Seeds&Services. Eigen aanpak met Cappricia RZ Endeavour RZ ook in tweede jaar betrouwbaar Arlyco RZ makkelijk naar mijn hand te zetten

To m a a t | S e p t e m b e r 2012

Seeds&Services

Eigen aanpak met Cappricia RZ ‘Endeavour RZ ook in tweede jaar betrouwbaar’ ‘Arlyco RZ makkelijk naar mijn hand te zetten’

2

Seeds &Services | Tomaat | September 2012

Inhoud

Uitgelicht

2 Uitgelicht, Openheid en duidelijkheid 3 ‘Arlyco RZ kan ik makkelijker naar mijn hand zetten’ 4 ‘Kwaliteit en smaak Roterno RZ maken meerwerk waard’ 5 ‘Met Lyterno RZ een nieuwe weg ingeslagen’ 6 ‘Cappricia RZ nog steeds de beste keuze’

‘Arlyco RZ kan ik makkelijker naar mijn hand zetten’

7 Eigen aanpak met Cappricia RZ 8 Dometica RZ op verzoek van de klant 9 Beaumonde RZ komt goed door donker voorjaar 10 ’72-238 RZ is een échte 100-gramstomaat’

Hoge producties met 72-702 RZ

11 Profondo RZ aanwinst voor vroege teelten 12 ‘Endeavour RZ ook in tweede jaar betrouwbaar’ 13 Succesvolle overstap naar grove Endeavour RZ 14 Arvento RZ blijft topper in losse segment 16 ‘Sassari RZ bewijst zich in moeilijk jaar’ 17 Succesvol debuut in troscherry met Tastery RZ 18 Steeds meer keuze in onderstammen 20 Bijzondere demodag tomaat 22 In de schijnwerper 23 Mecano RZ blijft betrouwbare keuze 24 ‘Kwaliteit staat in Engeland bovenaan’ 26 ‘Alle puzzelstukjes passen in elkaar bij 72-154 RZ’ 27 PPO smaakcijfers 2012 28 Klaar voor toekomst met nieuw logistiek centrum 29 Lovemysalad.com ideaal platform voor contact met consument 30 ‘We krijgen er vooral veel energie van’ 31 Adressen en telefoonnummers

 Patrick

de Craen verwacht in het najaar nog een productieslag te slaan.

Openheid en duidelijkheid

Op verzoek van zijn afnemer teelde A.M. Verhoeven jarenlang rassen voor de Engelse markt. Dit jaar gaf het teeltbedrijf op de helft van het areaal de kans aan een nieuwkomer: Arlyco RZ. Dit ras geeft dezelfde kwaliteit en smaak, maar mínder arbeid en méér bedrijfszekerheid.

Onderdeel van het kwekersrecht is dat onder meer vermeerdering en verkoop van een beschermd ras exclusief is voorbehouden aan de kwekersrechthouder.

“Het nadeel van ons standaardras is dat hij blíjft groeien: je moet hem constant op zijn donder geven”, vertelt teeltman Patrick de Craen. “Arlyco is ook krachtig, maar je kunt bij dit ras regelmatig gas terugnemen. Bovendien reageert het gewas snel op aanpassingen, zodat je hem makkelijker naar je hand kan zetten. Daardoor is hij ook veel minder gevoelig voor scheuren en drukkers.” Omdat Arlyco een wat opener gewas heeft, koos het bedrijf voor een hogere plantdichtheid: 3,5 tegenover 3,15 planten per m2. “Als ik met een kar door het gewas rijd, tonen beide rassen net zoveel gewas. De hogere plantdichtheid leidt bij Arlyco dan ook niet tot meer werk per m2 en hopelijk wel tot een hogere productie.”

Het ontwikkelen van een nieuw plantenras vergt immers investeringen en die moet de veredelaar op een rechtvaardige manier kunnen terugverdienen. Alleen dan kunnen bedrijven als Rijk Zwaan blijven investeren in innovatie. De regels met betrekking tot vermeerderen van beschermd materiaal gelden op grote én kleine schaal. Zo is het telers, behoudens enkele uitzonderingen, niet toegestaan om het ras waar zij zaad van gekocht hebben zelf vegetatief te vermeerderen. Ook niet als daar een goede aanleiding voor lijkt te zijn, bijvoorbeeld het wegvallen van planten als gevolg van een ziekte of een andere vorm van overmacht. Het is in zo’n situatie altijd zaak om met uw teeltadviseur in overleg te gaan over de beste aanpak. Het is belangrijk om te beseffen dat dit soort regels er niet zijn om alles af te schermen, maar juist om open innovatie te bevorderen! Zoals u wellicht weet is Rijk Zwaan groot voorstander van het kwekersrecht en de bijbehorende ‘breeders' exemption’. Dit houdt in dat kwekersrechtelijk beschermde rassen door iedereen mogen worden gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe rassen. Mede dankzij de openheid en duidelijkheid van het kwekersrecht, kunnen veredelingsbedrijven nieuwe en verbeterde tomatenrassen blijven introduceren, die inspelen op de wensen uit de markt. Marian Suelmann Manager Juridische Zaken

Meer glans Een nadeeltje van Arlyco is de extra lengtegroei. De teler moet het gewas wat vaker laten zakken en bij een lage kas kan de langere behanglengte iets ten koste gaan van de oogstprestatie. Belangrijker is echter dat de smaak en kwaliteit zeker zo goed zijn als die van zijn standaardras. “De vruchten van Arlyco hebben dezelfde dieprode kleur

en een net zo hoge brixwaarde. Verder zijn de vruchten nog wat ronder en glanzender en verouderen de groene delen minder snel.” Het vruchtgewicht is volgens de teler vergelijkbaar. “Bij de eerste oogst zat dit gewicht nog rond de 90 gram, als gevolg van het donkere weer, maar inmiddels is dit opgelopen naar 102 gram.” Een extra plus is de snellere doorkleuring van de zesde vrucht. “Daardoor zit er weinig verschil tussen de eerste en de zesde vrucht en kunnen we bijna alles op 6 snoeien.” Al met al is Patrick dan ook zeer te spreken over Arlyco. Alleen de start van de teelt was niet helemaal optimaal, doordat er sprake was van enige koploosheid en soms een steektros. “Koploosheid kwam dit jaar echter ook bij ons standaardras veel meer voor, terwijl we dat in het verleden nauwelijks zagen”, aldus Patrick. “Om het risico op kniktrossen verder te verkleinen, zou ik een ander jaar wat zwaarder schrapen of eventueel gaan beugelen.”

Minder uitval Of Arlyco inderdaad terugkeert hangt in belangrijke mate af van de meer-

opbrengst. In het najaar verwacht hij hier nog een slag mee te slaan, omdat Arlyco minder gevoelig lijkt voor uitval en Botrytis. Bovendien beschikt het ras over een intermediaire resistentie tegen meeldauw. “Op het andere ras was onlangs meeldauw te zien, bij Arlyco niet.” Het zou helemáál mooi zijn als alle Engelse klanten het nieuwe ras durven te omarmen: dan schakelt het bedrijf sowieso over. Ook bij een gelijke productie. “Een volledige acceptatie zal nog wel geduld en overtuigingskracht kosten, maar geleidelijk krijgen we voet aan de grond. Er gaan regelmatig samples van Arlyco naar Engelse klanten en de reacties daarop zijn erg positief!” 

Arlyco RZ

A.M. Verhoeven Prinsenbeek Teeltoppervlakte:

0,9 ha

Zaaidatum:

16 nov. 2011

Plantdata:

16 jan. 2012

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

2,8 stengels/m2

(zomer: 3,5 st/m²)

Productie t/m wk 35: 35,7 kg/m²

3

4


‘Kwaliteit en smaak Roterno RZ maken meerwerk waard’

‘Met Lyterno RZ een nieuwe weg ingeslagen’ Na de EHEC-crisis voelden Peter en Margret van Bree dat ze een andere strategie moesten kiezen: een strategie méér gericht op de eindafnemer. Ze kozen hiervoor smaakras Lyterno RZ en begonnen zelf met verpakken. Halverwege het seizoen hebben ze van die keuze allerminst spijt.

 Bart

van den Ende (links) en Frank van Kleef van Royal Pride Holland.

Royal Pride Holland teelt in Middenmeer drie tomatentypes: troscherry, cocktail en fijne tros. Bij elk segment geldt hetzelfde uitgangspunt: de smaak staat voorop. Vandaar ook de keuze voor Roterno RZ, waarmee onder belichting jaarrond een topproduct wordt geteeld.

De eerste proef met Roterno deed Royal Pride in 2010, toen één van de bestaande klanten van een afnemer zich meer wilde gaan onderscheiden in smaak. Omdat ook de mooie rode kleur van Roterno erg goed beviel, werd de teelt in korte tijd flink opgeschaald. Zelf vindt Van Kleef de tomaat ook erg lekker en het belang daarvan moet volgens hem niet onderschat worden. “Je kunt je verhaal daardoor veel overtuigender brengen, óók aan de consument. Daarom staat er bij het

Roterno RZ

Royal Pride Holland Middenmeer Teeltoppervlakte: 9,5 ha Zaaidata:

week 3 en 29

Plantdata:

week 10 en week 35

Entmethode:

1 op 1 geënt

Stengeldichtheid: 3,6 stengels/m2

supermarktschap ook een foto van ons als telers. Dat maakt het geloofwaardig dat je achter je product staat.”

Generatief sturen Dat de consument de tomaat waardeert werd nog eens extra bevestigd in week 3 van het eerste teeltseizoen, toen de betreffende supermarkt een actie deed met Spaanse tomaten. “Dit product kwam voor de helft van de prijs naast Roterno te liggen, maar het bleek slechts 10 procent in de omzet van het Hollandse product te schelen.” Collega-directeur en teeltman Bart van den Ende benadrukt dat zo’n voorkeurspositie bij de consument wel nodig is, want Roterno is niet het makkelijkste ras om te telen. “Het ras geeft een lang en vegetatief gewas, daardoor zit er best veel arbeid in. Belangrijk is dan ook om Roterno generatief te sturen. Gelukkig hebben we daar met 15.000 lux belichting en een flinke hoeveelheid CO2 de juiste middelen voor. Verder halen we het hele jaar door elke week een blaadje weg en geven we een hoge EC mee. Dat laatste doen we vooral ook voor de smaak.”

Omdat Royal Pride voor tussenplanten kiest zijn er elk jaar twee schakelmomenten: week 12 en week 32. Het bedrijf is nu dan ook al bezig aan de vijfde ronde met dit ras en heeft de teelt van het ras al aardig kunnen perfectioneren. “In eerste instantie kozen we bijvoorbeeld nog voor enten/toppen, maar inmiddels weten we dat 1 op 1 enten tot een uniformer gewas leidt”, zegt Van den Ende. Ook werd duidelijk dat een generatieve start bij dit ras samen moet gaan met voldoende groei. “We laten de dagtemperatuur nu wat minder hoog oplopen en in de winter starten we wat later in de nacht met belichten. In overleg met de Rijk Zwaanteeltadviseur John Verbruggen hebben we zo meer balans gevonden.”

Bij hun zoektocht naar ‘iets nieuws’ overwogen ze in eerste instantie nog om zich op cocktails of specialties te gaan richten. In die categorieën zagen ze echter te weinig mogelijkheden voor onderscheid. “Het voordeel van Lyterno is dat hij echt anders is dan een gewone trostomaat, terwijl het ras wel bekend genoeg is en geaccepteerd wordt door de handel”, legt Peter uit. “Bovendien leent het product zich goed voor een kleinverpakking. Na de EHEC-crisis denk ik dat voedselveiligheid nog belangrijker wordt: met een verpakt product spelen we daar op in.” Van Bree volgde het ras vorig jaar bij andere telers en zag ook in teelttechnisch opzicht perspectieven. “Voor dit segment heeft hij een goed productiepotentieel.”

Generatief sturen Op de andere bedrijven had Van Bree gezien dat het ras goed generatief

Lyterno RZ

Mooie vlakke tros Ook de afnemer is nog steeds tevreden over Roterno. Royal Pride doet er dan ook alles aan om een topproduct af te leveren: eventuele te fijne vruchten worden zonder pardon uitgesorteerd. Inmiddels heeft zich bovendien een nieuwe potentiële afnemer gemeld die voornemens is het product in flowpack te verkopen. “Roterno leent zich hier perfect voor”, besluit Van Kleef. “Een vlakke tros van zes smaakvolle tomaten met een gemiddeld vruchtgewicht van 85 tot 90 gram. Dat is toch het meest ideaal.” 

Kwekerij Van Bree-Rijks Meijel Teeltoppervlakte:

4 ha

Zaaidatum:

7 nov. 2011

Plantdata:

4 jan. 2012

Entmethode:

geënt getopt

Plantafstand:

75 cm (eindafstand:

37,5 cm)

Stengeldichtheid:

2,3 stengels/m²

(zomer: 3,3 st/m²)


gestuurd moet worden. “Vanaf de start heb ik met relatief grote dag-/nachtverschillen gewerkt en op de juiste momenten voor voldoende activiteit gezorgd. Dan blijft de bloei hoog in de kop komen en voorkom je het ontstaan van kniktrossen.” Doordat Lyterno minder lichtgevoelig is dan Van Bree’s vorige ras, is het gewas al het hele jaar stabiel in groei. “Het zijn bovendien flexibele planten die makkelijk indraaien. Wel zitten er vergeleken met mijn vorige ras wat meer tussendieven in.” Een belangrijk voordeel is verder zijn intermediaire resistentie tegen meeldauw. “Tussen het gewas staat nog een half rijtje van mijn vorige ras: die planten vertonen nu duidelijk sporen, terwijl in Lyterno niets te zien is.” Samen met ZON ontwikkelde het bedrijf een label voor de tomaten: Tom4Life, een naam die staat voor gezond en lekker. “Sindsdien moeten we heel flexibel zijn. Nee verkopen bestaat niet”, weet de teler. “Bovendien is het nu nóg belangrijker om een constante kwaliteit te leveren. Het product moet altijd goed zijn en met Lyterno kunnen we dat bieden. De tomaten hebben zowel van binnen als van buiten een dieprode kleur, glanzen mooi en zijn goed stevig. Het vruchtgewicht ligt constant tussen de 100 en 105 gram en de trossen zijn mooi vlak, wat een groot voordeel is bij het verpakken.”

Tevreden afnemers Zoals Van Bree van tevoren al wist, haalt de productie van Lyterno niet die van ‘normale’ trostomaten: bij ge-

 Peter

van Bree stuurt Lyterno RZ generatief.

lijke weersomstandigheden denkt de teler ongeveer 10 procent in te leveren. “Op de vrije markt is het moeilijk dat verschil goed te maken, maar gelukkig zijn onze vaste afnemers tevreden. Ze hebben zelfs geïnformeerd naar de mogelijkheden het product jaarrond te verkopen.” Hoewel dat laatste nog heel wat voeten in de aarde zal hebben, houdt Van Bree in ieder geval vast aan zijn langjarige visie. “Nu van ras wisselen zou alleen maar een onnodig risico zijn. Na het eerste leerjaar denk ik in de toekomst zelfs nog meer uit Lyterno te kunnen halen.” 

5

6


‘Cappricia RZ nog steeds de beste keuze’

Eigen aanpak met Cappricia RZ Grof – middel – grof – middel. Dat zijn de segmenten die Michel de Winter en Frits van Wijk teelden sinds de oprichting van Stargrowers. Dit jaar gooiden ze het over een andere boeg. Ze doen voortaan zelf de afzet en produceren wat de klant wil. Met Cappricia RZ lukt dat perfect.

 Ron

de Zeeuw is nog altijd trots op zijn product.

Rob Varekamp en Ron de Zeeuw behoorden 6 jaar geleden tot de eersten die Cappricia RZ gingen telen. De kwaliteit en bedrijfszekerheid van dit ras passen dan ook perfect bij hun bedrijf. Door al die tijd vast te houden aan Cappricia, hebben ze de teelt bovendien helemaal in de vingers gekregen.

De telers zijn niet altijd zo ‘rasvast’ geweest. Ze begonnen ooit in het grove segment maar konden daar niet de bedrijfszekerheid en kwaliteit vinden die ze zo graag willen. Mecano RZ was al een hele verbetering maar werd op hun bedrijf te fijn. Met Cappricia hadden ze vanaf de eerste proef al het idee hun ras gevonden te hebben. “Het meest bijzondere is zijn totale ongevoeligheid voor scheuren”, zegt Ron de Zeeuw. “Je kunt alles op 6 snoeien en ook met 7 vruchten gaat het nog prima. Er is de afgelopen jaren geen enkel nieuw ras geweest dat die kwaliteit kan bieden.”

Optimum Het eerste jaar werd er nog iets teveel gas gegeven, waardoor er nog wel eens een kniktros voorkwam. Vanaf het tweede seizoen is daar vrijwel geen sprake meer van geweest en vonden de telers langzaam de optimale teeltwijze. Zo werd dit jaar nog voor een andere entwijze en plantafstand gekozen. “We hebben geënt getopt, met een plantafstand van 50 centimeter en een eindafstand van 37,5 centimeter. Het gewas staat daardoor beter naar onze zin dan

vorig jaar, toen we 1 op 1 startten en direct verdubbelden.” Ook de productie vaart er wel bij. “Hoewel er veel minder licht was, ligt de productie begin juli nog maar 0,5 kilo achter op 2011. Bij ons blijft er bij 1 op 1 enten een tros meer aan de plant. Bovendien hoeven we met enten toppen geen blaadje uit de kop te halen. Een eindafstand van 37,5 centimeter is gewoon ideaal voor arbeid, grofheid en kwaliteit. Nauwer moet je niet gaan.” Hoewel de resultaten dit jaar dus prima zijn, vroeg het donkere voorjaar dit seizoen wel om een wat andere sturing. Zo koel en beheerst mogelijk telen was het devies, waarbij het een voordeel was dat het bedrijf geen vast folie heeft. “Belangrijk is om hem op de juiste momenten te prikkelen”, weet De Zeeuw. “Een mens heeft gedurende de dag ook af en toe een kop koffie of een stuk fruit nodig.”

Trots Rob en Ron oogsten hun tomaten nooit grover dan 130 gram. Hoewel ze ook boven dat gewicht nog niet zul-

Cappricia RZ

VOF Varekamp De Zeeuw De Lier Teeltoppervlakte:

4 ha

Zaaidatum:

23 okt. 2011

Plantdatum:

12 dec. 2011

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

2,5 stengels/m2

(zomer: 3,3 st/m²)


len scheuren, is dit volgens hen het maximum voor een goede smaak en kwaliteit. Een rustige teeltwijze draagt bovendien bij aan prima groene delen. Kortom, de teelt staat in dienst van de kwaliteit. En daarmee kunnen de telers ook na 6 jaar nog steeds hun belangrijkste doelstelling bereiken: trots zijn op de producten die de deur uitgaan. “Een Engelse retailer vraagt nu zelfs speciaal om tomaten van het ras Cappricia. Dat zegt genoeg.” 

De vorige keer dat Stargrowers zich op het middensegment richtte teelde het bedrijf Mecano RZ. Dit ras beviel goed, maar Cappricia past toch wat beter bij hun huidige aanpak. “We leveren nu ook op Engeland en daar willen ze het product verpakt hebben. Cappricia is hier goed geschikt voor, omdat de trossen mooi vlak zijn en de tomaten niet te grof.” Bovendien weten de telers met hun huidige ras dat alles wat ze oogsten goed is. “Misschien zijn er andere rassen waar een kilootje meer af komt, maar het rendement van Cappricia is uniek: afval heb je bijna niet.”

Dik planten Om voldoende fijne tomaten te oogsten koos Stargrowers voor een opvallende start. De telers plantten op 1,98 per m2 en verdubbelden in week 5 naar de eindafstand van 3,96 stengels per m2. “Officieel staan we daarmee te dik voor Cappricia”, realiseert Michel de Winter zich. “Maar we bereiken er wel precies

mee wat we willen: een vruchtgewicht van 100 tot 105 gram en een hoge kwaliteit.” Ook in de sturing kiest het bedrijf een eigen lijn: hoge etmalen en een kleine DIF. Daarnaast zijn ze betrokken bij een project met beperkt CO2-gebruik. “Daardoor hebben we een heel vitaal gewas. De planten houden makkelijk bladlengte. Boven in de kop staan ze soms wat dunner, maar daar hoef je je bij Cappricia niet druk om te maken.” Ook het arbeidsplaatje bij Cappricia ziet er goed uit, mede door de keuze om het



Michel de Winter

Cappricia RZ

Stargrowers Hoek van Holland Teeltoppervlakte:

8 ha

Zaaidatum:

16 okt. 2011

Plantdatum:

1 dec. 2011

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

1,98 stengels/m2

(zomer: 3,96 st/m²)

gewas te clippen. “Daardoor staat er een superstrakke tuin en heb je in de zomer geen last van slappe blaadjes. En er vallen natuurlijk minder planten naar beneden.” Het clippen heeft weliswaar een extra vegetatieve invloed, de keuze pakt bij Stargrowers prima uit. “Met de DIF en de CO2 hebben we voldoende instrumenten om zo nodig wat bij te sturen. Of we halen nog een blaadje uit de kop, zoals in het begin van het seizoen.”

Plantbelasting Na het interview loopt de teler nog even de kas in voor een foto. Dan blijkt waarom hij zo enthousiast is. Het gewas hangt vol met mooie, rode tomaten. Gemiddeld 8 trossen per plant, wat rond de langste dag een plantbelasting van rond de 190 vruchten per m2 inhoudt. Een vergelijking met productiejaar 2011 is moeilijk, maar de productie lijkt de goede kant op te gaan. “Het gewas lijkt alleen nog maar mooier te worden, dat is wel erg bijzonder voor deze tijd van het jaar. We zijn nog Botrytis-vrij, dus koppen terug en oogsten dan tot de kerst door. Wat ik volgend jaar anders zou doen? Met hetzelfde klantenbestand zouden we exact dezelfde keuzes maken, inclusief het ras!” 

7

8


Dometica RZ op verzoek van de klant

Beaumonde RZ komt goed door donker voorjaar Na een aantal jaren Bonaparte RZ maakte Raf Bossaerts vorig jaar een uitstapje naar een ander ras: Beaumonde RZ. De kwaliteit van Bonaparte was prima, maar het afscheuren van trossen zorgde er toch voor dat hij verder bleef zoeken naar verbetering. Beaumonde RZ lijkt tot nu toe een goede keuze.

 Vincent

van der Lans vindt Dometica RZ een fijn ras om te telen.

Omdat het bedrijf constant inspeelt op verzoeken van de klant, teelt Lans een breed assortiment tomaten. Ook bij de teelt is de afzet leidend. Zo heeft de markt een belangrijke invloed op de keuzes die gemaakt worden bij Dometica RZ: een late start, beginnen met los en eindigen met tros.

Dometica RZ

Lans Maasland

Vier jaar geleden teelde Lans voor het eerst losse tomaten. In eerste instantie B-tomaten, maar de Engelse afnemer had uiteindelijk meer behoefte aan het fijnere type. “Daarom hebben we de overstap gemaakt naar de A-tomaten. En Dometica bleek in dat segment al snel de beste optie”, vertelt mededirecteur en teler Vincent van der Lans. “Hij heeft weinig last van virussymptomen en is resistent tegen meeldauw. Daarmee is het een bedrijfszeker ras. Bovendien hebben de vruchten een goede smaak en een mooie ronde vorm: precies zoals ze het in Engeland willen hebben.”

Grote plant Omdat A-tomaten ook veel in Spanje worden geteeld, plant Lans relatief laat. Dit jaar zelfs pas in week 4, direct na een herfstteelt. “We zijn gestart met een grote, ingehoesde plant”, vertelt Van der Lans. “Door een rustige start hoopten we vlug in balans te komen en snel te kunnen beginnen met oogsten. Dat lukte prima. We zaten meteen voor 90 procent op A-tomaten van een prima kwaliteit en kleur. Bij de eerste productie waren ze direct mooi rond.”

Omdat de teler meteen een extra dief aanhield, werd al snel de zomerafstand van 3,5 per m2 bereikt. “We hebben hem dan ook behoorlijk generatief gestuurd en vanaf het begin een blaadje uit de kop weggehaald. Kracht heeft hij genoeg.” Eind mei stopte de teler een paar weken met blaadjes weghalen, toen stond het gewas wel even ‘op het randje’. “Maar het voordeel van Dometica is dat je hem daarna weer heel snel terug krijgt.” Lans vindt het dan ook een fijn ras om te telen. “Al geeft hij door zijn combinatie van openheid en groeikracht wel makkelijk tussendieven.”

Kroonloos De tomaten worden bij Greenpack verpakt in sixpacks. Hoewel de vruchten in de loop van het seizoen iets grover werden, is het gemiddeld vruchtgewicht al het hele seizoen behoorlijk constant: rond de 70 gram. Mede door het donkere voorjaar en de hoge plantafstand. “Een voordeel van Dometica is verder dat de kroontjes er vrij gemakkelijk af gaan”, vertelt Van der Lans. “We oogsten namelijk alles kroonloos;

Teeltoppervlakte:

2,5 ha

Zaaidatum:

21 nov. 2011

Plantdatum:

23 jan. 2012

Entmethode:

1 op 1 geënt

Stengeldichtheid:

2 stengels/m2

(zomer: 3,5 st/m²)


dat heeft de voorkeur van de meeste afnemers en verkleint het risico op kwaliteitsproblemen.” In week 30 is de teler teruggegaan naar een afstand van 2 stengels per m2. De bedoeling is om in het najaar Dometica als trostomaat te gaan oogsten. Gesnoeid op 6 vruchten en vermoedelijk zonder te beugelen. Met het oog op de gewasstand in de zomer, en de 1-op-1-geënte planten, heeft de teler hier alle vertrouwen in. “De planning is om tot week 2 door te gaan en daarna weer Dometica te planten voor de losse oogst. Met dit schema proberen we jaarrond in te spelen op de markt.” 

Al in 2008 maakte Raf Bossaerts in de proeftuin voor het eerst kennis met Beaumonde. Het ras viel hem meteen al positief op, maar maakte toen nog geen onderdeel uit van de ‘Elite-klasse’ op de Mechelse veiling. Inmiddels is dit wel het geval, wat voor de teler reden was om dit jaar over te schakelen. “Sinds dit jaar meet de veiling ook maandelijks de brixwaarde”, weet Bossaerts. “Beaumonde doet het hierin goed en geeft bovendien mooie, egale trossen. Qua arbeid zit het ras ongeveer net zo goed als Bonaparte. Hij heeft een vrij open gewas en daardoor is Botrytis ook geen probleem.”

Tempo houden Omdat de kas van Bossaert niet de nieuwste is, plant hij relatief laat: dit jaar op 9 januari. Vanwege het donkere weer hield hij de planten een week langer naast het plantgat. Het gewas had daardoor een generatieve start, waarna

de teler in het vervolg tempo kon houden. “Een blaadje weghalen hoeft bij Beaumonde niet en we hebben het vrijwel zonder voornacht gedaan. Verder hebben we alles op 5 gesnoeid en tot de eerste oogst gebeugeld. Dit was vooral een voorzorgsmaatregel, omdat we geen risico wilden lopen met de kwaliteit. Bij latere trossen bleek dat Beaumonde sowieso niet zo makkelijk knikt.” De eerste oogst viel op 1 april en dat was gelijk aan vorig jaar, terwijl hij toen 5 dagen eerder plantte. “Door er tempo in te houden proberen we een beetje extra te profiteren van eventuele goede prijzen aan het begin van het seizoen.” Lang lag de productie voor op die van vorig jaar, maar vanaf mei gingen de donkere omstandigheden langzaam ten koste van de opbrengst. “Belangrijker is echter dat de kwaliteit er heel goed bij bleef. Beaumonde heeft mooie groene delen en bonken zien we niet. We komen

 Raf

Bossaerts komt makkelijk aan zijn streefgewicht van 135 gram.

makkelijk aan ons streefgewicht van 135 gram en de smaak is prima. Dat stimuleren we ook met een vrij hoge EC.”

Extra stengel Een kenmerk van Beaumonde is dat er best wel wat energie in moet, om te voorkomen dat de vruchten te grof worden. Met die reden heeft de teler ook een proeftralie waar hij door een extra stengel op 37 centimeter zit. “Dichter planten doe ik echter alleen als de kwaliteit er niet onder lijdt”, benadrukt de teler. “Verder zou ik een volgend seizoen niet veel anders doen. Het belangrijkste is om constant aan het gewas te blijven werken, bijvoorbeeld door ’s avonds voldoende vocht binnen te houden.” 

Beaumonde RZ

Raf Bossaerts Broechem (B) Teeltoppervlakte:

1 ha

Zaaidatum:

14 nov. 2011

Plantdatum:

9 jan. 2012

Entmethode:

1 op 1 geënt

Stengeldichtheid:

1,55 stengels/m²

(zomer: 3,1 st/m²)

9

10


’72-238 RZ is een échte 100-gramstomaat’

Hoge producties met 72-702 RZ

Profondo RZ aanwinst voor vroege teelten

Geert Zwinkels teelt in ‘s-Gravenzande trostomaten onder belichting en beproefde in 2011 voor het eerst op kleine schaal 72-238 RZ. De meerproductie was zo indrukwekkend dat hij de proef dit jaar opschaalde naar een heel pad. Opnieuw zijn de resultaten prima.

Profondo RZ (72-488 RZ) werd in 2011 getest door de proeftuinen en ook een aantal telers had de veelbelovende trostomaat vorig jaar al in een kleinschalige proef. De resultaten waren dusdanig dat het ras in België nu is opgenomen in het Princess-segment.

Dit jaar staat 72-238 RZ tussen een ander hoofdras dan in 2011: een wat grover type dat om een wat hoger teelttempo vraagt: het etmaal ligt gemiddeld 1 à 2 graden hoger. Waar 72-238 RZ vorig jaar naast Roterno RZ nog iets te sterk stond, staat het gewas nu dan ook wat aan de magere kant. “Toch is de meerwaarde van het ras wel duidelijk”, vindt Geert Zwinkels. “Tussen Roterno gaf hij aan het eind van het seizoen 4 à 5 kilo meer! Die meerproductie zat vooral in een hoger vruchtgewicht. Waar Roterno tussen de 85 en 90 gram blijft steken, is 72-238 RZ een échte 100-gramstomaat. Ook de smaak past hierbij: die is duidelijk beter dan mijn hoofdras van dit jaar en doet niet veel onder voor Roterno.”

Dit jaar wordt Profondo op ongeveer 25 hectare geteeld in Frankrijk en België. De vroegste teelten werden al rond 20 november geplant. Profondo is dan ook vooral een aanwinst voor ‘vroege zaaiers’: hij komt vroeg in productie en zorgt daarmee voor een hogere middenprijs. Bovendien draagt de vroege productie bij aan een hoge eindproductie.

Mooi donkerrood Ook op andere vlakken is 72-238 RZ goed vergelijkbaar met Roterno, vindt Zwinkels. “De kwaliteit is net zo goed:  Geert

de vruchten zijn mooi donkerrood en hij heeft weinig last van gele kronen. Je ziet ze wel iets meer dan bij Roterno, maar veel minder dan in het hoofdras.” Ook het gewastype bevalt de teler goed. “Er zit geen overdreven groei in en er staat een mooie kop op met een goede zetting. Hij heeft een goede bladlengte en valt op door zijn regelmatige trossen. Meeldauw en Botrytis hebben we in de proef nog niet gezien, al ben ik ervan overtuigd dat dit ook in een nette manier van werken zit.” Aangezien er goede marktkansen liggen voor het middensegment onder belichting, ziet Zwinkels absoluut toekomst voor 72-238 RZ. Hij is niet de enige, want ook collega’s tonen steeds meer interesse in de nieuwkomer. “Bovendien valt er met de juiste sturing nog meer uit te halen. Sowieso ben ik van plan om volgend jaar weer een grotere proef te doen.” 

Zwinkels ziet een goede toekomst voor 72-238 RZ.

De meeldauwresistente trostomaat 72-702 RZ onderscheidt zich door zijn vruchtgewicht (120 tot 130 gram), goede houdbaarheid en hoge totaal- en najaarsproductie. Vergeleken met Cappricia RZ en Mecano RZ, moet het ras heel anders geteeld worden.

Bij 72-702 RZ moet naar een dunnere stengeldiameter worden gestreefd. De generatieve 72-702 RZ maakt dan namelijk heel gemakkelijk voldoende grove vruchten en heeft daarbij een hoge trosaanmaak. De kracht en het uithoudingsvermogen van het ras blijken telkens weer groter dan je zou verwachten op basis van de stengeldiameter. Vergeleken met Cappricia is het gewas langer en het blad korter. Door zijn wat bredere blad is het totale bladvolume ruim voldoende. Een extreem hoge stengeldichtheid is geen noodzaak. Omdat de vruchten in de loop van de teelt zo gemakkelijk uitdikken, is een stengelafstand van 32 á 33 centimeter wel een reële optie om het vruchtgewicht enigszins te beperken. De productie kan daarmee nog verder verhoogd worden. De vroege productie is overigens vergelijkbaar met die van Cappricia.

Generatieve start 72-702 RZ vraagt wat minder water dan Cappricia en ook het temperatuursregime is enigszins afwijkend. Ondanks de generatieve eigenschappen van het ras, is vroeg in de teelt toch een genera-

tieve sturing nodig. Hij vraagt niet om een lagere gemiddelde etmaaltemperatuur, maar een diepe voornacht en middagpiek kunnen tot kort voor de eerste oogst wel heel positief op het vruchtgewicht werken. Bij weinig instraling zijn die teeltmaatregelen nog belangrijker. In de periode daarna en later in de teelt zwellen de vruchten zo gemakkelijk dat een diepe voornacht niet meer wenselijk is. De vruchtzetting verloopt dan bovendien vrijwel vanzelf, ook bij hoge buitentemperaturen. Zijn de vruchten grof, dan kan bij extreme weersovergangen een wat hogere oogstfrequentie nodig zijn dan bij Cappricia. Doordat de vruchten na het oogsten snel verder doorkleuren, blijven de dieprode kleur en de smaak behouden. De jointless (zonder breukvlak) tomaten zijn donkerrood en hoogrond en hebben sterke groene delen. 72-702 RZ heeft stevige trosstelen die niet gemakkelijk knikken of van de plant scheuren. Doordat de schakeling binnen de tros voldoende ruim is, gaat het knippen en snoeien makkelijk. Ook laten de trossen zich altijd mooi vlak in de doos leggen en zitten de vruchten goed vast. Het ras groeit mooi langs het touw en is daardoor gemakkelijk in te draaien. Tussendieven komen nauwelijks voor. Geinteresseerd in 72-702 RZ? In het Trial Center Tomato is het ras te bezichtigen op verschillende onderstammen. Maak hiervoor een afspraak met uw teeltadviseur. 

Open gewas Het gewas van Profondo wordt gekenmerkt door een sterke groei met een generatieve inslag. Ten opzicht van Levanzo RZ is het gewas wat opener. Het blad is wat afhangend en de gewaslengte is normaal. Het ras dient op een normale, generatieve manier geteeld te worden: in het voorjaar en het najaar wordt geadviseerd regelmatig een blaadje uit de kop te halen. De kopdichtheid in de zomer ligt tussen de 3 en 3,3 koppen per m2 en het ras is niet gevoelig voor kniktrossen of Botrytis. De platronde, enigszins geribde vruchten zijn van Flandria-kwaliteit en passen met hun hoge vruchtgewicht goed in het Princess-segment. Afhankelijk

van de teeltwijze kan het gemiddeld vruchtgewicht oplopen tot 160 gram. Normaal gesproken wordt alles op 5 gesnoeid, alleen bij geënt getopte planten en bij de vroegste zaaidata kan het beter zijn om 1 of 2 trossen op 4 vruchten te snoeien. De tomaten zijn mooi rood en niet gevoelig voor scheuren. De houdbaarheid is prima en de vruchten zijn niet gevoelig voor neusrot of wankleurigheid. De groene delen zijn groot en sterk en blijven lang mooi.

Goede verwachtingen Kenmerkend voor het huidige teeltseizoen is de lage lichthoeveelheid. Profondo presteert desondanks prima, omdat hij het goed doet onder donkere omstandigheden. Vandaar dat het ras ook zo geschikt is voor vroege zaaidata. Een extra voordeel van het ras is dat hij met relatief weinig energie geteeld kan worden. De verwachtingen voor Profondo zijn dan ook positief, al zal het ras zich ook in de rest van het seizoen nog moeten bewijzen. Neem voor meer informatie over Profondo contact op met uw teeltadviseur. 

11

12


‘Endeavour RZ ook in tweede jaar betrouwbaar’ Endeavour RZ is voor Groenewegen hét bewijs dat er in het grove segment grote stappen zijn gemaakt in kwaliteit. “Door zijn mooie groene delen en stevige vruchten exporteren we vanaf 1 mei zelfs naar Spanje en Italië. Dat ons product daarvoor geschikt is, hebben we nog niet zoveel meegemaakt.”

