SHELL

VOEKS NIEUWS MAANDBLAD VAN DE VERENIGING VAN OUD-EMPLOYÉS DER “KONINKLIJKE/SHELL”

NR.5

MEI 2016

WWW.VOEKS.NL

DODENHERDENKING ESCHER HUNEBEDDEN

VOEKSNIEUWS | NR. 5, MEI 2016

1

COLOFON VOEKSNIEUWS

Officieel orgaan van de Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell” 66e jaargang, nr. 5, mei 2016

Ontvangen van dit blad betekent niet automatisch dat u lid bent van Voeks!

Kopij inleveren De kopij voor het volgende nummer 6-2016 dient uiterlijk vrijdag 6 mei 2016 door de redactie te zijn ontvangen. De kopij voor het daarop volgende nummer 7/8-2016 moet uiterlijk vrijdag 3 juni 2016 binnen zijn. Inzendingen uitsluitend per e-mail aan: [email protected]

BOEKBESPREKINGEN Dank voor de vele reacties, de redactie is erg blij met alle titels en gaat ermee aan de slag. We moeten een keus maken en kunnen dus niet beloven dat alle boeken aan de beurt zullen komen, maar we bewaren onze gegevens, dus wie weet … Mocht u in de toekomst opnieuw nieuwe, spannende fictie en goede non-fictie in handen krijgen, we blijven ons aanbevolen houden.

Redactie Marieke van Bork Oscar Franse Eef Hummel Geert Kamphuis Leen Rijkers Meinen Chris Whincup Website www.voeks.nl E-mail: [email protected] Met medewerking van: Anton Barendregt, Ank Herstel, Tom Reijers, Peter Visser, Pim Visser, Rinus Vlugter Design Shell Production Centre of Excellence, Den Haag Druk Tuijtel, Hardinxveld – Giessendam Oplage 21.450 © 2016 Voeks De redactie behoudt zich het recht voor aangeboden kopij in te korten of aan te passen. Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit dit blad is toestemming van de redactie vereist.

HERDENKING 4 MEI Traditiegetrouw zal ook dit jaar weer een 4 mei herdenking plaatsvinden bij de herdenkingspanelen in de hal van het C16-gebouw aan de Carel van Bylandtlaan in Den Haag. De plechtigheid op woensdag 4 mei begint om 9.50 uur. Naast vertegenwoordigers van het Bestuur van Royal Dutch Shell plc, van de ondernemingsraden en van CNOOKS zal ook een delegatie van het Voeksbestuur aanwezig zijn. Na afloop van de plechtigheid vindt een korte ontvangst plaats in de hal op de begane grond van C16. Zij die deze plechtigheid bij willen wonen worden verzocht zich voor maandag 28 april aan te melden bij Linda Jongbloed, 070 3778775, of e-mail [email protected].

BUREAU VOEKS

Postbus 162 2501 AN Den Haag Tel. 070 – 377 2371 Fax: 070 – 392 4835 E-mail: [email protected] Voor informatie bereikbaar op maandag t/m donderdag tussen 9 en 12 uur Bankrekening NL14 INGB 0000 0405 08 t.n.v. Voeks te Den Haag

SHELL PENSIOENFONDS

Tel. 070 – 319 9388 Website: www.shell.nl/pensioenfonds Foto voorpagina: Embleem van het Alimentarium in het meer van Geneve

VOEKS NIEUWS 2


INHOUD Golftoernooi

Boekbesprekingen

10

3

Hoezo Geraniums

11

Pensief

3

Geologie op reis

12

Van de voorzitter

4

Bezienswaardigheden

14

Uit andere bronnen

4

Regionieuws

15

In alle staten

6

Personalia

22

Perikelen

7

Bridge

23

Globetrotter

8

Puzzel

24

CVZ

FORE: VOEKS GOLFTOERNOOI 2016 Zoals aangekondigd in het vorige nummer wordt het jaarlijkse Voeks Golftoernooi gespeeld op maandag 25 juli op de mooie bosbaan van het Rijk van Nunspeet. De spelvorm is individueel Stableford. Ontvangst vanaf 10.00 uur met koffie en petit-four. Om 12.00 uur is er een shotgun. U krijgt een muntje voor de driving range en drie consumptiebonnen. Na afloop wordt er geborreld met bittergarnituur en omstreeks 18.30 uur wordt dat gevolgd door een driegangen menu met de keuze vlees of vis. De prijs, inclusief bijdrage in de prijzen, bedraagt € 90,-. Deelname staat open voor Voeksleden en hun partners, wel dient u over een golf-handicap te beschikken van maximaal 36. Ook de playing handicap is tot 36 wordt beperkt. Niet meespelende

2 APRIL BESTAAT NIET

ROB LOUWE

partners kunnen deelnemen aan de borrel en het diner tegen de prijs van € 40,- (inclusief drie consumptiebonnen). Omdat wij dit jaar waarschijnlijk over 27 holes kunnen beschikken kunnen er maximaal 132 spelers deelnemen. Vorig jaar moesten wij de inschrijving na vijf dagen sluiten bij 100 inschrijvingen voor 18 holes. Datum en tijdstip van aanmelding zijn bepalend voor deelname. U kunt zich vanaf dinsdag 26 april aanmelden via de website www.voeks.nl. Klik op “lees meer” onder het desbetreffende artikel voor de volledige tekst en het aanmeldingsformulier. De inschrijving staat open tot 27 mei. Alle aanmelders ontvangen uiterlijk 16 juni een e-mail met informatie of plaatsing op de wachtlijst.

PENSIEF

EH voelen tussen die verkleedde mensen, desondanks komen ze ieder jaar weer in grote getale naar de stad en velen verlaten Brielle, in zelf ook bedenkelijke staat. Of het zo moest zijn, dit jaar was het heerlijk lenteweer, gelukkig geen noodzaak voor een warm-houd-vuurtje waardoor je je 1-aprilpak nog een paar dagen moest laten luchten. Ik had ook niet gemorst, dit jaar kon het direct weer in de kast. De dag na 1 april had ik een afspraak gemaakt met m’n zoon, we moesten iets gaan kopen. Een sms van 5.15 uur op m’n telefoon meldde dat het die nacht iets later was geworden en dat hij die afspraak graag wilde verzetten.

De Brielse nationale feestdag is weer voorbij, de bevrijding van de Spanjaarden in 1572 door de Watergeuzen weer gevierd. Echte Briellenaren leven voor die dag en zijn dan, vaak onherkenbaar, verkleed in historisch kostuum of wat daar op lijkt. Ze leven die eerste aprildag op straat. Etend, en vooral drinkend, en een praatje makend met stadsgenoten die ze maar een keer per jaar zien. Bijna iedere inwoner heeft vrij. Kinderen spelen ongestoord op straat (je zou willen dat het elke dag 1 april is, je verlangt terug naar vroeger toen de wereld nog niet zo gecompliceerd in elkaar zat). De hele inname wordt nagespeeld, soms wel heel erg fanatiek. Compleet met het overleg met burgemeester Koekebakker, aankomst geuzenschip, kanongebulder, rammeien van de Noordpoort etc. Veel bezoekers zullen zich opgelaten

Een algemeen gerucht gaat dat voor veel Briellenaren 2 april niet bestaat, het waarom was voor mij altijd een donkerbruin vraagteken. Ik heb nu een vaag vermoeden waarom. Hoewel vaag ... VOEKSNIEUWS | NR. 5, MEI 2016

3

VAN DE BESTUURSTAFEL

VOEKS JAARVERSLAG 2015 VOORWOORD In plaats van een uittreksel van het Voeks Jaarverslag 2015 plaatsen we het voorwoord, zoals geschreven door Han Kooy, voorzitter. Wilt u het gehele verslag lezen, ga da naar de Voeks website. Het is ook op te vragen bij het Voeksbureau. Voor u ligt het Jaarverslag over het jaar 2015. Er wordt aandacht besteed aan alle aspecten van het dagelijks leven van Voeks. Graag laat ik alvast een aantal onderwerpen de revue passeren; nadere details vindt u onder de betreffende hoofdstukken. Het Shell Pensioenfonds heeft nu een vol jaar gefunctioneerd onder de governance (bestuur inrichting) van de wet Versterking bestuur pensioenfondsen. Dat betekent dat er twee vertegenwoordigers van de gepensioneerden in het bestuur van het Fonds zitten, terwijl in het Verantwoordingsorgaan acht vertegenwoordigers van de gepensioneerden zitting hebben. De samenwerking tussen de diverse organen is uitstekend. Bedenk hierbij steeds dat een groot Voeks ledenbestand belangrijk is voor de representativiteit van de Shell gepensioneerden. Helaas is er nog steeds geen rust op het pensioenfront en dat zal voorlopig ook niet gebeuren. Ideeën en gedachten wisselen elkaar in hoog tempo af, hetgeen soms moeilijk in de media te volgen is. Wat is nu echt een eerlijk en rechtvaardig systeem? Zijn de jongeren „slachtoffer” van de ouderen of ligt het juist andersom? Dat soort vragen en dilemma’s. Onze vertegenwoordigers in de diverse organen proberen door het volgen van cursussen en bijwonen van seminars e.d. hun kennis

zoveel mogelijk aktueel te houden. Ik wijs er nog maar eens op dat op onze website veel informatie over pensioenen te vinden is. Ook op nationaal niveau door een link naar de KNVG waarvan Voeks lid is. De gebruikelijke activiteiten vonden ook dit jaar weer plaats: de interregionale, het golftoernooi (veel regen dit jaar), lezingen, wandelingen, bezoeken aan musea maar ook bijvoorbeeld aan een groot werkplatform op de Maasvlakte. Alles bij elkaar honderden events, zo heeft onze statisticus berekend. Het voor Voeks belangrijke Welzijnswerk heeft een nieuwe landelijke coördinator die met de regio-coördinatoren het Welzijnswerk aan een grondige herziening heeft onderworpen. Er kwamen nieuwe Handleidingen, zowel voor de contactpersonen als voor de regio-coördinatoren. De themadagen werden beter gestructureerd. Vrijwilligers zijn uiteraard nog steeds welkom voor dit voor velen (zowel gevers als ontvangers) bevredigende werk, waarin Voeks uniek in Nederland is. Op het administratieve vlak wordt er verder gewerkt aan een modernere en effectievere ledenadministratie. Ook wijs ik nog eens op de contactinformatie die door het Voekslid zelf dient te worden bijgehouden. Via deze

UIT ANDERE BRONNEN

VIJFTIGSTE INNOVATIEVE WINNINGSUNIT (SHELL WORLD NL 2016-MRT) NAM heeft op de locatie Warfstermolen in Friesland de vijftigste innovatieve winningsunit in Nederland geplaatst. Tien jaar geleden introduceerde het bedrijf dit unieke concept. De units – ter grootte van een fietsenschuur – maken de winning uit kleine gasvelden rendabel. Inmiddels staan deze compacte units door het hele land, van Zuid- en Noord-Holland tot Drenthe en Friesland. aQuitance in Assen bouwt de units. Zodra ze op een put geplaatst zijn, is er voor ongeveer tien jaar gas te winnen. De 250 kleine gasvelden in Nederland leveren gezamenlijk zo’n dertig procent van het Nederlandse aardgas. 4


faciliteit kan men in contact komen met andere Voeksleden die eveneens hun contactinformatie in dat systeem hebben geplaatst. Als het ware een eigen Voeksledengroepje. De redactie van ons onvolprezen Voeksnieuws annex website heeft sinds kort een eigen webredacteur die voor inhoud op de website zorgt. De integratie van de regionale websites met de centrale website nadert zijn voltooiing. Dit geeft Voeks een fraaie, uniforme uitstraling. En dan nog een noviteit. Velen kennen het sinds 2006 bestaande Shell arrangement (zorg) met Zilveren Kruis. Veel gepensioneerden zijn daarbij aangesloten, met name zij die direct aansluitend aan hun Shell dienstverband met pensioen zijn gegaan. Maar dat geldt niet voor iedereen. Voor Voeksleden bestaat sinds juli 2015 de nieuwe Voeks/ZK Collectiviteit. Dit arrangement kent ook een hoge korting op de premies, niet zo hoog als bij het Shell arrangement, maar toch heel aantrekkelijk (zie voeks.nl). Tenslotte wens ik u veel plezier bij het lezen van het Jaarverslag. Wij hopen velen van u tijdens de algemene ledenvergadering van 14 april te mogen begroeten. Han Kooy, voorzitter Voeks

UIT ANDERE BRONNEN

OISTERWIJK KRIJGT EERSTE DELI BY SHELL-SHOP (SHELL WORLD NL 2016-MRT) RICHARD GROOT KORMELINK, BEELD: ERIK DE GOEDEREN Bij Shell Oisterwijk is eind vorig jaar een nieuwe shop geopend volgens een uniek, nieuw retailconcept: Deli by Shell. In de nieuwe formule staan vers en gastvrijheid centraal. Bij succes moet dit de nieuwe standaardformule worden. De eerste Deli by Shell-shops komen bij niet-snelwegstations. In december kwamen er drie pilotlocaties bij en dit jaar volgen er nog twee. Groot verschil met de gangbare Shell-stations is onder meer de buurtfunctie die stations met een Deli by Shell moet vervullen. Wat de gast met name zal opvallen, zijn de lokale keuken met een uitgebreid aanbod vers eten en het bredere assortiment van meer verantwoorde producten, driehonderd nieuwe in de zelfbedieningsschappen. Zo kunnen gasten verse, hele broden kopen (geen afbakbroden, maar op locatie gebakken) en bieden de stations kwalitatief hoogstaande avondmaaltijden om mee te nemen. Daarnaast zijn er ter plekke vers bereide salades en biedt Deli by Shell verse yoghurt met granola en fruit. Gastvrijheid

Een paar stappen vooruit

In lijn met het gastvrijheidsprogramma Welkom bij Shell is veel aandacht voor de gastvrijheid. De inrichting van de shop is er dan ook op gericht. In plaats van de medewerker achter een glazen wand, hebben de nieuwe winkels een welkomstbalie dichtbij de ingang, die tevens dienst doet als kassa. Deze welkomstbalie, te vergelijken met de in hotels gebruikelijke hospitality desk, bevordert het persoonlijke contact en biedt klanten een gastvrije omgeving.

