage 2. ‘Kenmerken van Autisme’ (Bron: VVA)

Kan je bij elk pictogram die juiste emotie invullen op het stippellijntje. Probeer eventueel één van de emoties op deze pictogrammen zelf uit te beelden. Kunnen je klasgenoten het juiste pictogram bij jouw emotie aanduiden?

Bijlage 3. Pictogrammen en Emoties

Kan je de juiste pictogrammen (bijlage 3) bij de close-up plaatsen? Hoe zou je de getoonde emotie benoemen? Op de volgende pagina vind je de volledige foto, m.a.w. je krijgt ook de ruimere context te zien. Verandert nu de interpretatie? Blijf je bij hetzelfde emoticon?

Bijlage 4. Foto’s zonder / met context

Bijlage 5. Cartoons over letterlijk taalgebruik (Bron: AutismeCentraal)

Fiche voor de leerlingen “Ik ben Simon. Ik hou van de ruimte, van cirkels en van mijn broer Sam die altijd voor mij zorgt. Ik hou niet van mensen, veranderingen en romantische komedies met Hugh Grant.” Simons regelmatige leventje gaat finaal aan diggelen wanneer Sam gedumpt wordt door zijn vriendin. Simon kan niet zonder Sam. Enkel door op zoek te gaan naar een nieuw liefje voor Sam, kan Simon zijn broer er weer bovenop helpen. Simon weet helemaal niks van de liefde – gevoelens zijn voor hem een grote warboel. Maar hij heeft wel een wetenschappelijk onderbouwd, waterdicht plan…

Mensen met autisme moeten wetenschappelijk leren begrijpen wat gewone mensen instinctief begrijpen.

Op allerlei manieren wordt geprobeerd om Simons manier van denken ook visueel duidelijk te maken. Dat helpt je om het hoofdpersonage beter te leren begrijpen. Geregeld krijgt het beeld een extra laag met cirkels en tekens om de wereld te tonen zoals Simon die ziet. Meer dan eens legt een uitgekiende fotografie in één klap de logica van zijn redeneringen bloot.

Vroeger werd bij 2 à 5 mensen op 10.000 autisme vastgesteld. Vandaag heeft 1 op 165 mensen ASS. Dat laat zich merken in de scholen. Statistisch gezien zijn er op elke school met 1.000 leerlingen minstens 6 leerlingen met ASS.

Simon vindt moeilijk zijn weg in onze chaotische wereld. Kan niet iedereen zich daar nu en dan mee identificeren?

Simon heeft een voorkeur voor ronde vormen. Er staan opvallend veel ronde voorwerpen in het interieur. En terwijl Simon zijn weekmenu opsomt, brengt de camera alle ronde gerechten in beeld… op een ronde tafel. SIMPLE SIMON is een film ‘zonder scherpe hoekjes’.

“Wat doe je nou?” – “Ik sla jou.” “Waarom?” – “Ik heb Asperger.” “En daarom mag je mensen slaan?” – “Ik hou er niet van om aangeraakt te worden.”

Regisseur Andreas Öhman: “Asperger maakt Simon tot een bijzonder iemand. Ik hoop dat je van hem houdt, net zoals ik van hem hou.”

Autismetelefoon: 078/152.252 Bij de Autismetelefoon kan je terecht met 1001 vragen. Vrijwilligers luisteren naar jouw verhaal. Op http://www.autismevlaanderen.be/pages/autismphone vind je wanneer de Autismetelefoon bereikbaar is.