Endeavour RZ

Succesvolle overstap naar grove Endeavour RZ

Kwekerij De Grevelingen Sirjansland

Omdat Kwekerij De Grevelingen vaak last heeft van virus, wordt dit aspect duidelijk meegenomen in de rassenkeuze. Met Endeavour blijkt het probleem goed te tackelen. “Sowieso telen we het liefst rassen van Rijk Zwaan”, vertelt Marc Groenewegen. “Met name omdat het verleden heeft uitgewezen dat die rassen betrouwbaar zijn. Het ras dat we hiervoor teelden gaf bij de eerste trossen relatief veel bonken. Bij Endeavour hebben we het vertrouwen dat hij dit jaar dezelfde betrouwbaarheid blijft geven als vorig jaar, toen we hem voor het eerst teelden. En dat is mooi, want Endeavour heeft mooie trossen en met 150 gram een prima vruchtgewicht.”

Matten uit elkaar In het eerste teeltjaar was Endeavour wel wat vegetatiever dan verwacht.

Daarom is de plantdichtheid nu verruimd van 3,5 naar 3,35 planten per m2. “Dat werkte prima. Terwijl we een veel minder zonnig voorjaar hadden, hebben we in tegenstelling tot vorig jaar nauwelijks last van kniktrossen. We zijn ook nu tot na de eerste oogst doorgegaan met beugelen. De enkele kniktros die we wel eens zien, groeit wel altijd goed uit.” Naast de iets gewijzigde plantdichtheid, zette Groenewegen de plant ook iets anders weg. “We zijn niet direct op het plantgat gegaan en hebben nu naast het plantgat beheerst. Verder hebben we niet te nat geteeld – maar wel vochtig genoeg – en wat meer dag/ nachtverschil aangehouden. De snelle trosaanmaak zorgt wel nog voor een wat langere behanglengte en de groeikracht geeft soms een klein blaadje bij

Teeltoppervlakte:

11,5 ha

Zaaidata:

22 okt. en 9 nov. 2011

Plantdata:

10 dec. en 28 dec. 2011

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

2,5 stengels/m²

(zomer: 3,35 st/m²)

Productie t/m wk 35: 46 kg/m²

de inplanting van de tros.” Toch zit er niet veel arbeid in het ras, vindt de teler. “Het feit dat hij geen dubbele trossen of bonken geeft scheelt veel werk. Bovendien scheurt hij niet. Het is ongekend hoe weinig afval we nu hebben.”

Prachtige vruchten De goede prestaties van Endeavour in het najaar van 2011, geven de teler alle vertrouwen voor het vervolg van de teelt. “In het najaar is het belangrijk niet te dicht te komen staan: dan voorkom je het ontstaan van kniktrossen en kantige, holle vruchten. Iets waar het ras sowieso niet echt gevoelig voor is.” Een aandachtspunt dat Groenewegen wel nog wil noemen is bladrandjes, al lijken die deels ook veroorzaakt te worden door het telen in een nieuwe, hoge en dichte kas. In de andere kas speelt het probleem namelijk veel minder. “We proberen in ieder geval voorzichtig te luchten en rustig op te stoken en we snijden al het blad met bladrandjes eraf. Door dat goed vol te houden, hebben we ook geen probleem met Botrytis.” 



Marc Groenewegen

 Danny

Verwoerd denkt in een tweede jaar nog meer uit Endeavour RZ te kunnen halen.

Het was even wennen voor bedrijfsleider Danny Verwoerd van Fa. Gebr. Vollebregt: de overstap van cocktail naar grove tros. Al snel kreeg hij de teelt echter in de vingers, mede dankzij de zekerheid van het ras Endeavour RZ. “Het gewas staat nu constant mooi generatief.”

beeld in de donkere periode in het voorjaar, toen de koppies even wat te dun kwamen te staan. “Maar daarna toonde Endeavour ook zijn voordeel: zodra er wat licht is, heb je hem heel snel weer ‘terug’.”

“Ons belangrijkste argument om voor Endeavour te kiezen was dat hij heel sterk is tegen scheuren”, begint Verwoerd zijn verhaal. “Niet alleen kunnen we daardoor een betere kwaliteit leveren, we hoeven ook minder vaak rond en bereiken dus een betere oogstprestatie.” Net als vorig jaar, zette de teler de plant meteen op het plantgat. “Dit zorgt voor wat extra rust op het bedrijf, ook al kost het vaak wat meer moeite om de eerste tros meteen goed te krijgen. Omdat we hier ook een dubbel scherm hebben, hebben we vanaf het begin direct volop generatief gestuurd.”

Eind juni is een coating op het kasdek aangebracht om het licht diffuus te maken, zodat bij grote weersovergangen de kop net iets koeler blijft. Daarnaast wordt in de zomer nog een tros op vier gesnoeid. Met deze ingrepen zijn de verwachtingen voor de rest van het jaar heel goed. “De planning is om tot kerst door te gaan en zoals het er nu uitziet planten we daarna opnieuw Endeavour. Met de leerpunten van dit jaar, valt er dan zeker nog meer uit te halen.” 

Mooie trossen Om de plant goed weg te zetten gaf de teler de eerste vier weken geen water. Ook werd een hoge EC aangehouden en een diepe voornacht ingesteld. Het virus dat dit voorjaar in de kas zat, zorgde nog eens voor een extra generatieve invloed. “De eerste trossen werden uiteindelijk perfect. Voor de zekerheid hebben we de eerste tros teruggesnoeid naar vier vruchten, maar dat was achteraf gezien niet nodig

geweest. Dat weten we nu voor de volgende keer.” De vruchten van de eerste trossen hadden meteen een gemiddeld vruchtgewicht van 150 tot 160 gram. De tweede tros was even iets minder grof, maar sindsdien is het gewicht constant. “De afgelopen 5 weken zitten we continu op 160 gram”, zegt de teler begin juli. “De kwaliteit is heel goed en het virus dat we hadden, zag je niet op de vruchten. De tomaten kleuren spontaan door en alleen nadat we stopten met beugelen hebben we heel even een paar kniktrossen gezien. Soms zien we ook een bladrandje, maar ondanks dat het er een gevoelig jaar voor was, is van Botrytis op de stam nauwelijks sprake.”

Niet te snel De generatieve teeltwijze van bij de start geldt ook in de zomer nog. “Maar op de tros werken doen we hier toch altijd al”, zegt Verwoerd. “We waken ervoor om téveel snelheid te maken. Vergeleken met Brioso RZ moet je toch wat meer rekening houden met het etmaal.” Dat laatste bleek bijvoor-

Endeavour RZ

Fa. Gebr. Vollebregt Poeldijk Teeltoppervlakte:

5 ha

Zaaidatum:

30 okt. 2011

Plantdatum:

23 dec. 2011

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

1,87 stengels/m2

(zomer: 3,35 st/m2)

Productie t/m wk 35: 44 kg/m2

13

14


Arvento RZ blijft topper in losse segment Op dinsdag 3 juli vond in het Trial Center Tomato in Kwintsheul een bijeenkomst plaats met telers van het ras Arvento RZ. Ze lieten zich hier uiteraard uitgebreid informeren over nieuwe rassen, maar bespraken ook de teelt van hun eigen ras. De conclusie? Verbetering voor Arvento is niet zo snel gevonden.

Dick Breugem, Bleiswijk

Unieke combinatie “Arvento RZ blijft bijzonder om zijn combinatie van kwaliteit en productie. De tomaten hebben een mooie kleur en glans en op jaarbasis komt het gewicht heel dichtbij de 100 gram: dat is precies ons streven. De smaak is goed, al wint hij het niet van de vruchten van Elanto RZ. Positief van Arvento is dat het een ‘vriendelijk’ ras is: er hoort geen bijzonder teeltrecept bij, maar als je wilt kun je hem wél naar je eigen hand zetten.”

Goede balans “De afgelopen jaren zijn we best een beetje aan het zoeken geweest hoe we met Arvento het beste resultaat kunnen bereiken. Met 1 op 1 enten was het nog wel eens strijden tegen de groei; met toppen op de zaadlobben hebben we nu een goede balans. We starten op 2,5 planten per m2 en in de zomer staan we op 3,3 stengels per m2. In combinatie met een generatieve teeltwijze pakt dit op ons bedrijf perfect uit.”

Slap blaadje “Arvento is best een arbeidsvriendelijk ras. Een kenmerk is wel dat er na het indraaien wel eens een blaadje in de kop slap kan gaan. Dit zie je vooral bij grote weersovergangen in het voorjaar; in de zomer hebben we het eigenlijk nauwelijks gezien. Het gewas trekt altijd weer bij, maar er kan wel wat ongelijkheid door ontstaan. Clippen doen we echter niet, daar is het probleem gewoon niet groot genoeg voor.”

Ferry Adegeest (TVA Growers), Bleiswijk

Aad de Bruyn (Fa A. de Bruyn & Zn), Maasland

Sterk tegen ziektes

Snel verdubbelen

“Vier jaar geleden hebben we voor Arvento RZ gekozen om de smaak en kwaliteit van de vruchten: daarin onderscheidt hij zich nog steeds van veel andere rassen. Verder hadden we in ons vorige ras veel last van Botrytis. Daar is Arvento ook sterk tegen, al kiezen we er wel voor om ook preventief blad te snijden. Ten slotte is zijn intermediaire meeldauwresistentie een groot voordeel: de afgelopen vier jaar hebben we geen enkele keer gezwaveld!”

“We hebben met Arvento RZ vrij snel de goede aanpak gevonden. We gebruiken een sterke onderstam en enten 1 op 1, om voldoende groeikracht te hebben. We starten op 75 centimeter en kiezen er voor om vrij snel te verdubbelen naar 37,5 centimeter. Daarmee gaan we vooral voor een wat vroegere productie. Het nadeel is dat de tomaten in het voorjaar wat fijner kunnen zijn. Zeker in dit donkere voorjaar was dat het geval.”

Goed gewicht

Blaadje uit de kop

“Arvento zit voor ons in het goede segment. Deels leveren we voor de Engelse markt en daar vragen ze om hoge kwaliteit A-tomaten: met Arvento zitten we dan goed. Het gemiddeld vruchtgewicht valt dit jaar wel wat tegen: door het donkere weer ligt dit 5 à 10 gram lager. Arvento heeft mooie lange trossen en met zoveel bloemen zit er wel eens een punttomaat aan.”

“Om in het voorjaar de grofheid wat te stimuleren, proberen we in die periode iets rustiger te telen. Ook zijn we de laatste jaren wat meer aan de openheid van het gewas gaan werken. Tot het zomer wordt halen we een blaadje uit de kop en in augustus beginnen we daar weer mee. Daarmee zorgen we voor wat meer licht in het gewas. Een ander leerpunt van de afgelopen jaren is om in de nanacht niet te koud te gaan. Dan behoudt het gewas een mooie kleur.”

Toppen op zaadlobben

Stevige vruchten

“Vorig jaar hebben we in een tralie een proef gedaan met toppen op de zaadlobben en dat gaf een prima resultaat. Je blijft daarmee vrij van koploosheid en de eerste vruchten zijn meteen van hoge kwaliteit. Bovendien bleek het voor de productie niet uit te maken. Dit jaar hebben we er daarom voor gekozen om álles op de lobben te toppen. Inderdaad was de kwaliteit vanaf het begin heel goed.”

“Afgelopen jaar hadden we in de nieuwste afdeling wat last van Botrytis, maar de omstandigheden waren dan ook extreem ongunstig. Belangrijk is dan vooral om niet te zuinig te zijn met stoken. Verder blijft Arvento een heel betrouwbaar ras met een goede productie. In de zomer zitten we nu op een gemiddeld vruchtgewicht tussen de 100 en 105 gram en de kwaliteit is perfect: het zijn stevige tomaten met een goede kleur en glans, lekkere smaak en ronde vorm.”

15

16


Makkelijk oogsten

‘Sassari RZ bewijst zich in moeilijk jaar’

Ook een belangrijk voordeel van Sassari zijn de vaste kroontjes en van lekkende vruchten heeft het ras geen last. Combivliet streeft ernaar de tomaten mooi rood te oogsten. “Dat kan ook, omdat ze niet snel scheuren. Puntvruchten geeft hij trouwens ook weinig. Gecombineerd met de beperkte behanglengte is het bij Sassari dan ook makkelijk oogsten.” Ook het indraaien vindt Baas makkelijk gaan, hoewel de afwijkende planten soms wel voor wat lengteverschil zorgen. “Dat geeft wat vertraging. Het blad kun je normaal gesproken breken, maar in de winter gaat het wat lastiger: dan snijden we vaak een tijdje.”

 Patrick

Baas kan met Sassari RZ goed aan de specificaties van het cherrysegment voldoen.

Combivliet was in 1993 een van de eerste bedrijven die cherrytomaten ging telen. Hoewel het de afgelopen 20 jaar langzaam een bulkproduct werd, zijn smaak en kwaliteit voor het segment onveranderd topprioriteit. De productie is echter een steeds belangrijkere factor geworden. “Sassari RZ presteert goed op alle fronten.”

Sassari RZ

Combivliet Maasdijk

Bij de keuze voor Sassari ging Combivliet niet over één nacht ijs, vertelt teeltmanager Patrick Baas. “In de proeven zagen we al snel de voordelen ten opzichte van ons toenmalige ras. Op smaak en vorm scoorde hij een plusje en op gebied van productie zelfs 2 plusjes. We wisten alleen nog niet hoe hij zich bij een hete zomer zou houden.” Twee jaar geleden startte Combivliet met Sassari op 5 hectare en werd de teler gerustgesteld. “Hij is nooit afgebrand. Een nadeel is wel het minder uniforme plantmateriaal, maar Rijk Zwaan is druk bezig dit te verbeteren. Daar hebben we alle vertrouwen in.”

Vertakkers Inmiddels weet Baas dat Sassari een heel ander type is dan andere cherryrassen. “Hij groeit schraler, waardoor je hem minder hoeft te prikkelen: het gewas mag best wat zwaarder komen te staan. Als je voor het eerst Sassari gaat

telen, zit de belangrijkste verandering in je hoofd.” Het grote voordeel van de generatieve inslag van het ras is dat de tros van zichzelf makkelijk vertakkers geeft. Dat zorgt voor een goede productie, al moet die in het voorjaar wel even geremd worden. “Drie of vier vertakkers is dan teveel: in de zomer kun je daarmee in de problemen komen. Een voornacht van 14 of 15 graden is daarom voldoende en overdag laten we de plant niet te veel verdampen. CO2 doseren we gewoon maximaal en in de winter stimuleren we de smaak en kwaliteit door een wat hogere EC te druppelen: 3,5 tot 3,7.” Combivliet teelt Sassari nu voor het derde jaar: dit seizoen op 13 hectare. Waar de meeste telers bij Sassari kiezen voor een stengelafstand van 3,75 per m2, blijft Combivliet in de zomer op 3,3 staan. “In de afgelopen jaren hebben we de verschillende opties uitgebreid getest en het bleek dat dikker staan op

Teeltoppervlakte:

13 ha

Zaaidatum:

21 sept. 2011

Plantdatum:

15 nov. 2011

Entmethode:

geënt getopt

Stengeldichtheid:

2,5 stengels/m2

(zomer: 3,3 st/m²)

Productie t/m wk 35: 31 kg/m²

ons bedrijf alleen maar meer arbeid geeft, terwijl de opbrengst hetzelfde blijft. Zeker in het afgelopen donkere voorjaar pakte deze keuze goed uit.” Met een lagere stengeldichtheid heeft Baas bovendien minder last van Botrytis – iets waar Sassari toch al minder gevoelig voor is – en kan hij goed aan de specificaties van het segment voldoen. “Het gemiddeld vruchtgewicht begint rond de 15 à 16 gram en ligt het grootste deel van het seizoen tussen de 14 en 15 gram. Door zijn hoogronde vorm voldoet hij bovendien altijd aan de harde eis van afnemers: een diameter van maximaal 35 millimeter.”

Hoewel de productie het niet zal halen bij die van vorig jaar, als gevolg van het lichttekort, vindt Baas het dit seizoen weer goed lopen. “Onder de wisselvallige omstandigheden heeft Sassari zich goed gehouden. Als je er dicht genoeg op zit, kan het ras heel veel hebben.” Het ras kent dan ook weinig geheimen meer voor de teler. “Ik zeg altijd dat je drie jaar nodig hebt om een ras te leren telen: dit jaar heb ik echt de puntjes op de i kunnen zetten. Mede daardoor staat er nu een voldoende uniform, fris en vitaal gewas, waarmee we alle vertrouwen hebben voor de rest van het seizoen.”

17

Succesvol debuut in troscherry met Tastery RZ



Het vruchtgewicht van Tastery RZ ligt bij Robert van Koppen op 18 à 19 gram.

Naast de cocktailtomaten van Brioso RZ, teelt Robert van Koppen in Kwintsheul dit jaar voor het eerst cherrytomaten aan de tros. Hij wilde starten met een degelijk ras dat al bekend was bij de handel, en kwam daarmee uit bij Tastery RZ.

“Cherrytomaten telen verschilt niet eens heel erg van cocktails telen”, vindt Van Koppen. “Al zit er door de tussendieven, de dubbele trossen en het lagere vruchtgewicht wel meer werk in. Daarnaast is de plantbelasting natuurlijk wat lager: daardoor kun je iets meer de extremen opzoeken.” Dat laatste gold ook voor de plantafstand. De teler plantte op 2 januari en ging in week 4 naar 3,8 stengels per m2. Aan de hand van de gewasstand werd in week 10 echter toch nog verdikt naar 4,2 stengels per m2. “Dat was een goede keuze. Met 18 à 19 gram hebben we nu een goed vruchtgewicht en het gewas staat prima. Al is het wel belangrijk generatief te blijven sturen. Dat doen we vooral met een voornacht en voldoende pieken op de dag.”

Vlakke trossen In april en mei haalde Van Koppen één tak van de splitstrossen af, om extra vlakke trossen te kunnen oogsten.

“Achteraf hadden we er misschien eerder mee moeten beginnen, maar aan de andere kant waren die splitstrossen wel goed voor de plantbalans.” De eerste vier trossen werden gebeugeld en kniktrossen bleven daarna uit. Een nadeeltje van Tastery is de oranjeachtige kleur. “Hij wordt wel rood, maar je moet ze wat langer laten hangen, wat ook de vroegheid niet bevordert. Scheuren doen ze gelukkig niet.” Een sterk punt zijn de groene delen. “Die zijn voor een cherry nog vrij zwaar. De houdbaarheid van die groene delen was wel even wat minder, maar dat zou een gevolg kunnen zijn van de tijdelijk mindere gewasstand van begin juni.” Op dit moment staat het gewas er echter goed bij, vindt de teler. “We hebben geen last van Botrytis, het staat redelijk homogeen en de plantbelasting is prima. Door het donkere voorjaar hebben we natuurlijk geen topproductie, maar we halen wel onze prognose.” 

18


19

Steeds meer keuze in onderstammen Onderstammen zorgen in een tomatenteelt voor extra groeikracht en uithoudingsvermogen en kunnen een positieve invloed hebben op gewasstand, vruchtgewicht en vruchtkwaliteit. Het assortiment onderstammen van Rijk Zwaan blijft zich ontwikkelen.

De bekendste onderstam van Rijk Zwaan is Emperador RZ: krachtig en generatief en met een sterk uithoudingsvermogen. Bij een lange teelt blijft een gewas op Emperador wat gemakkelijker generatief te sturen dan met vegetatievere onderstammen, terwijl de groeikracht behouden blijft. Ook in gebieden met een minder mild klimaat scoort Emperador goed. De combinatie van kracht en generativiteit zorgt gedurende de hele teelt voor een goed gemiddeld vruchtgewicht. Over het algemeen ligt dit net iets hoger dan bij onderstammen met veel minder groeikracht of met veel meer vegetativiteit. De laatste bloemen van de tros zijn meestal wat krachtiger, waardoor ze beter zetten en de laatste vrucht van de tros net wat zwaarder wordt en mooier van vorm is. Emperador is geschikt voor substraaten grondteelten.

Goede combinaties Nog zo’n ras dat zich in de praktijk al bewezen heeft is Stallone RZ. De combinatie van generativiteit met

uithoudingsvermogen maakt dit ras zeer geschikt voor groeikrachtige of vegetatievere rassen en voor veel specialties en cocktailrassen. In 2011 werd de opvallend groeikrachtige Bruce RZ geïntroduceerd. Vergeleken met andere groeikrachtige onderstammen is een gewas met Bruce gemakkelijker op de vrucht te sturen. De onderstam vormt dan ook een goede combinatie met grovere tomatenrassen maar doet het ook goed met cherrytomaten, waarbij hij zijn kracht uit in splitstrossen. De dit seizoen geïntroduceerde Kaiser RZ zorgt als geen ander voor een sterk gewas met grovere vruchten. Met name in de tweede helft van het seizoen zorgt het hogere gemiddeld vruchtgewicht voor een hogere productie. Omdat Kaiser in veel verschillende combinaties een positief effect lijkt te gaan hebben, zou het wel eens een echte allrounder kunnen worden. 



Gert-Jan Franken

Bruce RZ onder Endeavour RZ ‘Meer balans’ “Met warm weer gaf Endeavour RZ vorig jaar soms een donkergroen blaadje in de kop”, vertelt Gert-Jan Franken, teler in Poortvliet. Dit jaar entte hij daarom op Bruce RZ. “Die donkergroene blaadjes zien we nu in veel mindere mate. Opvallend is verder dat de vruchten nu wat mooier rond zijn en de trosvorm beter van opbouw is. De zetting is wat stabieler en de tros komt minder ‘stotterend’ tot stand. Het lijkt erop dat hij wat meer kracht heeft om de trossen te laten uitgroeien, al weet je nooit zeker of dat van de onderstam komt.” Ook de gewasstand stemt de teler tot tevredenheid. “Al het hele seizoen staat Endeavour nu net wat stabieler: er zit maar weinig onbalans in. We werken ook wel met een wat minder diepe voornacht, maar dat heeft meer met de buitenomstandigheden te maken. Ik ben vooral benieuwd naar het najaar. Vorig jaar hadden we best veel last van gele stengels, terwijl Endeavour daar eigenlijk niet gevoelig voor is. Met Bruce hoop ik op méér uithoudingsvermogen. Het wortelpakket belooft in ieder geval veel goeds: dat is opvallend wit en ziet er gezond uit.” 

Bruce RZ onder Endeavour RZ ‘Minder ingrijpen’

Kaiser RZ onder Brioso RZ ‘Hoger vruchtgewicht’

“Vorig jaar kwam Endeavour bij ons wel eens wat schraal te staan”, vertelt bedrijfsleider Leon Stolk van A&B Kwekerijen. “Omdat hij daardoor de trossen niet altijd mooi afmaakte, kozen we dit jaar voor Bruce RZ. Met deze onderstam hoopten we dat de vruchten van zichzelf al wat grover zouden worden, zonder bijzondere generatieve ingrepen.” In de praktijk zorgen de donkere teeltomstandigheden ervoor dat de extra groeikracht een meer generatieve sturing vraagt dan verwacht. “We telen nu toch weer wat minder vlak dan we gehoopt hadden.”

“We hebben Brioso RZ enkele jaren op dezelfde onderstam geteeld”, vertelt Jack Groenewegen van Kwekerij Greenway. “De groeikracht hiervan was prima, maar we zochten nog wat meer vruchtbaarheid.” Proeven bij collega’s overtuigden de teler om dit jaar het grootste deel van de kas te enten op nieuwkomer Kaiser RZ. “Inderdaad geeft deze onderstam een hoger vruchtgewicht, zonder in te leveren op groeikracht. Vergelijkingen met vorig jaar zijn door het donkere voorjaar moeilijk te maken, maar ik schat dat we met Kaiser per m2 ongeveer een kilo meer oogsten.”

Met deze bijsturing zit het bedrijf net als vorig jaar weer op een gemiddeld vruchtgewicht van 160 à 165 gram. Pas begin augustus zakte dit wat naar 154 gram. “De productie ligt natuurlijk wel achter op vorig jaar, maar de kwaliteit blijft gewoon super.” Of Bruce volgend jaar weer terugkeert zal onder meer van de wortelconditie afhangen. “In juli zagen we wat slijtage aan de wortels. Dit zou goed een gevolg kunnen zijn van de combinatie moeilijke weeromstandigheden en hoge plantbelasting. We houden dit in ieder geval goed in de gaten.” 



Leon Stolk, A&B Kwekerijen



Peter Bos

Kaiser RZ onder Arvento RZ ‘Meer grove vruchten’ “Vorig jaar gaf Arvento RZ in sommige periodes relatief veel A-tomaten”, vertelt Peter Bos, teler in Made. “Omdat wij juist het liefst zoveel mogelijk B-tomaten oogsten, hoopten we met een onderstam een wat hoger vruchtgewicht te bereiken. Daarom hebben we 50 procent op Kaiser geënt.” Dat hogere vruchtgewicht kwam er sowieso dit jaar, maar dat lag ook aan de omstandigheden. Toch is er ook een verschil tussen de twee afdelingen. “We liggen nu ongeveer 0,5 kilo voor, al had ik er aan de hand van de proef van vorig jaar eigenlijk nog meer van verwacht.” Qua gewasstand is er nauwelijks verschil tussen de beide afdelingen. “We kunnen ze apart sturen en dan streef je toch naar een optimale balans. Welke onderstam er ook onder staat, Arvento blijft gewoon een makkelijk ras om te sturen.” Volgend jaar wil Bos sowieso met één onderstam door. “Zoals het er nu uitziet kan dat heel goed Kaiser worden. Ook al pakken we dit seizoen niet de 2 kilo die we misschien gehoopt hadden, hij doet het zeker niet minder. En aan de sorteerder zien we duidelijk meer grove vruchten voorbij komen.” 

Naast het hogere vruchtgewicht, zorgt Kaiser bij Groenewegen ook voor een wat opener gewas. “In het voorjaar en najaar staan we net wat generatiever. Verder is het opvallend hoe weinig Botrytis we dit jaar hebben, ook al is het er juist wel een gevoelig jaar voor. Ik vermoed dat Kaiser wat minder worteldruk geeft en daardoor minder bladpunten.” Omdat de resultaten dit jaar zo goed zijn, denkt Groenewegen er over om ook Endeavour RZ op Kaiser te gaan enten. “Ook in het grove segment denk ik dan nog wat extra vruchtgewicht te kunnen pakken.” 

20


Bijzondere demodag tomaat De demodag tomaat van Rijk Zwaan was dit jaar een bijzondere. Niet alleen omdat het evenement dit jaar maar één dag besloeg, ook vanwege de inspirerende workshop die er aan gekoppeld was. ‘De tomaat anno 2012, da’s andere koek.’ Onder dat thema werden belangstellende telers geïnspireerd om eens helemaal anders naar hun bedrijf of product te kijken. De workshop werd gegeven door Rick Klaaijsen, van reclamebureau Creatieve Zaken, en leverde voor de deelnemers een aantal verrassende inzichten op. Daarnaast was er natuurlijk voldoende gelegenheid om de rassen te beoordelen en bij te praten onder het genot van een hapje en een drankje.

‘De tomaat anno 2012, da’s andere koek.’

21

22


Mecano RZ blijft betrouwbare keuze

In de schijnwerper Rijk Zwaan blijft haar tomatenassortiment verbreden en verdiepen. Op deze pagina’s lichten we een aantal rassen uit.

Veel telers hebben nog altijd het volste vertrouwen in Mecano RZ. Dit seizoen is het areaal zelfs weer uitgebreid. Vooral de gemakkelijke manier van telen en de arbeidsvriendelijkheid maken van Mecano een aantrekkelijke keuze.

Tros midden

Pruim mini tros

Pruim mini los

72-704 RZ

72-167 RZ

72-163 RZ

Cappricia RZ-type met intermediaire meeldauwresistentie. Met een minder generatieve sturing blijft het gewas voldoende open. Het gemiddeld vruchtgewicht is vergelijkbaar met dat van Capprica, door zijn generativiteit gaat de trosafsplitsing iets sneller. De vlakke trossen hebben een mooi visgraatmodel.

Nieuw pruimtomaatje voor aan de tros met een zeer goede smaak. De tros is mooi vlak en heeft sterke groene delen. Vergeleken met 72-161 RZ zijn de vruchten ongeveer 5 gram zwaarder, waarmee ze op een gemiddeld vruchtgewicht van 15 tot 20 gram komen. Het gewas van 72-167 RZ is vrij open.

Minipruimtomaatje met een iets lager vruchtgewicht dan Solarino RZ. De hoge vruchtaanmaak zorgt echter voor minimaal dezelfde productie. Het gewas heeft voldoende groeikracht om het najaar goed door te komen. Ondanks het grotere bladoppervlak, heeft 72-163 RZ door zijn fijnheid een uitstekende smaak.

Gem. vruchtgewicht (g)

110-120


15-20


7

Vruchtaanmaak

576

Vruchtaanmaak

1424

Vruchtaanmaak

3770

Refractie R (°Brix)

4,8


8


9,2

Retailers zien het ook nog altijd zitten in Mecano. De combinatie van vruchtkwaliteit en smaak staat garant voor herhalingsaankopen van de consument.

Geen scheuren Qua arbeid doet Mecano het ook heel goed, onder meer door de bijzonder goede oogstprestaties die het ras kan behalen. De vruchten zijn vrijwel ongevoelig voor scheuren. Mede daardoor is er nauwelijks afval en kan de oogstfrequentie gevarieerd worden. Een ander sterk punt zijn de sterke trossen die onder vrijwel alle omstandigheden gemakkelijk blijven zetten en voldoen-

de bloemen houden. Binnen de tros is de doorkleuring van de eerste tot de laatste vrucht mooi gelijkmatig. Ook zijn de vruchten uniform van vorm en is Mecano niet gevoelig voor grovere vruchten binnen de tros. Dit draagt bij aan een eenvoudige trossnoei. Mecano is geschikt voor alle plantperioden; van een vroege doorteelt tot een zomer- of herfstteelt. Belichting is mogelijk en het ras presteert ook goed in een grondteelt, al dan niet onder het EKO-keurmerk. Kortom, Mecano is en blijft een echte allrounder. 

72-528 RZ en 72-529 RZ aanwinsten voor fijne vlees

Pruim midi tros

Cherry mini tros

Santa tros

72-155 RZ

72-162 RZ

Confetto RZ

Midipruimtomaatje voor aan de tros dat wereldwijd wordt beproefd. Opvallend zijn de mooie, ovale vruchtvorm, de goede kwaliteit en de prima smaakcijfers. 72-155 RZ is een sterke groeier. De tomaten hebben een gemiddeld vruchtgewicht van 35 tot 40 gram en de productie is het hoogste in zijn segment.

Het eerste ras van Rijk Zwaan in het segment minicherrytros. De vruchten hebben een donkerrode kleur en goede smaak en wegen rond de 12 gram. Mits verenkeld geeft het ras mooie, vlakke trossen van voldoende lengte. Het gewas is groeikrachtig en geeft voor dit type een prima productie.

Santa-type met vruchten van circa 18 gram, een hoog brixgehalte en zeer goede smaak. Met de vlakke trossen van 12 tot 14 vruchten is Confetto ook te oogsten als trostomaat en uiterst geschikt voor een kleinverpakking. Het gewas is overzichtelijk en open en heeft een opvallend uithoudingsvermogen.


35-40


12-15


16-18*

Vruchtaanmaak

1083

Vruchtaanmaak

1991

Vruchtaanmaak

1478


6,6


8,2


9,3

*tros

Mecano is van nature vrij generatief en combineert dit met een behoorlijke groeikracht en uithoudingsvermogen. Aantrekkelijk is ook dat de productie vroeg op gang komt en sommige bedrijven zijn blij met de korte gewas- en behanglengte. Over de vruchtkwaliteit valt in ieder geval niet te twisten. De vruchten zijn mooi rond, niet te hoog en niet te breed, en de smaak is prima. Niet voor niets is er vanuit landen als Engeland en Duitsland nog steeds veel belangstelling voor Mecano. De trossen zijn bovendien vrij vlak, waardoor het in de kist of doos leggen gemakkelijk gaat. Zelfs kleinverpakken is goed mogelijk.

Met 72-528 RZ en 72-529 RZ introduceert Rijk Zwaan twee nieuwe vleestomaten met een gemiddeld vruchtgewicht van rond de 170 gram.

De vruchten van beide rassen zijn iets laagrond en licht gemood en hebben een brix van rond de 4,5. Vergeleken met het hoofdras in het segment zijn ze wat steviger en hebben ze na bewaring wat frissere kroontjes. Ook zijn ze sterk op zwelscheuren en prikschade. Voor beide rassen wordt aangeraden om tot half maart op 5 te snoeien. Vervolgens is snoeien tot eind juni niet nodig, daarna dient weer te worden teruggeschakeld naar 5 vruchten per

tros. De kopafstand in de zomer ligt tussen de 2,5 en 3,3 koppen per m2, afhankelijk van snoeibeleid en gewenste grofheid.

Ander type gewas Beide rassen beschikken over een intermediaire resistentie tegen meeldauw. Het verschil tussen de rassen zit met name in het gewastype. 72-528 RZ heeft een langer gewas, een meer open opbouw en is wat generatiever dan

72-529 RZ. Het ras kan zeer vroeg geplant worden. 72-529 RZ heeft een vergelijkbare bladlengte maar een vollere bladstructuur. Het gewas is wat korter en heeft meer groei. 72-529 RZ vraagt daarom een generatieve sturing of moet iets ruimer geteeld worden. Voor dit ras wordt aangeraden vanaf 20 december te planten. 72-528 RZ en 72-529 RZ staan dit seizoen op beide Belgische proeftuinen en verschillende praktijkbedrijven. De productie ligt tot eind augustus vrij dicht bij elkaar en de resultaten zijn tot nu toe veelbelovend. 

23

Over de grens UK

24

‘Kwaliteit staat in Engeland bovenaan’

worden verpakt. Hiermee worden de transportkosten geminimaliseerd en kunnen de tomaten vanuit het moderne pakstation rechtstreeks naar de supermarkten worden verzonden. “Die retailers willen we beleveren met een perfect product, met stevige vruchten en frisse groene delen.”

 General

manager Paul Simmonds werkt intensief samen met Rijk Zwaan.

Cornerway Nursery is de grootste tomatenteler in het Verenigd Koninkrijk, verantwoordelijk voor 10 procent van de totale tomatenproductie in het land. In 2000 startte het bedrijf met de losse tomaten van Dometica RZ; op dit moment worden 8 verschillende segmenten geteeld op een totaal areaal van 18 hectare.

Paul Simmonds startte in 2004 als teler bij Cornerway Nursery en runt het bedrijf nu als general manager. In die rol houdt hij zich veel bezig met de verkoop van de producten. “De afgelopen 10 jaar heeft er een sterke diversificatie plaatsgevonden op het Britse schap”, zegt Simmonds. “We proberen zo goed mogelijk op de wensen van de consument in te spelen en de juiste rassenkeuze hoort hier natuurlijk bij. Engelse retailers vragen vaak om specifieke rassen of bieden de mogelijkheid te kiezen uit een vaste lijst. Soms kunnen telers zelf suggesties doen, maar hoe dan ook staat smaak altijd bovenaan.” Vanwege die focus op kwaliteit heeft Cornerway zijn eigen smaakpanel. “Hiervoor plukken we gewoon mensen ‘van de straat’. Door hen een seizoen lang verschillende rassen te laten proeven, kunnen we langzaam een smaakprofiel opbouwen. We kunnen dit gebruiken bij onze afnemers, maar ook


voor onszelf. Als we met een ras doorgaan helpt het smaakprofiel ons om jaarrond de beste smaak te bereiken.” Naast de smaak, wordt in Engeland ook heel kritisch gekeken naar de kleur, de stevigheid en de groene delen. “Het moet gewoon perfect zijn!”

Voor het eerst enten Een goed voorbeeld van zo’n ‘perfect product’ is Dometica RZ. Dat dit ras na al die jaren nog steeds geteeld wordt door Cornerway zegt genoeg. “Eén van zijn belangrijkste voordelen is dat hij zijn kleur goed behoudt. Bovendien is het makkelijk werken met dit ras. ‘Twist and shoot’, zeggen we hier.” Dit seizoen zijn de resultaten met Dometica zelfs nog beter, omdat voor het eerst werd geënt. In Engeland is dit niet zo gebruikelijk, legt de teler uit. “Samen met onze teeltadviseur Stuart Lambert van Rijk Zwaan UK zijn we gaan zoeken naar de meest geschikte onderstam. We hebben Dometica op twee verschillende onder-

stammen beproefd en Emperador RZ kwam er duidelijk als winnaar uit. Omdat Dometica altijd vrij zwaar beladen is, is de match met de krachtige Emperador erg goed.” Dankzij het enten zijn de productiecijfers dit seizoen hoog, ondanks het feit dat men ook in Engeland te kampen had met veel donker weer. De hogere opbrengst is echter niet de enige reden waarom Cornerway de komende seizoenen zal blijven enten. “Omdat een geënte plant sterkere wortels heeft, kan die ook meer moeilijke situaties aan. Voor mij als general manager is het dan ook een manier om risico’s te beperken. Met de wetenschap dat de gewassen geënt zijn, slaap ik een stuk beter!”

Kwaliteit na oogst Het enten pakt dit seizoen ook goed uit bij Roterno RZ. “Dit gewas ziet er dit jaar uit als een droom”, zegt Simmonds. “Elke tros is perfect, net als elke kop.” Voor Simmonds is Roterno dan ook het perfecte voorbeeld dat een goede groeiwijze samen kan gaan met een uitstekende productkwaliteit. Voor Cornerway is de kwaliteit na het oogsten nog eens extra belangrijk, omdat alle producten op hun eigen locatie

Omdat Roterno zo uniform is, kan het bedrijf de trossen rechtstreeks in de eindverpakking oogsten. Ditzelfde geldt voor de tomaten van Brioso RZ, naast Dometica en Roterno het derde Rijk Zwaan-ras dat door Cornerway geteeld wordt. “We zijn gestart met cocktailtomaten in 2005”, vertelt Simmonds. “Sinds die tijd is het segment natuurlijk heel erg veranderd: het is niet meer het premium product dat het vroeger was. Toch worden de dunne schil en het sappige vruchtvlees door veel consumenten nog steeds erg gewaardeerd. Het cocktailsegment is bij ons nog steeds een belangrijk onderdeel van het assortiment.”

Verbetering Vrijwel vanaf de start bleek Brioso de perfecte cocktailtomaat voor Cornerway Nursery. Op dit moment wordt het product geteeld op een areaal van 2 hectare.

“Het mooie is dat we een hoge productie kunnen combineren met een goede kwaliteit. Veel rassen in dit segment kampen met problemen als splitstrossen of gescheurde vruchten, of de trossen worden te lang. Bij Brioso zien we niets van dit alles.” De laatste jaren werden de resultaten met het ras bovendien steeds beter. “Dit is ook het voordeel van één ras te blijven telen: je blijft leren en optimaliseert daarmee de teelt.” Natuurlijk blijft Simmonds wel kijken naar verbeterde rassen. Soms bezoekt hij hiervoor het Trial Center Tomato van Rijk Zwaan in Kwintsheul, maar nog belangrijker is zijn goede samenwerking met teeltadviseur Stuart Lambert. “Samen blijven we zoeken naar verbetering. In rassen, maar ook in de teeltwijze. Met het enten van rassen op de optimale onderstam, denken we bijvoorbeeld dat er nog heel veel te winnen is!” 

Zeer duurzaam Cornerway Nursery profiteert sterk van zijn ligging naast de Wissington suikerfabriek. Zowel het hete water als de CO2 van de fabriek wordt via een netwerk pijpleidingen naar de kas getransporteerd. Dit zorgt voor een zeer duurzame tomatenteelt. “Normaal gesproken is energie de grootste kostenpost voor tomatentelers in Engeland”, weet Simmonds. “Maar met onze alternatieve energievoorziening is het nu arbeid. Daarom laten we arbeidsvriendelijkheid extra zwaar meewegen bij onze rassenkeuze.” 

25

Over de grens USA

26

PPO smaakcijfers 2012

‘Alle puzzelstukjes passen in elkaar bij 72-154 RZ’

April

Soms is er een tomatenras waar alles in samenkomt: een onderscheidende vorm, een goede smaak en de mogelijkheid om hem jaarrond met een constante kwaliteit en smaak te telen. Het Amerikaanse Village Farms International vond dit alles in 72-154 RZ.

Village Farms International is toonaangevend op gebied van teelt en vermarkting en de grootste leverancier van in de kas geteelde vruchtgroenten in NoordAmerika. Onlangs startte het bedrijf, op basis van uitgebreid marktonderzoek, een compleet nieuwe brandingstrategie voor haar tomatenassortiment. “Brands worden steeds belangrijker”, weet Director of Variety Development & Innovation Debi Street. “Door onder één brand en in één verpakking altijd dezelfde kwaliteit, vruchtgewicht en smaak te bieden, krijgt de consument vertrouwen in je product. Daarom werken we met de beste telers, hanteren we strenge kwaliteits- en hygiëne-eisen en kiezen we voor de beste rassen!”

van Rijk Zwaan in Kwintsheul. Altijd samen met Vice President of Production Tim Robinson, want rassenkeuze is een samenspel tussen teelt en marketing. Smaak staat echter bovenaan, vinden beide. “Je kunt elk product één keer verkopen, maar lukt het ook een 2e, 3e of 4e keer?”, vraagt Robinson zich af. Bij 72-154 RZ waren Street en Robinson hier direct van overtuigd. Twee jaar geleden proefden ze het ras voor het eerst in de demokas, toen nog in Steenbergen. “Zo’n combinatie van vorm en smaak was er nog niet”, herinnert Street zich. “Bovendien heeft het product iets authentieks: dat bood uitstekende mogelijkheden voor branding.”

Authentiek

Terug in Amerika ging Village Farms met het product aan de slag. Parallel aan eigen teeltproeven, startte ook een

Voor dat laatste bezoekt Street twee keer per jaar het Trial Center Tomato  Debi

Street en Tim Robinson beoordelen het gewas van 72-154 RZ. In het midden areamanager Wim Grootscholten van Rijk Zwaan.



27


uitgebreid marktonderzoek. Er werd een smaakprofiel opgesteld en panels van consumenten en foodservicebedrijven werden gevraagd naar hun mening. Waar het voor koks een uitstekende tomaat bleek om te koken, sprong voor de consument de kindvriendelijkheid eruit. Op basis hiervan werd ook een verpakking ontwikkeld waaruit het makkelijk snacken is. “Dat blijkt ook wel uit gesprekken die ik met inkopers had”, vertelt Street. “Als ik dan een zak meenam was hij aan het eind van de bespreking altijd leeg.”

Jaarrond teelt Inmiddels was Robinson ook overtuigd geraakt van de teeltkwaliteiten. “We telen op twee locaties, in Canada en in Texas, en kunnen daardoor jaarrond een constante kwaliteit en smaak bieden. Positief is ook zijn goede houdbaarheid, belangrijk bij de grote transportafstanden die we hier hebben.” Op de PMA-beurs in oktober 2011 volgde de introductie van het ras onder de merknaam ‘Heavenly Villagio Marzano’. Het concept sloeg snel aan want inmiddels ligt het product in de schappen bij alle grote retailers in de VS en Canada. “We gaan de productie volgend jaar flink opschalen, want op dit moment hebben we een tekort”, meldt Robinson. “Geen wonder”, vindt Street. “Níemand vindt deze tomaat níet lekker!” 

Ras

Type

SM

RE

ZU

SA

SM

RE

ZU

SA

Amoroso RZ

Cocktail

55

6,5

7,1

36

Solarino RZ

Mini pruim los

62

7,8

12

38

68

8,6

10,0

49

69

8,7

10,2

48

72-163 RZ

Mini pruim los

68

8,6

11,6

43

72

9,2

10,1

50

73

9,2

9,7

53

72-167 RZ

Mini pruim tros

67

7,2

9,3

37

66

7,9

7,3

61

67

7,6

6,6

54

Confetto RZ

Santa

58

7,8

10,1

29

61

8,1

8,2

39

64

8,0

7,8

49

72-154 RZ

Mini San Marzano

53

7

7,6

39

57

7,6

6,3

42

61

7,3

6,9

39

72-155 RZ

Midi pruim tros

53

6,1

6,1

55

55

5,9

6,3

55

Tastery RZ

Cherry tros

61

7,3

8,1

59

72-162 RZ

Mini cherry tros

63

7,9

7,4

59

57

7,0

7,2

57

Arvento RZ

Tussentype los

46

4,9

5,2

34

40

4,8

5,2

26

72-387 RZ

Tussentype los

41

4,7

6,1

28

44

4,7

6,3

28

72-388 RZ

Tussentype los

44

4,8

6,8

25

47

4,8

7,0

30

Dometica RZ

Rond

46

5,1

6,2

28

Cappricia RZ

Tros midden

40

5,0

5,1

24

44

4,9

4,6

36

72-701 RZ

Tros midden

34

4,2

5,2

27

36

4,3

4,8

27

72-702 RZ

Tros midden

33

4,2

5,5

20

36

4,5

5,3

25

11N.4110

Tros midden

33

4,2

5,0

18

32

4,3

5,2

19

72-704 RZ

Tros midden

42

4,9

5,1

25

42

4,6

4,6

32

Lyterno RZ

Tros fijn

51

5,3

6,9

37

51

5,1

6,1

41

Roterno RZ

Tros fijn

44

5,3

6,1

22

48

5,2

5,6

32

49

5,2

4,5

39

Arlyco RZ

Tros fijn

43

5,1

7,4

22

48

5,4

6,1

29

48

5,5

5,6

31

72-238 RZ

Tros fijn

38

4,5

6,8

19

43

4,9

5,8

30

45

4,6

5,8

31

Tomale RZ

Fijne vlees

38

4,6

6,2

19

72-528 RZ

Fijne vlees

35

4,5

6,1

17

72-529 RZ

Fijne vlees

37

4,6

5,8

20

Endeavour RZ

Tros grof

31

4,2

5,6

16

72-751 RZ

Tros grof

36

4,2

5,0

24

11N.4160

Tros grof

32

4,3

5,9

17

36

30

31

4,3

4,2

4,1

4,2

ZU

5,7

7,3

5,9

7,1

SA

Augustus

SM

31

RE

Juli

17

19

15

15

De smaakcijfers zijn berekend met behulp van het PPO smaakmodel in april, juli en augustus 2012.

SM

= Smaak

ZU

= Zuur

RE

= Refractie R (°Brix)

SA

= Sap

28


Klaar voor toekomst met nieuw logistiek centrum

Lovemysalad.com ideaal platform voor contact met consument Social salad network Lovemysalad.com blijft zich wereldwijd ontwikkelen. Het aantal social media fans groeit gestaag en nieuwe evenementen en samenwerkingsverbanden zorgen voor een steeds interessantere dialoog met de consument.

Rijk Zwaan is volop bezig met de uitbreiding van haar Zaadtechnologisch Centrum. Daarnaast wordt op dit moment de bouw van een nieuw hoofdkantoor afgerond. Beide projecten zijn nodig om de voortdurende groei van Rijk Zwaan op te vangen.

In het Zaadtechnologisch Centrum (ZTC) vindt de ontvangst, bewerking, opslag en verpakking plaats van de zaden van Rijk Zwaan. Door de gestage groei van de afgelopen jaren ontstond voor deze activiteiten geleidelijk aan een ruimtetekort. Omdat daarnaast delen van het bestaande gebouw aan vervanging toe waren, werd juli vorig jaar de eerste paal geslagen voor een uitdagend nieuwbouwproject. Dit project behelst een nieuwe expeditie- en verpakkingsruimte en twee nieuwe magazijnen:

een traditioneel hoogbouwmagazijn en een zogenaamd miniloadmagazijn (zie kader). Ook vindt nog een uitbreiding plaats van de bewerkingsafdeling, waar met name zaadbehandeling plaatsvindt.

Processen niet verstoord Door het nieuwe ZTC haaks op het bestaande te zetten, konden alle logistieke processen het afgelopen jaar gewoon door blijven gaan, zonder dat het gevolgen had voor de wereldwijde leve-

ringen aan de klanten van Rijk Zwaan. Delen van de faciliteiten zijn inmiddels al in gebruik genomen, maar de nieuwbouwwerkzaamheden gaan door. Om ook in de toekomst voldoende ruimte te hebben, wordt het oudste deel van het ZTC afgebroken en vervangen door een nieuw deel. Tegelijk met het logistieke centrum investeert Rijk Zwaan ook in een nieuw hoofdkantoor. Het oude hoofdkantoor stond er al sinds 1970 en was duidelijk aan vervanging toe. Met het nieuwe gebouw speelt Rijk Zwaan in op de groei van de organisatie. De ingebruikname van de kantoren staat gepland voor november 2012. 

Miniload In een traditioneel magazijn liggen de ‘snellopers’, de populaire producten, meestal vooraan in een aparte picking area, zodat deze makkelijk en snel bereikbaar zijn. In het miniloadsysteem gebeurt het orderpicken volautomatisch door robotkranen. De hoogbouwopslag en picking area zijn gecombineerd en de producten komen naar een werkstation toe, in plaats van dat een picker ze zelf moet gaan halen. Dit levert zowel een arbeids- als een ruimtebesparing op. Bovendien verbeteren de arbeidsomstandigheden voor de picker. Het miniloadgedeelte heeft een volledig dichte constructie met een constante RV en temperatuur (de juiste bewaaromstandigheden) en een verlaagd zuurstofgehalte voor brandpreventie.

Op Lovemysalad.com komen groenteliefhebbers van over de hele wereld samen om hun passie voor gezonde en lekkere salades met elkaar te delen. Steeds meer teeltbedrijven van over de hele wereld hebben een eigen profiel op de website waarmee ze in contact kunnen treden met de consument.

Kennis en betrokkenheid Love my Salad blijft zich constant verbeteren en uitbreiden. Zo zijn er onlangs samenwerkingsverbanden gestart met een chef-kok en een food blogger uit Italië. Ook werden er succesvolle evenementen georganiseerd in onder meer de Verenigde Staten, Indonesië en

Australië. Uiteindelijk is het de bedoeling dat dit soort initiatieven leiden tot meer kennis en betrokkenheid bij de consument en hierdoor een hogere groenteconsumptie. En dat is iets waar de hele sector van meeprofiteert. 

‘Solarino RZ is de perfecte snoeptomaat’ Restaurant Rossio in Delft is een enthousiast supporter van Lovemysalad.com. Niet alleen delen ze graag hun passie voor groenten, ook helpen ze Rijk Zwaan bij het testen van nieuwe groenterassen. “Elke week krijgen we een levering tomaten uit het Trial Center Tomato in Kwintsheul”, vertelt chef-kok Sam van Dien. “Hierbij gaat het vaak om hele nieuwe rassen, die in de praktijk nog nauwelijks geteeld worden. We testen die dan op van alles. Natuurlijk beoordelen we de smaak, maar de stevigheid is misschien wel net zo belangrijk. We kijken bijvoorbeeld of hij niet leegloopt als je hem doorsnijdt, maar ook wat er gebeurt als je hem konfijt in olie. Heeft hij heel stevig vruchtvlees, dan kun je hem lekker meestoven in een vissoep. Confetto RZ is bijvoorbeeld echt zo’n stevig tomaatje waar je alle kanten mee opkunt.”

‘Pats en weg’ Voor zijn salades gebruikt Rossio meestal cherrytomaten. “Daar zoeken we echte smaakbommetjes voor”, legt Van Dien uit. Toen er voor het eerst een doosje Solarino werd bezorgd was de conclusie snel getrokken. “Het is het perfecte snoeptomaatje. Een mooi, klein formaat en een hele pure smaak, waar je geen wee mondgevoel van overhoudt. We noemen het zelf een ‘ronde’ smaak: je smaakpapillen trekken er niet van samen; het is gewoon ‘pats’, en dan is ie weer weg.” Door hun mooie rode kleur en kleine maat passen de Solarino’s bovendien prima in allerlei soorten salades. “Het is een tomaatje waarbij je vooral moet genieten van de pure smaak. Dan zijn het net kleine cadeaus!”

29

30


Er bestaan verschillende niveaus van specialisatie in interacties tussen planten en ziekten of plagen. Het identificeren van dergelijke specialisatie vereist ingewikkelde analysemethodes. Vaststellen of een plant al of niet is aangetast door een specifieke belager, kan afhangen van de gebruikte analysemethode. Het is belangrijk, in het algemeen, te benadrukken dat de specialisatie van belagers van tijd tot tijd en van plaats tot plaats kan variëren, afhankelijk is van milieufactoren en dat nieuwe biotypen van plaagveroorzakers of fysio’s van pathogenen kunnen ontstaan die resistentie kunnen doorbreken.

‘We krijgen er vooral veel energie van’ Ook Henriette en Alfons van den Hoek van Aldo BV in Dongen hadden vorig jaar flink te kampen met de EHEC-crisis. Om maar ‘iets’ te doen besloot Henriette tomatensaus te gaan maken van de tomaten van het ras Cappricia RZ. Het bleek het begin van een serie ‘prettig uit de hand gelopen nevenactiviteiten’.

“Voor onze familie maakte ik al langer zelf tomatensaus”, vertelt Henriette. “We gebruiken daarvoor altijd de mindere kwaliteit tomaten, maar nu hadden we opeens containers vol met goede tomaten over. Mijn buurvrouw bracht me op het idee om de saus te gaan verkopen.” Dezelfde buurvrouw is handig met vormgeving en ontwierp een potje met een ambachtelijke uitstraling. Van het ene op het andere moment kwamen Henriette en Alfons in een hele andere wereld terecht. “Voor de familie spaarden we altijd de jampotten op”, vertelt Alfons. “Daar hadden we ruim voldoende aan. Nu moesten we opeens in gesprek met een pottenfabrikant en kregen we bijvoorbeeld te maken met de warenwet.”

Twee varianten Voor de verkoop kozen de Cappricia RZtelers voor boerderijwinkels in de omgeving, die zich toch al richten op streekproducten. Geholpen door positieve reacties van vrienden en familie en de nodige lokale media-aandacht, werden ze steeds enthousiaster. “We besloten een soep- en een iets dikkere sausvariant te maken”, vertelt Henriette. “Ideaal voor mensen die verse ingrediënten zonder toevoegingen willen.” Op het product zit een houdbaarheid van twee jaar, wat veel flexibiliteit geeft bij de bereiding. Alfons: “We passen het zo goed mogelijk in in de bedrijfsvoering. Het scheelt dat we vast personeel hebben, waar we makkelijk wat aan kunnen overdragen. De distributie doen we grotendeels zelf: de bestellingen zijn meestal 20 tot 30 potjes, die geven we af als we toch al ergens in de buurt zijn.” Bij het vinden van nieuwe verkooppun-

de lagere school meer te leren over de producten en de teelt. Echt iets voor ‘Aldo nieuwe stijl’. “De kas kan sinds kort ook worden afgehuurd als vergaderlocatie en de laatste aanwinst is een in de schuur ingebouwde keuken. Hier geven we kookworkshops. Dat doen we samen met een kok die nog een leuke locatie zocht.”

ten worden ze sinds kort geholpen door een tussenpersoon. Henriette: “Die heeft een goed netwerk bij restaurants en food service. Van hen horen we overigens positieve commentaren over de smaak!”

Groeimogelijkheden

De verkoop werd al snel uitgebreid met een groente-automaat aan huis. Niet alleen een mooie gelegenheid om als teler directer in contact te komen met de consument, maar ook weer een ingang voor nieuwe activiteiten. Naar aanleiding van de groente-automaat en het enthousiasme van Henriette, tipte een kennis ze over het bestaan van ‘Klasseboeren’, een initiatief om kinderen van  In

een speciaal daarvoor gebouwde keuken vinden regelmatig kookworkshops plaats.

Alfons en Henriette van den Hoek



Een logische vraag lijkt of al die activiteiten nu echt rendabel zijn. “Maar wanneer is iets rendabel”, kaatst Henriette terug. “Het belangrijkste is dat we uit een negatieve spiraal zijn gekomen. Het werk dat er nu bij is gekomen kost energie, maar het levert vooral ook heel veel energie op. We hebben veel meer plezier in ons werk en het brengt veel leuke dingen met zich mee.“ Hoewel Aldo het voorlopig wel in de hand wil kunnen houden, en soms dus nog terughoudend is met uitbreiding, zijn er op verschillende gebieden nog veel groeimogelijkheden denkbaar. Zo zou voor restaurants bijvoorbeeld een grotere verpakking inte-

ressant kunnen zijn en kan het bottelen in de toekomst worden uitbesteed aan een fabriek. Het ligt voor de hand dat Aldo uiteindelijk een beslissing zal moeten nemen: de nevenactiviteiten professionaliseren of misschien toch wel schaalvergroting. “Uiteindelijk is het belangrijkste dat we een goede kiloprijs kunnen krijgen”, besluit Alfons. “Of die nu van een veilingdoos trostomaten komt of van een emmer saus; dat maakt me eigenlijk niet zo veel uit. We blijven tomatentelers!” 

Immuniteit: een plantenras wordt niet aangetast door een specifieke plaag of ziekte. Resistentie: het vermogen van een plantenras om de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken alsmede de schade die zij veroorzaakt in vergelijking met vatbare plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden en plaagof ziektedruk. Deze plantenrassen kunnen echter wel enige ziektesymptomen of schade vertonen onder hoge plaagof ziektedruk. Twee niveaus van resistentie worden gedefinieerd: Hoge resistentie (HR): plantenrassen beperken de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte onder normale plaagof ziektedruk sterk in vergelijking met vatbare rassen. Deze plantenrassen kunnen echter wel enige ziektesymptomen of schade vertonen onder hoge plaagof ziektedruk. Intermediaire resistentie (IR): plantenrassen beperken de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte, maar kunnen meer symptomen vertonen in vergelijking met hoog resistente rassen. Intermediair resistente plantenrassen zullen minder ernstige ziektesymptomen of schade vertonen dan vatbare plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden en/of plaagof ziektedruk. Vatbaar: het onvermogen van plantenrassen om de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken. Indien in een resistentiecode t.a.v. een bepaald ras wordt verwezen naar bepaalde biotypen of stammen waartegen resistentie wordt geclaimd, dan betekent dit dat geen resistentie wordt geclaimd tegen andere biotypes of stammen van dezelfde plaag of ziekte. Indien in een resistentiecode niet wordt verwezen naar biotypen of stammen waartegen resistentie wordt geclaimd, dan betekent dit dat resistentie alleen wordt geclaimd tegen bepaalde niet nader gespecificeerde biotypen of stammen. Beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en elke andere informatie in welke vorm dan ook van Rijk Zwaan, bijvoorbeeld over de houdbaarheidsdatum, zaai-, planten oogstdata, zijn zo nauwkeurig mogelijk afgestemd op ervaringen in proeven en praktijk. Rijk Zwaan aanvaardt echter in geen enkel geval aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit het gebruik van zulke beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en informatie. De koper/gebruiker is zelf verantwoordelijk voor de juiste opslag van de zaden en dient zelf te beoordelen of de zaken en teeltadviezen geschikt zijn om voor de beoogde teelten respectievelijk onder de lokale omstandigheden te worden gebruikt. Opname van een ras in deze uitgave betekent niet automatisch dat dit ras beschikbaar is voor exploitatie; het kan alleen voor beproeving beschikbaar zijn. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Rijk Zwaan (www.rijkzwaan.nl). De foto's in deze uitgave demonstreren de types waartoe de genoemde rassen behoren en niet alle rassen als zodanig. Deze foto’s vormen geen enkele garantie, expliciet noch impliciet, t.a.v. de prestaties van het gewas.

Teeltadviseurs/vertegenwoordigers RIJK ZWAAN NEDERLAND B.V. Ronald van den Bulk Mobiel +31 (0)6 51 31 06 30 [email protected]

ZAADHANDEL HOLLANDIA NV BELGIË Gaston Jacobs Mobiel +32 (0)475 45 64 43 [email protected]

Kees de Jong Mobiel +31 (0)6 53 29 89 90 [email protected]

Peter Scheire Mobiel +32 (0)475 25 87 35 [email protected]

Peter Reinders Mobiel +31 (0)6 51 16 61 28 [email protected]

ACCOUNTMANAGERS BENELUX Accountmanager trade & retail Maarten van der Leeden Mobiel +31 (0)6 12 98 48 07 [email protected]

John Verbruggen Mobiel +31 (0)6 20 24 71 74 [email protected] Ben Zwinkels Mobiel +31 (0)6 53 29 89 94 [email protected]

Accountmanager plantenkwekers Peter Reinders Mobiel +31 (0)6 51 16 61 28 [email protected]

Rijk Zwaan Nederland B.V. Burgemeester Crezéelaan 40 Postbus 40, 2678 ZG De Lier, Nederland Telefoon +31 (0)174 53 23 00 E-mail [email protected] www.rijkzwaan.nl Zaadhandel Hollandia nv Westkaai 8, 2170 Merksem, België Telefoon +32 (0)3 647 06 07 E-mail [email protected] www.hollandia.be

31

Marc Groenewegen, Kwekerij De Grevelingen:

“Het verleden heeft uitgewezen dat rassen van Rijk Zwaan betrouwbaar zijn.”

Wilt u reageren op artikelen uit deze RZ Seeds & Services? Stuur dan een e-mail naar [email protected]. Uw reactie wordt zeer op prijs gesteld.

Rijk Zwaan Nederland B.V. | Burgemeester Crezéelaan 40 | 2678 KX De Lier | Nederland | www.rijkzwaan.nl Zaadhandel Hollandia nv | Westkaai 8 | 2170 Merksem | België | www.hollandia.be

Seeds&Services. Eigen aanpak met Cappricia RZ Endeavour RZ ook in tweede jaar betrouwbaar Arlyco RZ makkelijk naar mijn hand te zetten

Recommend Documents