knf VUmc 2011

Jaarverslag afdeling neurologie/KNF VUmc 2011

Inhoudsopgave

Inleiding

3

Patientenzorg: klinische zorgeenheid

6

Patientenzorg: poliklinische zorgeenheid

9

Klinische neurofysiologie

11

Alzheimercentrum in 2011

13

MS Centrum in 2011

15

Neurologische bewegingsstoornissen in 2011

17

Neuro-oncologie in 2011

19

Onderwijs

21

De opleiding tot neuroloog

23

Publicatielijst afdeling neurologie VU medisch Centrum

25

2

Inleiding: de afdeling neurologie VUmc in 2011

Het jaar 2011 werd gekenmerkt door een toenemend besef dat de afdeling neurologie haar missie van onderscheidende patiëntenzorg, grensverleggend wetenschappelijk onderzoek en hoogwaardig wetenschappelijk onderwijs zal moeten bereiken in een omgeving waar verantwoordelijkheid voor productieafspraken en uitgaven ook toenemend van belang is. Daartoe zijn in 2011 een aantal afspraken gemaakt, qua protocollering van zorg en organisatie van werkzaamheden, die soms een zware wissel trokken op medewerkers van de afdeling. Uiteindelijk hebben deze inspanningen er wel toe geleid dat de productiviteit per medewerker is toegenomen. Om kwaliteit van beroepsuitoefening en doelmatigheid met elkaar te combineren zal de afdeling neurologie onherroepelijk keuzes moeten maken. Deze keuzes staan in nauwe relatie tot de oriëntatie die het VUmc instituutsbreed uitvoert met betrekking tot haar zwaartepunten. Het profiel van de afdeling wordt gekenmerkt door een viertal patiëntengroepen: Alzheimer, Parkinson en MS binnen het zwaartepunt ‘Hersenen’ en neuro-oncologie in het zwaartepunt ‘Kanker’. Deze patiëntengroepen hebben een sterk academisch profiel in die zin dat het er aan gerelateerde onderzoek is ingebed in krachtige onderzoeksinstituten en dat de patiëntenzorg een nadrukkelijk supra-regionaal verwijzingspatroon kent. De Klinische Neurofysiologie levert een belangrijke ondersteuning aan deze patiëntengroepen en verricht daarnaast innovatief onderzoek naar cerebrale netwerken. In samenwerking met de afdeling neurochirurgie krijgt de epilepsie-chirurgie steeds meer nadruk, hetgeen zich in 2011 uitte in de realisatie van een zogenaamde EMU, waar langdurige diepte-registraties van hersenfuncties plaatsvinden. De sterke profilering van de afdeling op deze zwaartepunten heeft de laatste jaren op wetenschappelijk gebied tot aansprekende resultaten geleid, zoals blijkt uit onderstaande grafieken met betrekking tot de ‘kroonindicator’ van de citatie-analyse, afgeleid uit de onafhankelijke CWTS analyses. Voor diverse tijdsperioden wordt hierin op het gebied van respectievelijk de neurowetenschappen (A) en de klinische neurologie (B) de prestatie van VUmc vergeleken met de andere universiteiten in Nederland.

3

Ten aanzien van de klinische patientenzorg is het meest opvallende de voortdurende stijging van het aantal opnames, een toename van bijna 5% t.o.v. 2010. Verder werd na een verbouwing de leerwerkplaats voor 18 MBO en HBO leerling-verpleegkundigen geopend. De eerste ervaringen zijn positief. Zoals in voorgaande jaren hebben diverse medewerkers van de afdeling grote inspanningen geleverd op het gebied van onderwijs in het curriculum VUmc Kompas dat in 2011 bij een visitatie positief beoordeeld is. De collegae Tjeerd Postma, Bob van Oosten en Bernard Uitdehaag behoorden tot de eersten die hun BKO (Basis Kwalificatie Onderwijs) certificaat hebben gehaald. Andere opmerkelijke feiten in 2011: Op 31-3-2011 heeft de Nederlandse Vereniging voor Klinische Neurofysiologie de Storm van Leeuwen/ Magnusprijs uitgereikt aan Kees Stam. De prijs wordt iedere twee jaar uitgereikt en is bedoeld voor een onderzoeker die in Nederland excellent onderzoek heeft verricht op het gebied van de Klinische Neurofysiologie. Op 17-5-2011 hebben VUmc en CHDR (Center for Human Drug Research, Leiden) een gezamenlijke clinical research unit neurologie en PET research in gebruik genomen. Deze unit is gelocaliseerd op de afdeling neurologie en is met name bedoeld om ‘vroege fase geneesmiddelenonderzoek’te faciliteren. Op 1-6-2011 is de functie van afdelingshoofd neurologie door Jan Heimans overgedragen aan Chris Polman. Jan Heimans heeft gedurende een periode van ruim 13 jaar op inspirerende wijze leiding gegeven en aan de basis gestaan van de bloei van de afdeling in die jaren. Op 1-11-2011 is Henk Berendse benoemd tot hoogleraar neurologie, in het bijzonder de neurologische bewegingsstoornissen. In 2011 hebben de volgende AIOS hun opleiding tot neuroloog voltooid: M.L. van der Meer, S.N.M. Schoonenboom, J.J. Kragt en A. Schuitemaker. In 2011 verdedigden M.I. Kester, S.A.M. Sikkes, en J.N.P. Zwemmer succesvol hun proefschrift en verkregen daarmee de doctorstitel.

4

Vooruitblik naar 2012 De tendens tot optimale doelmatigheid zal zich ongetwijfeld voortzetten, mede in het kader van de nieuwe financierings-systematiek. De afdeling probeert zich hier zo goed mogelijk op voor te bereiden, maar er zijn nog een groot aantal onzekerheden, met name ten aanzien van de vraag of de academische zorgzwaarte wel voldoende in deze financiering tot uiting komt. Het proces van keuzes maken krijgt een nieuwe dynamiek door de alliantievorming tussen VUmc en AMC. Ondanks het feit dat er nog veel onzekerheden zijn over de lange termijn toekomst van deze alliantie is het zeker dat er tal van mogelijkheden bestaan om middels samenwerking en uitwisseling te komen tot uitbouw en accentuering van de academische neurologie in Amsterdam.

Chris Polman, afdelingshoofd Amsterdam, oktober 2012

5

Patientenzorg: Klinische zorgeenheid 1. Inleiding en overzicht De ZE heeft 30 bedden waarvan 26 operationeel. De observatiezaal bestaat uit 8 bedden inclusief 4 bedden voor stroke-service. Vijfentachtig procent van de patiënten wordt acuut opgenomen via de spoedeisende hulp (SEH), de polikliniek of de huisarts. Het betreft vooral patiënten met aandoeningen als CVA (herseninfarct en hersenbloeding), neurotrauma (hersenschudding en hersenkneuzing) en epilepsie. Door aard en ligging van het ziekenhuis worden ook veel supra-regionale patiënten aangeboden onder meer via Schiphol. Electieve opnamen komen met name vanuit de zwaartepunten Multipele Sclerose, M. Parkinson en Neuro-Oncologie waaronder second opinions.

2. Opnamen: aantallen en categorieën Het aantal opnames vertoonde in 2011 een licht stijgende trend, die grotendeels verklaard wordt door het stijgende aantal opnames in de categorieen Multipele Sclerose, Neuro-Oncologie en Diversen. Het aantal CVA gerelateerde opnames was stabiel, het aantal trauma gerelateerde opnames daalde enigszins, waarschijnlijk door invoering van een ander protocol, waardoor het aantal opnames voor ‘wekadvies’ lager werd. Tabel 1 CVA -trombolyse Trauma Epilepsie Multipele sclerose Neuro-Oncologie Parkinson Infecties Diversen TOTAAL

2005 241 12 282 65 110 67 32 16 207 1020

2006 248 16 294 85 102 74 39 23 211 1076

2007 238 19 355 72 195 65 30 28 248 1231

2008 259 23 359 77 140 63 18 14 268 1198

2009 295 31 339 77 118 70 25 19 265 1208

2010 379 59 355 91 139 93 42 20 285 1404

2011 380 66 332 97 165 113 34 12 338 1471

Een specifieke categorie betreft de opnames voor trombolyse. Deze vertonen in heel Amsterdam over de afgelopen jaren een stijgende trend. Ook op VNEU werden in 2011 meer trombolyses uitgevoerd (66) in vergelijking met 2010(59). Dit is ruim 25 % van alle patiënten met een herseninfarct. Er is permanent een bed beschikbaar voor trombolyse. Dat er bij een onveranderd aantal bedden toch meer patienten kunnen worden opgenomen hangt samen met de al jaren dalende trend van de verpleegduur. Tabel 2 verpleegduur (dagen) bedbezetting (%)

2009 6,3 79

2010 5,0 76

2011 4,9 76

6

Het WPM schreef in september 2009 een notitie over de stagnerende doorstroom en uitstroom van de patiënten. In 2011 kwam daar een vervolg op met de notitie ‘Bottlenecks, Patiëntenlogistiek op zorgeenheid Neurologie’, dat verslag doet over vertragende factoren bij met name het ontslagbeleid op de zorgeenheid. De resultaten van dit onderzoek zijn binnen de Staf en ziekenhuisbreed op een PICA seminar gepresenteerd en goed ontvangen. Eind 2011 werd de projectgroep ‘Ontslagmanagement’ opgericht met de bedoeling een pilot te organiseren op meerdere afdelingen om de doorstroom van patiënten te verbeteren. Zorgeenheid Neurologie zal begin 2012 aan deze pilot deelnemen.

3. Patiëntveiligheid Decentrale incident melding (DIM) De decentrale digitale incident meldingen gaan naar de veiligheidscommissie. Leden van deze commissie zijn artsen en verpleegkundigen van de zorgeenheid VNEU. De medisch werkplekmanager is voorzitter. De leden bespreken iedere 4 weken de ingekomen meldingen. Naar aanleiding van de DIM-bespreking is er terugrapportage naar de melder. Alle meldingen worden daarna besproken in het (gezamenlijk) werkoverleg. In 2011 werden 4 DIM nieuwsbrieven uitgebracht en verstuurd naar alle medewerkers van VNEU. De meldingen die overstijgende problematiek inhouden en /of VUmc brede consequenties kunnen hebben worden doorgestuurd naar de centrale MIP. Met name vanuit de groep verpleegkundigen wordt gemeld. Van belang is dat ook artsen melden, vandaar dat bij het introductiegesprek voor nieuwe arts-assistenten op de afdeling de werking van het DIM systeem werd uitgelegd. Meldingen DIM VNEU 2007

2008

2009

2010

2011

Aantal meldingen

155

132

132

143

142

Aard vd meldingen vallen medicatie overig

20 66 69

23 55 54

18 55 59

19 62 62

19 55 68

126 22

107 16 5 3 1

116 10 2 4

117 11 4 4 7

113 14 7 6 2

Melders verpleegkundigen artsen leerlingen/stagiaires paramedici andere disciplines

7

Complicatiebespreking In 2011 werden de complicatiebesprekingen door neurologen en arts-assistenten gecontinueerd. Hierin worden elke vier weken complicaties in het zorgproces van patiënten besproken. Ook meldingen vanuit de DIM worden hierin besproken. De verpleegkundige leiding nam structureel deel. Integrale zorg werd als zodanig meer transparant. Complicatieregistratie

7

Vanaf 1 januari 2008 neemt de afdeling neurologie deel aan de landelijke complicatieregistratie van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Voor alle klinische opnames wordt een complicatieformulier ingevuld. De resultaten zijn samengevat in onderstaande tabel. Complicatie 2008 2009 2010 2011 totaal aantal Idnr 124 94 93 88 totaal ICH na trombolyse 1 3 4 1 totaal complicatie medicatie 5 5 6 11 totaal postpunctionele hp 2 1 1 2 totaal pneumonie 43 26 24 18 totaal decubitus 2 0 0 0 totaal trombose 3 2 1 4 totaal urineweginfectie 48 31 21 30 totaal delier 21 17 19 10 totaal valincident 8 7 2 5 totaal overige 33 34 31 26 totaal complicaties 166 126 109 107 Percentage complicaties* 134 134 117 122 * als volgt berekend: totaal complicaties gedeeld door aantal Idnr (identiteitsnummers per Vumc)

4. Prestatie-indicatoren De afdeling hanteert verschillende prestatie-indicatoren. Het aantal getrombolyseerde patiënten in de jaren 2008-2011 was resp. 23, 31 en 66. De gemiddelde door to needle time bedroeg 54 minuten (2010 53 minuten). Het aantal patiënten dat binnen een uur werd getrombolyseerd was 74% (2010: 76%). Het aantal bloedingen over alle jaren waarin werd getrombolyseerd bedroeg 2,8% (gemiddelde Amsterdam: 3,8%). De VAS (visueel analoge schaal) wordt gehanteerd ter evaluatie van het pijnbeleid. De schaal wordt uitgereikt aan alle nieuwe artsen en verpleegkundigen. De incidentie decubitus (decubitus ontstaan op de afdeling) was in de jaren 2010/2011 0 %. Met betrekking tot preventie van ondervoeding wordt de SNAQ score bij gehouden en wordt extra voeding aangeboden. Voeding is een vast onderdeel van het verpleegkundig werkplan. De doorlooptijd van de brieven blijft een punt van aandacht. Het doel is dat 90% van de ontslagbrieven binnen twee weken is verstuurd. Na de introductie van digitaal dicteren was er een verbetering zichtbaar en werd ruim 70% tijdig gedicteerd. In de loop van 2010 zakte dit naar waarden rond de 40%, in ieder geval deels samenhangend met een krappe bezetting van de afdeling. In 2011 was dit iets beter met 48%.

5. Leerwerkplaats In september 2011 werd op de zorgeenheid Neurologie gestart met een leerwerkplaats die plaats biedt aan maximaal 18 studenten verpleegkundige. Zowel studenten van het HBO als het MBO kunnen terecht voor hun stages op de leerwerkplaats. In de aanloop van de leerwerkplaats werd een nieuwe praktijkdocent aangesteld die de algehele coördinatie op zich neemt en is een werkgroep actief geweest bij de vormgeving en logistiek rondom de leerwerkplaats. Het realiseren van de leerwerkplaats vergde een flinke verbouwing op de zorgeenheid, waarbij een eigen ruimte gecreeërd werd waar studenten kunnen studeren en scholing kunnen ontvangen. Daarnaast werden meerder scholingsdagen georganiseerd in samenwerking met de afdeling Praktijkopleiding, om het verpleegkundig team voor te bereiden op de nieuwe manier van leerling begeleiden die aan de Leerwerkplaats ten grondslag ligt.

8

Patientenzorg: Poliklinische zorgeenheid 1. Kenmerken patiëntenstromen De PZE kenmerkt zich door een dynamisch behandelproces van een grote stroom van patiënten. Dit vraagt om een goed logistiek management en scherp onderscheid van de diverse patiëntenstromen. De algemene neurologie blijft ook in 2011 de grootste patiëntenstroom. Om er voor te zorgen dat patiënten vanuit de regio van het Vumc snel (binnen 2 weken) terecht kunnen op de polikliniek, worden second opinions van buiten de regio met een vraagstelling buiten de speerpunten van de neurologie afgewezen. Dit proces wordt gemonitord door het WPM Naast de algemene Neurologie zijn er 5 specifieke patiënten stromen n.l.:  Neuro-Oncologie  Multipele Sclerose (MS Centrum)  Parkinson  Dementie (Alzheimercentrum)  Slaapstoornissen Aan de eerste vier specifieke patiëntengroepen zijn verpleegkundig specialisten toegevoegd om de algehele coördinatie van de zorg rondom het zorgproces te organiseren en de kwaliteit van de zorg te waarborgen. In onderstaande tabel is de productie 2011 totaal en de verschillende stromen te zien. Vanaf 2009 is dit per zorgpad vanuit Cognos af te leiden. Belangrijke trends zijn zichtbaar in de groei van de algemene patiëntenstroom met behoud en zelfs enige verbetering van de (lage) herhaalfactor. De specialistische stromen vertonen een bescheiden groei, voornamelijk veroorzaakt door beperkte capaciteit in ruimte en staf. Eerste polibezoek 6.713 Eerste consulten 7.391 Dagbehandelingen 1.649 Herhaal consulten 10.962 Herhaal factor 1,5 Zorgpaden MS 488 Alzheimer 585 Parkinson en bewegingsstoornissen 202 Neuro-oncologie 256 2. Personeel De personele formatie van de gemengde poli is in 2011 vastgesteld op 15,8 fte De bezetting is iets opgehoogd vanwege de vele uitbreidingen van de afgelopen jaren. Het aantal dagbehandelingen en neuro-oncologische spreekuren blijft toenemen. Er is groei bij de bewegingsstoornissen en de polikliniek psychiatrie. Het ziekteverzuim van de PZE is desondanks dit gegeven met 3,1% laag gebleven en hierin wordt enerzijds de plezierige werkomgeving alsook het strak monitoren van ziekteverzuim en werksatisfactie door het WPM gereflecteerd.

9

3. Ruimtelijke aspecten Sinds de bouw van het Alzheimercentrum zijn er vier balies, nl:  Algemene neurologie en Medische Psychologie  Neurochirurgie en Neuro-oncologie  Chronische aandoeningen MS, Parkinson en psychiatrie  Alzheimercentrum Dit maakt het voor de patiënten overzichtelijker en bij de medewerkers is er meer betrokkenheid, echter de formatie is ook kwetsbaar, als er iemand uitvalt neemt de werkdruk van de betreffende balie toe. De telefonische bereikbaarheid blijft een aandachtspunt. De gewenste bereikbaarheid van 80% binnen twee minuten is ook in 2011niet behaald. Het ruimteprobleem op de PZE is verder toegenomen. Dat heeft deels te maken met de uitbreiding bij de psychiatrie maar ook vanwege een toename aan oncologische spreekkamers en het opstarten van vervolgpoli’s. Het instellen van zorgpaden, nu voor de hele PZE 5 stuks in vol bedrijf, kost ook meer ruimte. De zorgpaden zijn alle multidisciplinair, hetgeen inhoudt dat er per patiënt meerdere specialisten op de PZE aanwezig zijn en derhalve meer kamers in gebruik zijn. Er wordt gewerkt met spreekuur blokken. Spreekuren lopen van 8.00 uur tot 12.30 met evt. uitloop voor het afwerken van het spreekuur en start van de middagspreekuren om 13.30, doorlopend tot uiterlijk 17.30. uur. De personele bezetting is hier op aangepast. Knelpunt blijft dat er verschillende spreekuurhouders niet om acht uur kunnen beginnen vanwege de overdracht en dat probleem ook speelt aan het eind van de middag. Inmiddels zijn er 6 avond spreekuren op de polikliniek, een activiteit die voor zowel patiënten als spreekuurhouders plezierig is door o.a. het makkelijk kunnen parkeren. Het ruimte probleem wordt hierdoor ook enigszins verlicht . De correspondentie m.b.t. de polikliniek verliep uitstekend.

4. Activiteiten 2011 De eerste 8 vervolgpoli’s voor AIOS zijn opgestart, verdere uitbreiding werden geremd door ruimte gebrek DIM. Commissie kwam elke maand bij elkaar. Meldingen namen in de loop van de tijd af. Meldingen werden besproken en aangepakt. Er waren 20 meldingen in 2011 Patiëntervaring.nl Patiëntervaring.nl is inmiddels eind 2011 weer opgepakt. Monitoring van de zorgpaden heeft plaats gevonden

10

Klinische Neurofysiologie 1. Personeel De formatie van de klinische neurofysiologie/MEG bestaat uit 4 klinisch neurofysiologen (3.4 fte; waarvan 2.6 vast, en 0.8 tijdelijk). dr. R.L.M. Strijers heeft met ingang van 2011 zijn werkzaamheden op de afdeling KNF van het VUmc met een dag per week terug gebracht. Een van de klinisch neurofysiologen heeft in de eerste drie maanden van 2011 0.6 in plaats van 1.0 fte gewerkt; sinds 14-2011 is hij weer fulltime werkzaam. Daarnaast bestaat de formatie uit twee fysici (1.25 fte waarvan 0.25 detachering vanuit de FMT), 10.3 fte aan laboranten, waarvan er 1.2 ten laste komt van de MEG. De secretariële ondersteuning komt van een vaste secretaresse die voor 0.5 fte MEG werkzaamheden en voor 0.5 fte aan KNF gerelateerde werkzaamheden doet. Daarnaast heeft een aantal onderzoekers en medewerkers van SEIN een nulaanstelling bij de KNF. In 2011 heeft een leerling laborant de afdeling verlaten. In 2011 is een nieuwe leerling laborant aangenomen, en een gediplomeerd laborant. Het is echter sinds de vacaturestop die in 2011 van kracht is geworden niet mogelijk om alle openstaande formatie voor KNF laboranten te vullen met gediplomeerden. Maandelijks is er een afdelingsoverleg met alle werknemers van de afdeling en teamoverleg met de laboranten. Maandelijks is er overleg tussen het afdelingshoofd, fysicus, hoofdlaborant en ICT. Er is een wekelijks stafoverleg waaraan de stafleden, de hoofdlaborant en de coördinerend fysicus deelnemen. De fysicus en het hoofd KNF overleggen wekelijks. Jaarlijks worden er jaargesprekken gevoerd met alle medewerkers, sinds 2011 voor wat betreft stafleden neurologen samen met het afdelingshoofd neurologie. De hoofdlaborant voert deze met de laboranten. Hierbij wordt vooral aandacht besteed aan wensen en mogelijkheden voor verdere ontwikkeling en specialisatie. Alle gediplomeerde laboranten hebben zich gespecialiseerd in een of meer aandachtsgebieden zoals bewaking van ruggenmerg operaties, complexe vasculaire ingrepen, plexus chirurgie, SDR, epilepsie/ tumor chirurgie, vaatdiagnostiek, slaapregistraties, EMG bij CTS of MEG. Naar verwachting zal de noodzaak voor specialisatie in de toekomst verder toenemen.

2. Patiëntenzorg/Verrichtingen Het nieuwe MEG systeem is, na vervanging eind 2009 / begin 2010, in 2011 weer volledig operationeel. In 2011 zijn 443 metingen verricht (2010: 287). Vooral het aantal klinische MEG verrichtingen in het kader van epilepsiechirurgie laat een duidelijke groei zien (van 36 in 2007 naar 99 in 2011). Daarnaast is in 2011 in samenwerking met SEIN en de afdeling neurochirurgie een epilepsie monitoring unit op afdeling 2C ingericht, waarmee een langer bestaande wens gerealiseerd is. De EMU SEIN / VUmc is eind 2011 operationeel geworden. In 2011 zijn de eerste twee patiënten met succes gemonitored. De EMU complementeert het zorgtraject rond de diagnostiek en behandeling van complexe therapieresistente epilepsiepatienten, in het bijzonder patiënten bij wie invasieve registratie met diepte elektroden noodzakelijk is. Klinische MEG registraties zijn arbeidsintensief (metingen duren één tot enkele uren; uitwerking vergt één of meer dagdelen) maar leveren tot € 900 per registratie op, en vormen daarmee een belangrijke bron van inkomsten. Het totale aantal verrichting in 2011 bedroeg 4658, aanzienlijk meer dan 2010 (4055). De groei heeft te maken met een toename van het aantal EEGs, het aantal EMGs, vaatonderzoek (van 40 in 2010 naar 126 in 2011) en MEGs (zie boven). De overige onderzoeken laten in grote lijnen het zelfde beeld zien als voorgaande jaren. Er is nog steeds sprake van een toenemende vraag naar meer complexe KNF (bewaking op OK; MEG; EMU). Het is daarbij niet altijd mogelijk om met bestaande middelen aan

11

alle vragen voor uitbreiding te voldoen. De keuzen die gemaakt worden zijn gebaseerd op beschikbaarheid van middelen en aansluiting bij wetenschappelijk onderzoek en zwaartepunten.

3. Onderwijs en opleiding Ook in 2011 heeft de afdeling KNF een volledige opleidingsbevoegdheid voor de opleiding van leerling laboranten KNF. De KNF is betrokken bij de opleiding van assistenten neurologie tot neuroloog. Stafleden KNF zijn veelvuldig betrokken bij de opleiding geneeskunde in de vorm van colleges en begeleiden van werkgroepen en ALCO onderwijs. Colleges worden ook verzorgd voor studenten neurowetenschappen en promovendi van ONWA. De KNF verzorgt jaarlijks een week onderwijs voor studenten van de opleiding Medische Natuurwetenschappen. Ieder jaar wordt in de maand oktober een vier weken durende cursus functional brain imaging vanuit de KNF gecoördineerd. Stafleden van de KNF participeren in landelijke nascholing (Boerhaave cursussen, Comenius leergangen voor leiderschap, stichting raad beroepsopleidingen laboranten KNF, KNF dagen) visitatie en van niet opleidingsafdelingen.

4. Wetenschappelijk onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek van de KNF en de MEG vindt voor een belangrijk deel plaats in nauwe samenwerking met de vier officieel erkende onderzoekslijnen van de afdeling neurologie. Het accent van het wetenschappelijk onderzoek ligt op het gebruik van MEG en EEG als technieken om complexe functionele netwerken in kaart te brengen bij verschillende neurologische aandoeningen (Dementie, MS, M.Parkinson en hersentumoren). In 2011 is de Storm van Leeuwen Magnus prijs van de Nederlandse vereniging voor neurologie uitgereikt aan een van de stafleden van de afdeling KNF. Daarnaast wordt ook onderzoek gedaan naar de rol van hersennetwerken bij het ontstaan van epilepsie. Dit onderzoek gebeurt in samenwerking met de neuro oncologie groep, de afdeling neurochirurgie en SEIN. In 2010 werd gestart om bij patiënten met diepte electroden metingen te doen op het niveau van individuele neuronen; dit onderzoek is in 2011 voortgezet. Dit onderzoek wordt gedaan in samenwerking met het NIN en de afdeling neurochirurgie van het VUmc.

12

Alzheimercentrum in 2011

Wetenschap Het eerste volle jaar in het nieuwe centrum stond meteen in het licht van spannende wetenschappelijke ontwikkelingen. Medio 2011 werden vanuit de NIA en Alzheimer Association de nieuwe criteria voor de ziekte van Alzheimer gepubliceerd (1). Buiten een auteurschap, geven de criteria voor het eerste een plaats aan het aanvullend onderzoek zoals dat jaren in het Alzheimercentrum is bestudeerd. Zowel hippocampusatrofie of MRI, liquordiagnostiek van Alzheimerspecifieke eiwitten, als amyloid PET hebben een plaats gekregen en veel van ons onderzoek heeft hiervoor de basis gelegd. In hetzelfde jaar verschenen de gereviseerde criteria voor FTD, waarin Yolande Pijnenburg een belangrijk aandeel had (2). Verder werd het jaar gekenmerkt door 4 promoties (3-6) en 2 bijzondere benoemingen die de banden tussen het centrum en de affiliatie (benoeming Prof Weinstein) en het ErasmusMC (benoeming Prof van Swieten) evident versterken en de nationale uitstraling vergroten. Laatstgenoemde en VUmc geneticus Peter Heutink publiceerden in Neuron hun vondst dat frontotemporale dementie in combinatie met ALS binnen families veroorzaakt wordt door een defect in een specifiek gen (C9orf72) op chromosoom 9 (7). Door de al sinds 2000 bijgehouden database van het Alzheimercentrum konden wij direct participeren in een klinische studie waarin gekeken werd naar de fenotypische variatie van dit gen, waarvan de publicatie zodoende al in februari 2012 kon verschijnen (Brain 2012). In hetzelfde tijdschrift verscheen van de hand van Wiesje van der Flier een review van het fenomeen microbleeds, waaraan binnen het Alzheimercentrum door Goos i.s.m de afdelingen radiologie en pathologie onderzoek wordt gedaan met unieke data vwb incidentie en klinische correlaten (8,9). Tot slot was er vanuit de samenwerking met de afdeling PET research een prachtig paper over de functie van de PgP pomp in de blood hersen barrière in het verwijderen van amyloid bij Alzheimerpatienten (10).

Persoonlijk -Philip Scheltens viel de eer de beurt om ‘geprofiled te worden in Lancet Neurology (11) en werd geïnaugureerd tot lid van KNAW op 28 september. Tevens werd hij op 1 juni benoemd tot wetenschappelijk directeur van het Parelsnoer Instituut (0.2 fte). -Wiesje van der Flier was lid van het scientific committee van de wereld Alzheimerconferentie in Parijs in juli -Pieter Jelle Visser en Philip Scheltens verkregen namens PSI de eerste subsidie van ZONMW in het kader van JPND, ter grootte van 9,5 miljoen euro voor Europees onderzoek naar standaardisatie van biomarkers voor Alzheimer en Parkinson. -Scheltens en van der Flier initieerden samen met Alzheimer Nederland en NFU het Deltaplan Dementie, een nationaal initiatief om het groeiende probleem van dementie het hoofd te bieden.

13

Geselecteerde referenties 1.

McKhann GM, Knopman DS, Chertkow H, Hyman BT, Jack CR Jr, Kawas CH, Klunk WE, Koroshetz WJ, Manly JJ, Mayeux R, Mohs RC, Morris JC, Rossor MN, Scheltens P, Carillo MC, Thies B, Weintraub S, Phelps CH. The diagnosis of dementia due to Alzheimer's disease: recommendations from the National Institute on Aging and the Alzheimer's Association workgroup. Alzheimers Dement 2011;7:263-269. 2. Rascovsky K, Hodges JR, Knopman D, Mendez MF, Kramer JH, Neuhaus J, van Swieten JC, Seelaar H, Dopper EG, Onyike CU, Hillis AE, Josephs KA, Boeve BF, Kertesz A, Seeley WW, Rankin KP, Johnson JK, Gorno-Tempini ML, Rosen H, Prioleau-Latham CE, Lee A, Kipps CM, Lillo P, Piguet O, Rohrer JD, Rossor MN, Warren JD, Fox NC, Galasko D, Salmon DP, Black SE, Mesulam M, Weintraub S, Dickerson BC, Diehl-Schmid J, Pasquier F, Deramecourt V, Lebert F, Pijnenburg Y, Chow TW, Manes F, Grafman J, Cappa SF, Freedman M, Grossman M, Miller BL. Sensitivity of revised diagnostic criteria for the behavioural variant of frontotemporal dementia. Brain. 2011 Sep;134(Pt 9):2456-77. 3. M.I. Kester: Biomarkers for Alzheimer’s pathology; Monitoring, predicting and understanding the disease (14-012011) 4. J.D. Sluimer: Visualizing the shrinking brain (28-04-11). 5. S.D Mulder: amyloid associated proteins in Alzheimer's disease (07-10-11) 6. S.A.M. Sikkes: measuring IADL in dementia (14-10-11) 7. Neuron. 2011 Oct 20;72(2):257-68. Epub 2011 Sep 21. 8. Cordonnier C, van der Flier WM. Brain microbleeds and Alzheimer's disease: innocent observation or key player? Brain. 2011 Feb;134(Pt 2):335-44. 9. Goos JDC, van der Flier WM, Knol DL, Pouwels PJW, Scheltens P, Barkhof F, Wattjes MP. Clinical Relevance of Improved Microbleed Detection by Susceptibility-Weighted Magnetic Resonance Imaging. Stroke 2011;42:18941900. 10. van Assema DM, Lubberink M, Bauer M, van der Flier WM, Schuit RC, WindhorstAD, Comans EF, Hoetjes NJ, Tolboom N, Langer O, Moller M, Scheltens P, Lammertsma AA, van Berckel BN. Blood-brain barrier P-glycoprotein function in Alzheimer's disease. Epub 2011 Nov 26. 11. Profile. Philip Scheltens: friendly face of Alzheimer’s disease research Lancet Neurology, 2011;10:208

14

MS Centrum in 2011 Het MS Centrum Amsterdam Vumc heeft een unieke klinische expertise, hetgeen ook toenemend landelijk herkend wordt. Het aantal verwezen patiënten steeg in 2011 met ruim 20%, van een krappe 400 naar ongeveer 480. Het betreft hier bijna zonder uitzondering second opinions, verwezen door neurologen uit vrijwel het hele land. Het merendeel van deze patiënten wordt verwezen in verband met specifieke vragen rondom de diagnose en behandeling. Medewerkers van het MS-Centrum zijn prominent betrokken bij belangrijke internationale ontwikkelingen op dit gebied. Zo is in 2011 de revisie van de wereldwijd toegepaste diagnostische criteria voor MS gepubliceerd [1]. Deze revisie is opgesteld door een internationaal panel onder voorzitterschap van Chris Polman. Het therapeutisch landschap voor MS wordt ook toenemend geprofileerd. Naast zogenaamde ‘eerste lijns behandelingen’ zijn er ook nieuwe ‘tweede lijns behandelingen’ in opkomst die gekenmerkt worden door het feit dat ze voor sommige patiëntengroepen uitermate effectief zijn, maar daarnaast ook potentieel bedreigende bijwerkingen kunnen hebben. Het gebruik van deze medicamenten vergt een zorgvuldige selectie van patiënten, een voortdurende aandacht met betrekking tot het voorkomen van ernstige bijwerkingen, en alertheid en onmiddelijke behandeling wanneer zo’n bijwerking dan toch optreedt. Veel van de verwijzingen naar het MS Centrum staan in het kader van deze complexe behandelvraagstukken, op welk gebied de neurologen van het MS Centrum experts zijn. Dit blijkt onder andere uit betrokkenheid bij een aantal in 2011 gepubliceerde internationale studies die uitgevoerd zijn rond deze behandelvragen [2-4]. Zo schreven Joep Killestein en Chris Polman (samen met Rick Rudick, Cleveland Clinic, USA) een Review over nieuwe orale behandelingen bij MS in het toonaangevende tijdschrift Lancet Neurology. Imaging vormt vanouds een belangrijk wetenschappelijk aandachtspunt binnen het MS Centrum. In dit opzicht is er een opvallende ‘paradigma shift’ aan het optreden, die ook al duidelijk wordt in een deel van de publicaties uit 2011. Traditioneel wordt MS beschouwd als een ziekte die voornamelijk gekenmerkt wordt door zogenaamde laesies in de witte stof. Imaging met hogere veldsterkte (7 Tesla) maakt duidelijk dat dit beeld genuanceerd moet worden [5]. Corticale laesies worden toenemend herkend, evenals het belang van weefselverlies in de grijze stof; deze beide –tot voor kort onderbelichte- aspecten blijken sterk bij te dragen aan de handicaps die MS patiënten over de tijd kunnen ontwikkelen [6,7]. Daarnaast geven ze aanleiding tot nieuwe pathofysiologische hypothesen. Onderzoek met Magneto-Encephalografie (MEG) toont aan dat er in de hersenen van patiënten met MS ook opvallende verstoringen zijn van functionele netwerken, een bevinding die ook aanleiding geeft tot nader onderzoek [8]. Er waren in het MS-Centrum in 2011 diverse promoties, waarvan een van een (tot kort tevoren) medewerker van de afdeling neurologie. Jack Zwemmer promoveerde op een proefschrift over de heterogeniteit van MS, vanuit een biomarker perspectief [9]. Het aantal inschrijvingen van neurologen voor de landelijke MS Masterclass scholing bleek zo groot dat deze tweedaagse bijscholing in 2011 twee maal georganiseerd werd. In oktober 2011 vond in Amsterdam het wereldcongres voor MS (ECTRIMS & ACTRIMS) plaats. Veel van de medewerkers van het MS Centrum speelden een rol bij de organisatie. Het bleek een groot succes: met meer dan 7000 deelnemers uit 94 landen het grootste MS congres ooit. Er waren 1400

15

abstracts ingediend waarvan uiteindelijk 977 gepresenteerd als posters en 69 als platformpresentatie. De openingsreceptie in het vernieuwde Scheepvaartmuseum, het officiële congres-diner in de Beurs van Berlage, en het ‘speakers-diner’ in het Amstelhotel werden door de buitenlandse gasten ook zeer op waarde geschat.

Geselecteerde referenties [1] Polman CH et al. Diagnostic Criteria for Multiple Sclerosis: 2010 Revisions to the McDonald Criteria. Ann Neurol 2011; 69: 292-302. [2] Comi G et al. Comparison of two dosing frequencies of subcutaneous interferon beta-1a in patients with a first clinical demyelinating event suggestive of MS: a phase 3 randomised controlled trial. Lancet Neurol 2011; 10: 33-41. [3] O’Connor PW et al. Disease activity return during natalizumab treatment interruption in patients with MS. Neurology 2011; 76: 1858-1865. [4] Killestein J, Rudick RA, Polman CH. Oral treatment in MS. Lancet Neurol 2011; 10: 1026-1034. [5] de Graaf WL et al. Lesion detection at 7 tesla in MS using magnetisation prepared 3D-FLAIR and 3D-DIR. Eur Radiology 2011, Epub ahead of print 2011, Aug 27. [6] Roosendaal SD et al. Grey matter volume in a large cohort of MS patients: relation to MRI parameters and disability. Mult Scler 2011; 17: 1098-1108. [7] Seewann A et al. Imaging the tip of the iceberg: visualization of cortical lesions in MS. Mult Scler 2011; 17: 1202-1210. [8] Schoonheim MM. Functional Connectivity Changes in MS Patients: A Graph Analytical Study of MEG Resting State Date. Human Brain Mapping 2011, Epub ahead of print, Sep 23. [9] Zwemmer JNP: Heterogeneity in multiple sclerosis; a bio-marker approach. Academisch proefschrift VU Amsterdam, 1502-2011.

Overzicht totaal publicaties MS Centrum Amsterdam Vumc over de jaren: Jaar 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Aantal publicaties 59 45 56 84 76 100

% high impact 48 44 52 62 48 52

16

Neurologische bewegingsstoornissen in 2011 De polikliniek voor Parkinson en andere neurologische bewegingsstoornissen was ook dit jaar een succes. Er werden ruim 200 nieuwe consulten gezien. Ongeveer tweederde hiervan betrof second opinions met een diagnostische dan wel therapeutische vraagstelling. De klinische expertise van VUmc op het gebied van de neurologische bewegingsstoornissen werd ook uitgedragen tijdens de regionale video-avonden, die tweemaal per jaar samen met de bewegingsstoornissengroep van het AMC georganiseerd worden. In juni werd vanuit de afdeling neurologie van VUmc een goed bezochte implementatiebijeenkomst voor (para)medici in Noord-Holland georganiseerd rond de multidisciplinaire richtlijn voor diagnostiek en behandeling van de ziekte van Parkinson. Als lid van de centrale werkgroep was Henk Berendse nauw betrokken bij het opstellen van deze richtlijn. In 2011 is er een groei geweest van het aantal patiënten dat behandeld wordt middels een tweedelijns behandeling zoals diepe hersenstimulatie of intraduodenaal levodopa. Het recente inzicht dat de ziekte van Parkinson veel meer is dan een geïsoleerde stoornis van het bewegen door een tekort aan dopamine heeft geleid tot een versterking van het focus op de cognitieve en neuropsychiatrische aspecten van de ziekte. Dankzij steun van de Raad van Bestuur is in 2011 het Centrum voor Neuropsychiatrie bij Parkinson opgericht, waarin de afdelingen neurologie en psychiatrie nauw samenwerken. Parallel aan deze ontwikkeling op het gebied van de zorg, is er ook in het wetenschappelijk onderzoek meer aandacht voor de neuropsychiatrische stoornissen. In 2011 zijn subsidies verworven voor onderzoeksprojecten gericht op de behandeling van depressie bij Parkinson door middel van lichttherapie (Odile van den Heuvel en Ysbrand van de Werf) en de behandeling van excessieve slaperigheid overdag (Elisabeth Foncke). Daarnaast is een onderzoekslijn opgezet gericht op de pathofysiologie en behandeling van hallucinaties bij Parkinson. Door participatie in het International Parkinson Disease Genomics Consortium is een bijdrage geleverd aan de ontdekking van risicogenen voor de ziekte van Parkinson middels genome wide association studies (1,2,3). Dergelijke risicogenen vormen aanknopingspunten voor het onderzoek naar targets voor een ziektemodificerende behandeling, zoals dat binnen Neuroscience Campus Amsterdam plaatsvindt. Een centraal pathogenetisch mechanisme bij de ziekte van Parkinson is eiwitstress. Uit het onderzoek van Micha Wilhelmus is gebleken dat het zogenaamde weefsel transglutaminase hierbij waarschijnlijk een belangrijke factor is (4). In een samenwerking met Wilma van de Berg en Connie Jimenez zijn in post mortem verkregen hersenweefsel met behulp van proteomics nieuwe eiwitten geïdentificeerd die een rol zouden kunnen spelen bij het ontstaan van de ziekte van Parkinson en bovendien als biomarkers zouden kunnen dienen (5). Veranderingen in functionele hersennetwerken spelen een belangrijke pathofysiologische rol bij zowel de motorische als niet-motorische aspecten van de ziekte van Parkinson. Deze veranderingen zijn zowel in rust als tijdens het uitvoeren van bewegingen aantoonbaar en blijken al in een vroeg ziektestadium op te treden (6,7). In 2011 is een nieuwe techniek ontwikkeld die het mogelijk maakt de veranderingen in functionele hersennetwerken beter anatomisch te lokaliseren en tegelijkertijd het verstorende effect van volumegeleiding te verminderen (8). Per 1 november 2011 is Henk Berendse benoemd tot hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen. Sinds mei 2011 is hij voorzitter van de Nederlandse Werkgroep Bewegingsstoornissen.

17

Geselecteerde referenties (1)

Nalls MA et al. Imputation of sequence variants for identification of genetic risks for Parkinson's disease: a metaanalysis of genome-wide association studies. Lancet 2011;377:641-649.

(2)

Simón-Sánchez J et al. Genome-wide association study confirms extant PD risk loci among the Dutch. Eur J Hum Genet 2011;19:655-661.

(3)

Plagnol V et al. A two-stage meta-analysis identifies several new loci for Parkinson’s disease. PLoS Genetics 2011;7:1-9

(4)

Wilhelmus MM et al. Presence of tissue transglutaminase in granular endoplasmic reticulum is characteristic of melanized neurons in Parkinson's disease brain. Brain Pathol 2011; 21: 130-139.

(5)

Van Dijk KD et al. The proteome of the locus ceruleus in Parkinson's disease: relevance to pathogenesis. Brain Pathol; epub: doi 10.1111/j.1750-3639.2011.00540.x

(6)

Vardy AN, Van Wegen EEH, Kwakkel G, Berendse HW, Beek PJ, Daffertshofer A. Slowing of M1 activity in Parkinson’s disease during rest and movement – an MEG study. Clin Neurophysiol 2011;122:789-795.

(7)

Gomez C, Olde Dubbelink KTE, Stam CJ, Abasolo D, Berendse HW, Hornero R. Complexity analysis of resting-state MEG activity in early-stage Parkinson’s disease patients. Ann Biomed Engineering 2011;39:2935-2944.

(8)

Hillebrand A, Barnes GR, Bosboom JL, Berendse HW, Stam CJ. Frequency-dependent functional connectivity within resting-state networks: An atlas-based MEG beamformer solution. Neuroimage 2011; epub, doi:10.1016/j.neuroimage.2011.11.005

18

NEURO-ONCOLOGIE in 2011

De Neuro-Oncologie houdt zich bezig met de diagnostiek en behandeling van patiënten met tumoren die in het zenuwstelsel ontstaan (primaire hersentumoren) en patiënten met metastasen in het zenuwstelsel van tumoren elders in het lichaam (secundaire hersentumoren of hersenmetastasen). Daarnaast worden ook paraneoplastische neurologische aandoeningen en neurologische complicaties van de behandeling van kanker (chemotherapie, radiotherapie) tot de neuro-oncologie gerekend. Nadat in 2010 de zorg voor patiënten met maligne primaire hersentumoren vanuit het AMC naar het VUmc was overgegaan, is in de loop van 2011 het aantal patiënten dat met een glioom op de multidisciplinaire polikliniek voor neuro-oncologie werd behandeld verder toegenomen. Er werden voorbereidingen getroffen om het multidisciplinaire spreekuur verder uit te breiden met participatie door de neurochirurgie. Het aantal patiënten dat werd besproken in de hersentumorwerkgroep nam zodanig toe dat één bespreking per week onvoldoende bleek. Er werd derhalve besloten op zowel op maandagmiddag als op woensdagmiddag een multidisciplinaire bespreking te organiseren. Aan deze besprekingen nemen zowel de primaire behandelaars (neurologen, neurochirurgen, radiotherapeuten en medisch oncologen) als de neuropathologen en neuroradiologen deel. Verder zijn regelmatig andere specialisten als gast bij de bespreking aanwezig (hematologen, longartsen, etc.) en uiteraard wordt de bespreking gefrequenteerd door AIOS’ neurologie en neurochirurgie en als een belangrijke bijdrage aan de opleiding gezien. Gemiddeld worden per week circa 15 patiënten op deze bijeenkomsten besproken. Een toenemend aantal patiënten met gliomen werd behandeld in het kader van internationale fase III-trials, meestal in EORTC-verband. Adequate klinische controle is van belang voor de evaluatie van bestaande (vaak belastende) behandelingen en voor de evaluatie van nieuwe behandelvormen. De afdeling neurologie heeft veel expertise t.a.v. deze ‘response monitoring’. De gestandaardiseerde follow-up van alle glioompatiënten die op de multidisciplinaire polikliniek met chemotherapie worden behandeld werd ook in 2011 gecontinueerd. Dit zogenaamde TOX-protocol, waarvoor informed consent van de patiënt vereist is, werd gecoördineerd door de neuro-oncologische promovendi en de gespecialiseerde neuro-oncologische verpleegkundigen. Niet alleen de neuro-oncologische patiëntenzorg, maar ook de research nam toe. De diverse projecten waren ook nu ondergebracht bij CCA/V-ICI, alhoewel de aard van sommige delen van het onderzoek (epilepsie, cerebrale netwerken, cognitie) sterke overlap heeft met het onderzoek binnen de Neuroscience Campus Amsterdam. De frequentie van de researchbespreking die aanvankelijk eens in de twee maanden werd georganiseerd en die een sterk inventariserend karakter had (update van de stand van zaken van diverse onderzoekprojecten), werd in de loop van 2011 uitgebreid naar één maal per maand. Daarbij werd nu het eerste deel van de bespreking gewijd aan een inhoudelijke discussie over de initiatie en de voortgang van researchprojecten. De research op neuro-oncologisch gebied werd steeds nadrukkelijker gekenmerkt door samenwerkingsverbanden. Het onderzoek op het gebied van kwaliteit van leven werd traditiegetrouw in nauwe samenwerking met het MC Haaglanden in Den Haag en met het onderzoekinstituut EMGO+ uitgevoerd. Ook waren er hier internationale samenwerkingsverbanden met researchpartners in Oostenrijk, in Schotland en in Frankrijk. Op het gebied van cognitie, cerebrale netwerkfuncties en epilepsie was er samenwerking met de afdeling medische psychologie,

19

met de Klinische Neurofysiologie, met de afdeling neuropathologie van het AMC, met de afdeling nucleaire geneeskunde en PET-research en met SEIN. Het laboratoriumgerichte onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met de Micro-array Facility van het CCA en de afdeling Pathologie van het VUmc en richtte zich onder meer op DNA copy number alterations bij laaggradige glioompatiënten. Voorts werd samenwerking met de afdeling Neurochirurgie van het VUmc en de afdeling Neurologie van het Massachusets General Hospital in Boston, USA in het kader van een studie naar de waarde van exosomen in response monitoring van glioompatiënten geïntensiveerd. De multidisciplinaire samenwerking werd nog eens benadrukt door de organisatie van een gezamenlijke bijeenkomst die tot doel had om nieuwe ideeën te genereren en die als “brainstorm” werd geafficheerd. Deze bijeenkomst vond in augustus 2011 plaats op een externe locatie en werd gekenmerkt door een groot enthousiasme van alle betrokken disciplines. Er werden tijdens deze bijeenkomst twee ideeën voor multidisciplinaire projecten gegenereerd, die later werden uitgewerkt.

Geselecteerde referenties (WpR) Sizoo EM, Pasman HRW, