SHELL

VOEKS NIEUWS NR.10

OKTOBER 2014

MAANDBLAD VAN DE VERENIGING VAN OUD-EMPLOYÉS DER “KONINKLIJKE/SHELL”

PENSIOENONTWIKKELINGEN IJSBERGEN OERBOSSEN EN MOERASSEN

VOEKSNIEUWS | NR. 10 - OKTOBER 2014

1

COLOFON VOEKSNIEUWS

Officieel orgaan van de Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell” 64e jaargang, nr. 10, oktober 2014 Kopij inleveren De kopij voor het volgende nummer 11/12-2014 dient uiterlijk vrijdag 3 oktober 2014 door de redactie te zijn ontvangen. De kopij voor het daarop volgende nummer 1-2015 moet uiterlijk vrijdag 28 november 2014 binnen zijn. Inzendingen uitsluitend per e-mail aan: [email protected] Redactie Anton Barendregt Marieke van Bork Abu Faithfull Oscar Franse Eef Hummel Leen Rijkers Meinen Chris Whincup Website www.voeks.nl Webmaster: [email protected] Aan dit nummer werkten verder mee: Ank Herstel, Jim Keulemans, Henk Mentink, Tom Reijers, Peter Visser, Pim Visser. Ontwerp Shell – Production Centre of Excellence, Den Haag Druk Roto Smeets Grafiservices, Utrecht Oplage 21.450 © 2014 Voeks De redactie behoudt zich het recht voor, aangeboden kopij in te korten of aanpassen. Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit dit blad is toestemming van de redactie vereist.

BUREAU VOEKS

Postbus 162 2501 AN Den Haag Tel. 070 – 377 2371 Fax: 070 – 392 4835 E-mail: [email protected] Voor informatie bereikbaar op maandag t/m donderdag tussen 9 en 12 uur Bankrekening NL14 INGB 0000 0405 08 t.n.v. Voeks te Den Haag

SHELL PENSIOENFONDS

Tel. 070 – 319 9388 Website: www.shell.nl/pensioenfonds Foto voorpagina: IJsbergsafari bij Ilulissat, Groenland

2


NIEUW REDACTIELID ABU FAITHFULL Een aantal nummers van Voeksnieuws geleden las ik dat er gezocht werd naar versterking van de redactie, waarop ik, na enig nadenken, besloot te reageren. Want ik naderde het einde van m’n actieve loopbaan en zo’n redactiebaan leek me een leuke overstap. Het bleek dat ik niet de enige was, maar na enige tijd werd ik toch uitgenodigd om deel te nemen aan het tot stand brengen van dit maandblad. Ik ben in 1974 bij SIPM in Den Haag in dienst getreden bij de functie Exploratie en Productie en ontving m’n eerste training in (toen nog) een villa in Wassenaar, heel apart. Daarna begon ik als wellsite petroleum engineer bij de NAM op een

van de boorplatforms in de Noordzee, een ervaring, die ik niet had willen missen. Hierna volgde een periode in het kantoor in Assen. Na vier jaar in het land van Ellert en Brammert, werd ik met m’n gezin uitgezonden naar diverse landen, zoals Oman, Qatar, Brunei, Indonesië en Syrië. In 1997 dreigde een uitzending naar Nigeria en toen heb ik m’n heil elders gezocht. Ik heb geen specifiek redactionele ervaring, maar ik heb vaak rapporten, documenten en samenvattingen zelf geschreven dan wel op kwaliteit gecontroleerd en geredigeerd, waarbij werken met de PC een tweede natuur werd. Het lijkt me een leuke uitdaging om, nu ik met pensioen ben, ook na mijn pensionering een bijdrage te kunnen leveren aan Shell gerelateerde activiteiten, zoals het tot stand brengen van dit maandblad.

SHELL WORLD WIDE BRIDGETOERNOOI

SHELL WORLD WIDE BRIDGETOERNOOI IN SPANJE?

AD VAN SINTTRUIJEN Wordt u de nieuwe Shell bridge wereldkampioen of heeft u gewoon zin in een gezellig potje bridgen met collega’s onder elkaar? De NAM-OSV Bridgeclub Assen organiseert op zaterdag 8 november 2014 het jaarlijkse Shell World Wide Bridgetoernooi voor Noord-Nederland in Café-Restaurant Van Veen, Witterhaar 14 te Witten. Hierbij worden in de gehele Shell wereld dezelfde 24 spellen gespeeld en maakt u na afloop kans op de eretitel: Shell World Bridge Champion 2014. Deelname staat open voor alle NAM en Shell medewerkers en gepensioneerden met hun bridgepartner. Het toernooi start om 13.00 uur en wordt besloten met een etentje. Het inschrijfgeld bedraagt € 20,00 per deelnemer. Paren kunnen zich onder vermelding van hun SP-nummer vóór 1 november aanmelden via de OSV Bridge website www.osvnam.nl/assen/bridge/ of bij: Ali Huizing, e-mail: [email protected].

Je had graag willen meedoen met het Shell World Wide Bridge-toernooi, maar bent verhinderd omdat je omstreeks die tijd in Spanje verblijft? Geen nood! Wij hebben last van hetzelfde probleem en willen proberen om vanuit Spanje een deelname te regelen. Hiertoe zijn we op zoek naar minimaal vijf bridgende (ex-) Shell of NAM medewerkers, die de eerste helft van november 2014 in de buurt van de Costa Blanca vertoeven. Ben je geïnteresseerd of ken je misschien (oud) collega’s die mogelijk geïnteresseerd zijn, neem dan contact op met Ad en Tineke van Sinttruijen, email [email protected].

VAN DE BESTUURSTAFEL

PENSIOENONTWIKKELINGEN IN VOGELVLUCHT - DEEL 2 VAN DE VPC, JOSÉ OUWERKERK

Vlak voordat de Tweede Kamer deze zomer met reces ging, heeft de staatssecretaris Klijnsma haar voorstel voor de ‘Wet aanpassing financieel toetsingskader’ (‘het Wetsvoorstel’) ingediend. Het bestaande ‘financiële toetsingskader’ (‘FTK’) is aan reparatie toe volgens de staatssecretaris en die reparatie kan geen uitstel dulden. In 2015 moet de wet al in werking treden. Dat kan alleen bij een voortvarende behandeling in de Tweede Kamer; vervolgens moet de Eerste Kamer geen principiële bezwaren hebben.

zijn om een herstelprogramma vast te stellen. Ik vind zo’n wettelijke eis gechargeerd. Landelijk is de huidige gemiddelde dekkingsgraad van alle fondsen ongeveer 110%. Dat betekent dus dat ‘het gemiddelde fonds’ ten minste de komende 10 jaren – en misschien veel langer - moet opereren binnen de marges van een herstelprogramma tot de vereiste dekkingsgraad is gehaald. Het betekent hoe dan ook een versterkt overheidstoezicht met de daarbij behorende beperkingen.

Of het de staatssecretaris gaat lukken, lijkt mij niet zeker: het Wetsvoorstel grijpt diep in op de bestaande contractuele relaties tussen werkgever, pensioenfondsen, werknemers en gepensioneerden. Die bestaande contractuele relaties zijn tot stand gekomen bij de invoering van de Pensioenwet in 2007. De staatssecretaris moet sterke argumenten hebben om die nu alweer te willen aantasten. Zij heeft – als ik haar goed begrijp – twee argumenten:

Ik vind dat onjuist. We weten immers dat die lage dekkingsgraad niet te wijten is aan een te laag vermogen (pensioenfondsen hebben nu meer in kas dan ooit), maar aan de lage rente die rekenkundig leidt tot een sterke verhoging van de verplichtingen van een pensioenfonds. In de juni 2014 editie van Voeksnieuws schreef ik al dat bij de invoering van de 97,5% zekerheidsmaatstaf in 2007 de rekenrente enige tijd ongeveer 5% heeft bedragen. Zou die hogere rekenrente nu nog gelden, dan zou de gemiddelde dekkingsgraad boven de 130% liggen zonder dat daardoor de financiële zekerheid groter zou zijn geworden. De vraag dient zich daarom aan of de wetgever de huidige zekerheidsmaatstaf niet zou moeten wijzigen teneinde het realiteitsgehalte daarvan te verhogen. In dit verband wijs ik ook op de Memorie van Toelichting (p.13) waarin de staatssecretaris opmerkt: ‘Die hogere buffer vergroot de zekerheid bij een fonds dat over het vereist eigen vermogen beschikt, niet.’

n Het

bestaande FTK voldoet niet aan de wettelijke zekerheidsmaatstaf, die vereist dat het eigen vermogen van een fonds zo groot moet zijn dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat het fonds op een horizon van 1 jaar een dekkingstekort heeft. Het nu geldende vereiste vermogen bedraagt gemiddeld 21,7%. Uit een - vier jaar oud - rapport van DNB blijkt echter dat wegens veranderende economische omstandigheden het vereist eigen vermogen 5%-punten omhoog moet om aan die zekerheidsmaatstaf te voldoen. n Er moeten duidelijke en eerlijke verdeelregels komen ten aanzien van de indexatie, zodat de buffer eerlijk over jong en oud wordt verdeeld. Deze twee onderwerpen behandel ik in dit artikel; ook in het Wetsvoorstel krijgen zij de meeste aandacht. Maar het Wetsvoorstel regelt ook andere zaken, zoals de wijze waarop pensioenfondsen hun verplichtingen en hun vermogen moeten waarderen, de vereiste pensioenpremie moeten berekenen, de (inhaal-) indexatie, als ook het korten van pensioenen mogen toepassen. Daarop kan ik terugkomen in een volgend artikel, waarin ik misschien ook iets kan vertellen over de reacties op dit Wetsvoorstel.

De nieuwe solvabiliteitseis De hoogte van de mobiliteitseis varieert afhankelijk van de samenstelling van het eigen vermogen van een pensioenfonds. Landelijk is de gemiddelde solvabiliteitseis nu 21,7%. Door de in het Wetsvoorstel gestelde nieuwe solvabiliteitseis stijgt dit gemiddelde naar 26,6%. Naar het zich thans laat aanzien zal ons pensioenfonds aan de nieuwe eis voldoen, gezien de dekkingsgraad van 129% (juli 2014). Maar als de rekenrente – onverhoopt – verder zou dalen, zou de dekkingsgraad van ons fonds te laag kunnen worden, waardoor ook ons pensioenfonds verplicht zou

De verhoging van de buffer van gemiddeld 21,7% naar 26,6% leidt dus niet tot grotere zekerheid, maar heeft wel vele nadelige gevolgen. Zo zal de pensioenpremie kunnen stijgen en zullen in ieder geval de indexatiemogelijkheden worden beperkt. Werknemers en gepensioneerden zullen daarvan de gevolgen ondervinden. Die kunnen natuurlijk verschillen afhankelijk van de situatie waarin een fonds zich bevindt. Zo gaat ABP er van uit dat het negatief effect op de pensioenen 3 tot 7% bedraagt. Het wordt voor een pensioenfonds moeilijk uit te leggen dat deze offers moeten worden gebracht, hoewel die die niet meer zekerheid bieden. Nu – anders dan bij ons pensioenfonds - veruit de meeste werkgevers aan hun fonds geen zekerheid willen of kunnen bieden, zullen pensioenfondsen bij een te kort als uiterste redmiddel (‘ultimum remedium’) moeten korten op pensioenaanspraken en - uitkeringen. Die verplichting om te korten wordt in het Wetsvoorstel nu zelfs versterkt, waardoor ‘korten’ in feite geen uiterste redmiddel meer is. Het is een instrument waarmede bij een tekort het pensioenfonds weer in evenwicht kan worden gebracht. De wetgever zou er aan moeten worden herinnerd dat de plicht om te korten op pensioenen een heel belangrijke reden is geweest waarom vele pensioenfondsen het hoofd net boven


3


water hebben kunnen houden gedurende de vele jaren van de crisis. Zij behoefden niet – zoals verzekeraars bij wie vele pensioenen zijn ondergebracht - met belastinggeld overeind te worden gehouden. U weet: verzekeraars mogen niet korten. Het Wetsvoorstel zou degenen, wier maandelijks pensioen van gemiddeld euro 800 in de afgelopen jaren ernstig is gekort, enigszins tegemoet moeten komen, zeker als het streeft (zie hierna) naar een eerlijke verdeling tussen generaties. Voor hen, die op hun pensioen zijn gekort, zal het echter een teleurstellende ervaring zijn nu in het Wetsvoorstel te moeten lezen dat een inhaalindexatie en een aanzuivering van eerdere kortingen praktisch gesproken onmogelijk wordt gemaakt. Zij blijven in de kou staan.

‘Duidelijke en eerlijke verdeelregels van indexatie’ Om de nieuwe ‘duidelijke en eerlijke verdeelregels van indexatie’ (het gaat steeds om voorwaardelijke indexatie) uit te leggen, moet ik eerst ‘de beleidsdekkingsgraad’ bij u introduceren. Een nieuw begrip, waarmede de gemiddelde dekkingsgraad over 12 maanden wordt bedoeld. Vanaf een beleidsdekkingsgraad van 110% mag worden geïndexeerd. Door deze beleidsdekkingsgraad bij de beoordeling van de indexatiemogelijkheden te betrekken, wordt bereikt dat een indexatiebesluit steeds berust op een bestendige dekkingsgraad. Als het Wetsvoorstel het bestuur van een pensioenfonds verder vrij zou hebben gelaten in zijn besluitvorming, zou deze beleidsdekkingsgraad een verbetering zijn. Maar het Wetsvoorstel kent verdere beperkingen. Het ziet er naar uit dat bij een beleidsdekkingsgraad van 120% ten hoogste 1% mag worden geïndexeerd; bij 130% maximaal 2% en bij 140% maximaal 3%. Per 10 punten stijging van de dekkingsgraad stijgt de maximaal toegestane indexatie dus 1%-punt; bij een stijging van minder dan 10 dekkingsgraadpunten wordt de toegestane indexatie naar rato aangepast. Dus bij een beleidsdekkingsgraad van 115% is maximaal 0,5% indexatie toegestaan, bij 126% maximaal 1,6% en bij 136% maximaal 2,6%. De wettelijke benedengrens voor indexatie wordt dus verhoogd van een dekkingsgraad 105% naar een beleidsdekkingsgraad van 110%, terwijl de stappen naar volledige indexatie sterk worden ingeperkt.

Bovendien is een voorwaardelijke indexatie geen recht, maar zou wel als recht kunnen worden aangemerkt, als het pensioenfonds continuïteit in de toekenning moet waarborgen. Juist om dat voorwaardelijke karakter te handhaven zijn de pensioenfondsen tot nu toe verplicht om in alle correspondentie en mededelingen bepaalde standaardzinnen te gebruiken, waarin er op wordt gewezen dat geen recht op indexatie bestaat en dat de toekenning van een indexatie geen enkel precedent schept voor de toekomst. Die gestandaardiseerde zinnen zijn opgenomen in de zogenaamde ‘indexatiematrix’, die een bijlage vormt bij een Koninklijk Besluit. Die matrix wordt in het Wetsvoorstel afgeschaft. Dat lijkt winst, maar leidt in de eerste plaats tot onzekerheid voor de pensioenfondsen. De nieuwe indexatie voorschriften zijn op vele punten onduidelijk, temeer omdat eerder dit jaar ook de fiscale regels voor indexatie opnieuw zijn vastgesteld. Niettemin eist het Wetsvoorstel dat pensioenfondsen hun indexatiebeleid opnieuw moeten formuleren op een zodanige wijze dat aan alle voorschriften voor (inhaal-)indexatie wordt voldaan. Ik vrees daarom dat DNB in haar rol van toezichthouder een grote zeggenschap zal opeisen in de formulering van dat nieuwe indexatiebeleid. De door het Wetsvoorstel gewenste ‘duidelijke en eerlijke verdeelregels van indexatie’ leiden tot nog meer beperkingen voor het bestuur. Ik meldde eerder in dit artikel dat de mogelijkheid om in het verleden ingevoerde kortingen weer ongedaan te maken ernstig wordt beknot in het Wetsvoorstel. Dit geldt ook voor inhaalindexatie. In beginsel mag alleen inhaalindexatie worden toegekend als het fonds beschikt over het minimaal vereiste vermogen en het bovendien mogelijk is de indexatieambitie van waardevastheid volledig ten uitvoer te leggen. Als er dan nog ruimte is, mag het bestuur besluiten tot inhaalindexatie, maar met de restrictie dat het dit inhalen moet spreiden over een tijdvak van 10 jaren. Dat betekent dat inhaalindexatie praktisch gesproken onmogelijk wordt, tenzij de rekenrente zich gedurende een langere periode zou handhaven op een veel hoger niveau.

Landelijk bestaan grote zorgen Grote pensioenfondsen, zoals het ABP en Zorg en Welzijn, hebben al berekend dat dit Wetsvoorstel tot ernstig inkomens- en pensioenverlies zal leiden.

De door het Wetsvoorstel gewenste ‘duidelijke en eerlijke verdeelregels van indexatie’ leiden tot nog meer ingewikkelde regelingen. Als nieuwe voorwaarde bij voorwaardelijke indexatie geldt dat volledige loon – en prijscompensatie alleen mag worden toegekend, als er een redelijke zekerheid is dat die indexatie ook in de toekomst is vol te houden.  

Ook zal de indexatie van de pensioenaanspraken, die werknemers (in een middelloonregeling) gedurende hun diensttijd opbouwen, veel minder worden. De maximale jaarlijkse opbouw van die pensioenaanspraken van werknemers is de afgelopen twee jaren al in stappen sterk verlaagd van 2,25% naar 1,875% per jaar.

Uiteraard proberen pensioenfondsen te zorgen voor continuïteit in hun indexatiebeleid. Maar door de strakke regulering van de indexatie, zoals voorzien in het Wetsvoorstel, wordt het uiterst lastig om continuïteit bij het indexeren te waarborgen.

Landelijk bezien zijn het dus vooral de werknemers die hun pensioenvooruitzichten verder zien verdampen. Ook het FNV heeft op grote tekortkomingen gewezen. Het Wetsvoorstel past inderdaad ook niet in het landelijk streven om de economie aan

4



te jagen. De verhoging van de solvabiliteitseis betekent immers dat in de komende jaren tientallen miljarden Euro’s worden onttrokken aan de gezinsconsumptie en worden overgeheveld naar ons landelijke pensioenvermogen waarvan een groot deel in het buitenland wordt belegd. Wat echter naar mijn mening aan het Wetsvoorstel zo’n dubieus karakter geeft, is de tegenstelling die bestaat tussen enerzijds de ernst van de ingreep in de bestaande contractuele relaties en in de bevoegdheden van het (dit jaar) versterkte bestuur – en anderzijds het gemis aan duidelijke legitieme doelstellingen en uitgangspunten. Ook de Pensioenfederatie, de landelijke organisatie van pensioenfondsen, maakt zich kennelijk zorgen.

Zij wijst er vragenderwijs op dat het toezicht op pensioenfondsen zich moet concentreren op het beginsel van prudent opereren, waarbij het bestuur de ruimte moet behouden om te kunnen besturen en de verantwoordelijkheid daarvoor te dragen. Ook wijst de Pensioenfederatie op de grote bevoegdheden die DNB krijgt bij het invullen van een evenwichtige verdeling over de generaties en stelt dan de vraag welk normenkader DNB hanteert om te bepalen of er sprake is van een evenwichtige generatieverdeling. Deze laatste - heel rustig gestelde - vraag heeft een enorme draagwijdte, althans in mijn beleving van een goed werkende parlementaire democratie. Ik hoop in een volgend artikel u te kunnen mededelen dat de wetgever dat ook zo heeft ervaren. n

BOEKBESPREKING

ARNHEM, THE BATTLE FOR SURVIVAL TOM REIJERS [email protected] hebber Dwight Eisenhouwer. Hier speelde politieke overwegingen en grote ego’s een belangrijke rol. Het was een roekeloos plan, onder andere door de veel te lange aanvoerroute van materiaal vanuit Cherbourg in Normandië. Toch werd het uitgevoerd, om de oorlog vóór Kerstmis 1944 te beëindigen. Dat lukte niet.

In september 1944 werd de ’slag om Arnhem’ een overlevingsstrijd en een bloedbad zoals dit eerlijke, soms harde boek verteld. Deels, door onzorgvuldige en haastige voorbereidingen van de bevelhebber van ‘Operation Market Garden’, de Britse veldmaarschalk Montgomery, mislukte de bezetting van ‘een brug te ver’. Hij had slechts aarzelend toestemming gekregen van de geallieerde Amerikaanse opperbevel-

Vanaf het begin gaat van alles om Arnhem spectaculair mis. De strijd om de inname van het bruggenhoofd en om te overleven wordt verteld door soldaten die erbij betrokken waren en die meemaakten dat angst en pijn hand in hand gaan met moed en doorzettingsvermogen. Bekende namen zijn John Frost onder wiens leiding het bruggenhoofd werd ingenomen en generaal Urquhart die het lokale commando voerde vanuit Oosterbeek. Veel aandacht gaat ook uit naar onbekende mensen, Duitsers en vooral Nederlanders, die in die zware strijd een moed en doorzettingsvermogen vertoonden die die niet onderdeden voor die van de meest doorgewinterde soldaten. Die morele burgerkrachten worden dankbaar en met respect gememoreerd.

Uw boekbespreker voelde zich hierdoor aangesproken omdat hijzelf heel jong met zijn ouders uit Arnhem moest evacueren en daar vage persoonlijke herinneringen aan heeft. Over ‘de slag om Arnhem’ zijn boekenkasten vol geschreven. Er komen geen nieuwe feiten aan de orde. Toch slaagden oud-RAFvlieger en schrijver John Nichol en journalist Tony Rennell erin een boeiend en volledig verslag samen te stellen. Voor een groot deel aan de hand van de oorlogservaringen van de Arnhem veteranen Peter Clarke, sergeant-majoor en zweefvliegtuigpiloot tijdens de gevechten, en Ron Brooker, oud-parachutist en scherpschutter. Hun belevenissen en herinneringen geplaatst in de context van de gewaagde geallieerde poging zijn de rode draad. Het boek is voorzien van originele zwart-witfoto’s en duidelijke overzichtskaarten. Aanbevolen in dit jaar waarin we ook herdenken dat de eerst wereldoorlog honderd jaar geleden begon. Arnhem, the battle for survival, John Nichol and Tony Renell, 2012, Pinguin Books, London, ISBN 978-0-141-04835-2, 333 P n


5

EVEN BIJBABBELEN

HOE VERTEL JE HET JE VROUW? MR. JIKE

Mijn Babbels spelen zich vrijwel allemaal af op het Haagse Shell-kantoor. Hoe kan het anders. Ik heb mijn hele 37-jarige loopbaan daar gewerkt. Met een kleine uitzondering aan het eind van de jaren zestig, toen ik een aantal maanden gestationeerd ben geweest op het kantoor van de raffinaderij in Pernis. Een leuke tijd was dat. Gezellige collega’s en ik heb veel gesport in de mooie sporthal van de personeelsvereniging ROVS. Soms tenniste ik er met Karel, die operator was bij de toen nieuwe destillatie eenheid, de CD-5. Na afloop van een stevig partijtje vertelde hij me soms bij een biertje over zijn werk. ‘Jongens’, zo zei hij een keer, ‘Ik zal blij zijn als die CD-5 van ons gewoon draait, net als die vier andere. Ik krijg nachtmerries van dat ding. Letterlijk. Gisternacht nog schudde mijn vrouw me wakker.’ ‘Zie je wel’, zei ze. ‘Je hebt een ander. Je ligt hardop te dromen van een zekere Deetje!’ ‘Ach schei toch uit,’ zei ik, ‘ik droomde van mijn werk bij de CD-5. De tops liepen helemaal door de nafta heen.’ ‘Jij met je CD-5’, mopperde ze. ‘Daar krijg ik nog eens wat van. Je bent haast nooit meer thuis door dat ding, Zelfs als we ons eens een keertje ontspannen, is het mis. Net als gisteravond, toen we aan het klaverjassen waren. Er werd gevraagd: wat is troef? En toen zei jij: CD-5! Nee. Dan de buurman van hiernaast. Die werkt ook op de raffinaderij, maar die is tenminste geregeld thuis.’ ‘Ja, kunst!’ snauwde ik, want als mijn vrouw over de buurman begint, word ik altijd spinnijdig. ‘Hij werkt bij de CD-1. Dat ding draait op z’n routine.’ De volgend avond, toen ik moe en kwaad thuiskwam, wilde ze het kennelijk een beetje goed maken, want ze vroeg: ‘Zeg Karel, hoe werkt die CD eigenlijk?’ Dat had ze nog nooit gedaan, naar mijn werk vragen. ‘Kijk’, zei ik, ‘je hebt een fornuis…’ Ze keek me verbaasd aan en viel me in de rede, ‘Ja natuurlijk heb ik een fornuis. Al tien jaar. En daar moet nodig eens iets aan gedaan worden, want…’ ‘Mens’, viel ik uit, ‘Ik bedoel niet jouw fornuis, maar op de raffinaderij!’ Ik besloot mijn geduld te bewaren. ‘Bij de CD-5 hebben we een groot fornuis en daardoorheen door buizen gaat ruwe olie.

6


Die wordt verhit en daarna gesplitst in damp en vloeibare olie. Die komt dan in een kolom en wordt daar gedestilleerd in fracties…’ ‘In zakkies?’ vroeg ze verwonderd. ‘Nee’, zei ik met ijzeren zelfbeheersing, ‘in fracties, f-r-a-c-t-i-e-s…!’ ‘O, fracties!’ zei ze stralend. ‘Net als in de Tweede Kamer! Ik wist niet dat jullie op Pernis ook aan politiek deden.’ Ik voelde mijn boiling point naderen, maar hield me kalm. ‘Die fracties’, zei ik, ‘worden na behandeld. Zo gaat bijvoorbeeld de gasolie naar strippers…’ ‘Asjeblieft’, riep ze, ‘naar strippers! Ik dacht dat jullie met alleen mannen waren! Nou begrijp ik waarom je zoveel overuren maakt!’ ‘Nee mens!’ bulderde ik. ‘Strippers zijn geen strip-tease-meiden! Begrijp nou toch eens wat ik zeg!’ Ze stond op uit haar stoel. ‘Karel als je grof in de mond wordt, luister ik niet meer naar je!’ Woedend deed ze haar mantel aan en liep het huis uit. Zeker weer naar haar moeder. Enfin, kon ik even rustig mijn krantje lezen.

Maar tien minuten later was ze alweer terug. Lachend en opgewekt, een heel ander mens. ‘Ik begrijp het hoor’, zei ze. ‘Die olie wordt zo verwarmd, dat het meeste ervan verdampt. Die damp komt in een kolom met allemaal schotels. Hoe hoger hoe kouder. En daar waar die opstijgende dampen zich lekker voelen, worden ze weer vloeistof, behalve één dot gas die overblijft en zo krijg je van boven naar beneden benzine, kerosine, gasolie en een rest brei. Met die producten gaan jullie van alles doen, water en zwavel eruit halen en zo. Helemaal niet moeilijk te begrijpen, hoor. De buurman had het me in een mum van tijd uitgelegd… Waarom zit je nou ineens zo te vloeken?’ n

IN ALLE STATEN

NIEUWE WIJN IN OUDE ZAKKEN PIM VISSER [email protected]

Rudy Kurniawan was 37 jaar oud toen hij eind vorig jaar in New York veroordeeld werd voor het plegen van fraude. Hij had in korte tijd miljoenen verdiend door betrekkelijk goedkope wijnen in oude flessen met nep-etiketten te verkopen. De veroordeling was 14 jaar gevangenis straf, een geldboete van $20 miljoen en de verplichting om meer dan $28 miljoen te vergoeden aan de gedupeerden. Rudy Kurniawan was niet zijn oorspronkelijke naam. Hij was van Chinese afkomst en geboren in Jakarta waar hij met zijn ouders woonde. Rond de eeuwwisseling kwam hij naar de Verenigde Staten waar hij asiel vroeg. In 2003, toen hij inmiddels in Los Angeles woonde, werd zijn aanvraag geweigerd maar hij ging in beroep en dat loopt nog steeds. Ondertussen veranderde hij zijn naam. Zijn belangstelling voor Californische wijn groeide sterk, hij bezocht belangrijke wijnproeffestijnen en -veilingen. Hij kreeg lokale bekendheid als expert-wijnproever en bleek heel goed in staat om een breed scala aan wijnen te identificeren. Geleidelijk verschoof hij zijn interesse en ging hij zich toeleggen op Bourgondische wijnen waarbij hij regelmatig Frankrijk bezocht. Vooral de dure zeldzame wijnsoorten hadden zijn belangstelling en hij had geen enkele moeite om die te verkopen aan rijke Amerikaanse verzamelaars. Hij specialiseerde zich in wijnen van de Domaine de la Romanée-Conti en kreeg daarom de bijnaam Dr. Conti. Door zijn bekendheid kon hij ook zelf wijnproef bijeenkomsten organiseren waar hij wijnen van duizenden dollars per fles verkocht. Het ging hem bijzonder goed: een gigantisch huis in Beverley Hills, privé vliegtuigen, kunst collecties, verschillende dure sportauto’s, enz. Onder zijn klantenkring bevonden zich verschillende miljardairs die veel geld over hadden voor een authentieke en zeldzame oude fles wijn. Maar er ontstond ook een probleem: het was steeds moeilijker authentieke oude wijn te vinden. Rudy wist dat er talloze vervalsingen van antieke wijn waren en nog steeds werden gemaakt. In 2000 brachten wijnveilingen wereldwijd $92 miljoen op, maar in 2013 was dat gestegen tot $478 miljoen. Een fles met 1962 La Tâche (Bourgondië) kostte in 1996 ongeveer $400, maar in 2006

werd zo’n fles verkocht voor $13.000. Dr. Conti besloot om zelf ook vervalsingen te maken. Hij had ruimte genoeg in huis, maar het viel niet mee om genoeg oude flessen en kurken te verzamelen. Na enige oefening en met de nodige hulpmiddelen kon hij goede etiketten maken, vaak compleet met gefingeerde handtekeningen, en hij wist ook vrij goed hoe die etiketten er ieder jaar uit zagen. Door zijn wijnproef ervaringen had hij geen probleem met het mengen van allerlei goedkope wijnen met bepaalde smaakmakers zodat de wijn werkelijk “antiek” smaakte. Bovendien was het duidelijk dat de meeste mensen toch niet wisten hoe het moest smaken. In 2006 verkocht Rudy Kurniawan zijn nep wijn op twee veilingen voor $34,3 miljoen. Op één van die veilingen verkocht hij 268 flessen van drie beroemde Bourgondische wijngaarden: Domaine Armand Rousseau, Domaine George Roumier en Domaine Ponsot. Tijdens die veiling nam Laurent Ponsot, de eigenaar van Domaine Ponsot, plaats aan een tafel in het restaurant. Hij was overgekomen uit New York om de verkoop van 97 flessen van de Ponsot wijn tegen te houden want hij had gezien dat er een fles met 1929 Ponsot Clos de la Roche (een grand cru) bij was, maar die werd pas vanaf 1934 gemaakt. Er waren ook 38 flessen van een andere Ponsot Grand Cru, Clos de Denis, uit de jaren 1945-1971, maar die werden pas gemaakt na 1980. Dr. Conti had pech dat Laurent Ponsot aanwezig was: de verkoop werd gestopt. Mr. Ponsot was hoogst verontwaardigd, maar het duurde toch nog vier jaar voor hij eindelijk een bijeenkomst met de FBI had. Kort daarop werd Rudy Kurniawan gearresteerd. Het is duidelijk dat de “speciale” wijn markt vol zit met fraudulente zeldzame wijnen. Recentelijk verkondigde Laurent Ponsot dat 80% van de Bourgondische wijnen van vóór 1980 vervalsingen zijn. In februari van dit jaar was er een diner in San Francisco met Domaine Ponsot’s wijn. Ponsot nam daar deel aan en hielp bij het decanteren van de wijnflessen. Toen hij bezig was om een fles 1971 Ponsot Clos de la Roche te openen zag hij een klein etiketje aan de onderkant van de fles. Tot zijn verbijstering stonden daar de initialen R.K. op. n


7

GLOBETROTTER

ONAANGETASTE OERBOSSEN EN MOERASSEN IN PODLACHIË ANK HERSTEL [email protected]

Een bos waar nog nooit menselijke interventie heeft plaatsgevonden is in Europa amper nog te vinden. Wie één van de laatste grote oerbossen van Europa wil zien, moet daarvoor naar Polen. Het Nationaal Park Bialowieza is een oerbos waar bomen staan die meer dan vijf eeuwen oud zijn. Met een beetje geluk kom je oog in oog staan met wisenten, Europese bizons. Met een beetje pech, loop je een wolf tegen het lijf. Doorgewinterde vogelaars weten al jaren dat je voor spannende ontmoetingen met bijzondere vogelsoorten naar Podlachië moet. Podlachië is één van de zestien provincies van Polen. Het ligt in het noordoosten van Polen op de grens met Wit-Rusland. Wat deze provincie zo bijzonder maakt is het feit dat er zich maar liefst vier nationale parken in bevinden. De poort naar het oerbos ligt in het plaatsje Bialowieza. Op het terrein van het openluchtmuseum Siolo Budy staan enkele huisjes waarvan de kamers verhuurd worden als verblijfsaccommodatie. Vanaf Siolo Budy lopen tal van fietsroutes in de richting van het oerbos; fietsen worden ter plekke verhuurd. De bossen in dit gebied werden door de toenmalige koningen en prinsen gebruikt als jachtgebied. Het voor Tsaar Nicolaas II in 1903 speciaal gebouwde station is tegenwoordig in gebruik als hotel-restaurant. Voordat we daadwerkelijk het oerbos betreden, lopen we door het Natuur- en Bosmuseum. Over twee verdiepingen worden hier door middel

8


van diorama’s alle aspecten van het oerbos getoond. Het Paleispark dat grenst aan het bos is vrij toegankelijk. Het oerbos zelf is uitsluitend met een gids te betreden. Gidsen zijn te boeken aan de receptie van het museum. Wij hebben het geluk te worden rondgeleid door Czeslaw Okolów. Deze gepensioneerde voormalig parkdirecteur lijkt alle stronken en takken in het bos persoonlijk te kennen. Via een lange toegangsweg bereiken we de statige houten poort uit 1930 waar een bewaker er persoonlijk voor zorgt dat niemand zonder gids naar binnen gaat. Onze gids vertelt honderduit over de rottingsprocessen die in het bos plaatsvinden. Als een boom hier omvalt, blijft hij tientallen jaren liggen tot er niets meer van over is. We zien de mooiste met mos begroeide structuren en immens grote tondelzwammen en elfenbankjes op het dode hout. De stilte in dit mysterieus aanvoelende bos wordt alleen doorbroken door het gezang van vogels. Het oerbos is aan de Poolse kant 10.000 ha groot en aan de Russische kant 77.000 ha. Er leven 120 verschillende vogelsoorten. Van de 54 zoogdiersoorten kun je onder andere wolven lynxen, bevers elanden en wisenten, het symbool van het oerbos, tegen komen. Wij zijn geen dieren in het bos tegengekomen en om ze toch te zien, brengen we een bezoek aan het nabijgelegen wisentenreservaat. Alle dieren die in het oerbos leven

worden hier gepresenteerd. De wolf kijkt ons een beetje verveeld aan en ook de wilde zwijnen raken niet onder de indruk van ons bezoek. De volgende dag bezoeken we het Nationaal Park Narew. Vanaf het bezoekerscentrum in het plaatsje Kobylin Borzymy start een wandelroute over houten planken door het moerasgebied. Al wandelend over deze loopbrug met uitzicht op rietkragen en watervogels, legt de parkwachter het belang uit van dit park dat sinds 2004 deel uitmaakt van Natura 2000, het netwerk van beschermde natuurgebieden. De Narew vallei is één van de meest onaangetaste moerasgebieden van Europa. De ontoegankelijke moerassen vormen de ultieme voed- en broedplaats voor vogels, reden waarom vogelaars in voor- en najaar massaal met hun verrekijker in dit gebied er op uittrekken. Sommige gedeelten zijn toegankelijk voor kano’s, er zijn speciale kanoroutes. Rondom het park zijn kampeerterreinen, maar verblijven op een agro toeristische boerderij of pension is uiteraard ook mogelijk. Vanwege de ongerepte natuur en de zuivere lucht kiezen veel ooievaars Podlachië uit als broedplaats. Overal in het landschap

zijn de karakteristieke nesten op hoge palen te zien. Vanuit Bialowieza, de plaats waar we begonnen, start de zogeheten ‘ooievaarsroute’, een 412 km lange fietsroute langs de nesten van deze langbenige vogels. Wij gaan per auto naar het plaatsje Tykocin waar een groot ooievaarsdorp met maar liefst 31 broedparen te vinden is. Het geklepper van de snavels is al van verre te horen. Ik blijf een tijdje kijken naar een stel ooievaarsouders dat hun jong vliegles geeft. Pa en ma klapwieken om beurten hevig met hun vleugels voor de snavel van het jong maar de kleine geeft geen krimp en blijft gewoon zitten. Als afsluiting van ons bezoek aan Podlachië bezoeken we de stad Augustów. De stad ligt te midden van meren en kanalen en is dan ook een eldorado voor watersportliefhebbers. We maken ten slotte een kajaktocht over het Augustówkanaal waarbij we enkele authentieke sluizen passeren. Als de sluisdeuren opengaan, moeten we ons in de nietige kajak goed vasthouden aan de kettingen die aan de muren hangen. We peddelen ruim twee uur over een zonovergoten kanaal langs mooie oevers. Ook hier vliegen ooievaars af en aan, soms scheren ze pal over onze hoofden. De laatste meters in het water leggen we echter in een recordtempo af want donkere wolken doemen op aan de horizon. Als we nog maar ternauwernood uit de kajak zijn gestapt en het vaartuig op de kant hebben gesjord, kunnen we nog net een droog onderkomen vinden, want er breekt er een enorm noodweer los dat zijn weerga niet kent. Kwestie van geluk hebben! n

Handige adressen Poolse Organisatie voor Toerisme: www.polen.travel Podlaskie Organisatie voor Toerisme: www.podlaskieit.pl Bialowieski Nationale Park: http://bpn.com.pl Narew Nationale Park: www.npn.pl Kayakken in de regio: http://www.kajaki.augustow.pl


9

REIZEN

GALAPAGOS EILANDEN – DEEL 2 MVB

Een bezoeker aan de Galapagos eilanden ervaart een mengelmoes aan gevoelens: hij beseft dat hij een uniek avontuur beleeft, voor Mania-Ruut en mij was dat niet anders, maar weet zich ook zo beschermd, en gekoesterd dat het bijna lijkt op verwennen. De ‘hikes’ (wandeltochten) variëren van lichte tochten op een platte ondergrond - hoewel plat voor een Galapégna niet hetzelfde betekent als voor een Nederlander - tot de beklimming van een vulkaan. Eén ding is zeker, iedere hike is vermoeiend en je moet redelijk goed ter been zijn om mee te kunnen. Maar als dat niet gaat zorgt de bemanning voor je: tijdens een tocht naar de albatrossen werd ik ziek (de beroemde diarree die bijna iedere reiziger naar Zuid-Amerika treft) en kon niet meer verder. Kotsmisselijk lag ik op de grond, onder de gloeiendhete zon, een rotsblok als hoofdkussen. Een betere plek om in te storten kon ik niet verzinnen, ik lag vlak naast een albatros op zijn nest (vogels met een vleugelwijdte van enige meters) en vlakbij een ander nest met een albatros-ei (een groot wit kippenei, niets bijzonders). De vogel klepperde wat met zijn snavel maar verroerde geen veer. Geweldig. Zelfs als je je beroerd voelt, is dat genieten. Omdat ik echt niet verder kon werd er een lid van de bemanning opgepiept. Het was bijna vernederend: de ongeveer twintigjarige jongeman legde in tien minuten de afstand af waar wij ruim drie kwartier over gedaan hadden, op teenslippers. Dat hij hijgend aankwam en direct water nodig had, maakte niet uit, de afdaling duurde weer minstens een half uur. Iedere keer dat ik daarna pijn in of mijn knieën of mijn heupen had, had ik er spijt van dat ik deze vakantietocht niet twintig jaar eerder gemaakt had (een wijze raad voor onze

10


kinderen: wacht niet te lang! Spaar! De Galapagos zien is het waard!). Galo vertelde later dat hij ooit een Indiase familie in de groep had waarvan de oma in een rolstoel zat. De familie verwachtte werkelijk dat de rangers de oude dame met rolstoel en al over de rotsen zouden dragen en was erg boos toen dat niet gebeurde. Ons dagelijkse programma zat volkomen dichtgetimmerd. ‘s Morgens om zeven uur ontbijten, daarna met de rubberboten naar een eiland. Via of een ‘wet landing’ op een strand (flipflops in your hand, Anahi family!) of een ‘dry landing’ op rotsen (closed shoes, please!) stapten we aan land, voor een hike van ongeveer twee uur. Die wandeltochten waren geweldig. Stilstaan vlak naast reuzenschildpadden, naast zeeleeuwen, opzij moeten gaan voor roodgeborste baltsende fregatvogels en broedende blue-footed boobys, zelfs oppassen dat je niet op een piepkleine ‘lavalizard’ ging staan, alles was een bijzondere belevenis. Als we overweldigd en borrelend van enthousiasme weer aan boord kwamen, bezweet en, ondanks dat het ontbijt pas twee uur geleden was, hongerig, stond er een glas vruchtensap en een stuk meloen of ananas en wat koekjes klaar. Direct daarna moesten we ons in ons zwempak en in een wetsuit hijsen om te gaan… snorkelen. Als ik eerlijk ben dan zag ik daar erg tegenop. De laatste keer dat ik gesnorkeld had was dertig jaar geleden en ik herinnerde me nog dat ik de hoogte vanwaar je naar beneden keek doodeng vond. Dat was dit keer niet anders, maar ook dat wende; en de dieren waarmee je zwemt, doen je alles vergeten. Ik kan op papier niet duidelijk maken hoe het is om een zestal gigantische zeeschildpadden om je heen te hebben … hoe is het om opzij te moeten gaan als er eentje naar je toe zwemt … hun bek is erg groot.

REIZEN

Ook niet hoe het is om de neus van een baby-zeeleeuw tegen je snorkelbril aan te krijgen, in een duidelijke uitnodiging om met je te spelen. Woorden schieten eveneens tekort als je midden in een school minivisjes zit, blauw en zilver glinsterend, zo dicht op elkaar dat je geen bodem, geen rotsen en geen oppervlak meer ziet … en geen enkel visje raakt je aan, hoe je ook je best doet om met je handen te wapperen. Je kunt alleen maar oh en ah denken en je beseffen dat je dicht bij de schepping bent… alles in de Galapagos geeft je het gevoel dat je iets meekrijgt met het ontstaan van de aarde.

Na de lunch was het meestal ‘naptime’. Het schip voer of naar een ander eiland of naar een volgende locatie om te snorkelen, een baai waar dieren en vissen waren, midden op zee waren de golven te wild om rustig te zwemmen. De middag bestond uit weer een ‘aquatic activity (in dit heldere water was snorkelen verslavend)’ en een ‘hike (wandelen was zoóo mooi)’. De rest van de dag bestond uit het diner, om zeven uur, gevolgd door een ‘briefing’ voor de volgende dag. Met een gevarieerd gezelschap lag het in de lijn van in ieder geval mijn verwachtingen dat de jonkies ‘s avonds zouden gaan borrelen en het laat maken. Niets was minder waar, zelfs de jongsten, onze tengere tweeëntwintigjarige Canadeesjes lagen uitgeteld op de bank en keken net zo geeuwend als wij naar de documentaire over de eilanden. Iedereen ging meestal tussen negen en half tien naar bed, want de grote vaarafstanden werden ‘s nachts afgelegd. En als het ‘choppy’ was ... om zeven uur was het weer ontbijten. n

BRIDGE

ZOMERCOMPETITIE 2014 HENK MENTINK [email protected] Zomer competities worden in veel clubs georganiseerd en staan dan open voor iedereen in de buurt om kennis te komen maken met de club. Zo ook bij Te Werve waar de bezoekers zeer onder de indruk zijn van ons prachtige park! Door omstandigheden hebben wij deze keer niet veel mee kunnen spelen aan deze competitie. Maar op 8 augustus waren we er weer klaar voor. Toen deed zich het bijgevoegde spel voor dat tot veel discussie aanleiding gaf wat weer leidde tot nakaarten, waardoor we veel later thuis waren dan normaal. Ook niet erg voor een keer en ik hield er een mooi spel aan over voor deze rubriek.

U ziet meteen de merkwaardige verdeling van het spel. Wij zaten OW en na de preëmptieve opening van noord dacht ik direct dit zal wel problemen opleveren. N en Z hebben allebei een lange lage kleur, dus zij zullen ook wel moeite hebben om het juiste contract te vinden. Als oost pas ik maar eerst, waarna zuid zijn achtkaart laat horen en partner west mee gaat doen met een doublet. Wij hebben dus beide hoge kleuren. Na de ruiten herhaling van noord bied ik mijn schoppen kleur. Zuid doet nog iets in het ruiten zakje en partner bied ook schoppen – einde verhaal. De uitkomst wordt aan noord gelaten die een kleine harten na speelt voor een van de top honneurs van oost. Oost moet nu beslissen hoe hij verder gaat. Ik ging hier de fout in door te trachten over en weer te gaan troeven, waardoor er door de tegenpartij werd getroefd en ik 1 down ging. Oost had schoppen moeten spelen naar de aas van west dan gaat alleen nog schoppen heer verloren. Mochten de schoppen bij NZ op een hand zitten is er nog geen man overboord. Met open kaarten kunt u zien dat OW zelfs 6 kan

maken door direct schoppen naar de vrouw te spelen, de laatste schoppen te halen en de lage kleuren af te troeven. Er werden voornamelijk schoppen contracten gespeeld, slechts 1 paar bood en maakte 5 schoppen. Verder speelden NZ ook contracten in de lage kleuren. n


11

GEOLOGISCH GEZIEN

DE OORSPRONG VAN GEOLOGIE - DEEL 1 TOM J. A. REIJERS [email protected]

In de reeks ’geologische gezien’, is de oorsprong van de geologische wetenschap nog maar zijdelings aan de orde gekomen. Tijd om daar nu iets aan te doen. Geologie als ‘moderne wetenschap’ is ontstaan uit de vroegere ‘natuurfilosofie’. Die filosofie ontstond al bij de oude Grieken, die als eersten rationele verklaringen zochten voor de gedragingen van de natuur, zonder hun toevlucht te moeten nemen tot goden of mythen. In en vooral ná de Griekse bloeiperiode werd die filosofie beïnvloed door Oosterse en Egyptische ideeën. In die tijd werd bv. de kromming van het aardoppervlak ontdekt en gemeten. Vanaf de vierde eeuw na Christus oefende ook het christendom grote invloed uit en vanaf de achtste eeuw de Islam. De ‘natuurfilosofie’ werd opgenomen in het curriculum van de eerste middeleeuwse universiteiten (Cordoba, Bologna, Florence en Rome). Vanaf de Renaissance brachten Galilei in Florence, Kepler in Praag en Newton in Londen belangrijke ontwikkelingen teweeg. Nieuwe, gezaghebbende Koninklijke Academies o.a. in Parijs en Londen vormden fora van discussie en verdere ontwikkeling. Tijdens de Verlichting (18e eeuw) splitsten de ‘moderne’ natuurwetenschappen zoals scheikunde, natuurkunde en medicijnen/biologie zich af van natuurfilosofie. Hoe ging dat voor de geologie? Ondanks de politieke onrust door de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen bleef Parijs het onbetwiste middelpunt van de Europese wetenschap. Maar veel fundamenteel geologisch werk werd ook verricht in Engeland en Zuid-Duitsland. Engeland was in die tijd snel in opkomst door de ‘Industriële Revolutie’. Overal werd steenkool gedolven om stoommachines draaiende te houden. Voor transport van de steenkool werd een netwerk van kanalen gegraven onder leiding van de landmeter William Smith. Hem viel het al op dat doorsneden gesteenten een duidelijke gelaagdheid vertoonden en dat die lagen kenmerkende eigenschappen in de vorm van ‘fossielen’ bezaten. Zo kon hij in verschillende regio’s dezelfde lagen herkennen. Nieuwsgierig geworden traceerde hij ook het terrein tússen de kanalen en tekende het verloop van de ontsloten lagen aan op een kaart. Na vijftien jaar werk publiceerde hij de eerste geologische kaart van Engeland, Wales en delen van Schotland. De geologie was geboren. Gelijktijdig ontstond in Londen de ‘London Geological Society’

12


(LGS) met vooral hogere adel, militairen en geestelijken als lid. Hun doel was, te debatteerden over geologie, bij voorkeur tijdens een goede maaltijd. Uit ‘sportieve overwegingen’ ging men soms de natuur in om daarbij terloops ‘geologisch veldwerk’ te bedrijven. Het stak de leden van de LGS dan ook zeer dat de eenvoudige Smith de eerste was die in zijn eentje een geologische kaart had gemaakt! Ze maakten dus een eigen kaart, die overigens nauwelijks van die van Smith afweek. In die tijd waren ‘bekende’ lagen die van het Carboon, met de economisch belangrijke steenkool en het Krijt, met de opvallende kliffen bij Dover. Het was al bekend dat het Krijt boven de Carboonlagen lag, en dus jonger moest zijn. Daarnaast had William Smith ónder de steenkoollagen van het Carboon nog drie andere lagen ontdekt, waaronder een rode zandsteen (nu de Old Red Sandstone; ORS genoemd), die ook tot het Carboon werd gerekend. Daarmee hielden de waarnemingen van Smith op, de kanalen gingen nu eenmaal niet dieper.

Vanaf ca.1830 werden onder het Carboon gelegen lagen het ‘privé jachtterrein’ van vooral twee Britse notabelen, de ex-legerofficier, later eerste directeur Geologische Dienst R.I. Murchison (links) en dominee Adam Sedgwick (rechts). Murchison begon zijn onderzoek in Zuidwest-Engeland en Zuid-Wales waar hij gesteente-intervallen beschreef die hij ‘Siluur’ noemde, naar een Keltische stam die daar in de Romeinse tijd leefde. Sedgwick werkte gelijktijdig in Noord-Wales waar hij een gesteente-interval herkende en beschreef als ‘Cambrium’ (Latijn voor Wales). Er ontstond een probleem toen beide heren de gemeenschappelijke grens van hun gebieden verkenden. Het Cambrium en het Siluur bleken aanzienlijk te overlappen. De contestanten betrokken wetenschappelijke loopgraven, net als de oude Cambreï en Silureï dat te zwaard in dat gebied ook deden.

GEOLOGISCH GEZIEN

Die wetenschappelijke controverse over de overlap duurde veertig jaar. Omdat Murchison directeur van de Britse Geologische Dienst was geworden, was het aanvaarden van een compromis nauwelijks mogelijk. Pas in 1879 werd een oplossing gevonden, toen Charles Lapworth, een schoolmeester, fossielen-expert én tacticus stelde dat het overlappende deel groot genoeg was om een eigen identiteit en naam te krijgen. Hij stelde de naam ‘Ordovicium’ voor, ook naar een Keltische stam in Wales, die bekend stond om het sluiten van compromissen. Onder die naam is dat interval dan ook in de boeken gegaan (zie stratigrafische kolom). Op het bijgaande kaartje van Zuidwest Engeland en Wales zijn de betreffende ‘ontsluitingen’ (gebieden waar gesteenten aan de oppervlakte treden) weergegeven. Let op dat ‘C’ het Carboon weergeeft en ‘Є’ het Cambrium. Het dieperliggende ORS interval in het graafschap Devon werd bestudeerd door Henry de la Beche, een plantage-eigenaar uit Jamaica die brodeloos was geworden door de afschaffing van de slavernij in 1833. Door bemiddeling van zijn vrienden bij de LGS kreeg hij een baan bij de Topografische Dienst van het leger,

met als opdracht het graafschap Devon geologisch in kaart te brengen. Hij vond een laagje antraciet in de (aan het Siluur toegekende) ORS, waarvan de ouderdomsinterpretatie heftig werd bestreden door Murchison die al had gepubliceerd dat planten (de oorsprong van steenkool) in het Siluur onmogelijk waren. Dit leidde tot de ‘Devoon Controverse’ die ook vele jaren duurde. Pas nadat Sedgwick en Murchison de periode van het Devoon vaststelden kwam er een oplossing. Inmiddels was egotripper Murchison door zijn boek over het Siluur en de vele controverses waarbij hij was betrokken zo bekend geworden, dat de Tsaar van Rusland hem uitnodigde een lange reis door zijn land te maken. In de Oeral herkende Murchison mariene lagen van een gesteente boven het Carboon dat hij Perm noemde naar de nabijgelegen stad en een voormalig koninkrijk uit die streek. In Europa was de definitie van de zes perioden, die tezamen de naam Paleozoïcum kregen, daarmee voltooid. In de boven weergegeven controverses is de absolute datering van de gesteentelagen nog niet besproken. Nauwgezette bestudering van de Bijbel leerde immers dat de aarde niet meer dan zo’n 6000 jaar oud kon zijn. Nu weten we dat de geschiedenis van de aarde honderden miljoenen en zelfs miljarden jaren omvat. Daarover een volgende keer meer. n Literatuur: Winchester, S. The map that changed the world. Viking, 338 pp. ISBN 0-670-88407-3 Reijers, T. J. A. 2010. Stenen kunnen spreken: Introductie in de geologie 2: Stratigrafie en Structuren. HOVO Syllabus 126 pp

PENSIEF

BARBIE EN MICHAEL MVB

Ik heb altijd geleerd dat je een brief of een artikel niet mag beginnen met het woord ik, dit keer heb ik het gedaan. Ik ben namelijk zo geladen ... Ik zat net naar de televisie te kijken en zag dat Michael veroordeeld was ... Michael … die van Barbie ... ja, u leest het goed ... Barbie en Michael. Die twee jonge Haagse mensen die een real-life-show hebben. Een echte ‘real’-life-show.

Op het eerste gezicht zijn het twee ‘heel normale’ jonge mensen. Wat hebben die twee gedaan om onze beeldbuis te verschijnen? Zijn ze artiest? Nee ... Kunnen ze zingen? Ook niet ... Schrijven ze dan? Absoluut niet, na één aflevering begrijp je dat hun brieven zullen barsten van de taalfouten ... Schilderen misschien? Weten ze überhaupt wat dat is ...? Nee, ze proberen niet eens om uit te blinken, ze kunnen niet anders dan ordinair schreeuwen … en crimineel zijn, want Michael is net veroordeeld voor mishandeling. Zijn wij als maatschappij zo veranderd dat wij dit soort medemensen vereren, puur en alleen om de kijkcijfers, terwijl het losgeslagen jongeren zijn? Ik heb erover nagedacht en heb maar één verklaring, alles draait tegenwoordig om geld.

Commercie. Commerciële televisie. Die gedachte is natuurlijk allesbehalve nieuw maar toch schokt dit soort uitwassen me iedere keer weer en ik ga me steeds vaker afvragen of ik oud word, of ik teveel in het verleden leef. Maar omdat ik meer omga met jonge mensen dan met leeftijdsgenoten en omdat ik lééf achter de computer, geloof ik daar niet in. Waarom heb ik hier dan een naar gevoel over? Stompt de maatschappij echt af, verworden we als de Romeinen deden, vlak voordat hun imperium in elkaar stortte? Ik hoop van niet, maar ik moet bekennen dat ik er een hard hoofd in heb. Barbie en Michael. Britt. Yfke. En nog een paar. Ik twijfel vaak, moet ik mijn stem laten horen of … bij deze. n


13

HOEZO, GERANIUMS?

DE GROENE WENSBOOT MVB Er zijn na pensionering diverse soorten tijdsbesteding mogelijk. Als om wat voor reden dan ook een hobby niet mogelijk is, of als de hobby iemand te geïsoleerd maakt, komt al snel vrijwilligerswerk om de hoek. Hoe gevarieerd dat werk kan zijn blijkt uit onderstaand voorbeeld. In 1972 begon Kees Storm als scheepswerktuigkundige bij Shell om daarna nog vele functies te bekleden in Curaçao, Syrië en Nederland en uiteindelijk bij de NAM. Na zijn pensionering in 2010 begon Kees met het in paniek afzagen van alle vensterbanken thuis: stel je voor dat er geraniums op kwamen te staan en hij daarachter zou belanden, een doemscenario! Een onnodig grapje, want Kees heeft niet lang na hoeven denken over nieuwe bezigheden: hij raakte al snel betrokken bij de Stichting Groene Wens Boot die zich ten doel stelt, mensen met een beperking vanaf het water te laten genieten van de natuur in Nationaal Park de Weerribben-Wieden in Overijssel. Speciaal voor dit doel is de ‘Groene Wens’ gebouwd, een fluisterboot voor tien personen, inclusief twee rolstoelgebruikers. De kapiteins werken als duo en Kees Storm is de helft van zo’n stel geworden. De boot kan per dag gehuurd worden, zodat iemand met een beperking gezamenlijk met familie- en/ of vriendengroep kan genieten van een dagje uit op het water (geïnteresseerden kunnen kijken op www.groenewensboot. nl. Een gezelschap dient zelf voor begeleiding en catering te zorgen, maar de boot is uitgerust met een keukentje en verzorgingsgedeelte). Om dit mogelijk te maken en de vergoedingen laag te houden krijgen ze om de twee jaar steun van het Shell Vrijwilligersfonds en ook andere sponsoren, zoals voetbalclub PEC-Zwolle, leveren een bijdrage. En sinds maart jl. is hij voorzitter van de CNOOKS, de ‘Oud Roest’ club van de voormalige rederij Shell Tankers en haar voorgangers. Die club onderhoudt tweemaal per jaar de contacten tussen de oud-zeevarenden en het voormalige walpersoneel, de saamhorigheid is groot, aangezien vroeger,

gedurende de lange reizen op zee, al veel lief en leed werd gedeeld. Daarnaast vervult Kees sinds een jaar de functie van welzijnswerker voor de regio Noord. Contact onderhouden met oud-collega’s en huisbezoeken afleggen bij degenen die dat wensen, is een waardevolle bezigheid. www.cnooks.nl Op de wal leidt Kees regelmatig groepen rond op het ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer. Bezoekers van dit grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld (UNESCO Werelderfgoed) worden mede door hem deelgenoot gemaakt van stoomtechniek, waterbeheer en bijzondere architectuur van bijna een eeuw oud. Misschien een leuk idee voor onze activiteiten-coördinatoren om eens een uitstapje naar Lemmer te organiseren? www.woudagemaal.nl Vrijwilligerswerk kan een pensioenperiode dus waardevol en aangenaam maken en veel bijzondere ontmoetingen opleveren. Voor Kees is er nooit sprake geweest van een saaie tijd, hij heeft zelfs nog tijd om met eigen boot te varen, over Neerlands mooie binnenwateren. n

Hoezo geraniums? Hebt u een hobby of bezigheid, waar een leuk verhaal over te vertellen valt? Dan is deze rubriek uw kans. De redactie wacht met belangstelling op uw inzending (max. 700 woorden), bij voorkeur met een paar foto’s!

14


REIZEN

WAAR KOMEN DE IJSBERGEN VANDAAN? A.A.B.

Of misschien zegt u: waar zijn ze gebleven? Want vroeger, in onze jeugd, hoorde je nog wel eens over ijsbergen en het gevaar dat ze vormden voor de scheepvaart op de Noord-Atlantische zeeroutes. Het trieste lot van de Titanic, in 1912, kennen we allemaal. Maar tegenwoordig is het stil rond dat onderwerp. De belangrijkste redenen daarvoor zijn natuurlijk de moderne surveillances met vliegtuigen en satellieten, plus de verbeterde radarinstallaties aan boord van schepen. En dan is er natuurlijk de opwarming van de aarde, waardoor die ijsbergen ook nog eens sneller zullen smelten. Maar waar komen ze nu eigenlijk vandaan? IJsbergen in de noordelijke Atlantische Oceaan ontstaan allemaal door afkalvende gletsjers van de ijskap op Groenland. Een klein gedeelte daarvan bevindt zich aan de oostkust, waar de ijsbergen al gauw worden opgenomen in de brede zone pakijs die van de poolkap afkomstig is en die langs Groenlands oostkust naar het zuiden stroomt. Die stroom is onderdeel van het wereldwijde net van oceaanstromingen, waarvan de bekende Golfstroom ook een onderdeel is. Bij de zuidpunt van Groenland aangekomen (door de Vikingen al ‘Kaap Vaarwel’ genoemd), buigt die stroom weer naar het Noorden. Dat pakijs bestaat tegenwoordig voornamelijk uit eenjarig poolkapijs, niet erg gevaarlijk voor de scheepvaart, maar wel hinderlijk, want de schepen kunnen er slechts langzaam doorheen varen. Havens aan Groenlands oost- en zuidwestkusten zijn dan ook gedurende een groot deel van het jaar moeilijk of niet bereikbaar.

Die gletsjer ligt diep in een lange fjord en die fjord stroomt ’s zomers vol met afgekalfde giga-brokken van vaak tientallen meters hoog, en dus nog eens negen keer zo diep. In het najaar en winter vriest de hele boel vast, de gletsjer glijdt ondertussen door, dus het ijs in de fjord komt onder hoge zijdelingse druk te staan. In het voorjaar ontlaadt zich die spanning weer en je ziet dan het fenomenale schouwspel van een stoet van ijsgiganten die zich door de betrekkelijk nauwe fjordmonding een weg naar buiten zoekt. Dat gaat met een snelheid van enkele meters per uur. Handige ondernemers bieden uiteraard de bezoekende toeristen mogelijkheden om dat ijsgeweld nader te inspecteren met bootjes en helikopters. Landen of tussen de ijsbergen door varen is niet aan te raden, want er kantelt er nog wel eens een… Hoe vergaat het die ijsbergen verder? De lange slurf met ijs breekt enkele kilometers uit de kust op in afzonderlijke ijsbergen die met de oceaanstroming mee naar het Noorden worden gevoerd. Verder naar het Noorden draait die stroming weer om, om langs de Canadese kust naar het zuiden, richting New Foundland te bewegen. ‘Iceberg Alley’ wordt het daar genoemd. Het was één van die ijsbergen die in 1912 doel trof. IJsbergen kunnen hun weg vervolgen tot New York en zelfs Bermuda. Of ze worden, gevangen in grote koudwater-draaikolken, weer meegenomen met de Golfstroom, richting Europa. Het blijft oppassen geblazen … n

Aan de westkust van Groenland bevinden zich de grootste gletsjers en één ervan, de Kangia gletsjer, bij het plaatsje Ilulissat, steekt met kop en schouders boven de rest uit.


15

REGIONIEUWS

Erratum Wij willen de lezers, en speciaal hen uit de regio Apeldoorn, erop wijzen dat er een storende zetfout stond in het september-nummer van Voeksnieuws. In het regionieuws, op pag. 17, is het colofon van de regio Den Haag verkeerd geplaatst. Het staat nl. vóór de laatste paragraaf van de kopij van regio Apeldoorn, met als titel: ‘Ons 60-jarig jubileum’. Die paragraaf wordt nu gevolgd door een paragraaf van de regio Den Haag met, curieus genoeg, hetzelfde onderwerp, nl. het 60-jarig jubileum van de regio Den Haag. Regioleden uit de regio Apeldoorn wordt dus aangeraden erop bedacht te zijn dat het jubileum van hun regio op maandag 27 oktober gevierd zal gaan worden. Het feest in de regio Den Haag vindt in de maand november plaats.

niet meewerken of bij onverhoopt slecht weer. Er is horeca bij begin en eindpunt en we zullen kijken of we de route dusdanig kunnen inplannen dat we onderweg nog ergens een versnapering kunnen gebruiken. Opgeven voor de wandeling kan bij Wilma Whincup (zie colofon). Op de dag zelf zijn we bereikbaar op tel. 06 42186395.

Regioactiviteiten: 30 sep Bustocht Amsterdam 01 okt Wandelen Twente 02 okt Wandelen Rijnmond 07 okt Wandelen Amsterdam 15 okt Activiteit Oost Brabant/Limburg Het Zuiden 22 okt Wandelen ‘t Noorden 14 okt Excursie Schijndel Arnhem 14 okt Bezoek Paleis op de Dam Het Sticht 15 okt Busreis Amsterdam Twente 16 okt Lezing Industrieel Erfgoed Den Haag 22 okt Interregionale ontmoeting Amsterdam 22 okt Wandelen Het Noorden 24 okt Lezing ‘Vermist in Borneo’ Haarlem 27 okt 60 j. viering, buffet en opera Apeldoorn 29 okt Dinerclub Leiden 30 okt Beeld en Geluid, Hilversum Rijnmond 11 nov Lezing Vulkanen Apeldoorn 11 nov Lezing Cretio Arnhem 12 nov Themadag Amsterdam 21 nov 60 j. viering in Te Werve Den Haag

Amsterdam Website Secretariaat

Bankrekening Welzijnswerk ZKA-consulent Activiteiten

www.voeksamsterdam.nl Wilma Whincup, Parelmoervlinder 1, 1113 KV Diemen, tel. 020-6959502, [email protected] NL51 ABNA 0431 2585 38 t.n.v. Voeks te Zunderdorp Wilma Zwaag, tel. 036-5328077, [email protected] Frits Terweij, tel. 036-5319749, [email protected] Trijntje Visser, tel. 0299-601940, [email protected]

Wandeling Een groenwandeling in de buurt van de stad? Dat kan heel goed en dat gaan we dan ook op dinsdag 7 oktober ondervinden. De bedoeling is dat we op die dag om 13.30 uur verzamelen bij het bezoekerscentrum van het Amsterdamse Bos (voor routebeschrijving Bosbaanweg 5) en dan vervolgens het bos gaan verkennen. Uiteindelijk gaan we, na een kleine 10 km te hebben gelopen, in Bovenkerk weer de bus terugpakken naar het beginpunt. Overigens kan de route eenvoudig verkort worden als de voeten

16


Interregionale Ontmoeting.

Interregionale Ontmoeting De jaarlijkse Interregionale Ontmoeting vindt ook dit jaar plaats in Landsmeer op woensdag 22 oktober. De organisatie is in handen van de regio Amsterdam. Aan deze ‘ouderwetse’ ontmoeting, sinds vorig jaar gestoken in een ‘nieuw jasje’, doen diverse regio’s mee. De activiteiten bestaan uit biljarten, bowlen, bridge, klaverjassen en rummikub. Er wordt voor de tweede maal gestreden om de Voeks IRO Wisselbokaal. De deelnemende regio’s worden per mail nader op de hoogte gesteld.

Apeldoorn Website Secretariaat

www.voeks-apeldoorn.nl B.N. de Moel, Asselsestraat 303, 7312 CW Apeldoorn, tel. 055-3561825, [email protected] Bankrekening NL08 INGB 0003 6259 30 t..n.v. Voeks te Apeldoorn Welzijnswerk Mw. L.M.J. Hupkens-Jorna, tel. 055-5064498, [email protected] ZKA-consulent J. Hamer, tel. 0341-417178, [email protected] Activiteiten Mw. M.A. Müller-van der Burg, tel. 06-10765808, [email protected]

Ons 60-jarig jubileum Maandag 27 oktober vindt de viering van ons 60-jarig jubileum plaats in de nieuwe JT bioscoop, Nieuwstraat 381 te Apeldoorn. Vanaf 18.00 uur staat er in de lounge van de bioscoop een heerlijk grillbuffet voor ons klaar. Om 20.15 uur wordt er een live verbinding gemaakt met het wereldberoemde Royal Opera House in Londen om op breedbeeld te gaan genieten van een uitvoering in drie bedrijven van de opera ‘I due Foscari’ van Giuseppe Verdi. U kunt u nog opgeven door € 25 p.p. over te maken naar de penningmeester (zie colofon).

Lezing vulkanisme en vulkanen Dinsdag 11 november is er een lezing door de heer Van Tongeren over vulkanisme en vulkanen. Plaats en tijd: de Rank te Vaassen, 14.00 uur. Na afloop diner met de dinerclub.

REGIONIEUWS

Den Haag Website Secretariaat

www.voeks-regio-denhaag.nl A.W.J. de Groen, Gen.Eisenhowerplein 186, 2284 XW, Rijswijk-ZH, tel. 070-3943918, [email protected] Bankrekening NL74 INGB 0003 4916 58 t.n.v. Voeks te Den Haag Welzijnswerk Vacant ZKA-consulent F.M. van der Veen, tel. 070-3687168, [email protected] Activiteiten Vacant

Coördinator welzijnswerk Gezellig dagje midgetgolf op 19 augustus.

Voor uw agenda Dinsdag 16 december vanaf ca. 17.00 uur kerstdiner in restaurant De Dennenheuvel te Epe. Details volgen in de volgende editie van Voeksnieuws.

Arnhem Website Secretariaat

www.voeksarnhem.nl W. van Seters, Schependomlaan 14, 6542 RM Nijmegen, tel. 024-3770765, [email protected] Bankrekening NL81 INGB 0001 0219 12 t.n.v. Voeks regio Arnhem, Elst Welzijnswerk J. Startman, tel. 0316-264256, [email protected] ZKA-consulent T. van Seters, tel. 024-3770765, [email protected] Activiteiten Mw. T. Müller-Evers, tel.026-3643663, [email protected]

Leo Tan is als coördinator welzijnswerk van de regio Den Haag, om privé redenen, teruggetreden. Het bestuur zal actie nemen om zo spoedig mogelijk een opvolger te zoeken.

Feest in onze regio Zoals al in de vorige editie van Voeksnieuws stond te lezen is het eind november 60 jaar geleden dat onze Voeks-regio Den Haag werd opgericht. En het kan niet anders dan dat zoiets feestelijk moet worden gevierd. U doet er goed aan uw agenda te pakken en de datum van vrijdag 21 november te noteren. Als u lid van Voeks bent (en dat is wel een stringente voorwaarde) bent u van harte welkom. U kunt zich bij onze secretaris aanmelden (zie colofon). Geeft u dan aan of u alleen komt, of met partner. De feestelijke bijeenkomst vindt plaats in het voor ons zo vertrouwde Te Werve Paviljoen. Het begint om 17.00 uur en wij hopen u daar te zien!

Computer cursussen Grand Café Le Verre Dinsdag 14 oktober maken we, met eigen auto, een halve dag excursie naar Schijndel. We verzamelen rond 11.00 uur voor koffie in restaurant Grand Café Le Verre in de Glazen Boerderij te Schijndel. Als u aan deze excursie wilt deelnemen, dient u € 14 p.p. over te maken op rekening van de penningmeester. Meer informatie vindt u in het vorige Voeksnieuws en op onze website.

Lezing Cretio

Bij voldoende deelname organiseren we begin volgend jaar weer computercursussen en daarvoor kunt u zich nu al aanmelden via het inschrijfformulier op de regiowebsite, telefonisch of per email bij Ruud van der Ark (tel. 070 3874410, email [email protected]). De cursus bestaat uit acht bijeenkomsten van anderhalf uur en loopt van woensdag 21 januari tot en met woensdag 11 maart. Naar gelang het niveau van de deelnemers maken we een beginnersgroep en een gevorderdengroep. De kosten bedragen € 25 voor de gehele cursus. Voor nadere informatie kunt u terecht bij Ruud van der Ark.

Op dinsdag 11 november wordt er een lezing over algemene praktische informatie rondom overlijden en vererving verzorgd door Mevr. Gelderblom van Cretio in de Herenboerderij de Hucht, Stationsstraat 24, Elst. Aanvang 15.00 uur. Na afloop is er gelegenheid om gezellig samen te dineren in de Brasserie BinX. Er wordt een tweegangen diner geserveerd met als afsluiting koffie met een zoetje. Als u daaraan wilt deelnemen, dient u € 23 over te maken op de rekening van de penningmeester (zie colofon).

Inloopmiddagen

Bowlen

Het nieuwe seizoen begint op donderdag 16 oktober om 14.00 uur op Klein Te Werve met een voordracht van Koos Havelaar, voorzitter van de Stichting Haags Industrieel Erfgoed en schrijver van zijn recente boek ‘Nieuw in Oud, 20 jaar herbestemming van Haags Industrieel Erfgoed’. Middels projectie neemt de spreker ons mee op een tour d ’horizon langs het industrieel erfgoed in de regio en laat zien dat, met respect voor het oude, veel gebouwen inmiddels een nuttige herbestemming

Er wordt door een aantal Voeksleden elke maand gebowld in Arnhem-Noord aan de Schelmseweg (tel. 026 3529550). Nadere inlichtingen bij de heer P. Krahmer, tel. 0317 357309 (bij verhindering graag ’s ochtends afbellen). Speeltijd is van 10.00 tot 12.00 uur. De data zijn: 14 en 28 okt., 11 en 25 nov., 9 en 23 dec., 6 en 20 jan., 3 en 17 febr., 3, 17 en 31 mrt, 14 en 26 apr., 12 mei.

Mensen met computerproblemen kunnen zich uiterlijk vrijdag 31 oktober aanmelden bij Ruud van der Ark voor de laatste inloopmiddag van dit jaar op donderdag 6 november (tel. 070 387440, email [email protected]). Graag opgeven wat het probleem is. De locatie voor de inloop is de bovenzaal van het tennispaviljoen van Te Werve, aanvang 14.00 uur. Er zijn geen kosten aan verbonden.

Lezing Haags Industrieel Erfgoed


17

REGIONIEUWS

hebben gekregen. Wist u overigens dat Shell al in 1907 in Den Haag is begonnen met de verkoop van benzine, in blikken van 10 liter, en dat daar in 1920 de eerste handbediende benzinepompen verschenen? We heten u allen graag welkom.

Interregionale ontmoeting Deze ontmoeting zal plaatsvinden op woensdag 22 oktober, dit jaar georganiseerd door de regio Amsterdam. Ook dit jaar wordt deze in Landsmeer gehouden. De activiteiten zullen zijn biljarten, bridge, bowlen, klaverjassen en rummikub. De ontmoeting staat open voor alle leden van regio Den Haag. Nadere bijzonderheden volgen nog, zie ook onze site. U kunt zich opgeven bij de secretaris van uw clubje of bij Bram de Groen, zie colofon.

het vorige Voeksnieuws, VN09. Ontvangst om 15.30 uur waarna de lezing om 16.00 uur begint tot ongeveer 18.00 uur. Daarna het drankje en het buffet. De kosten voor deze bijeenkomst zijn € 25 voor leden en € 30 voor introducés. Door storting van dit bedrag op rekening van de penningmeester (zie colofon), gaarne vóór 20 oktober, wordt u genoteerd voor deelname. Daarnaast graag ook bevestigen per email of telefoon aan de secretaris of activiteitencommissaris (zie colofon).

Jan Hogervorst Onlangs werd Jan Hogervorst, oud voorzitter van onze regio en Lid van Verdienste, 87 jaar. Bij een bezoek van één van onze welzijnswerkers liet hij de ‘Hall of Fame Award’ zien die hij van de American Society of Civil Engineers ontvangen heeft in 2012. In VN02 van 2013 is hier al aandacht aan besteed. Jan is, vanwege zijn hoge leeftijd, niet bij de prijsuitreiking in Houston geweest. Inmiddels heeft hij de prijs ontvangen. Hij wil graag in contact komen met (oud) collega’s die aan dit project gewerkt hebben, zijn email is [email protected]. Voor de oorkonde die bij de award hoort, zie onze website.

Haarlem/Alkmaar

De Johanna’s Hof ligt aan de Zeeweg te Castricum aan Zee (1901 NX Bakkum), tegenover bezoekerscentrum De Hoep van het PWN.

Agenda Na de lezing op 24 oktober staat er nog één evenement op het programma dit jaar en wel het jaarlijkse kerstdiner op zaterdag 20 december, zoals gebruikelijk in Johanna’s Hof.

Website Secretariaat

www.voekshaarlemalkmaar.nl W.J. van Beest, Madelievenlaan 19, 2111 ZJ Aerdenhout, tel. 023-5245855, [email protected] [email protected] Bankrekening NL63 ABNA 0561 5013 86 t.n.v. Voeks Haarlem Alkmaar te Heemstede Welzijnswerk Mevr. A.J.C. Spindlegger, tel. 072-5710927, [email protected] ZKA-consulent M. Visser, tel. 072-5124545, [email protected] Activiteiten P. Versluis, tel. 06-28154190, [email protected]

Welzijnswerk initiatief De welzijnswerkster van het rayon Bergen1, Itha Limbeek, heeft onlangs het initiatief genomen tot het organiseren van een ‘Instuif’, door alle leden in haar bestand uit te nodigen voor koffie en kennismaking. Hoewel de opkomst door vakanties e.d. wat mager was, werd dit door de aanwezigen zeer op prijs gesteld. Het regio bestuur sluit zich hier bij aan en ziet dit soort initiatieven voor herhaling vatbaar in andere rayons, zeker die met een kleine geografische spreiding van leden.

Vermist in Borneo Mis het niet, de lezing in Johanna’s Hof op vrijdag 24 oktober door onze oud-collega Arie van Haaren met als titel ‘Vermist in Borneo’. Aansluitend een buffet. Zie voor de volledige informatie

18


Het Noorden Website www.voekshetnoorden.nl Secretariaat Mw. G. van Rossum, Norbruislaan 5, 7761CG

Schoonebeek, tel. 0524-532162, [email protected] Bankrekening NL36 RABO 0131 7956 35 t.n.v. Voeks regio Het Noorden te Borger Welzijnswerk Mw. M.J. van Os, [email protected] ZKA-consulent Ton Vas, tel. 0592-346208, [email protected] Activiteiten Wim Huizing, tel. 0592-310932, [email protected]

Computer cursussen Worstelt u ook weleens met uw PC of tablet, bijvoorbeeld bij het surfen op het internet, mails versturen, foto’s bewerken etc.? Hebt u een computer en bent u al een computergebruiker, maar wilt u meer weten van Windows 8? Laat ons dan weten of u belangstelling heeft in een computercursus en naar welke onderwerpen uw belangstelling uit gaat. Afhankelijk van uw wensen voor aanvullende kennis gaan we bekijken of daar tegen een kleine vergoeding in kan worden voorzien. Uiteraard dient er voldoende belangstelling te bestaan. Graag uw reacties naar Herman van Veen (email [email protected]).

REGIONIEUWS

Geeft u hierbij aan bij welk van de onderstaande onderwerpen u ondersteuning zou willen hebben: PC met Windows 7; PC met Windows 8; Tablet met IOS (iPad); Tablet met Android (Samsung e.a.).

Wandelen U kunt zich nog vóór 15 oktober opgeven bij Wim Huizing (zie colofon) voor de wandeltocht op woensdag 22 oktober naar het Poepenhemeltje. Zie voor alle informatie VN09.

Helaas heeft het bestuur nog geen aanmeldingen gekregen, vandaar deze herhaalde oproep: bel één van de regiobestuursleden om een sluimerende interesse te bespreken! Mocht je geen interesse hebben in de voorzittersfunctie, maar wel in één van de andere bestuursfuncties, laat het dan ook graag weten, want wellicht dat door intern schuiven de vacature toch opgevuld kan worden. We horen het graag, zie de colofon of bel met de voorzitter (06 81891006).

Activiteiten De bijnaam Poepenhemeltje zou te danken zijn aan de Duitse trekarbeiders (‘Poepen’) die hier in de achttiende en negentiende eeuw overnachtten.

Leiden Website www.voeks-leiden.nl Secretariaat L.A. Bijl, ’t Lange Rack 9, 2162XX Lisse, tel. 0252-418296,

[email protected]

Bankrekening NL52 ABNA 0426 3009 47 t.n.v. Voeks te Leiderdorp Welzijnswerk Mw. L. de Graaf-Wijsman, tel. 0252-216139, [email protected]

ZKA-consulent P. Zipp, tel. 071-4025138, [email protected] Activiteiten R. Le Grand, tel. 06-44239515, [email protected]

Dinerclub Op woensdag 29 oktober gaan we naar restaurant ‘De Hollandsche Tuyn’, Hoofdstraat 24 in Leiderdorp. Het restaurant is gevestigd in een voormalig patriciërs-huis, gelegen aan de lage zijde van de Oude Rijn. De aanvangstijd is 18.00 uur en om 18.30 uur gaan we aan tafel. De prijs is voor leden € 35 en voor introducés € 43. In de prijs zijn twee glazen wijn en een kop koffie begrepen. U kunt zich aanmelden door overmaken van het verschuldigde bedrag op de rekening van de penningmeester (zie colofon), onder vermelding van ‘diner oktober. Uw gastheer is Cees van der Meer, tel. 071 5895771.

Bij het verschijnen van dit nummer van Voeks Nieuws hebben we de rondleiding door de Sterrewacht, waar we met het maximale aantal deelnemers van hebben genoten, alweer achter de rug. Helaas is het aantal aanmeldingen voor de voorstelling over Anne Frank in november tot nu toe te beperkt gebleven om er gezamenlijk per bus heen te gaan, om zo parkeerproblematiek te vermijden. Meld u nu aan, meteen na het verschijnen van deze editie van Voeksnieuws, dan gaat het wellicht toch nog lukken. Mocht er onvoldoende belangstelling zijn, dan zullen we proberen de leden, die zich hebben aangemeld, te helpen deze voorstelling op eigen gelegenheid te laten bezoeken. Alle informatie over de voorstellingen kunt u vinden op de website: www.theateramsterdam.nl.

Rijnmond Website Secretariaat

www.voeksrijnmond.nl W.A. Meijnen, Terborchdreef 10, 3262 NB Oud-Beijerland, tel. 0186-615905, [email protected] Bankrekening NL90 INGB 0000 3201 49 t.n.v. Voeks regio Rotterdam te Hellevoetsluis Welzijnswerk Mw. H.E. Doorneveld-Letterman, tel. 078-6762010, [email protected] ZKA-consulent Mw. W.A. Vogelaar, tel. 0186-617760, [email protected] Activiteiten Mw. G. Burger-Volker, tel. 078-6733993, [email protected] P. Groen, tel. [email protected]

Vacature bestuur

Landsmeer

De voorzitter van regio Leiden (Simon van den Broek) treedt in januari 2015 af na het statutair maximum van negen jaar. In het juni nummer van Voeksnieuws stond een uitgebreide omschrijving en oproep voor kandidaten voor opvolging.

Noteert u alvast in uw agenda dat op woensdag 22 oktober de Interregionale Ontmoeting in Landsmeer zal plaatsvinden. Tijdens deze ontmoeting zal de regio Rijnmond de door haar in 2013 gewonnen wisselbokaal moeten zien te verdedigen.


19

REGIONIEUWS

De inschrijving staat open voor ieder Voekslid uit de regio Rijnmond. Het is niet verplicht om lid te zijn van een activiteitenclub. Dus inschrijven is voor elk Voeks Rijnmond-lid mogelijk. De kosten bedragen € 27,50 voor leden/huisgenoten. Introducees betalen € 32,50. U kunt deelnemen aan biljarten, bowlen, bridge, klaverjas en rummikub.

Oktoberwandeling Helemaal zeker is het niet, maar op donderdag 2 oktober wandelen we waarschijnlijk door Hellevoetsluis in combinatie met een bezoek aan het Jan Blanken Droogdok. Ook voor wandelingen geldt dat u zich even moet aanmelden bij Piet Groen of Gerda Burger. Helemaal vrijblijvend is het niet. Bent u onverhoopt verhinderd, meldt u zich dan ook even af. Het kopje koffie is voor rekening van het bestuur. De eventuele lunch is voor eigen rekening.

Beeld en geluid Bij het verschijnen van deze editie kunt u zich nog steeds (tot 30 september) aanmelden voor de dagtocht naar het instituut voor Beeld- en Geluid in Hilversum op. Deze maken we op donderdag 30 oktober. Leden/huisgenoten betalen € 47,50 en introducees € 57,50. Betaling, zoals gebruikelijk vooraf, aan de penningmeester (zie colofon). Vermeldt u wel dat het om de dagtocht naar Beeld- en Geluid gaat.

Welzijnswerkers Nieuwe welzijnswerkers zijn zeer welkom. Helaas is het steeds moeilijker om deze te vinden. Iedere welzijnswerker krijgt een rayon toegewezen, liefst zo dicht mogelijk bij zijn woonadres, waarin hij ieder lid van 80 jaar en ouder, meestal n.a.v. zijn/ haar verjaardag, tenminste eenmaal per jaar bezoekt. Meerdere keren mag ook, maar dat wordt niet van u verlangd. Denkt u eraan zich aan te melden, neemt u dan contact op met Henny Doorneveld (zie colofon).

Het Sticht Website Secretariaat

www.voekshetsticht.nl W.G. Reman, Flits 14, 1231 SN Loosdrecht, tel. 035-5823161, [email protected] Bankrekening NL19 INGB 0000 5021 38 t.n.v. Voeks regio Het Sticht te Huizen Welzijnswerk J. van Berkel, tel. 06-53841190, [email protected] ZKA-consulent J.H. Eekhof, tel. 0348-423015, [email protected] Activiteiten E.J. Pater, tel. 06-22451195, [email protected]

Oproep opvolging secretaris In februari 2015 zal regio-secretaris George Reman zijn statutaire termijn van drie keer drie jaar hebben vol gemaakt en is hij niet herkiesbaar/herbenoembaar. Er moet in de komende tijd een opvolger voor hem worden gevonden. Op dit moment zijn er nog geen kandidaten. Vandaar deze oproep aan de leden om eens te bezien of hij/zij geen persoon kent die deze functie zou kunnen en willen vervullen. In dat geval hoort het bestuur dat graag.

20


Bezoek Paleis op de Dam Op dinsdag 14 oktober bezoeken we het sinds 2008 gerestaureerde Paleis op de Dam. Het paleis was oorspronkelijk het stadhuis voor de stad Amsterdam, ontworpen en gebouwd door de beroemde bouwmeester Jacob van Campen. De bouw duurde van1648 tot 1665. In 1808 kreeg het stadhuis zijn huidige functie van paleis. Het paleis is goed toegankelijk voor minder validen en rolstoelgebruikers. Het is de bedoeling dat u op eigen gelegenheid komt. Het gemakkelijkst is dat met het openbaar vervoer. Vanaf Amsterdam Centraal is het ook te lopen. Programma: 11.00 uur samenkomst met koffie/thee en gebak in restaurant de Roode Leeuw, Damrak 93-94 (het restaurant is enkele minuten lopen van het paleis); 11.45 uur bezichtiging van het Paleis op de Dam, er is een uitstekende audio presentatie in het paleis beschikbaar; 13.30 uur lunch in restaurant de Roode Leeuw. De kosten bedragen voor regioleden en partners € 29,50 p.p. incl. toegang paleis, koffie/thee en gebak bij aankomst en lunch. Op vertoon van een geldige museumkaart is dit € 19,50. Niet-regioleden betalen € 36,50 p.p. Op vertoon van een geldige museumkaart € 26,50 p.p. U kunt zich tot uiterlijk dinsdag 7 oktober aanmelden bij Evert Pater (zie colofon) met vermelding van wel/geen museumkaart. Vergeet niet de museumkaart mee te nemen. Het verschuldigde bedrag dient u over te maken op de rekening van de penningmeester (zie colofon).

Twente Website Secretariaat

www.voekstwente.nl Mw. U.J.J. Kriekjes, Kobstederweg 3, Winterswijk Henxel, tel. 0543-531248, [email protected] Bankrekening NL62 ABNA 0549 0097 44 t.n.v. Voeks regio Twente te Hengelo Welzijnswerk Mw.B.Feunekes-Spruijt, tel. 053-4614598, [email protected] ZKA-consulent J.Sizoo, tel. 053-4365398, [email protected] Activiteiten H.Freiboth, tel. 0546-492944, [email protected]

REGIONIEUWS

Wandeling Op woensdag 1 oktober wandelen we met Hoekon en Ageeth Danoesastro in Almelo door het Nijreesbos -Landgoed Huize Almelo. Goede wandelschoenen zijn aan te raden. Om 10.00 uur komen we bij elkaar bij restaurant ’t Maatveld, Tusveld 31-33, 7627 NX Bornerbroek, tel. 074 3841033. Routebeschrijving: vanaf de N35/A35 neemt u de afslag 30 Almelo-zuid, daarna richting Almelo. Bij de volgende verkeerslichten rechtsaf richting Bornerbroek. In Bornerbroek op de rotonde richting Borne nemen. Na het viaduct is de eerste weg links het Tusveld. Deze weg links aanhouden, bij de kruising rechtdoor. Na 250 m ziet u links het restaurant.

U kunt het bedrag overmaken op de rekening van de penningmeester, zie colofon, o.v.v. Bustocht Amsterdam. Opgeven vóór 2 oktober bij Hans Freiboth (zie colofon). Zie ook onze website.

Het Zuiden Website Secretariaat

www.voeksregiozuid.nl Agnes Hengst-van der Meer, Gravin v Sulzbachstraat 10, 4854 EV Bavel, tel 076-5612138, [email protected] Bankrekening NL93 INGB 0003 3074 04 t.n.v. Voeks regio Het Zuiden te Oosterhout (NB) Welzijnswerk A.H. Don, Hoge Vaartkant 128 4873LL Etten-Leur, tel. 076- 5018065 of 06-24396021, [email protected] ZKA-consulenten Brabant & Limburg: J. van Beusekom, tel. 076-5218259, [email protected], Zeeland & Limburg: L. van Zon, tel. 0113-270144, [email protected] Activiteiten (Vacant)

Mevrouw Zoeteman 100 jaar!

Attentie: Voor de wandeling in de maand november heeft zich ondanks herhaalde verzoeken nog steeds niemand aangemeld. Het ziet er dus naar uit dat die wandeling niet door gaat. Mocht u zich alsnog willen aanmelden dan graag zo spoedig mogelijk! Voor aanmelding of vragen: Ursel Kriekjes (zie colofon).

Busreis Amsterdam Op woensdag 15 oktober gaan we met een bus van Ter Beek naar Amsterdam. Om 09.30 uur vertrek vanaf het Van der Valk hotel, Bornsestraat 400, 7556 BN in Hengelo. Om 12.00 uur bezoeken we het Rijksmuseum in Amsterdam. Om 14.30 uur maken we een rondvaart. Alle verschillende facetten komen tijdens de rondvaart aan de orde. De oude binnenstad, het IJ met de haven, het VOC schip ‘De Amsterdam’ bij het Scheepvaartmuseum, de Gouden bocht in de Herengracht en natuurlijk de Amstel met haar Magere Brug en het Koninklijk Theater Carré. Na de één uur durende rondvaart door de grachten heeft u de mogelijkheid om het centrum van Amsterdam te bezoeken. Er zijn tal van mogelijkheden in het bruisende centrum van de hoofdstad. Genieten van de zon op één van de vele terrassen, winkelen in de wereldberoemde Kalverstraat, een bezoek brengen aan de bekende Bloemenmarkt langs de singel. Uiteraard voorziet onze chauffeur/reisleider u graag van verschillende tips. We vertrekken om 18.00 uur weer naar Hengelo, waar we om ongeveer 20.30 uur aankomen. Kosten (bij minimaal 30 personen) voor leden € 39 p.p. en voor niet-leden € 48 p.p. (incl. toegangskaart Rijksmuseum en boottocht). Kosten leden met museumkaart € 25 p.p. en niet-leden met museumkaart € 34 (incl. boottocht). Lunch pakket moet u zelf meenemen. Op de terugreis wordt onderweg niet gestopt voor een diner.

Afgelopen 22 augustus vierde mevr. Zoeteman uit Drunen haar 100e verjaardag. ’s Morgens de burgemeester op bezoek; s’ middags, namens Voeks Het Zuiden, Ger van Eeten en Kees IJzerman. Ze zouden maar even gaan, maar het werd twee uur ademloos luisteren naar verhalen over Shell en het leven als Shell employee voor en na de tweede wereldoorlog. Avonturen in Venezuela, Indië, Nigeria, Puerto Rico, rustpunten in Curaçao. En nog steeds, als honderdjarige, gepassioneerd het reilen en zeilen van Shell volgend, van de onjuiste media aandacht voor Nigeria tot de discussie over schaliegas. Een ongelooflijke en fijne middag hebben ze gehad, maar haar geheim, hoe zo vitaal en assertief 100 jaar te worden, wilde ze niet met hen delen.

Bijeenkomsten Goes: Iedere tweede dinsdag van de maand sociëteit in hotel Terminus, Stationsplein 1 in Goes vanaf 10.00 uur. Zevenbergen: Iedere eerste woensdag van de maand sociëteit in hotel Van der Hooft van 10.00 tot 12.00 uur.

Welzijnswerk Albert Don is nog steeds op zoek naar een welzijnswerker voor de regio Noord-Limburg en eveneens één voor de regio Eindhoven. Heeft u interesse of wilt u nadere bijzonderheden, pak de telefoon of stuur een e-mail naar Albert (zie colofon). Aarzel niet het is dankbaar vrijwilligerswerk.


21

POST

Trintella Nee, het gaat hier niet over Italiaanse dansen. Geharde zeezeilers zullen in de naam ‘Trintella’ ongetwijfeld de naam van een klasse kajuitzeiljachten herkennen, die in de periode 1952-2002 gebouwd werden op de jachtwerf Anne Wever te Den Bosch. Degelijke schepen zijn het, met een schare van enthousiaste eigenaren die zich, zoals dat gaat, verenigd hebben in de Trintella Vriendenkring, of TVK, voor ingewijden. Bij het zestigjarig bestaan van het ontwerp, in 2012, nam TVK-lid en Voeks-gepensioneerde Peter van der Waa, [email protected], het initiatief om een gedenkboek samen te stellen met vele fraaie foto’s en een geschiedschrijving van deze opmerkelijke scheepsklasse. Het boek: ‘Trintella Yachts, Hollands Glorie uit Brabant’ is te verkrijgen via de TVK-website, www.trintella.org en bij de auteur.

Plaju Homecoming Van tijd tot tijd ziet u aankondigingen in ons blad van een zgn. Plaju-reünie, een reünie van oud-Plajugangers, georganiseerd door o.a. Jos Heyman, bij velen bekend. Jos geeft regelmatig nieuwsbrieven uit met details van komende reünies en met vele verhalen en foto’s uit de oude Plaju-doos. Echte BPM-ers die zelf op Plaju (bij Balikpapan, Indonesië) gewerkt hebben zullen er niet veel meer zijn, maar hun kinderen die er in de jaren ’50 naar school gingen zijn er nog wel. De nieuwste (25ste) nieuwsbrief is zojuist binnen en hij staat op de Voeks website onder ‘Linkbox’/’Herinneringen’. n

Als er in de maand januari géén contributie is betaald of ingehouden van uw pensioen bent u géén lid van Voeks! Bent u geïnteresseerd in de behartiging van uw belangen, activiteiten voor Voeksleden of Voekswelzijnswerk? Dan zegt u:

JA, NATUURLIJK WORD IK LID VAN VOEKS! Ondergetekende, de heer/mevrouw Adres

Postcode

Geb.datum

Laatste maatschappij

Telefoon

E-mail

Ingangsdatum Shellpensioen

Woonplaats

Betaalnr

Naam echtgeno(o)t(e) /partner

.Geb.datum partner

meldt zich hierbij aan als lid van Voeks en gaat ermee akkoord dat de contributie (€ 20,–) in januari met het pensioen wordt verrekend. NB: Indien de aanmelding in het loop van het jaar wordt gedaan, zal éénmalig een acceptgiro worden toegezonden. Indien uw pensioen nog niet in betaling is, wordt ieder jaar een acceptgiro toegezonden. Datum

Handtekening

In envelop zonder postzegel aan: Bureau Voeks, Antwoordnummer 1964, 2501 VC Den Haag N.B. U kunt zich ook aanmelden via onze website www.voeks.nl!

22


PERSONALIA

De volgende leden heten wij welkom:

M.L. Abee, Hoorn; ex KSEPL Mw. T. Bijlholt-Zitter, Smilde G.C.M. Hagens, Steenbergen; ex SNC Moerdijk B.H.G. Hudepohl, De Krim; ex NA Mw. G. Leukfeldt-van Hulst,

Arnhem Mw. J. Mandema-Eekhof, Rozendaal Mw. M. van Rossen-Kampuës, Vlaardingen A.J.W. Strootman, Klundert; ex SNC Moerdijk

Mw. M. Timmerman-van den Berg, Strijen K.J. de Vries, Smilde; ex NAM J.R. Wierda, Oegstgeest; ex SI Mw. E.J. van der Wilk-Addens, Den Haag

Met leedwezen geven wij kennis van het overlijden van onze leden: C. van Aalst, ex Oman, 2/08, 79 jr; Schiermonnikoog F.M. Agerbeek, ex SNR, 15/08, 79 jr; Spijkenisse M.D. van der Bijl, ex SNR, 30/07, 89 jr; Oostvoorne J.G. de Bruin, ex SGSI, 3/08, 72 jr; Hooge Zwaluwe F. van Daalen, ex SIPM, 23/08, 78 jr; Delft I.J.A. van Dommelen, ex NAM, 22/08, 83 jr; Loosdrecht Mw. L.F. van Dongen-de Roock, (SIPM), 22/08, 88 jr; Wassenaar Mw. J. Duns-Lantinga, (SIPM), 15/08, 92 jr; Wassenaar A.H.A.G. Ebbink, ex Singapore, 26/08, 92 jr; Wassenaar P.G. van Eijk, ex SNR, 11/08, 91 jr; Vries D.P. Eikelenboom, ex SNR, 31/07, 77 jr; Oud-Beijerland H.E. Goossens, ex SNV, 6/08, 82 jr; Rosmalen P.C. de Groot, ex SGSI, 9/08,

69 jr; Velp D. Hekelaar, ex SNR, 30/07, 87 jr; Rotterdam P. Hijmans, ex SNR, 14/08, 84 jr; Ridderkerk J.P. de Jong, ex SIPM, 11/08, 94 jr; Roosendaal Mw. A.M. Juffermans, (SIPM), 7/08, 73 jr; Oegstgeest H.J.C.M. Juffermans, ex SIEP, 8/08, 61 jr; Hazerswoude-Dorp H. Kleinendorst, ex SNR, 9/08, 87 jr; Vlaardingen Mw. J. Kluitenberg-Wolterink, (NAM), 8/08, 85 jr; Schoonebeek Mw. J. Kuipers-Slot, (NAM), 22/08, 81 jr; Zuidbroek P.E.A. Laurens, ex SNR, 30/07, 83 jr; Spijkenisse Mw. H. van Raaphorst, (SNR), 1/08, 93 jr; Duitsland W. Roose, ex Indonesië, 13/08, 92 jr; Oosterbeek Mw. I.C. Schröder-Teffer, (NAM), 20/08, 84 jr; Dodewaard

P.W. van Smalen, ex SNV, 21/08, 71 jr; Hellevoetsluis A.C. Sterk, ex KSLA, 29/07, 90 jr; Purmerend Mw. L. Takkenberg-de Klerk, (KSLA), 11/08, 87 jr; Den Bosch Mw. L.A. Teuben-Duinker, (Shell Tankers), 2/08, 79 jr; Aerdenhout B. van Til, ex SNR, 3/08, 77 jr; Spijkenisse Mw. E.J. Uijtdragers-Lemkes, (KSLA), 7/08, 94 jr; Hoorn Mw. G. Verhaal-Woud, (SNV), 7/08, 93 jr; Heiloo T.J. Vermeulen, ex SNV, 15/08, 89 jr; Roosendaal Mw. S.M. de Vlieger-Boer, (SIPM), 2/08, 91 jr; Zoetermeer Mw. T. van der Zanden-Moor, (Brunei), 13/08, 85 jr; Maassluis Mw. C.E.L. Zoetemeijer-Moerman, (SNR), 19/08, 85 jr; Piershil

72 jr; echtgenote van C.J. Koridon (SNR), Papendrecht Mw. M. Krijgsveld-Reinders, 5/08, 90 jr; echtgenote van J. Krijgsveld (SNR), Ter Apel Mw. C.H.J.M. van Manen-de Klijn, 13/08, 84 jr; echtgenote van E.P. van Manen (Gabon), Heeze Mw. B.M.J. van Rossenberg-van der Holst, 17/08, 77 jr; echtgenote van

T.F.C. van Rossenberg (SNI), Pijnacker Mw. L.C. Steel-Hoogervorst, 5/08, 86 jr; echtgenote van H. Steel (SNR), Spijkenisse Mw. B.H.C. Swanborn-van der Werf, 29/07, 90 jr; echtgenote van R.A. Swanborn (NAM), Oosterbeek Mw. M. van Zutphen-Högemann, 25/08, 76 jr; echtgenote van W.A. van Zutphen (KSLA), Petten

Familieberichten: Mw. E.A. Diederix-Palma, 26/07,

84 jr; echtgenote van D.O.J. Diederix (SIPM), Nieuw Zeeland Mw. P.J. van Dijk-Lafranca, 1/08, 81 jr; echtgenote van C.A.M. van Dijk (SNR), Spijkenisse Mw. J.M. van Kalkeren-Caldenhove, 3/08, 65 jr; echtgenote van J.R.A. van Kalkeren (SRTCA), Purmerend Mw. L. Koridon-Roodnat, 8/08,


23

KRUISWOORD KW-011

Beste puzzelaars,

Na het ontraadselen van dit kruiswoord en het plaatsen van de gevonden letters in de werkbalk ontstaat hier een niet bestaand U dient de letters van dit gevonden woordvan zo in de VoeksDe Voeksbalk van KW-010 luidt: POSTKAMER. Beste puzzelaars, Na woord. het ontraadselen van dit kruiswoord en het plaatsen De lange Voeksbalk van KW-010 luidt: POSTKAMER. letters indat dehier werkbalk ontstaat hierontstaat. een niet Dit woord kunt balk te plaatsen een echt woord De extra inzendperiode zorgde voor een hoog aantal de gevonden bestaand woord. U dient de letters van dit gevonden woord De extra lange inzendperiode zorgde een hoog aantal u (onder vermelding van KW-011) inzenden. inzendingen, bijna 300 stuks ditmaal. Fijnvoor om te merken dat u de zo in de Voeksbalk te plaatsen dat hier een echt woord bijna stuks ditmaal. Fijn omhaalde te merken dat de puzzelsinzendingen, waardeert… Uit300 de goede oplossingen Jacco ontstaat. Dit woord kunt u (onder vermelding van KW-011) u de puzzels waardeert… inzenden. volgende namen uit “de hoge hoed”: Het adres om deze oplossing naartoe te zenden is: Visser - Sparrendal - 3142 LR MAASSLUIS of n H.P. Boom ASSEN Uit de -goede oplossingen haalde Jacco de volgende namen HetP.J. adres om deze oplossing552 naartoe te zenden is: uit “de hoge hoed”: E-mail: [email protected] n Mvr. J. Drukker-Brand - VLAARDINGEN P.J. Visser - Sparrendal 552 - 3142 LR MAASSLUIS of n J. de Wit - BARENDRECHT H.P. Boom - ASSEN E-mail: [email protected] Mvr. J. Drukker-Brand - VLAARDINGEN Wilt u eraan denken om uw volledige adres te vermelden? Wilt u eraan denken om uw volledige adres te vermelden? J. de Wit BARENDRECHT Onder de goede inzendingen worden weer drie VVV-cadeauZij hebben hun prijs inmiddels ontvangen. Van harte gefeliciOnder de goede inzendingen worden weer drie VVV bonnen van € 12,50 verloot. teerd enZijtot de volgende hebben hun prijsopgave. inmiddels ontvangen.

VOEKSKRUISWOORD KW-011

cadeaubonnen van € 12,50 verloot.

Van harte gefeliciteerd en tot de volgende opgave. 1

2

3

4

5

6

7

8

13

9

10

11

Peter 12

14 15

16

17

19

20

21

22

23

26

24

VOEKS NIEUWS 27

29 31

36

18

28

30

32

37

33

38

25

34

39

35

40 41

42

43

44

45

Horizontaal: 1 Verdedigingssysteem tegen hoogwater; 7 Brombeer; 13 Soort brandstofreservoir; 14 Kritiek; 16 Antiinsectengaas; 17 Italiaans gerecht; 18 Scheikundige stof; 19 Tot nu toe; 20 Observatie- en geheugenspel bij padvinders; 21 Soort oorkonde; 22 Plaveien; 23 Bleu; 26 Duitse smartlap; 27 Handen verzorgen; 31 Goochelaar; 33 Maand; 34 Profeet; 36 Sacrament; 39 Onervaren jongmens; 40 Vuurhaard; 42 Pootgoed; 43 Koelinstallatie; 44 Laksoort; 45 Verlagen. Verticaal: 1 Benadelen; 2 Niet reagerend; 3 Beroep; 4 Bijzondere bevordering; 5 Geleedpotig insect; 6 Taalkundige term; 7 Metamorfose; 8 Mondvoorraad; 9 Vat met hengsel; 10 Keukengerei; 11 Bouwval; 12 Met gehele aandacht; 22 Plantje; 24 In de richting van; 25 Mondspoeling; 27 Krijgsoefening; 29 Bekvechten; 30 Kledingstuk; 33 Deel van het gelaat; 35 Vaccineren; 37 Godsdienst; 38 Land in Noord-Afrika; 41 Sluwe streek. Werkbalk Breng de gevonden letters uit het kruiswoord over naar deze balk

22 3 28 15 40 43 32 12 44

Voeksbalk KW-011

24

Plaats de resterende letters in de goede volgorde in de balk en vind een prima middel ter ontspanning. VOEKSNIEUWS | NR. 10 - OKTOBER 2014

15

22

Twee letters krijgt u cadeau en staan reeds in Voeksbalk KW-011 op de juiste plaats.

Dit gevonden woord uit de Voeksbalk kunt u inzenden t/m

24 oktober 2014

SHELL

Recommend Documents