Colofon Lç
•%
Lidi leverancier schooifruit 2015
Vanaf januari krijgen circa 93.000 kinderen op 500 scholen weer gratis schooifruit. Dit is mogelijk dankzij de erkenning van supermarktketen LidI als nieuwe leverancier voor het EU-Schoolfruitprogramma. Er hadden zich ruim 1 .700 scholen voor deelname aangemeld. Via loting is bepaald welke scholen meedoen. Eind oktober trokken de zes leveranciers van schoolfruit zich op het allerlaatste moment terug, waardoor de levering stilviel.
Redactie Maarten Legius (hoofdredacteur), Freek Andriesse (adjunct-hoofdredacteur), Anouk Suwout, Fér Roseboom (eindredactie), Corine Voogt, Jiska Ravor Oldewarris (vormgeving) Vaste medewerkers Jaap van Ede, Franka Hummels (Londen), Tim Jansma, Geertje Kindermans, Herman Kleintjes, Math!ce Lentjes, Bart Luteijn, Dennis Mensink, Peter Mom, Maarten Pathuis, Koos Plegt Peter Verkooijen (Nev York), Frank van Wi)ck, Pierre de Winter
Redactieadviesraad Dik Geelen, Bert Jan Grootes, Frank Rozemeijer Uitgever OudneL,sden Redactieadres Postbus 16262 2500 BG Den Haag TeL 070-30467 00 E-mail:
[email protected] www.birnmedia.nI
landen is Carrefour de op een na grootste supermarktketen ter wereld en nummer 1 in Europa
Abonnementsprijzen 2015: € 169,(binnenland) en €189,- (buitenland) per jaar. Prijzen zijn exclusief 6% btw en inclusief verzend- en administratiekosten. NEVI-leden ontvangen DesIl Magazine uit hoofde van hun Idmaatschap. Kijk voor een lidmaatschap op www.nevi.ni. Vanwege de aard van de uitgave gaat BIM Media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. Minimale looptijd is één jaar. Partijen kunnen schrftekjk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperioce, met nacn:nemng van een oozegtermijn van twee maanden. Technische realisatie Drukkerij Wilco, Amersfoort
ISSN 1873-3182
Advertentieacquisitle Ranou Hira, tal: 06-51 61 2019, e-mail:
[email protected] Personeelsadvertenties Hans Spuijman, verkoop binron.diensr, tel: 070-3046908
Met 10.600 winkels in
Abonnementen en administratie BIM Mecia Klantenservice Postbus 16262 2500 BG Den Haag Tel: 070-3046777 E-mail:
[email protected]
Deall is een gezamenlijke uitgave van NEVI en BIM Media. NEVI-leden krijgen korting. Meer informatie: svww.nevï.n. t201 S BIM Media, Den Haag
Media Order Service Irene Jethoe, tel: 070-3046946, e-mail:
[email protected]
BIM)t MEDIA
‘,‘rv,.verbofld
mvw
EVI
A ie rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ‘,‘erv’re. ,oucgc (waaronder het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestanc) en/of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zoncer voorafgaance :oes:emmng van de uitgever.
‘Nog vee mis in de kledingindustrie in Bangadesh’ Ondanks goede initiatieven wordt veel kleding in Bangladesh nog altijd onder slechte arbeidsomstandigheden gemaakt. Dat stelden actiegroep Schone Kleren Campagne en vakbond FNV naar aanleiding van het tv-programma De slag om de klerewereld. Volgens Schone Kleren Campagne liet het programma ‘nog eens
Adverteerdersindex
zien dat kledingmerken meedogenloos op zoek zijn naar de laagste prijs. De productie wordt vaak uitbesteed aan onduidelijke werk plaatsen waarde controle minimaal is. Hierbij wordt de rekening
Ciber Nederland
neergelegd bij de kledingarbeiders aldus de belangengroep. In het programma gaven fabriekseigenaren aan dat inkopers weigeren
NEVI
mee te betalen aan de verbetering van fabrieken, terwijl ze daar volgens hun eigen veiligheidsakkoord (Accord on Fire and Buiding
Vrije Universiteit
EesyFairs NL. InkoopAcademie Universiteit Utrecht
40 24,30,39
10 9
Satety) wel toe verplicht zijn.
DEAL! FEBRUARI 2015
11
“De overheid moet haar mentaliteit veranderen’ vindt Elisabetta Manunza. De hoogleraar Europees en internationaal aanbestedingsrecht vindt dat overheidsinkopers bij aanbestedingen wat meer respect zouden moeten tonen voor de markt.”lmmers, zonder een goed werkende markt kan geen goed werkende overheid bestaan.” tekst: Freek Andriesse
“[)e itbestedende overheid? ie gék voor woorden, dat je zuiver eommer— ciiie taken zelf pro tij [voeren! De overheid 01oct sti in uleren waar nodig con trolereit en bovenal een toede jinterfainilies zijn voor het hedrij fsle— ven 1 Iootleraa r Europees en internationaal aanhesredingsrecht Elisahet— ta Manunza neemt geen blad voor de mond. Ze wil haar haar positie bc— waren om kritisch te moten zijn, een reden om wetenschapper te zijn én te blijven. M,inuns,i bekleedt iii Nederland de eerste en nog steeds enige aan de ewone leerstoel Europees en internationaal aanbestedingsiecht Utivei-siteit Utrecht. Samen met NE\’l—inkoophoogleraar lan Ligen werd ze vorig jaar benoemd ii lid van de l:xpertgroep Aanbested i ngen van de .‘‘
Nationale Politie. Samen zijn zij de enige twee externe experts met de taak mii over eo ni plexe lopende aanbested ingen re adviseren Over de inhoud en wtstandkoming van de huidige Aanbestedingswet die vorig jaar is ingevoerd. isze kritisch geweest. l)at duurde niet alleen ex treem lang, mi ni tien jaar, naar iok de tin ing verdien t geen schoon—
heidsprijs. ‘We hebben die wet ingevoerd, terwijl je weet dat je die op korte termijn alweer moet wijzigen”, weet Mannnza. “Want er is geen re ken ing gehouden met cle ricli il ij nen die Europa in een voorstel al ui 20 11 bekend had gemaakt.” bach vel t de hoogleraar een posi tie tetaaloordeel over de nieuwe Aanbestedingswet. Ze is te spreken over de Gids Proporti— onaliteir. “Fier is een unieum in Europa. omdat we het proportionaliteits— beginsel hebben geeoneretiseerd. Hier zit je goed. daar zit je fout en daar zit je erwssenin.” 1 let is de allereerste regeling die in de Staatscourant met deuren is aftedrnkt om de nuances te laten zien. Positieve punten van de Itoidige Aanbestedingswer vindt zij ook de motiveringsplicht, de EN’i\’l als tntgangspunt en cle basisregels voor opdrachten onder cle drempel.
willekeur groter wordt. Verder komen er ook ex tra procecltues clie overheden naar believen kunnen invoelen, en waarvan ik me afvraag of clie nu wel meersvaarcle hebben. Ik hoop dat de Nederlandse overheid binnen die grotere ruimte de jtuste keu zes gaat maken. Meer ruimte betekent niet dat het eenvoudiger svordt om te handelen. Regels geven de overheidsinkoper kadeis, maar hoe maak je binnen die kaders de jtoste kenzes? Er zullen ongetwijfeld ‘cel vragen komen over de reehintatige toepassing van de nieuwe regels.” Wat heeft de EU-wetgever niét gereguleerd, terwijl dat wel nodig was? “De gunningsmethodieken In feite is van de basisgedachte van Europees aanbesteden ook buitenlandse bedrijven moeten een kans maken op nationale aanbestedingsmarkten maar heel weinig terechtgekomen. Hoe komt dat? “Bedrijven zijn inderdaad nauwelijks actief in andere Europese landen. Uit cle meest recente cijfers blijkt dat slechts 2,4 procent van het totale aanbesredingsvolunie in de EU. dat is 7on 3 bil joen euro, voor rekening komt van bedrijven uit andere —
—
landen. Dat is door de jaren heen een stabiel cijhr.
—)
Sowieso heeft Nederland in tegenstelling tot andere EU—landen een civiel— rechtelijk systeem van reehtsbeseherming, en dat biedt een betere recbtsbc— scherniing van inschrijvers dan een administratief systeem. De EIJ heeft dit jaar nieuwe aanbestedingsrichtlijnen vastge steld, die in 2016 in de Aanbestedingswet moeten zijn opgeno men. Wat zijnde gevolgen voor de Nederlandse publieke sector? “De ruimte van nationale overheden om zelf keuzes te maken, wordt gro ter. Helaas is dat alleen voor de overheid. niet voor de inschrijvers. Zo kunnen de inscbrijvingsrermijnen onder omstandigheden korter zijn. Dat is leok voor de overheid, maar niet voor inschrijvers, die nu reeds alle zei len moeten bijzetten. Er komen ook meer uitsluitingsgronden en daar voor houd ik m’n hart vast. Idealiter klinkt het prachtig dat bijvoorbeeld kinderarbeid een uitsluitingsgrond is, maar hoe bewijs je dat daar sprake van is? Een gevolg van meer uitsluitingsgronden is ook dat het gevaar van
“Het aanbestedings gedrag in Nederland is aanzienlijk verbeterd de laatstejaren, wel moet dejuridische kennis hij inkopers omhoog” DEAL! FE8RUAR 2015
13
let primaire doel van de aanbestedingsregelgevi ng was echter om het gedrag van nationale overheden te reguleren. I)ie hadden de neiging uit politieke overwegingen het eigen bedrijfsleven svstein.itisch te bevoor— delen. De regels zijn vervolgens ingevoerd om gedrag van overheden te reguleren, zodanig dat ze transparant en niet discriminerend handelen. De aanhestedingsregelgeving heek grote positieve e[Iccten gehad binnen de lidstaten zelf \Veliswaar is de interstatelijke concurrentie nauwelijks toegenomen, maar binnen landen is de concurrentie Voor overheidsop— drachten wel toegenomen. Ook zijn de rechten van inschrijvers beter be schermd Maar waarom is dan toch slechts 2,4 procent van die enorme smarkt internationaal? ‘\Vaarscli ij nlij k om dezel Ele reden waarom na de toet cdi ng van landen als Griekenland, Spanje en Portugal toch geen massale iinmigratie van werknemers uit die landen hebben gekregen. Het is gebleken dai mensen roch het liefst werken en wonen in eigen land. Maar dit is geen juridische, laat staan economische uitleg.”
“Uit ons onderzoek naar de toepassing van gunnings methodieken bleek dat de prijs toch de doorslag geeft en de kwaliteit is ondergesneeuwd” Aan openbaar aanbesteden hangt een prijskaartje, onder meer de transactiekosten. Uit onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouw blijkt dat alleen de transactiekosten van aanbe steden in de Nederlandse bouw al 185 miljoen euro zijn “Absoluut gezien is dat een hoog bedrag, maar procentueel gezien zijn de aanbestedingskosten bescheiden: in de EU liggen ze tussen de 1 en 1,4 procenr. Het verschilt per soort procedure, per sector en per land. In Enge land en Italië zijn de aanbesredingskosten 1 procent, iii Dtntsland 1,4 pro cent. Nederland zit ertussenin. Driekwart van die kosten worden door de inschrijvers gemaakt. Toch wordt daar opvallend weinig over geklaagd. De Eigen Verklaring heeft reeds tot kostenverlaging geleid en de kosten zLillen verder dalen door elektronisch aanbesteden. Hoe meer eisen de overheid stelt, des te hoger de aanbestedingskosten. De overheid moet goed beselTn dat zij de sleutel tot kostenverlaging in handen heeft. Wat vindt u de grootste baten van de A’s n bestedingswtgeving “Door eoncurrenticsre!ling bij overlieidsinkoop is de prijs—prestatieverhou— ding sterk verbeterd. ‘Pveede voordeel is dat bedrijven gelijke kansen heb berm. De overheid mag niet willekeurig te werk gaan.”
14
Profiteert de burger ook van competitieve aanbestedingen? [)e bti rgcr heeft veel aan een leve! /ilayniç’ fze!d. Publieke middelen worden beter besteed en daar door kunnen we geld aan andere belangrijke zaken uitgeven. Opvallend is dat burgers expliciet vragen om een goede. transparan te besteding van publieke iii ddcl en. Ik word vaak don r jou rn al is ten gebeld die vragen: “Mag dit? Kan dat?” Let wel: als er iets misgaat mcl dc besteding van overheidsgeld, dan wordt dat echt niet aan dc kaak gesteld door dc NS. IJWV ofdc politie -zelf. Het zijn onderzoeksjourna— listcn die er werk van maken, omdat burgers klagen. [)cnk aan de houwlraude of aan de recenre ICT— te die door Zenibla naar bui ten is gebracht.” De Aanbestedingswetgeving begint ver dacht veel op een Zwitsers zakmes te lijken: de hoogste kwaliteit tegen de laagste prijs, duurzaamheid bevorderen, social return, innovatie bewerkstelligen. Is dat niet wat veel van het goede? “I)aar heeft het wel wat van weg, ja. Maar aan dc a udcre kant: we kunnen niet meer om duu rzaani— heid heen. Social return vind ik een opgave voor alle bedrijven, niet alleen voor bedrijven die meedi ngen naar ccii overheidsopdracht. Ik pleit daarom voor algemene regels voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. [)an verlaag je de noodzaak en de complexiteit van kwesties als sneed rertirn.” Nog maar een paar jaar geleden werd slechts 31 procent van het totale inkoopvolume van de Nederlandse overheid dat volgens de regels zou moeten worden aanbesteed, ook daadwerkelijk aanbesteed. Vooral de gemeenten gooiden er met de pet naar. “Nederland doet het systematisch slecht in Europa. ‘Fbt 201 1 stonden we qtla naleving van de Euro pese regels helemaal onderaan. Inmiddels zijn we derde van onder. In Nederland is mcii niet blij om die regels te moeten invoeren. Veel inkopers vinden regels vervelend. Vaak blijkt echter dat men de re gels niet goed kent. Of dat mcii zich onvoldoende bewust is van liet waarom van de regels. En als dat liet geval is, dan kun je ook niet verwachten dat de regels worden gevolgd. De Nederlandse overheid had beter moeten uitleggen waarom aanbesteden mag en soms moet in plaats van daar altijd maar zo negatief over te zijn.”
DEAL! FEBRUARI 2015
1
Elisabetta Manunza bekleedt in Nederland de eerste en nog steeds enige gewone leerstoel Europees en internationaal aanbe stedingsrecht aan de Universiteit Utrecht.
ke deler van deze problemen niet dat er slechte inkopers bij de overheid zitten? “Ik you het niet zo willen stellen, en het zijn ook onvergclijkbare zaken. Het aanbestedingsgedrag in Nederland is aanzienlijk verbeterd in de laatste jaren. Er wordt meer aanbesteed, er wordt beter aanbesteed. Wel moet dc uridische ken nis hij inkopers om hoog.” Waarom verplichten we overheidsirikopers niet om die juridi sche kennis op te doen? ‘i)at zou een goede zaak zijn. In Utrecht hebben we in ieder geval een postdoctor:ile opleiding Aanbesredingsrecht voor dc lnkooppraktilk op gelet, die ieder jaar van maart rot juni wordt verzorgd. Het is de eerste en vooralsnog enige opleiding in Nederland die juridische en inkooptechni— sche aspecten behandelt en waar deel nemers leren om zowel met de belan gen van de aanbcsteder als niet die van dc inschrijver rekening te houden. We streven er niet naar om van inkopers juristen te maken, maar sve willen ze svcl meer vertrouwd maken iiet het recht.’
Dat kun je wel zeggen. Volgens sommigen is de Aanbestedingswet een regelrechte ramp! “Dat is jammer, want de oveibeid heeft de marki nodig. De markt voert niet alleen ri i t, maar i veerr ook. Overheidsinkopeis denken negatief over de markt, ze zijn wantrotiwend. 1)at wantrouwen blijkt ook uit liet taalgebruik in aanhestedingsdocu— menten. Die taal mag best wat vriendeliker.’ Gezond wantrouwen is toch prima? “De aanbesredingsregels zijn juist ooit ingevoerd 01fl het overheidsgcdrag aan handen te leggen, maar als je kijkt naar de uitsluiringsgrondcn, wordt alleen naar het gedrag van dc inschrijver gekeken. Is die wel integer?”
Wat stelt u voor? “Er is een mentaliteitsverandering nodig: de over heid zou meer respect voor de markt moeten ro— nen en voor de uitdagingen waar de markt voor staat. Ben je je als overheidsinkoper wel bewust van het leven van iemand die zich in de markt moet zien te redden? Er moer meer oog zijn voor de be langen van de inschrijver, die per dehnitie in een zwakkere positie zit. Immers, zonder een goed svcr— kende markt kan er geen goed werkende overheid bestaan.”
Rond overheidsinkoop zijn eigenlijk voort durend problemen. Is de gemeenschappelij
Dejuridisering van Europees aanbesteden is veel in het nieuws. Is het echt zo erg? “F let aantal rechtszaken is mede door de huidige Aanbestedingswet afge— nonien. Inschrijvers laten al tijdens de procedure meer hun stem boren. /o komt het minder vaak tot een gang naar dc rechter. Daarnaast kennen we inmiddels een Commissie van Aanhcstedingsexperrs die je een Issue kunt voorleggen. Mede door de geringe kosten is de drempel laag. Voorts krijgen overheden liet advies een klachtcnmeldpunt in te richten. Lang niet alle overheden hebben dit ingevoerd. Doe je her wel, dan verklein je de kans op juridische problemen latci. Kortom: de overheid kan dtis zelf veel doen regen juridisering. Juridisering heeft ook een positieve kant. Het geeft blijk van een mondig bedrijfsleven, dat voor zijn rechten durft op te komen. Dat is zeer gezond in een rechtsstaat. Je ziet hier zelfs een posi tieve uitstraling van de Aanbestedingswer naar de niet—publieke aanbesre— dingsmarkt. Neem de KLM—kwestie over de inkoop van schoonmaakwerk. Een inschrijver voelde zich gepasseerd en stapte naar de rechter met als argument dat dit bij een openbare aanbesteding op basis van de aanbeste— dingsbcginselen niet had gekund. Ik heb meer van dit soort voorbeelden. De Aanbestedingswet is hier absoluut nier van toepassing, maar de burger pikt liet niet meer om niet goed door de overheid te svorden behandeld. Dat is een trend.”
U heeft als Universiteit Utrecht samen met de Universiteit van Twente, concreet Jan Telgen, met het Public Procurement Research Center een interdisciplinair samenwerkingsverband. U doet onder meer samen wetenschappelijk onderzoek. Kunt u een voorbeeld geven van een resultaat? “We deden onderzoek naar de toepassing van gunningsniethodieken die aanbesteders gebrttiken om de Economisch Meest Voordelige Inschrij ving te selecteren. DaarLtit bleek dat de prijs toch de doorslag geeft en de kwaliteir is ondergesneeusvd. De systematiek is weliswaar transparant en rechtmatig, maar niet eectief.”
DEAL! FEBRUARI 2015
]5
De inkooppraktijk
Van vlag tot spandoek of
indoorbanier. Van parasol tot zitzak. De doeken van de Dokkumer Vlaggen Centrale (DVC) kennen vele toepassingen. De tijd dat een vlag een vlag was, is voorbij. Inkoper LouwrensWildschut staat al jaren aan de bron van deze innovatie. tekst: Mirjam Hulsebos
LOUWRENS WILDSCHUT:
‘Altijd op zoek naar nieuwe materialen”
Louwrens Wildschut, inkoper bij de Dokku mer Vlaggen Centrale De l)okkiinier Vlaggen Ceinrale Is opgericht in 1936. toen er ter gelegenheid van de ver— lovi nt ii prinses Juliana met Bern hard een i_rnte s raag onistond naar oranje en rood— xvit—hlauwe vlaggen en svi mpels. Inmiddels maken deze landenvlaggen nog slechts 20 procent uit an ile omzet. [)c echte cash toOn Zijn comnscrcide doeken. in vele soorten en [t_laten.
Productiehoofden \X7ildschut lacht als hij zegt: ‘Zo ongeveer niets is meer hetzelfde als toen ik in 1 90 in dienst trad.” Hij begon desti ds als mede werker Inkoop & logistiek, een combinatie— baan waarin de inkooprol niet meer inhield dan doek bestellen. Maar dat veranderde snel
toen de export in die jaren een vlucht nam. “DVC groeide als kool en ik zag dat er veel winst te behalen viel door inkoop als een pro ces te gaan organiseren en door kritischer te selecteren met welke leveranciers we samen werken. Dat betekende nogal wat, want de productieboofdcn waren gewend om zelf te bepalen bij welke leveranciers ze inkochtcn. Ineens kwam ik ertussendoor. Ik onderhan delde scherpere prijzen uit met soms voor ons nieuwe leveranciers en ik in rrod ucccrde het Concept van prejerreel suppliers.’
Kostenbesparingen Wildschut bewees al snel zijn meerwaarde. Niet alleen doordat hij behoorlijke kostenbe—
6
DEAL’ FEBRUARI 2015
span ogen svlst te boeken, maar ook doordat hij goede vervangende leveranciers vond toen hijvmtrbeclil dc texticlindostrie in Ttven— te doodbloedde. Inkoop werd van lieverlee (lok steeds inrernationaler. In eerste instantie richtte \Vildschur zich vooral op Duitsland. maar toen Chinese leveranciers ineens hier de bcursstands begonnen te bevolken, sloeg hij zijn slag in het Verre Oosten. ‘Dat ging in het begin niet zo soepel, want velen spi-cken geen Engels. Aan de telefoon kwam ik niet ver. Via de Nl—tE vond ik ecn Chinese stagiai re en die opende de deuren.” \Vat begon met de inkoop van vlaggenmasten en doek, leidde toteindelijk tot een joint venture in China, waar DVC nu nog altijd het merendeel van zij ii vlaggen mastcn van betrekt.
Klantwensen Enthousiast geworden door dc kostenbespa— ringen zetten Wildschut en zijn collega’s in koop— en confectietrajecten op in Polen en China. “We bedrukken zelfde doeken en be steden het confectiewerk int naar buitenland se ateliers. Omdat montage en confectiewerk een vrij tijdrovend karwei is dat je slechts zeer gedeeltelijk kun t mechaniseren, hebben we in daar eigen ateliers opgezet.” Waar de ja ren 90 zich kcnmerkten door prijsverlagin gen, kwam er in het decenniurn daarna steeds meer aandacht voor klanrwensen. ‘Digitaal drukken kwam op, en dat zorgde voor een enorme boost op het gebied van productont—