Ewout Eelkman Rooda, Manager Convenience Retail, was verantwoordelijk voor het project. Hij spreekt van ‘een uniek concept’ dat echt een paar stappen vooruit betekent in de branche: “Dit is iets totaal anders dan tot nu toe in deze sector te zien was. Ook in andere landen heeft Shell iets dergelijks niet. Het komt voort uit de behoefte van consumenten aan een efficiënte maar tegelijkertijd bewuste levenswijze.”

Als er in de maand januari géén contributie is betaald of ingehouden van uw pensioen bent u géén lid van Voeks! Bent u geïnteresseerd in de behartiging van uw belangen, activiteiten voor Voeksleden of Voeks welzijnswerk? Dan zegt u: JA, NATUURLIJK WORD IK LID VAN VOEKS! Ondergetekende, de heer/mevrouw: Adres: Postcode:

Woonplaats:

Geb. datum:

Laatste maatschappij:

Telefoon:

E-mail:

Ingangsdatum Shell pensioen:

Betaalnr:

Naam echtgeno(o)t(e) /partner:

Geb. datum partner:

meldt zich hierbij aan als lid van Voeks en gaat ermee akkoord dat de contributie (€ 20) in januari met het pensioen wordt verrekend. NB: Indien de aanmelding in het loop van het jaar wordt gedaan, zal éénmalig een acceptgiro worden toegezonden. Indien uw pensioen nog niet in betaling is, wordt ieder jaar een acceptgiro toegezonden. Datum:

Handtekening:

In envelop zonder postzegel aan: Bureau Voeks, Antwoordnummer 1964, 2501 VC Den Haag N.B. U kunt zich ook aanmelden via onze website: www.voeks.nl VOEKSNIEUWS | NR. 5, MEI 2016

5

IN ALLE STATEN

DE ZELFRIJDENDE AUTOMOBIEL KOMT ER AAN PIM VISSER, [email protected] Het is zover: de echte “zelfbeweger” wordt verwezenlijkt (de letterlijke betekenis van het woord “automobiel” is zelfbewegend). In de internationale weekeditie van de NRC las ik een artikel over de komende introductie van de zelfrijdende auto. Er is veel discussie over. Zoals gebruikelijk zijn er voorstanders, tegenstanders en mensen die veranderingen niet leuk vinden.

Voorstanders benadrukken de economische voordelen en de hogere veiligheid. In de USA rijden de mensen slordiger dan in Europa, velen gebruiken nauwelijks hun richtingaanwijzer, rechts inhalen is heel gewoon en netjes tussen twee auto’s langs de stoep parkeren, achteruit, is veel te moeilijk. Het gevolg is per jaar ongeveer 32,000 dodelijke en 2,5 miljoen ernstig gewonde verkeersslachtoffers. Volgens schattingen van de National Highway Traffic Safety Administration wordt 94% daarvan veroorzaakt door menselijk falen en is de veroorzaakte schade $871 miljard per jaar. Dat zou drastisch veranderen met zelfrijders. Volgens een recent rapport van KPMG zou het aantal ongelukken kunnen verminderen met 80%. (als gevolg daarvan zou het aantal verzekeraars ook drastisch afnemen, er zouden dan namelijk aanzienlijk minder auto’s zijn, meer efficiënt gebruik. Een ander rapport - van Barclays Capital - voorspelt een 40% daling in de verkoop en een 60% daling van het aantal auto’s op de weg. Dan zou de grote vraag kunnen worden wie de verzekering gaat betalen in het geval dat de auto gedeeld gaat worden met niet-gezinsleden. Als je in een taxi of in een bus stapt betaal je tenslotte ook geen verzekeringspremie). De zelfrijdende auto biedt enorme voordelen. Voor ons, de oudere garde die zich geen zorgen meer hoeft te maken over rijvaardigheid en vermindering van mobiliteit en uiteraard voor gehandicapten. Tegenstanders hebben ook goede argumenten. Een volledig geautomatiseerd voertuig (zonder stuurwiel en pedalen) kan verkeerde beslissingen nemen. Bijvoorbeeld: midden in de nacht steekt een hert over. Het dier had ontweken kunnen worden door over de dubbele gele streep te gaan, maar de computer staat dat niet toe. Niet leuk. Het is ook bekend dat computers af en toe falen. Als dat

6


bij hoge snelheid gebeurt is Leiden in last. En er bestaan hackers die ongetwijfeld ook autocomputers onklaar kunnen maken. In zo’n geval rijst de vraag: wie is verantwoordelijk voor dat ongeluk? Al deze voorbeelden maken het wenselijk om het op zijn minst voor een bestuurder mogelijk te maken om in te grijpen. Dat zou dan weer betekenen dat alle componenten – stuurwiel, pedalen, lichtknoppen, claxon, instrumenten, etc. – aanwezig moeten blijven, bovendien moet de bestuurder alert blijven, hij kan niet appen, een boek lezen of een dutje doen. En dan vraag ik me af wat het nut is van de automatisering. Een ander probleem met de zelfrijdende auto is dat er niet erg veel van zullen zijn, zeker in het begin. Je kunt allerlei regels gaan verzinnen en de verkeersveiligheid zal ongetwijfeld omhoog gaan als er geen andere soorten auto’s op de weg zijn. Maar die zijn er wel. Er zijn proeven gedaan met de Google-auto, onder meer bij kruispunten met stopborden voor alle richtingen. Als daar gedurende een rustige periode vier Google-auto’s aankomen, op hetzelfde moment, gaan ze om de beurt het kruispunt op, keurig volgens het boekje, nadat ze een complete stop hebben gemaakt. Maar bij dezelfde proef met één Google en drie bestuurde auto’s (met Amerikanen erin) kreeg de Google geen kans om door te rijden. De computer heeft de opdracht om pas te rijden als iedereen stil staat (en als er helemaal geen verkeer is) en de meeste Amerikanen maken een zogenaamde ‘rolling stop’, ze staan dus nooit helemaal stil. Het was een druk kruispunt, dus er kwamen telkens nieuwe bestuurde auto’s bij. De auto’s achter de Google gingen claxonneren, maar dat hielp niet. Gelukkig was bij deze test de veiligheid niet in het geding. Volgens sommige mensen is de tegenwoordige jeugd minder geïnteresseerd in autorijden dan vroeger. Ik begrijp dat niet, ik kon niet wachten tot ik 18 was en ik vind het nog steeds veel leuker om zelf te rijden dan om gereden te worden.

PERIKELEN

ALLERHANDE-PERIKELEN ANTON BARENDREGT, [email protected]

Een mengseltje perikelen deze keer, met hopelijk voor ‘elck wat wils’. In m’n vorige stukje over stelsels van meeteenheden bracht ik in herinnering dat het zogenaamde ‘coherente’ SI-stelsel er in 1979 niet zonder slag of stoot kwam. Vanuit mijn schooljaren (ná de oorlog, inderdaad) herinner ik mij dat indertijd diverse eenhedenstelsels de revue passeerden, zoals het CGSE-stelsel (Centimeter; Gram; Seconde; ‘Elektrostatische eenheid’), het Gauss-stelsel en het MKSA/Giorgi stelsel. Voornaamste twistpunt was het bepalen van de vierde eenheid, de elektromagnetische eenheid, waarvoor dus uiteindelijk in het SI-stelsel de Ampère gekozen werd. Uit die vormende jaren herinner ik mij ook nog een oudere, zéér eigenwijze professor in de natuurkunde die dat allemaal maar niks vond. Zíjn stelling was dat voor de lengtemaat (onze meter, dus), niet de omtrek van de aarde (40.000 meter), maar de lichtsnelheid (299.793 km/s) fundamenteel bepalend zou moeten zijn. Helemaal ongelijk had hij niet, aan de elektromagnetische kant zijn er een aantal formules waarin die lichtsnelheid en een factor 4π nog als enigszins storende conversiefactoren voorkomen. Maar ja, 300.000 kilometer per seconde stop je niet zomaar weg. En de Fransen waren natuurlijk veel te trots op ‘hun’ standaardmeter in de kluis in Sèvres. Dat voorstel haalde het dus niet en de meter bleef zoals hij was. Toch was dit eigenlijk voor de Britten en Amerikanen een gemiste kans, want 300.000 km is vrijwel gelijk aan een miljoen van hun geliefde voeten. Dus wie weet, als de geschiedenis anders was gelopen hadden we nu misschien een ‘Bigfoot’ kunnen hebben (of ‘Gp’/’Grandpied’, om de Fransen te paaien), met een miljoenste deel ervan (één ‘microGp’?) als dagelijkse lengte-eenheid.

Two black holes merge into one

Nu een korte terugkeer naar Einstein. U heeft het onlangs in de kranten kunnen lezen: een instituut in de VS heeft voor het eerst ‘zwaartekrachtsgolven’ ontdekt. Niet iedereen zal zich hier misschien een voorstelling bij kunnen maken. Is dat net zoiets als oceaangetijdengolven, veroorzaakt door de aantrekkingskracht van onze maan en zon? Ja en nee. Bij onze getijden is het de aarde die draait in het min of meer stationaire zwaartekrachtsveld van maan en zon. Die golven komen dus van onze eigen beweging, niet van de beweging van maan of zon. Alleen als de zon zich plotseling heel snel zou verplaatsen zouden we dat waarnemen als een zwaartekrachtsgolf, maar gelukkig gebeurt dat niet, de ervaring zou ons niet bevallen. In het diepe heelal komt zoiets wél voor. Daar kunnen twee of meer zonnen (sterren dus) wél om

elkaar heen draaien, ook al zijn die gedraaide rondjes nog steeds gezapig: een paar aarddagen of meer per rondje. Veel sneller kan niet want dan gaan die zonnen elkaar raken en dan ontploft de boel en krijgen we een supernova. Iets anders wordt het met twee zwarte gaten. Die zijn zó zwaar en zó klein dat ze elkaar wél heel dicht kunnen naderen, zodat er vele rondjes per aardseconde gedraaid kunnen worden, met rotatiesnelheden in de buurt van de lichtsnelheid. Dan praat je over échte zwaartekrachtgolven. Onnodig om te zeggen dat die je als aardbewoner niet van nabij wilt meemaken. Het bijzondere is nu dat de twee Amerikaanse observatoria van LIGO (Laser Interferometer Gravitational wave Observatory), één in de staat Washington en één in Louisiana, minder dan één honderdste seconde na elkaar precies hetzelfde zwaartekrachtgolffrontje hebben waargenomen, dat, volgens uitgebreide berekeningen, alleen van twee samensmeltende zwarte gaten afkomstig kon zijn (zie figuren). Die zwarte gaten moeten ca. 30 zonsmassa’s zwaar geweest zijn (met diameters van ca. 150 km) en zij draaiden op het allerlaatst zo’n 70 rondjes per aardseconde om elkaar. Na afloop resteerde slechts één rondtollend zwart gat met een massa van ca. 60 maal onze zon. Geen ontploffing, zo’n zwart gat houdt alles binnen, maar wel een enorme zwaartekrachtgolf met een energie-equivalent van zo’n drie zonsmassa’s (volgens E = m∙c2). En dat alles moest zo’n 1,4 miljard aardse jaren geleden gebeurd zijn, want de berekende afstand van de golfbron was 1,4 miljard lichtjaar. De gemeten uitslag op de meetopstelling was dan ook minder dan de dikte van een atoomkern. Het bijzondere van deze waarneming is dat is aangetoond dat ook zwaartekracht zich met de snelheid van het licht verplaatst, net als gammastralen, licht en radiogolven. Einstein had gelijk, ook al had hij nooit gedacht dat we dat zouden kunnen aantonen! Tenslotte even terug naar onze aarde, naar Den Haag om precies te zijn. In VN09 van vorig jaar maakte ik gewag van de eekhoornbrug over de Benoordenhoutseweg daar. De gemeente heeft laten weten dat in 2015 weer twee eekhoorns de oversteek gemaakt hebben. Alleen is het niet helemaal zeker in welke richting dat gebeurd is. De beelden zijn wazig (door regen of mistaanslag) en als je een grote eekhoornstaart denkt te ontwaren schijn je niet te kunnen zeggen of het beest nu noord of zuid gegaan is. Aldus de gemeente. Wij houden u op de hoogte…


7

GLOBETROTTER

GRAND TOUR VAN ZWITSERLAND IN SNELTREINVAART ANK HERSTEL, [email protected]

Braaf klimmen we in colonne de smalle trap op. Na het afvuren van honderden salvo’s met onze fototoestellen gaan we de zelfde weg terug en stappen weer op het bootje dat ons naar het uitzichtpunt bracht. Missie volbracht! De grootste waterval van Europa is zojuist door tientallen Japanners en een handjevol andere nationaliteiten op de gevoelige plaat gezet. Het natuurspektakel Rheinfall bij Schaffhausen trekt jaarlijks 1,3 miljoen bezoekers. Het water van de Rijn klettert hier over een breedte van 150 meter maar liefst 23 meter naar beneden. Schaffhausen is één van de hoogtepunten van de Grand Tour van Zwitserland. In de Grand Tour, ontwikkeld door Switserland Tourism, zitten alle belangrijke hoogtepunten van Zwitserland in één enkele route van 1600 kilometer. De Grand Tour voert door de mooiste regio’s, langs vijf Alpenpassen, elf Unesco Werelderfgoedlocaties, 22 meren en doet vier verschillende taalgebieden aan. De Grand Tour is af te leggen per auto, motor, gedeeltelijk per fiets, maar ook per trein. Hallwag heeft een speciale tourkaart ontwikkeld waarop zowel de Grand Tour als alle bezienswaardigheden langs het traject zijn opgenomen. Via www.swisstravelcenter.ch/hkf-maps is de kaart, en vele andere, gratis op de smartphone te downloaden. De Grand Train Tour van Zwitserland verbindt acht verschillende trajecten met een totale lengte van 1280 km. www.swisstravelsystem.com/grandtraintour. Reizen per trein in Zwitserland is uiterst comfortabel. De Swiss Travel pass, die toegang geeft tot alle soorten openbaar vervoer is daarbij een onmisbare aanschaf. De Grand Tour voerde mij van het beginpunt Lausanne in het zuidwesten tot aan St.Gallen in het noordoosten. In het Franssprekende Lausanne, breng ik een bezoek aan het Olympisch Museum waar ‘s werelds grootste archief van de Olympische Spelen is gevestigd. De collectie omvat meer dan 10.000 stukken. Vol bewondering kijk ik naar filmpjes en foto’s van sporthelden uit het recente verleden (en langer geleden).

8


Na mijn vertrek uit Lausanne zet ik koers richting van Montreux dat aan het Meer van Genève ligt. In het vlakbij gelegen plaatsje Manoir du Ban leefde Charlie Chaplin, de laatste 25 jaar van zijn leven. Kortgeleden is hier Chaplin’s World, het Modern Times museum geopend. De missie van Yves Durant, de initiator van het museum, is om de bezoekers elke 30 seconden te laten lachen. www.chaplinmuseum.com. Het Nestlé hoofdkwartier ligt in Vevey, ook aan het meer van Genève. Het Nestlé Alimentarium is het grootste museum ter wereld dat volledig aan voeding is gewijd. In het meer staat een acht meter hoge vork, het embleem van het Alimentarium. In Vevey is de grandeur van vervlogen tijden goed voelbaar. Op de parkeerplaatsen voor de chique hotels is af te lezen dat het sommige mensen in financieel opzicht zeer goed kan vergaan. Bij de pier van Vevey stap ik de boot op die me naar het kasteel van Chillon brengt, alweer één van de hoogtepunten van de Grand Tour. Bij de kassa is een uitgebreide Nederlandstalige folder verkrijgbaar. Met ontzag kijk ik naar de enorme houten pilaren die de grote feestzalen ondersteunen. Als die eens konden praten ... Met de trein reis ik verder van Vevey naar Schaffhausen, zonder bagage, het Swiss Travel System voorziet in bagagevervoer. Mijn koffer staat keurig op mijn hotelkamer als ik binnenkom. Behalve de Rheinfall waar Schaffhausen om bekend staat is de oude stad zeer de moeite van een bezoek waard. Het centrum is werkelijk een plaatje! Veel huizen zijn rijkelijk gedecoreerd en vooral de uitstekende balkonnetjes zijn een lust voor het oog. Schaffhausen was 1000 jaar geleden een vissers- en handelsplaats en kreeg in 1054 toestemming voor een eigen munt en het houden van een markt. Het klooster van Allerheiligen is een rustpunt met een binnenplaats waar de Benedictijner monniken een groot aantal bijzondere planten en kruiden verbouwen. www.schaffhauserland.ch Ik vervolg mijn Grand Tour naar het iets oostelijker gelegen stadje St. Gallen. St. Gallen herbergt een Unesco wereld erfgoed en dat staat uiteraard op het programma. Ik wandel door de stad die tussen 1860 en 1914 hoogtijdagen vierde toen dit het centrum van de productie van linnen, kant en borduurwerk was. Het kant dat tegenwoordig in St. Gallen wordt geproduceerd, staat in hoog aanzien bij bekende modeontwerpers, de stad heeft zelfs een eigen kantmuseum.

GLOBETROTTER

In 612 kwamen dertien monniken uit Ierland naar St. Gallen om hun geloof te verkondigen. Eén van hen stichtte hier een nederzetting. Het klooster St. Gallen is vernoemd naar die Gallus en stamt uit 1719. Rondom het complex wemelt het van jonge mensen die hun lunchpauze benutten om op de grasvelden met elkaar te kletsen. Hoewel het totale complex in 1983 is uitgeroepen tot wereld erfgoed, bezoek ik alleen het pronkstuk, de kloosterbibliotheek. Na het doorlopen van het protocol, als het opbergen in een kluisje van tassen, fotocamera’s en telefoons, moet elke bezoeker verplicht een paar supergrote slippers over zijn of haar schoenen aantrekken. Voorzichtig schuifelend vergaap ik me aan de rococo hal waar aan weerszijden kasten vol boeken staan. In deze bibliotheek staan eeuwenoude boeken, het oudste een uit het jaar 400. Deze middeleeuwse geschriften zijn zo waardevol omdat er maar weinig uit deze periode overgebleven is. De conservator van de bibliotheek die een rondleiding geeft, weet me desgevraagd te verzekeren dat de boeken goed beschermd zijn tegen zowel vuur, water, diefstal als muizen. Het plafond is rijkelijk gedecoreerd met Bijbelse taferelen. Na de lunch met één van de gerechten waar St. Gallen beroemd om is, een traditionele St. Galler Bratwurst, reis ik door naar het plaatsje Rorschach, voor weer een museumbezoek. Pal naast het treinstation ligt Forum Würth. Verspreid over Europa heeft Würth, producent van bouten, schroeven en toebehoren, vijftien musea om een omvangrijke kunstcollectie van 17.000 stuks te presenteren. Forum Würth herbergt onder andere werken van Max Liebermann, Picasso, Marc Chagall, Max Ernst en René Magritte. Tot en met 22 januari 2017 is in tentoonstelling ‘Waldeslust’, in sculpturen en schilderijen, de fascinatie voor bos vastgelegd. www.forum-wuerth.ch Toegang gratis! Waar maak je dat nog mee? Mijn Grand Tour is veel te snel voorbij en met enige weemoed zie ik vanuit het vliegtuig de omgeving van Zürich onder me kleiner worden. Meer informatie op www.myswitzerland.com


9

BOEKBESPREKING

OP EEN VLIEGEND TAPIJT DOOR ARABIË

SOLDAAT IN INDONESIË

TOM REIJERS, [email protected]

TOM REIJERS, [email protected]

Sinds de middeleeuwen was Oman een geïsoleerd koninkrijk. In 1981, toen het land door de moderne olie industrie uit zijn isolement werd gehaald, werden Æde Schoustra, zijn vrouw Ellettha en hun twee kinderen door Shell uitgezonden. Tijdens hun vijfjarig verblijf hebben ze avontuurlijke tochten gemaakt. Sommige per 4x4 terreinwagen door de woestijn, andere wandelend en klimmend in de bergen, of per dhow (traditioneel Arabisch schip) langs de kust tot aan de Oman enclave het ontoegankelijke schiereiland Musandam. In die vijf jaar zagen ze de invloed van de moderne wereld op Oman en zijn buurlanden toenemen, als het ware met de snelheid van een vliegend tapijt. Cultureel antropologe Ellettha observeerde de traditionele leefwijze van zowel de woestijnbevolking, als de bergen vissersbevolking. Veel van haar bevindingen deelt ze met de lezer in dit boekje. Aan het einde van het verblijf begon de familie aan een spectaculaire terugreis. Over land, per auto, door het Midden-Oosten, door Turkije en de Balkan, gebieden met fascinerende klassieke-, vroegchristelijke- en kruisvaarders archeologisch- culturele overblijfselen. Veel daarvan bezochten zij. Ellettha levert er kort commentaar op in haar boek. Een dergelijke reis is nu onmogelijk geworden door de voortdurende strijd en de verschillende oorlogen in de regio’s. Indertijd verliep de reis van de familie Schoustra relatief ongestoord, op enkele kleine te verwachten strubbelingen na. Ook de reacties van de nog jonge kinderen worden in het boek beschreven en dat maakt de prettige sfeer binnen de familie duidelijk en hun avontuurlijke inslag. Terug in Nederland werd er ingebroken in de auto, binnen één dag na het passeren van de grens. ‘Welkom thuis’! Dit is een charmant reisboek, met name voor lezers die zelf in Oman of in het Midden Oosten hebben gewoond, gewerkt of er op vakantie zijn geweest. Het wordt zonder reserve aanbevolen aan een ieder die van avontuurlijke reisboeken houdt.

Dit onderzoeksboek over de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië belicht de mening van Nederlandse soldaten die als beroeps- en dienstplichtig militair of als vrijwilliger van landmacht, marine en het Koninklijk Nederlands Indische leger daar aanwezig waren. Het gebeurt aan de hand van uitgebreide citaten uit ‘egodocumenten’ als dagboeken, correspondentie, gedenkboeken, memoires en biografische schetsen (samen ongeveer 100.000 bladzijden tekst), een stukje Nederlandse geschiedenis, deels afgedekt vanwege recentelijk aan het licht gekomen oorlogsmisdaden. Het imposante onderzoekswerk is opgedeeld in tien hoofdstukken die elk een onderdeel van de oorlogssituatie bespreken: de aanvankelijke missie in een ver land met vreemde tegenstanders, de politiek en de krijgsmacht en gedachten over het geweld en de vorm ervan, het leven als soldaat in Indië en de thuiskomst in Nederland van de onbegrepen militairen. Vooral de hoofdstukken over oorlogsmisdaden, hun analyse en de getuigenissen daarvan halen de mening van de Nederlandse regering uit 1969 onderuit. Het is ondanks zelfcensuur overduidelijk dat veel Nederlandse militairen, tussen 1945 - 1950, regelmatig over de schreef gingen en dat niet langer meer gesproken kan worden van buitensporig geweld. De documenten bewijzen dat het gaat om oorlogsmisdaden en spreken voor zich. Ze tonen aan dat de waarheid is verdraaid, dat in een guerrilla– en contraguerrilla-oorlog geen zwart-wit situatie bestaat. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de Nederlandse soldaten waarvan velen dienstplichtig waren, Ze werden door de politiek aangewezen om Volk, Vorstin en Vaderland te dienen in onze ons ontglippende kolonie. Daarin hadden ze zelf geen inspraak; het stemrecht werd toen pas gegeven op 23-jarige leeftijd. De ego documenten maken duidelijk hoe het is om in een volstrekt onbekende situatie in een onbekend, tropisch land te zijn, met een bevolking met vreemde gebruiken. Oostindie laat kennismaken met een oorlog waarvan pas in 2005 werd toegegeven dat hij was gevochten ‘aan de verkeerde kant van de geschiedenis’. Met een leger dat wel eens een ‘vergeten leger’ wordt genoemd. Eindelijk spreken de nog resterende in leven zijnde soldaten en veteranen zelf wat ons, twee generaties later, stil maakt. De vraag naar de schaal waarop de oorlogsmisdaden zijn gepleegd, kan wellicht nooit volledig worden beantwoord. Gert Oostindie, directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV-KNAW) en hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit van Leiden doorbreekt hiermee een taboe sinds 1950. Er wordt niets goedgepraat; er worden geen morele oordelen gegeven, afgezien van het benoemen van oorlogsmisdaden, een woord dat Nederland tot heden nog niet heeft geaccepteerd. Hartgrondig aanbevolen aan ieder die wil weten hoe wij die oorlog vochten.

Op een vliegend tapijt door Arabië

Ellettha Schoustra,2014, Free Musketeers, Zoetermeer, 104 pag. ISBN 9789048435937, €16,90.

Soldaat in Indonesië

1945-1950.Getuigenissen van een oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis, Gert Oostindie, Prometeus, Amsterdam 2015, 383 pp. €29,95. ISBN 978 90 351 43494. 10


HOEZO GERANIUMS

MODELBOUW EH

Modelbouw is het maken van schaalmodellen, zowel professioneel als in de hobbysfeer. In de vijftiger en zestiger jaren is menig Nederlandse jongen ermee begonnen. In de hobbysfeer bestaan verschillende en sterk uiteenlopende takken, op schaal worden gebouwen, voer-, vaar- en vliegtuigen in de vrije tijd nagebouwd. Madurodam in Den Haag is het grootste modelbouwproject van Nederland. Professionele maquette’s worden voor architecten gemaakt, voor scheepsbouwers, musea, films en militaire doelen. Het wetenschappelijk ontwikkelen en testen van schaalmodellen wordt fysische modelvorming genoemd. Voor militaire doelen is het de laatste jaren sterk in opkomst. Aanvankelijk ging het vrijwel uitsluitend om maquettes van forten en slagvelden, tegenwoordig gaat het om werkende schaalmodellen, waarbij de vraag rijst of het nog wel een model mag heten. Bijvoorbeeld vliegtuigjes met een spanwijdte tot ongeveer 1,50 m die op afstand radiografisch bestuurd worden en voornamelijk verkenning of spionage doel einden hebben. De kartonnen bouwplaten die vroeger veel werden gebruikt kostten relatief weinig en leverden toch een fraai model op. De Nederlandse Veritas bouwplaten, ontworpen door Jan Berfelo uit Arnhem, waren daarbij zeer geliefd. Je begon met een groot vel dik karton, dat je moest knippen, snijden en rillen op de vouwlijnen. Later kwamen de plastic modellen, veel verfijnder en natuurgetrouwer. Ze kregen de voorkeur boven karton. Nog steeds, met hout, metaal en andere soorten materialen worden schaalmodellen van allerlei voorwerpen gemaakt. De materiaalkeus heeft alles te maken met de tijd die men eraan wil besteden en met kennis, kunde en mogelijkheden. Welke keuze je ook maakt, ook de kartonnen modelbouw is volwassen geworden, met verschillende diktes per bouwplaat, zeer veel details, laser gesneden onderdelen en natuurgetrouwe kleuren. Modelbouw in karton is op het ogenblik de snelst groeiende hobby in Nederland. Na jaren van stilstand zijn er de afgelopen twintig jaar heel veel nieuwe bouwplaten waaronder schepen, vliegtuigen, treinen, vogels en dieren, bewegende modellen en gebouwen op de markt gekomen.

Voor de liefhebbers van schepen is er een groot aanbod. De bekende Veritas bouwplaten van de Nieuw Amsterdam, Rotterdam, Statendam en Prinsendam zijn opnieuw uitgebracht bij onderstaande uitgever. Net als de Shell tanker Macoma en een F-tanker (www.cnooks.nl/Ftankers.htm). Nieuw zijn het vliegkampschip Hr. Ms. Karel Doorman, de kruiser De Ruyter, welk schip in de slag in de Javazee ten onder ging, de Oranje, Johan van Oldenbarnevelt, Sibajak en Willem Ruys, enz. Ook vele sleepboten, loodsvaartuigen, vrachtschepen, binnenvaartuigen en een Zeeuwse veerboot en vliegtuigen kwamen op de markt. En molens en gebouwen zoals het stadhuis van Terneuzen, de kubuswoningen in Rotterdam en het gemeentemuseum in Den Haag zijn als bouwplaat te koop. Iemand die de bouwplaat nieuw leven heeft ingeblazen is Wim van der Meer uit Terneuzen, eigenaar van Bouwplaten Uitgeverij Scaldis. Speciaal voor dit artikel heeft hij de oude Veritas bouwplaat van de Shell tanker, type F, in twee schaalformaten uitgebracht. De lezer van Voeksnieuws krijgt 20% korting op deze Shell tankers (schaal 1:400 voor € 9,20 en schaal 1:250 voor € 17,80; verzendkosten € 8,50). Op de overige Scaldis en Veritas bouwplaten en laser sets krijgt men 10% korting. Voor veel van de Scaldis modellen zijn luxe laser gesneden detailsets beschikbaar. www.scaldismodelclub, [email protected]

Hebt u een hobby of bezigheid, waar een leuk verhaal over te vertellen valt? Dan is deze rubriek Hoezo Geraniums uw kans. De redactie wacht met belangstelling op uw inzending (max. 700 woorden), bij voorkeur met een paar foto’s!


11

GEOLOGIE OP REIS

NEDERLANDSE ANTIQUITEITEN, HERKOMST EN BETEKENIS TOM REIJERS, [email protected] Geïnspireerd door de herontdekte klassieke werken van Tacitus schreven Scriverius (Batavia Illustrata,1609) en Hugo de Groot (De oudheid van de Bataafse republiek, 1610) over de oude geschiedenis van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Rembrandt schilderde de opstand van Claudius Civilis in 1661/62. De schaarse Romeinse bouwwerken langs de noordgrens van het Romeinse Rijk (de Limes) tussen Nijmegen en het westelijk fort Brittenburg kwamen in de belangstelling te staan, evenals Corbilo’s gracht, de binnenlandse scheepvaartverbinding tussen Oude Rijn en Maas. Vanaf 270 na Chr. werd de Brittenburg, de westelijkste versterking van de Limes, door kuststromen met zand en zee bedekt. Tussen 1520-1749 kwamen de ruïnes ervan regelmatig boven water. Nu liggen ze ±1200m uit de kust tussen Katwijk en Noordwijk en is er op de boulevard van Katwijk een monument aan gewijd. Door kustafkalving kwamen in 1647 bij Domburg resten bloot te liggen van Romeinse Nehalennia tempels die aan de monding van de Schelde werden opgericht om handelaren en kooplieden te beschermen. Nog steeds kijkt Nehalennia uit over de Schelde, nu vanaf een bank aan de boulevard van Domburg. De grafheuvels op de met heide begroeide afzettingen van stuifzand waren veel ouder dan de Romeinse monumenten. Net als de hunebedden op de Drentse Hondsrug, die waren vrij onbekend totdat ds. Johan Picardt er in een boek (1660) over schreef. Na in Leiden geneeskunde en theologie gestudeerd te hebben werd hij predikant geneesheer in Egmond aan Zee. Een foute beroepscombinatie vond de synode. Vervolgens werd hij predikant in Rolde, gelegen tussen hunebeden en grafheuvels.

Preken over Oud Testamentische reuzen (Genesis 6.4) maakte hem onpopulair. In Coevorden, zijn volgende bestemming, bleef hij geboeid door hunebedden en reuzen. Als kind van zijn tijd meende hij dat de aarde ±6000 jaar oud was en dat er vroeger reuzen leefden. In zijn ogen werd dat bevestigd door Philostratus’ boek ‘Oude Helden’ (± 270 v. Chr.) en Picardt meende dan ook dat reuzen de hunebedden hadden gebouwd. Zijn boek, toen en nog steeds omstreden, gaf de eerste aanzet naar de nieuwe wetenschappen prehistorie en archeologie. In de nadagen van de Republiek en de eerste jaren van het Koninkrijk der Nederlanden, werd daar geologie aan toegevoegd (±1880). Weer trokken de hunebedden de aandacht en men vroeg zich af wie ze had gebouwd, hoe en wanneer en waar kwamen de keien vandaan? In zijn proefschrift (1781) had botanicus en militair geneesheer S.J. Brugmans er al ideeën over geformuleerd. ‘Zwerfstenen’ zouden door de zondvloed uit Scandinavië zijn aangespoeld. Een mening die door de eerste Britse professor voor geologie in Oxford, William Buckland in zijn boek ‘Reliquiae Diluvianae’ (1823) met verve werd verdedigd. Vanaf 1752 schreef de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen (Haarlem) prijsvragen uit die het denken over natuurfilosofische zaken als geologie en archeologie beïnvloedden. In 1822 kwam de vraag: “Welke volkeren

12


Dreikanter

GEOLOGIE OP REIS

hebben de hunebedden gebouwd. In welke tijden kan men onderstellen dat zij deze hebben bewoond?” Nicolaus Westendorp, predikant te Losdorp (Groningen) bouwde voort op het werk van Picardt en definieerde waar in West-Europa hunebedden voorkomen. Hij laat zien welke volkeren ze niet hebben kunnen bouwen. Gebaseerd op de vermoedde hoge ouderdom van de grafvondsten concludeert hij dat de Kelten het waarschijnlijk wel konden. Maar dat was problematisch. Het drieperioden systeem (gekenmerkt door achtereenvolgens steen-, brons- en ijzer werktuigen) was in ontwikkeling en in de megalieten kwamen stenen en metalen voorwerpen samen voor. Als amateur archeoloog had Westendorp nog geen steun van de net ingevoerde officiële wetenschap. Die was in 1818 gesticht door Koning Willem I met de benoeming van Professor Casper Reuvens, wereldwijd de eerste hoogleraar archeologie. Reuvens richtte zich vooral op de Romeinse resten van Forum Hadriani (Voorburg) langs Corbulo’s gracht. Pas een volgende generatie archeologen zou zich met hunebedden en grafheuvels bemoeien. In 1831 verscheen bij de Hollandse Maatschappij een publicatie van J. F. L. Hausman uit Göttingen die de herkomst van graniet- en andere primitieve rotsblokken op de Noord Germaanse vlakten verklaarde. ‘Zwerfstenen’ zouden zijn aangespoeld niet door de zondvloed maar door weggespoeld zoet water, vanachter Scandinavische steenwallen. De eerste Nederlandse geoloog Staring nam die ideeën deels over in zijn proefschrift (1833). Hij trof in Nederland twee soorten ‘Diluvium’ afzettingen aan: zand en keien uit zuiden en uit het noorden (1858). Respectievelijk aangevoerd door de rivieren Rijn en Maas of door de vloed

van Hansmann. Staring verzamelde stenen die in 1861 door de Zweedse hoogleraar O. Tortel werden bestudeerd. Hij bevestigde dat het Scandinavische gesteenten waren en sprak over enorme landijskappen waardoor ze aangevoerd waren. De ijstijdtheorie was geboren. Met wisselend succes hielden ook amateurs zich bezig met geologie in ontwikkeling. Deels om te begrijpen waar steenkool gevonden kon worden, immers de turf raakte op. Daartoe werd de Koninklijke Academie van Delft gesticht (1842). Al in 1829 schreef amateur J. Groen (met onbekende achtergrond) een boekje dat buitenlands gedefinieerde geologische grondslagen voor ‘minkundigen’ begrijpelijk wilde maken. Het beschrijft het inwendige van de aarde, gebergtevorming en erosieprocessen die op de aarde inwerken en gaat in op het ontstaan van basalt en steenkool. Waar de stenen van de hunebedden vandaan kwamen wordt niet beantwoord. Evenmin door Bilderdijk die hem 1814 was voorgegaan als eerste boekschrijver over geologie in het Nederlands. Terecht is Bilderdijk als dichter bekender geworden dan als geoloog. Net als Groen toonde hij zich een geologische minkundige.

Referenties: Bilderdijk 1814, Geologie of verhandeling over de vorming en vervorming der aarde, Wouters, Groningen. Johan Picardt, 1660, Korte beschryvinge van eenige vergetene en verborgene antiquiteten, Bruna, €24,95. Staring W.C.H. 1858, Voormaals en Thans, Opstellen over Neêrlands grondsgesteldheid, 241 p., Haarlem, A.C. Kruseman.


13

BEZIENSWAARDIGHEDEN

ESCHER IN HET PALEIS OF Vogels die overgaan in vissen, trappen die maar niet eindigen, een driehoek waarvan je niet de juiste dimensie kunt vinden. Onmogelijke objecten zoals de Penrose-driehoek en de Penrose-trap, wie kent niet zo’n fascinerende tekening van Maurits Cornelis Escher. Hij speelde vaak met wiskundige principes in zijn houtsneden, houtgravures en lithografieën. Mauk Escher stamde uit een Duitse familie die bestond uit intellectuelen en kunstenaars. Geboren in 1898 in Leeuwarden volgde hij de HBS en studeerde later enkele maanden bouwkunde aan de TH in Delft. Hij was goed in tekenen maar was geen goede leerling en daarom ging hij naar de school voor Bouwkunde en Sierende Kunsten in Haarlem, de richting van sierende kunsten op. Na zijn schooltijd reisde hij veel naar Spanje en Italië om daar landschappen en planten te tekenen. Hij trouwde, woonde tot 1935 in Rome, daarna een paar jaar in Zwitserland en verhuisde in 1937 naar Ukkel bij Brussel. In 1941 gingen hij en zijn vrouw naar Baarn. Hij heeft daar tot 1970 gewoond. Zijn Zwitserse echtgenote is in 1968 van hem gescheiden en teruggegaan naar haar geboorteland. Escher bracht zijn verdere leven door in een rusthuis voor kunstenaars in Laren, overleed in 1972 en is begraven in Baarn. Hij had een voorkeur voor technieken waarbij men met een zwart vlak begint en zwart weghaalt. Veel van zijn werken zijn houtsneden, houtgravures, lithografieën en in mindere mate mezzotint. Zijn voorliefde voor houtsnede op langshout kwam door zijn leraar Jessurun de Mesquita op de school in Haarlem. In 1929 maakte Escher zijn eerste lithografie. Met lithografie kan men ook grijstinten gebruiken, maar het contrast is beperkt. In 1946 waagt hij zich aan mezzotint, ook wel ‘zwarte kunst’ genoemd, omdat

hiermee sterker contrast mogelijk is. Mezzotint vergde echter te veel geduld en Escher zou in totaal slechts zeven mezzotinten maken. Hij bezat een grote technische vaardigheid. Een voorbeeld hiervan is de prent Draaikolken, met afbeeldingen van rode en groene vissen die het vlak vullen. Kristallograven en wiskundigen ontdekten in zijn werk symmetrie en thema’s uit hun vakgebied. Vanaf 1960 wordt Eschers grafische werk gebruikt in wetenschappelijke boeken. In het begin was techniek voor hem belangrijk, maar op een gegeven ogenblik was technische vaardigheid niet meer zijn hoofddoel. Escher wil dan de wonderlijke ideeën in zijn hoofd uitdrukken in prenten, en techniek was slechts een middel. In het voormalige winterpaleis van koninginmoeder Emma aan de Lange Voorhout in Den Haag, is een tentoonstelling van Maurits Cornelis Escher. Hij boeit jong en oud door een fantastische wereld waarin gezichtsbedrog en perspectief de hoofdrol spelen. Naast beroemde prenten, zoals het bekende “Dag en Nacht” in grijs, hangt er ook de unieke lichtblauwe versie die Escher voor zijn oudste broer maakte. In dit ruim twee eeuwen oude pand zijn ook grote foto’s te zien van de inrichting van de voormalige koninklijke vertrekken en uit Emma’s leven. Ook staan er meubelen uit die tijd. Voor meer informatie ga naar: www.escherinhetpaleis.nl P.S. uw museumjaarkaart is hier niet geldig.

De rubriek Bezienswaardigheden geeft ruimte aan regio’s om hun te ondernemen activiteiten op uitnodigende wijze te beschrijven. Bij ontbreken daarvan geeft de redactie suggesties voor attractieve locaties

14


REGIONIEUWS

Regioactiviteiten in de komende 2 maanden: 04 mei Wandeling 10 mei Glasmuseum Leerdam 10 mei Museum More Gorssel 10 mei Bezoek Fort den Haak 10 mei Excursie Den Bosch 11 mei Wandeling 12 mei Dagtocht Keukenhof 12 mei Bezoek Dunea 12 mei Wandelen 17 mei Dagtocht Medemblik-Enkhuizen 18 mei Fietstocht 18 mei 50 jarig jubileum 19 mei Dinerclub 25 mei Dinerclub 25 mei Museumschip de Hudson 14 juni Toerrit 14 juni Excursie “de Blauwe Bever” 23 juni Bezoek s.s. Rotterdam

Twente Apeldoorn Arnhem Het Zuiden Het Sticht Amsterdam Het Noorden Leiden Rijnmond Haarlem/Alkmaar Den Haag Twente Rijnmond Leiden Rijnmond Arnhem Het Sticht Leiden

Amsterdam Website www.voeksamsterdam.nl Secretariaat Wilma Whincup, Parelmoervlinder 1, 1113 KV Diemen, tel. 020-6959502, [email protected] Bankrekening NL51 ABNA 0431 2585 38 t.n.v. Voeks te Wormer Welzijnswerk vacant ZKA-consulent a.i. Nico Beek, tel. 0299-655242, [email protected] Activiteiten Trijntje Visser, tel. 0299-601940, [email protected]

Bowling Met rasse schreden nadert al weer het einde van het winterseizoen. De bowlers waren op 22 april al klaar en op 28 april is de laatste soosdag. De culinaire club sloot op 11 april de deur. En als altijd: de tennissers trekken zich niets aan van de tijd van het jaar en gaan onverdroten door om met elkaar de rackets te kruisen. Het seizoen start in week 36 en wordt geopend met een bustocht op 6 september. Waarheen blijft nog even een verassing. De soos begint op donderdag 8 september en de bowlers starten op vrijdag 9 september. De culinaire club begint op maandag 12 september. Wij wensen iedereen een fijne zomer en tot in ziens in september.

Opnieuw een wandeling in Amsterdam Na het succes van de vorige wandeling in Amsterdam gaan we proberen een volgende wandeling met evenveel enthousiasme aan te pakken. Deze keer verzamelen we op woensdag 11 mei om 12.30 uur achter het Centraal station van Amsterdam (bij de afvaart van de pont naar de Buiksloterweg, velen van ons natuurlijk bekend door de oversteek naar het lab). Vandaar zullen we een aantal van de Oostelijke eilanden aandoen (Java-eiland, KNSM-eiland, Borneo-eiland) en via de levendige stadswijk Indische Buurt naar station Amsterdam Muiderpoort lopen. De hele route is ruim 9 km, maar er is meer dan voldoende gelegenheid om ergens onderweg af te haken en eventueel het openbaar vervoer te pakken terug naar het CS. En we hebben een aantal geschikte plaatsen om onderweg een kopje koffie of iets

dergelijks te gebruiken. Kortom, een mooie lentewandeling lijkt ons mogelijk. Graag weer opgeven bij Wilma Whincup en traditiegetrouw kan zij ook weer meer vertellen over de route. We hopen op een zelfde grote opkomst als bij de vorige wandeling.

Wandelen in Amsterdam

Apeldoorn Website www.voeks-apeldoorn.nl Secretariaat Vacature, [email protected] Bankrekening NL08 INGB 0003 6259 30 t.n.v. Voeks te Apeldoorn Welzijnswerk Mw. L.M.J. Hupkens-Jorna, tel. 055-5064498, [email protected] ZKA-consulent J. Hamer, tel. 0341-417178, [email protected] Activiteiten Mw. M.A. Müller-van der Burg, tel. 06-10765808, [email protected]

Glasmuseum en boottocht in Leerdam Op dinsdag 10 mei organiseert onze activiteitencoördinator een uitje naar het Glasmuseum in Leerdam. Om 08.00 uur vertrekt de bus vanaf de parkeerplaats tegenover de Cannenburgh te Vaassen, om 10.00 uur ontvangst met koffie/thee en om 10.30-12.00 uur rondleiding door de kristalfabriek. Daarna een korte wandeling van ongeveer 15 minuten met om 12.30-14.00 uur een uitgebreide lunch. Dan lopen we ongeveer 15 minuten naar de boot (14.30-16.30 uur) voor een rondvaart over de Linge. Dan weer een kleine wandeling naar het restaurant (17.00- 19.30 uur) voor een diner in Grand Athine, om 21.00 uur zijn we terug in Vaassen. Voor uw agenda: op dinsdag 9 augustus wordt er weer een

middagje golf georganiseerd.

Oproep Op de RLV werd de heer B. de Moel benoemd als lid van verdienste. Hij kreeg dit uitgereikt door de heer Job Kok. Daarna bedankte mevr. T. Müller hem voor het vele werk dat hij voor regio Apeldoorn heeft gedaan. Hierbij werd hem een bos bloemen en een cadeaubon overhandigd. We zijn dus hard op zoek naar een nieuwe secretaris. In februari 2017 zijn zowel de voorzitter de heer W. Scheele, als de penningmeester / activiteitencommissaris


15

REGIONIEUWS

mevr. T. Müller aftredend. Zij zijn niet herkiesbaar. Om het bestaan van de regio Apeldoorn te kunnen garanderen, zijn er echt nieuwe bestuursleden nodig. Als u de regio Apeldoorn een warm hart toedraagt, geeft u zich dan op voor een van de functies, anders houdt de regio Apeldoorn op te bestaan. U kunt zich bij de bestuursleden opgeven per telefoon of e-mail.

Terugblik regionale ledenvergadering Op 8 maart jl. waren er 31 belangstellenden aanwezig. Tijdens deze vergadering werd Margreet Slager gehuldigd voor haar 10-jarig jubileum als contactpersoon welzijn en werd er afscheid genomen van contactpersoon Ellen Streurman, die dit werk 14 jaar deed. Uitreiking gouden roos aan Margreet Slager

B. de Moel nieuw lid van verdienste

Arnhem Website Secretariaat Bankrekening

www.voeks.nl/arnhem W. van Seters, Schependomlaan 14, 6542 RM Nijmegen, tel. 024-3770765, [email protected] NL81 INGB 0001 0219 12 t.n.v. Voeks regio Arnhem, Elst Welzijnswerk J. Startman, tel. 0316-264256, [email protected] ZKA-consulent T. van Seters, tel. 024-3770765, [email protected] Activiteiten Mw. T. Müller-Evers, tel.026-3643663, [email protected]

Excursie museum More Dinsdag 10 mei organiseren we een excursie naar museum

More in Gorssel. U wordt om 10.30 uur verwacht in het café van het museum, Hoofdstraat 28 voor een kopje koffie/thee. Om 13.00 uur volgt een lunch in café-restaurant Loetje naast het museum, Hoofdstraat 30. Na de lunch kan iedereen nog rondkijken in het aardige stadje. Wilt u deelnemen aan deze excursie dan dient u € 24 over te maken op de rekening van de penningmeester.

Tourrit met eigen auto’s Op dinsdag 14 juni wordt een tourrit gereden met eigen auto’s. Over de route, die al bijna is uitgezet, kunt u op onze website meer lezen, evenals in het volgende Voeksnieuws.

Bowlen Er wordt door een aantal Voeksleden elke maand gebowld in Arnhem-Noord aan de Schelmseweg (tel. 026-3529550). Nadere inlichtingen bij de heer P. Krahmer, tel. 0317-357309 (bij verhindering graag ’s ochtends afbellen). Speeltijd is van 10.00-12.00 uur. De laatste speeldatum is 10 mei a.s. De speeldagen erna komen in het volgende Voeksnieuws. Uiteraard kunt ook altijd onze website raadplegen. Zie colofon.

16


Afscheid contactpersoon welzijn Ellen Streurman

Den Haag Website www.voeks.nl/denhaag Secretariaat R.A.G. van Ruler, Eikendael 20, 2245 BL, Wassenaar, tel. 06-44900657, [email protected] Bankrekening NL74 INGB 0003 4916 58 t.n.v. Voeks te Den Haag Welzijnswerk M. Meiland, tel. 06-52447880, [email protected] ZKA-consulent F.M. van der Veen, tel. 070-3687168, [email protected] Activiteiten Vacant

Fietsen door Midden-Delfland Op woensdag 18 mei vertrekken we om 11.00 uur vanaf paviljoen Te Werve te Rijswijk op de fiets naar ’t Woudt, de buurtschap Hodenpijl, waar op de Levende Buitenplaats geluncht kan worden. Via museum “Het Tramstation Schipluiden” gaan we weer richting Rijswijk. De tocht is totaal ca. 35 km lang met ruim voldoende pauzes en fotomomenten, zodat het een geheel ontspannen uitstapje wordt. Mocht het onverhoopt geen fietsweer zijn, dan wordt de tocht naar woensdag 25 mei verplaatst. Aanmelden via www.voeks.nl/denhaag

REGIONIEUWS

Terugblik regionale ledenvergadering Een geanimeerde vergadering op 16 maart jl. met 34 leden. Verslagen van bestuur en clubs werden goed ontvangen. Voorzitter Kees van Gelder en welzijn coördinator Martien Meiland zette de jubilerende contactpersonen Cor van Paassen, Hennie van Roode en Wieneke Rincker in het zonnetje.

Muzee en Badkapel Bezoek aan cultuur- en natuurhistorisch museum Muzee Scheveningen en rondleiding in de Badkapel op zaterdag 23 juli vanaf 13.00 uur wegens de viering van het 100 jarig bestaan. Details en aanmelding op onze website www.voeks.nl/denhaag

Het Noorden

Kees van Gelder en Ton van Dijck

Website www.voeks.nl/hetnoorden Secretariaat Mw. G. van Rossum, Norbruislaan 5, 7761CG Schoonebeek, tel. 0524-532162, [email protected] Bankrekening NL36 RABO 0131 7956 35 t.n.v. Voeks regio Het Noorden te Borger Welzijnswerk Mw. M.J. van Os, [email protected] ZKA-consulent Ton Vas, tel. 0592-346208, [email protected] Activiteiten Wim Huizing, tel. 0592-310932, [email protected]

Lezing boek “Gouden Jaren” op 16 mrt jl.

Wieneke Rincker en Kees van Gelder Ton van Dijck werd bedankt voor zijn inspanningen voor de activiteitencommissie. Han Kooy gaf ons de laatste informatie van het dagelijks bestuur. Met een glaasje en een broodje kroket namen we afscheid van elkaar. Een genoeglijk samenzijn! De thuisblijvers komen de volgende keer wel!

Shell NU De club Shell Nu is opgericht. We gaan een discussiemiddag organiseren over de energietransitie die we me z’n allen meemaken, en dus ook Shell. We gaan inspirerende inleiders zoeken en een diepgaande gedachtewisseling met hen houden. Op onze website houden we u op de hoogte.

Beleggingsclub Wij mogen meedoen met de beleggingsclub van regio Rijnmond. Voor de liefhebbers, details op onze website.

Media-Computerclub

Dagtocht Keukenhof Op donderdag 12 mei organiseert uw regiobestuur een geheel verzorgde dagtocht naar de Keukenhof in Lisse. We vertrekken om 07.30 uur vanaf de parkeerplaats van Rapide Tours, Stationsstraat 25, 9482TX Tynaarlo, tel. 0592-545680. Na een koffiestop vervolgen wij onze weg richting de Keukenhof. De lunch is voor eigen rekening. We vertrekken vanaf de Keukenhof om 16.00 uur en sluiten deze dagtocht af met een diner. Alleen bij Wim Huizing (zie colofon) en ook via onze website (klik op de daar aanwezige link en vul de gegevens in) kunt u zich voor deze dagtocht vóór 5 mei 2016 opgeven. Na bevestiging deelname kunt u uw eigen bijdrage, die hiervoor € 55,00 per persoon bedraagt, overmaken op de bankrekening (zie colofon). Bij annulering uwerzijds binnen tien dagen vóór deze dagtocht vindt in principe géén teruggave plaats, zulks ter beoordeling van het regiobestuur.

Begin maart waren bijna alle leden van de club aanwezig om het 5-jarig jubileum te vieren; de taart smaakte prima en de stemming was zoals altijd weer top! Tijdens de bijeenkomsten in paviljoen Te Werve (elke 2e donderdagmiddag v.d. maand) besteden we regelmatig aandacht aan het gebruik van tablets en smartphones. Contact: [email protected]


17

REGIONIEUWS

Het Sticht Website www.voeks.nl/joomla/het-sticht Secretariaat R.P. Warris, Kappeyne van de Coppellolaan 107, 3818KV Amersfoort, tel. 06-23299712, [email protected] Bankrekening NL19 INGB 0000 5021 38 t.n.v. Voeks regio Het Sticht te Huizen Welzijnswerk P.J.Meijer,tel. 035-6239279, [email protected] ZKA-consulent J.H. Eekhof, tel. 0348-423015, [email protected] Activiteiten E.J. Pater, tel. 06-22451195, [email protected]

Deskundige gidsen geven informatie over het unieke Nederlandse rivierenlandschap, het project Noordoever Nederrijn, de geschiedenis van de rivier, planten en dieren en de historische ontwikkeling van plaatsen als Rhenen en Amerongen. De Blauwe Bever is niet geschikt voor minder validen. Het dragen van stevige schoenen wordt aanbevolen in verband met een bezoek aan de natuurgebieden. Verdere informatie volgt in VN6.

Excursie Den Bosch Op dinsdag 10 mei staat er een excursie naar Den Bosch op het programma. We verzamelen vanaf 11.00 uur bij restaurant ‘Carras Bites’, Karrenstraat 25 te Den Bosch, waar we worden verwelkomd met koffie/thee en een ‘Bossche bol’. Om 12.00 uur gaan we onder leiding van een gids een rondvaart door historisch Den Bosch maken. Na de rondvaart wordt er een lunch geserveerd in restaurant ’t Keershuys’, Lepelstraat 45. Na de lunch maken we nog een wandeling door historisch Den Bosch, weer onder leiding van een gids. De kosten voor de dag bedragen €26,00 voor Voeksleden en €33,00 voor niet-leden. Aanmelden kan tot dinsdag 3 mei bij Evert Pater (zie colofon), geld overmaken naar de penningmeester (zie colofon) o.v.v. den Bosch. Den Bosch is uitstekend bereikbaar met het openbaar vervoer. De hiervoor genoemde restaurants bevinden zich op ca. 15 minuten lopen van het station.

Veel belangstellenden lezing Batavia

Oproep kandidaat penningmeester Zoals in de laatste regionale ledenvergadering is aangekondigd, zal de penningmeester Henk Schadenberg in februari 2017 aftreden. Aangezien hij niet herkiesbaar is, roept het bestuur reeds nu leden op om die functie over te nemen.

Haarlem/Alkmaar Website www.voeks.nl/haarlemalkmaar Secretariaat W.J. van Beest, Madelievenlaan 19, 2111 ZJ Aerdenhout, tel. 023-5245855, [email protected] Bankrekening NL63 ABNA 0561 5013 86 t.n.v. Voeks Haarlem-Alkmaar te Heemstede Welzijnswerk Mevr. A.J.C. Spindlegger, tel. 06-20215447, [email protected] ZKA-consulent M. Visser, tel. 072-5124545, [email protected] Activiteiten P. Versluis, tel. 06-28154190, [email protected]

Dagtocht Hoorn-Medemblik-Enkhuizen

Sint-Janskathedraal

Excursie “ de Blauwe Bever” Op dinsdag 14 juni is een excursie nabij Rhenen gepland met het schip “Blauwe Bever” van het Utrechts Landschap. De afvaart is gepland om 11.00 uur. Vanaf de Blauwe Bever ontdekt u de prachtige noordoever van de Nederrijn. Hier ontwikkelt zich een rivierwildernis in dit kader. U ziet er kwelmoerassen, wilgen- en populierenbossen, bloemrijke graslanden, kreken en geulen. Langs de oevers is er plaats voor planten en dieren die in Nederland zeldzaam zijn of uitgestorven. Zo zijn daar bijvoorbeeld de otter, bever, zwarte ooievaar, ijsvogel, kamsalamander, allerlei libellensoorten, zalm, waterviolier en veldsalie.

18


Dinsdag 17 mei is het zo ver. Zoals aangekondigd in het vorige Voeksnieuws gaat de tocht per bus naar Hoorn, vandaar per oude stoomtram naar Medemblik waar we inschepen richting Enkhuizen. Onderweg in de tram koffie met West-Friese krentenmik en aan boord van het schip naar Enkhuizen een broodmaaltijd. In Enkhuizen is er gelegenheid voor een wandeling of een bezoek aan het Zuiderzee-museum. Op de dag van de trip zijn we bereikbaar op tel. 06-28154190. De eerste opstapplaats is het NS-station van Bloemendaal om 08.30 uur, daarna om 09.00 uur bij winkelcentrum “De Hoef” aan de Van Ostadelaan in Alkmaar en ten slotte om 09.30 uur in Schagen bij de P&R aan de achterzijde van het station. De kosten bedragen € 44 p.p. voor Voeksleden en € 57,50 voor introducés. Betaling van dit bedrag op rekening van de penningmeester (zie colofon), gaarne vóór 3 mei. Opgave bij voorkeur via de website, maar per e-mail ([email protected]) of telefonisch

REGIONIEUWS

bij de secretaris of activiteitencommissaris is natuurlijk ook mogelijk. Het regiobestuur, met name de activiteitencommissaris, zal uw deelname op prijs stellen.

Leiden Website www.voeks-leiden.nl Secretariaat L.A. Bijl, ’t Lange Rack 9, 2162 XX Lisse, tel. 0252-418296, [email protected] Bankrekening NL52 ABNA 0426 3009 47 t.n.v. Voeks te Leiderdorp Welzijnswerk Mw. L. de Graaf-Wijsman, tel. 0252-216139, [email protected] ZKA-consulent P. Zipp, tel. 071-4025138, [email protected] Activiteiten R. Le Grand, tel. 06-44239515, [email protected]

Dinerclub boottocht Vorig jaar werd een boottocht georganiseerd door de grachten van Leiden, in combinatie met een lunch bij twee van de restaurants van Brasserie Park. Met bijna 30 deelnemers en enthousiaste reacties, was dit evenement voor herhaling vatbaar. Dit jaar heeft de dinerclub gekozen voor een boottocht over de Kaag en om een boot met rolstoellift te krijgen is de datum van eind juli verschoven naar begin augustus. Op woensdag 3 augustus 13.00 uur vertrekken we van het welbekende restaurant Sevens in Oud-Ade. Aan boord wordt een aantrekkelijk driegangenmenu geserveerd; frisdrank en wijn ruim voorhanden. Op een gepast moment wordt afgemeerd bij een kaasboerderij, waar u een kleine proeverij krijgt aangeboden, vergezeld van een glaasje port. Rond 16.30 uur meert de boot weer af bij Sevens, waar u nog een kopje koffie krijgt aangeboden. De kosten zijn op dit moment niet bekend, maar zullen vergelijkbaar zijn met die van de boottocht vorig jaar. Wij horen graag hoeveel belangstelling er is. Wilt u dit kenbaar maken met een mail aan de dinerclub, ([email protected]) met opgave van het aantal personen dat zal deelnemen? Inschrijving volgt op een later moment.

vergaderruimte en als gelegenheid voor feesten en partijen. De enthousiaste uitbater Vincent van Harte zal voor ons een verrassende (Indische) maaltijd verzorgen met bijpassende wijn. Als liefhebber van goede wijnen is de wijnkeuze bij hem in goede handen. De kosten bedragen € 45 per persoon, inclusief wijn en koffie met spekkoek. Aanmelden uitsluitend door overmaken van genoemd bedrag naar de regiopenningmeester (zie colofon), onder vermelding van “dinerclub mei”.

Excursie Dunea Scheveningen Op donderdag 12 mei om 14.00 uur willen we een bezoek gaan brengen aan de waterleidinginstallaties van Dunea in Scheveningen aan de Pompstationsweg 351, 2597JV in Den Haag. Hier zullen we worden rondgeleid en krijgen we uitleg van een medewerker van Dunea over de verschillende onderdelen van het proces. Het zal zeker interessant zijn om kennis te maken met het ontstaan van ons drinkwater. Helaas is een deel van de rondleiding niet toegankelijk voor rollators. Voor mensen die slecht ter been zijn wordt deelname afgeraden. Na afloop is er ruimschoots gelegenheid tot napraten onder het genot van een drankje/hapje (eigen rekening) in/bij het nabijgelegen restaurant ‘Onder de Watertoren’. De kosten voor de rondleiding bedragen slechts € 6,75 (niet-leden € 8,50) over te maken naar de regiopenningmeester (zie colofon) onder vermelding van “Scheveningen”. Deelname is beperkt tot 20 deelnemers.

Bezoek s.s. Rotterdam Op donderdag 23 juni willen wij een uitstapje organiseren naar het vlaggenschip van de Holland Amerika Lijn. Vertrek van het A4 Transferium bij Leiden per touringcar (Beuk) om 10.00 uur. Aangekomen bij de s.s. Rotterdam volgt een bezoek met een audiotour aan de belangrijkste delen van het schip: bovendeks, bij de stuurhut, de kaartenkamer, de radiokamer, etc. De s.s. Rotterdam is ook toegankelijk voor rollators. Om 13.00 uur is er een kleine lunch met een drankje. Daarna gaan we rond 15.00 uur weer terug gaan naar Leiden. De kosten bedragen € 47,50 (niet leden € 60,00), over te maken naar de regiopenningmeester (zie regio colofon) onder vermelding van “s.s. Rotterdam”. Minimum deelname is 20 personen.

Vervoer

Kagerplas

Zelfs vóór het verschijnen van Voeksnieuws 04 was er - op basis van de regionieuwsbrief - al een tiental aanmeldingen voor hulp bij vervoer, waarvoor onze dank. Aarzelt u dus niet om contact op te nemen met de activiteitencoördinator, als u wilt deelnemen aan een uitstapje, maar problemen heeft met vervoer. Ook waren er al aanmeldingen om assistentie te verlenen bij het gebruik van PC en tablet. Er was zelfs iemand die in het najaar eventueel van start zou willen gaan met een computercursus voor beginners. Wij houden u op de hoogte.

Dinerclub in het klooster

Terugblik Avifauna

Voor het eerst gaan we op woensdag 25 mei naar het voormalige klooster en gesticht “Duinzicht “in Oegstgeest. Het gebouw uit 1850 is tot 1980 gebruikt als klooster voor de Franciscanessen van Mariadal en als Wees- en Oudeliedenhuis. Sinds 2000 is het complex in gebruik als kantoor voor diverse bedrijven, als

De bijeenkomst in Avifauna was een gezellig samenzijn met allerlei lekkernijen, waarbij herinneringen werden opgehaald uit de oude Shell-tijd en andere ervaringen. Later in het jaar gaan we nog een keer een dergelijke bijeenkomst organiseren in een ander deel van onze regio.


19

REGIONIEUWS

Het Zuiden Website www.voeksregiozuid.nl Secretariaat Cees van Terheijden, Oeverkruit 3, 4635 BG Huijbergen, Tel.: 0164-643144, [email protected] Bankrekening NL93 INGB 0003 3074 04 t.n.v. Voeks regio Het Zuiden te Oosterhout (NB) Welzijnswerk A.H. Don, Hoge Vaartkant 128 4873LL Etten-Leur, tel. 076- 5018065 of 06-24396021, [email protected] ZKA-consulent Brabant & Limburg: J. van Beusekom, tel. 076-5218259, [email protected] Zeeland & Limburg: L. van Zon, tel. 0113-270144, [email protected] Activiteiten Jac Schoonen, Vondellaan 4, 4707 AE Roosendaal Tel.: 0165-552193, [email protected]

Terugblik regionale ledenvergadering Er was een grote opkomst voor deze vergadering en voorzitter, Kees IJzerman, sprak hierover zijn vreugde uit. Hij heette de aanwezigen hartelijk welkom, waaronder drie leden van Verdienste en de afgevaardigden van het dagelijks bestuur. Het ledental is in tegenstelling tot vorig jaar iets gedaald. Mogelijk is het een suggestie om bij leden, die hun lidmaatschap opzeggen, door te vragen naar de reden. De sociëteiten Goes en Zevenbergen draaien erg goed. In Asten in Noord Limburg (Roermond) is het nog niet gelukt een enthousiast persoon te vinden die de kar wil gaan trekken. De bestuursopvolging was een aandachtspunt. Jac Schoonen heeft zich voor de functie beschikbaar gesteld en Agnes Hengst, secretaris, is opgevolgd door Cees van Terheijden. Penningmeester Marjan Pegman gaf een toelichting op de jaarrekening. Aangaande het welzijnswerk vertelde Albert Don dat de themadag “Omgaan met dementie” een groot succes was en zeker een stimulans om volgend jaar weer een themadag te organiseren. Albert sprak zijn waardering uit voor de rol van Wiebe de Boer in het tot stand brengen van een nieuwe handleiding voor de contactpersonen. Twee contactpersonen vierden het afgelopen jaar hun 10-jarig jubileum, namelijk Sam Wytema en Richard Driessen. Voorts noemde Albert de oprichting van een werkgroepje van vijf “wijze” mannen, die de toekomst van het welzijnswerk onder de loep gaat nemen. Men verwacht een forse toename van leden van 80 jaar en ouder en het is raadzaam om nu reeds te bedenken hoe daarmee om te gaan. Het streven is eind 2016 een plan op tafel te hebben. Er werden 440 huisbezoeken afgelegd. Willem v.d. Boom en Piet Hein Deiters sloten de vergadering met respectievelijk een verhaal over de Voeks en de pensioenen. Na een voortreffelijke lunch werd een indrukwekkende lezing verzorgd over Nederlands Indië in de Tweede Wereldoorlog en de Bataafse Petroleum Maatschappij door Malcolm Mc Ewan.

Bijeenkomsten Goes: iedere tweede dinsdag van de maand sociëteit in hotel Terminus, Stationsplein 1 in Goes vanaf 10.00 uur. Zevenbergen: iedere eerste woensdag van de maand sociëteit in Hotel van der Hooft, Markt 8, Zevenbergen

Bezoek Fort Den Haak In tegenstelling tot hetgeen vermeld werd in het vorige Voeksnieuws is het programma op dinsdag 10 mei nu als volgt: tussen 10.00 en 12.00 uur verzamelen in Hotel Terminus in Goes,

20


Stationsplein 1, 4461 HP Goes, tel.0113-230 085. Om 12.00 uur wordt er vertrokken naar Fort Den Haak in Vrouwenpolder. Adres: Fort Den Haakweg 38, 4354 NG Vrouwenpolder, tel.: 06-12853828. Lunch: broodje met koffie/thee en ’s middags koffie met appeltaart. Dit alles voor €13,00 p.p. Overmaken op rekening (zie colofon) met vermelding “Fort Den Haak”. U. word verzocht, ook al heeft u dat al gedaan, zich opnieuw aan te melden bij [email protected] of [email protected]

Rijnmond Website www.voeks.nl/rijnmond Secretariaat HJ.G. Brand, tel. 0180-620025 [email protected] Bankrekening NL90 INGB 0000 3201 49 t.n.v. Voeks regio Rotterdam te Hellevoetsluis Welzijnswerk Mw. H.E. Doorneveld-Letterman, tel. 078-6762010, [email protected] ZKA-consulent Mw. W.A. Vogelaar, tel. 0186-617760, [email protected] Activiteiten Mw. G. Burger-Volker, tel. 078-6733993, [email protected] P. Groen, tel. 06-46717731 [email protected]

Goede opkomst RLV Rijmond

Terugblik regionale ledenvergadering Op 16 maart werd de 63e vergadering gehouden in de Polderpoort te Vlaardingen. Stemgerechtigde leden(63) en elf huisgenoot-leden woonden de vergadering bij. Er waren 10 berichten van verhindering binnengekomen. Namens het DB in Den Haag waren aanwezig Cees Schipper en Willem van den Boom. De agenda werd vlot afgewerkt, de vergadering werd door middel van presentaties op de hoogte gebracht van de activiteiten van het afgelopen jaar en de plannen voor 2016. Het gevoerde algemeen- en financieel beleid werd unaniem goedgekeurd door de aanwezige leden. Het echtpaar Jan en Corine van Noordt en Nel van der Laan-Schoen werden in het zonnetje gezet en kregen voor 10 jaar welzijnswerk een zilveren pen uitgereikt door de voorzitter. De benoeming van Hans Brand tot secretaris werd door de vergadering met applaus bekrachtigd, evenals de herbenoeming van Hans Burger voor een tweede termijn als voorzitter. Gerda Burger blijft ook voor een tweede termijn coördinator evenementen. Door Cees Schipper werd een kort woord gesproken en Willem van den Boom praatte de vergadering bij over pensioen aangelegenheden. Na de lunch was er een zeer interessante lezing over de gezusters Soong en madame Mao door Malcolm MacEwan. De lezing werd bijgewoond door in totaal 64 belangstellenden en werd, gezien de reacties, zeer gewaardeerd.

REGIONIEUWS

Nieuwe secretaris

Wandeling Hollands Schwarzwald

Ik ben Hans Brand en ben sinds de regionale ledenvergadering als secretaris van de regio Rijnmond geïnstalleerd. Ik ben bijna 42 jaar werkzaam geweest in verschillende rollen binnen Shell Pernis en Shell Moerdijk. Uiteindelijk ben ik als veiligheidskundige met pensioen gegaan. Ik ben getrouwd en heb drie kinderen en een kleinzoon.

Voor de wandeling van woensdag 4 mei gaan we onder leiding van Theo en Anneke Bartels op pad in het natuurgebied Hollands Schwarzwald. Verzamelen om 10.00 uur in restaurant ‘t Witte Hoes, Markeloseweg 90, 7461PB, Rijssen, tel. 0548516322. Routebeschrijving: vanaf de A1 afslag 28 nemen, via de N347 richting Rijssen. Bij stoplicht linksaf (samenvoegend met de N50 vanuit Wierden). Bij rotonde: richting Ring, 2e exit, dan 5e links, route Ring, Parkstraat. Rechtdoor tot 2e rotonde: linksaf richting Markelo. Na 2 km (bevat nog 1 rotonde; hier rechtdoor) ligt rechts het restaurant. Het natuurgebied Hollands Schwarzwald is in de Eerste Wereldoorlog in het kader van de werkverschaffing aangeplant. In het gebied hebben ook diverse steenovens gestaan. Zo’n honderd jaar geleden waren er in Rijssen vijftien steenfabrieken, die allemaal smalspoorlijnen in gebruik hadden om de klei van de steengroeven naar de fabriek te vervoeren. Dit “Rijssens Leemspoor” is vanaf sportpark De Koerbelt in ere hersteld. Het is prachtig wandelen door het heuvelachtige terrein met name ten westen van de Markeloseweg.

Wijziging opstapplaats in Hoeksche Waard Het is niet meer mogelijk om te parkeren bij de Rabobank op de Blaaksedijk (Heinenoord). Voor de komende bustochten is de opstapplaats verplaatst naar de parkeerplaats bij ALCAZAR, Groeneweg 16, 3297LA Puttershoek.

Wandelen Op donderdag 12 mei wandelen we in natuurgebied de Rhoonse Grienden aan de Oude Maas. We beginnen om 10.00 uur met een (gratis) kopje koffie bij restaurant Abel, Albrandwaardsedijk 196, Poortugaal (vlakbij de jachthaven in Rhoon), alwaar voldoende parkeergelegenheid is. Vanaf 10.30 uur gaan we wandelen. De grienden zijn zogenaamde zoetwatergrienden. Ze liggen buitendijks en staan onder invloed van eb en vloed. Tweemaal per etmaal staan grote delen van het gebied onder water, waardoor er een bijzondere flora en fauna is ontstaan. De coördinator van de wandeling is Guus Stoelinga.

Museumschip “de Hudson” Twee jaar geleden hebben wij een bezoek gebracht aan het museumschip de Hudson met in de voormalige bunkerruimten en machinekamer de tentoonstelling: Zeesleepvaart in Oorlogstijd, “Helden tegen wil en dank”. Wij hebben toen een behoorlijk aantal leden moeten teleurstellen, omdat deze excursie was volgeboekt. U bent nu wederom in de gelegenheid deel te nemen op woensdag 25 mei om 13.00 uur. Geniet na aankomst aan boord van een met boerenmelk bereidde tompoes met tweemaal koffie of thee. Op de Hudson krijgt u een rondleiding door het schip en we sluiten we deze middag af met hapjes en twee (alcoholische) drankjes. We zijn nog in onderhandeling voor een bezoek aan de radarpost “Dirkzwager”. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan onderzoeken we of we de zeesleper Elbe kunnen bezoeken. Ook een korte wandeling door Maassluis zal worden aangeboden. U komt met eigen vervoer naar Maassluis, gratis parkeren langs de haven of aan overzijde. Maximaal 20 personen, minimum 15 personen (i.v.m. kosten gids) kosten € 12.50 p.p. en vol is vol (dit in tegenstelling tot de eerder genoemde € 7,50,maar u krijgt meer aangeboden). www.museumschiphudson.com

Twente Website www.voeks.nl/twente Secretariaat Mw. U.J.J. Kriekjes, Kobstederweg 3, Winterswijk Henxel, tel. 0543-531248, [email protected] Bankrekening NL62 ABNA 0549 0097 44 t.n.v. Voeks regio Twente te Hengelo Welzijnswerk Mw.J. Leussink-Heusinkveld, tel. 0545-291705, [email protected] ZKA-consulent J.Sizoo, tel. 053-4365398, [email protected] Activiteiten H.Freiboth, tel. 0546-492944, [email protected]

Rijssens Leemspoor

Viering 50 jaar regio Twente Op woensdag18 mei vieren we het 50-jarig jubileum van Voeksregio Twente, Achterhoek, Salland, Münsterland en Graafschap Bentheim in landgoed hotel en restaurant ‘Carelshaven’, Hengelosestraat 30, 7491BR Delden, tel. 074-3761305. Wij nodigen hierbij Voeksleden en partners woonachtig in onze regio van harte uit om aan deze viering deel te nemen. Het programma is als volgt: om 11.00 uur ontvangst in de Gelagkamer en de Postmeesterkamer van Carelshaven; 11.30 uur opening en korte presentatie over Carelshaven & Twickel door onze voorzitter Henk Plasman in de Tuinzaal waarna een presentatie ‘Voeks Twente 50 jaar’, voorbereid door Joop Meijer, in de Tuinzaal; 12.30 uur een lunch in de Serre. Om 14.30 uur zal de viering worden beëindigd. Bij zeer goed weer zal de ontvangst en de lunch buiten op het terras plaatsvinden. Om te kunnen deelnemen dient u zich vóór 1 mei a.s. op te geven bij onze activiteitencoördinator Hans Freiboth (zie colofon). Er zijn voor u geen kosten daaraan verbonden.


21

PERSONALIA De volgende leden heten wij welkom: L.A. van Beelen, Katwijk; ex NAM Mw. P.A. van Beem-de Vos, Barendrecht M.A.J. van Bommel, Pijnacker; ex GSI Mw. R. Boudesteijn-Paalvast, Vlaardingen W.C.S. van den Brandeler, Deurze; ex NAM P. Dekker, Den Haag; ex SN Mw. J.M.D.C. Drabbe-Bragonje, Veenendaal Mw. G.H. Edelijn-Maassen van den Brink, Vlaardingen Mw. H.M.L. Fliek-Tjebbes, Zwinderen

Mw. A.J.M. Franssen-Nijland, Veendam P.M. Gruental Klestadt, Alphen aan den Rijn; ex SNC Mw. A. Ham-Geelkerken, Spijkenisse J.W.M. van Hooff, Oud-Gastel; ex SNC Moerdijk J. Juistenga, Midlaren; ex NAM R.B. van de Koppel, Gorinchem; ex SCE H.G. Lammerts van Bueren, Overveen; ex SIEP J.H.A. Leemreize, Overveen; ex SGS Mw. G.O.M. Mosch-Alkemade, Den Haag; ex SI

K. Oost, Schoonebeek; ex NAM M. Peeters, Verenigde Staten; ex SIEP Mw. G. Pieterse-Alberts, Spijkenisse C.H. Salari, Acquoy; ex NAM A. Verkooijen, Hooge Zwaluwe; ex SNC Moerdijk R.W. Verzijden, Schiedam; ex SNR M.C. van der Weele, Zwitserland; ex SGSI W.G.A. Wijtvliet, Wagenberg; ex SNR P.P. van der Wilt, Wolphaartsdijk; ex SDI F.G.J. van Zee, Zuidland; ex SNR

Alleen degenen die lid zijn van Voeks worden hieronder vermeld. Ontvangen van Voeksnieuws (gestuurd aan allen die pensioen van Shell ontvangen) staat los van een lidmaatschap van Voeks. Dus wederom een reden om Voekslid te worden! Met leedwezen geven wij kennis van het overlijden van onze leden: Mw. L.M. Aalsma-Ruigrok, (SNC Moerdijk), 4/03, 75 jr; Leiderdorp J. Aandeweg, ex SNV, 29/02, 89 jr; Vlaardingen Mw. A.C. Altena-Moerman, (Curaçao), 2/03, 98 jr; Spanje C.A.J. Baart, ex KSEPL, 22/03, 78 jr; Den Haag P. Baartman, ex SNV, 22/03, 86 jr; Spijkenisse J. Bedijs, ex Indonesië, 9/03, 91 jr; Den Haag J. Beijer, ex SNR, 9/03, 90 jr; Vlaardingen Mw. S. Benne-van der Star, (SNR), 1/03, 88 jr; Heenvliet F. van den Berg, ex Shell Tankers, 11/03, 86 jr; Oud-Beijerland Mw. M.W. Bosman-van Leent, (SNV), 22/03, 97 jr; Ter Heijde aan Zee Mw. N. Busking-van Steenwijk, (SIPM), 23/03, 91 jr; Den Haag Mw. P.A.M. Cooke, ex KSLA, 1/03, 80 jr; Amstelveen Mw. G.N. van Deemter-Keizer, (Indonesië), 29/02, 100 jr; Uithuizen H. Feenstra, ex SNR, 20/03, 79 jr; Rotterdam J. Gijlstra, ex SNV, 7/03, 86 jr; Velp N.J. van der Gragt, ex KSLA, 29/02, 88 jr; Hardenberg Mw. J.G. Heemskerk-van Bergen, (KSLA), 4/03, 85 jr; Soest Mw. P.M. Hendrikse-Barker, (Indonesië), 12/03, 94 jr; Wassenaar

Mw. A.A.C. Heppenstrijdt-Bleeker, (SNR), 4/03, 83 jr; Heereveen R. Hupje, ex NAM, 17/03, 77 jr; Groningen K.W. Jager, ex SIRM, 23/03, 90 jr; Maarssen J.J. de Jonge, ex Venezuela, 24/03, 91 jr; Brielle O.H. Kampers, ex SNR, 10/03, 89 jr; Vlaardingen Mw. M. van der Kooi-Crane, (NAM), 21/03, 97 jr; Heerenveen C. Koster, ex SIPM, 8/02, 83 jr; Loenen aan de Vecht Mw. G. Maatje-Drent, (NAM), 23/03, 95 jr; Emmen R.B. Martens, ex SNC, 5/03, 84 jr; Beilen C.H. Meiresonne, ex SNR, 13/03, 84 jr; Zevenbergen J.J.E.G. Merkx, ex SIPM, 20/03, 78 jr; Gouda O. de Monte, ex SNR, 25/02, 82 jr; Rotterdam R. Nijhuis, ex Cyprus, 5/03, 87 jr; Leiderdorp Mw. P.C.W. Postuma-Moonen, (SIPM), 21/02, 95 jr; Leiden W. Prins, ex SNR, 27/03, 75 jr; Barendrecht G.W. Prinsen, ex SNR, 24/03, 85 jr; Nijmegen Mw. C.M. van Putten-Lex, (KSLA), 20/03, 88 jr; Hoofddorp

P. Roodenburg, ex SNR, 22/03, 88 jr; Vlaardingen Mw. C. Siegers-Nicolaï, (SNR), 12/03, 75 jr; Spijkenisse M. Sintemaartensdijk, ex Billiton, 4/03, 74 jr; Rotterdam A.P.C. Snoeks, ex Curaçao, 6/03, 92 jr; Rosmalen J.F. Spiering, ex Shell Tankers, 21/03, 91 jr; Voorhout C.H.P. Spieringhs, ex SNV, 15/03, 86 jr; Eersel W. Stecher, ex SNR, 5/03, 91 jr; Zandvoort Mw. L.H.A. van Straaten-Coret, (SNV), 18/03, 91 jr; Rijswijk J.C.M. Theulings, ex SNR, 8/03, 72 jr; Roosendaal J.A. Verhave, ex België, 8/03, 80 jr; Hilversum H.J. Vleeming, ex SNV, 1/03, 81 jr; Arnhem J. Warnaar, ex SNR, 16/03, 95 jr; Spijkenisse O.P. van der Werff, ex Curaçao, 11/03, 87 jr; Doetinchem Mw. A.M. van der Windt-de Zeeuw, (SNR), 8/03, 97 jr; Verenigd Koninkrijk C. van Woensel, ex SNR, 8/03, 89 jr; Vlaardingen H.F. van Zanden, ex Curaçao, 25/03, 92 jr; Ulvenhout Mw. W. Zwaag-Visser, ex Billiton, 23/02, 60 jr; Almere

D.C. Pronk, 20/03, 79 jr; echtgenoot van mw. C.H. Pronk-Ros (SIEP), Den Haag

Mw. E. van der Spek-Stoeltjes, 6/03, 87 jr; echtgenote van J. van der Spek (SIPM), Den Haag

Familieberichten: Mw. M. Luteijn-van der Weide, 19/03, 69 jr; echtgenote van C.P. Luteijn (SIPM), Wassenaar

22


BRIDGE

MODERNE BIEDTECHNIEK RINUS VLUGTER, [email protected] In de clubcompetitie komen vaak heel interessante spellen voor. Het is ook prettig, dat bij spellen die met de computer gedeeld zijn een kopie van de spelverdelingen beschikbaar is, wat een behandeling in een rubriek als deze aanzienlijk vergemakkelijkt. Het thema van deze maand is de biedtechniek, die in de loop van de tijd aanzienlijk is veranderd.

W/OW-

♠ ♥ ♦ ♣

97 9542 10 8 V 10 9 8 7

♠ ♥ ♦ ♣

A J 10 2 83 A76542 J 10

2

16 12 ♠ ♥ ♦ ♣

Het biedverloop: W N pas 1♦ 1) 1♥ 4) 1♠ pas pas

♠ ♥ ♦ ♣

HV8654 H 10 HV3 H6

3 AVB76 J9 A5432 O dbl 2) pas 5) pas

2) V roeger zou je met de O-hand kracht hebben aangegeven door middel van een sprongbod naar 2♠. In de moderne biedtechniek worden dit soort jumps gedaan met zwakke handen als verdediging. Daarom wordt met handen van 16+ punten eerst een doublet gegeven om vervolgens, zo mogelijk, de lange kleur te bieden. Dit doublet wordt door partner natuurlijk in eerste instantie opgevat als een gewoon informatiedoublet maar doordat de doubleerder vervolgens zijn eigen kleur biedt wordt het duidelijk, dat het hier een oneigenlijk informatiedoublet met een sterke eigen kleur betreft. 3) H et redoublet van Z toont een hand met tenminste 9 punten, zonder specifieke troefsteun. Het uitgangspunt daarbij is, dat ondanks een mogelijk tekort aan troeven het contract wel gehaald zal worden, al dan niet met overslagen, wat natuurlijk een hoge score zal opleveren. 4) W ziet die bui al hangen en biedt ondanks zijn zeer zwakke kaart zijn partner een vluchtkleur aan. 5) Door het ♠-bod van N moet O afzien van zijn oorspronkelijke voornemen om nu zijn lange kleur te noemen. 6) Z gaat nu in de fout met zijn 3SA-bod. 2SA zou meer recht doen aan deze 12-punter zonder fit voor partner, die een zwakke opening gehad kan hebben. Dat contract wordt bij goed afspel precies gemaakt.

Z rdbl 3) 3SA 6)

1) V olgens de moderne biedtechniek is een opening op 1-niveau geoorloofd als het totaal van de punten en het aantal van de kaarten in de twee langste kleuren tenminste 20 bedraagt. (regel van 20). De 1♦-opening voldoet aan dit principe. De partner moet bij het verder bieden er wel rekening mee houden, dat er sprake kan zijn van zo’n lichte opening en bij het ontbreken van een fit niet te enthousiast worden.

Het optimale contract is overigens een deelscore voor NZ in ♦ met tien slagen als resultaat, maar dat wordt slechts bereikt als N zijn lange ♦ op het twee- of drieniveau kan herbieden. Het afspel van 3SA door Z liep aan onze tafel heel slecht voor hem af. Mijn partner W kwam heel optimistisch uit met een kleine ♣, een schot in de roos. De leider dook mijn H, nam het ♣-naspel met het A en speelde ♦B, die hij liet uitlopen naar mijn V. Ik moest nu proberen zijn verbinding naar de dummy te verbreken, voordat de lange ♦-kleur op tafel vrij was en speelde ♠H. Dit had precies het gewenste effect. De leider nam de slag met ♠A en zette in op een gunstige ♥-verdeling. Hij sneed succesvol op ♥H, bereikte de tafel weer via ♦A, herhaalde de ♥-snit, maar was toen opgebrand omdat ♥9 bij mijn partner hoog werd en hij dus de rest van de slagen moest afstaan. Drie down, een dikke nul.


23

VOEKSKRUISWOORD KW-019 Beste puzzelaars, de oplossing van KW-18 luidt: Hor.: 1 Rumboon; 5 Aanname; 9 Asemmer; 13 Ons; 14 Artiest; 15 Elandtest; 17 Pilav; 18 EEG; 19 Schenking; 22 Imperiaal; 23 Rei; 24 Noë; 25 Leis; 28 Agio; 29 Nee; 31 Adam; 32 Hes; 33 Clinch; 35 Logeren; 37 Eli; 39 Are; 40 Nu; 41 Surinamer; 44 Fanatisme; 48 Bd; 49 Man; 50 Rio; 52 Kraai; 57 Mohair; 60 Leasebak; 61 Fan; 62 Gems; 63 Nest; 65 Amfibie; 66 Ontginnen; 68 Larghetto; 70 Dec.; 72 Kroot; 73 Deelteken; 75 Oliedom; 77 Oer; 78 Rentree; 79 Speuren; 81 Deegrol. Ver: 1 Raadsel; 2 Mat; 3 Odeon; 4 Nottingham; 5 Ase; 6 Naarling; 7 Ardenner; 8 Elegie; 9 Antipode; 10 Experiment; 11 Maleachi; 12 Rivaliseren; 16 Te; 20 Huiler; 21 Grol; 26 Ecru; 27 Si; 28 Ac; 30 Ee; 34 Nandoe; 36 Nuf; 38 Lui; 39 Asielzoeker; 42 Ibis; 43 Rak; 45 Nummerbord; 46 Smient; 47 Mars; 50 Rantsoen; 51 Waanidee; 53 Affectie; 54 Aai; 55 Inbreker; 56 Egel; 58 Os; 59 An; 64 Trommel; 65 Anders; 67 Inter; 69 Heide; 71 El; 74 Non; 76 Dar. De Voeksbalk KW-18 luidt: RATELKOUS (en dus niet de KLETSKOUS) Corné haalde de volgende namen uit ‘de hoge hoed’: ■ ■ ■

D. Corbet J.H. van Jaarsveld J.H.A. Zwiep -

VOORSCHOTEN PRINSENBEEK ASSEN

Na het ontraadselen van het kruiswoord en het plaatsen van de gevonden letters in de werkbalk ontstaat hier een niet bestaand woord. U dient de letters van dit gevonden woord zo in de Voeksbalk te plaatsen dat hier een echt woord ontstaat. Dit woord kunt u, onder vermelding van KW-19, inzenden naar: P.J. Visser - Sparrendal 552 3142 LR MAASSLUIS of E-mail: [email protected] Onder de goede inzendingen worden weer drie VVV -cadeaubonnen van € 20,00 verloot. Denkt u aan uw adresgegevens in uw e-mail? Peter

Zij hebben hun prijs inmiddels ontvangen, van harte gefeliciteerd. 1

2

3

4

5

6

7

13

9

10

11

12

14

15

16

18

23

8

17

19

20

24

25

28

29

21

26

36

41

42

30

31

38

39

32

34

37

43

27

VOEKS NIEUWS 33

35

22

44

40

45

46

47

48

49

50

Horizontaal: 1 Deel van de bijbel; 5 Diplomatenkoffer; 9 Weglating; 13 Soort marihuana; 14 Neerschieten; 15 Plaats in ZuidHolland; 16 Wildgerecht; 17 Dierentuin; 18 Roofvis; 20 Ereambt; 21 Land in Afrika; 23 Verdovende middelen; 26 Eerste pagina; 28 Niet-alcoholische drank; 30 Inzamelpunt voor suggesties; 35 Kunsthandel; 37 Militair; 39 Slaapplaats; 41 Land in Azië; 44 Grote rommel; 45 Schildersgerei; 46 Boosaardig plezier; 47 Extra pikant borrelhapje; 48 Speelhol; 49 Systematisch de zeebodem afzoeken; 50 Cafetaria. Verticaal: 1 Beschaafde heer; 2 Naturisme; 3 Tuinkamer; 4 Gebakken ei; 5 Voelhoorn; 6 Informant; 7 Soort afzetting; 8 Doen ophouden; 9 Boomvrucht; 10 Oudste Latijnse Bijbelvertaling; 11 Klieven; 12 Slotscore; 19 Losse vloer; 22 Dierbaar; 24 Hert; 25 Woonboot; 26 Scheepstouw; 27 Koeienmaag; 28 Rampspoed; 29 Cadet bij de marine; 31 Verpakking; 32 Vervelende kerel; 33 Laatste bedrijf; 34 Militaire rang; 36 Knoeiboel; 37 Hofmeester; 38 Kaartterm; 40 Lekkernij; 43 Ander woord voor het Libanese pond; 45 Aantocht. Werkbalk Drie letters krijgt u cadeau en staan 37 45 30 1 50 24 17 18 42 reeds in Voeksbalk KW-19 op de Breng de gevonden letters uit het juiste plaats. kruiswoord over naar deze balk Voeksbalk KW-19 Plaats de resterende letters in de goede volgorde in de balk om een verband te kunnen leggen… 24


1

45

24

Het gevonden woord uit deze Voeksbalk kunt u inzenden 19 mei 2016 t/m

SHELL

Recommend Documents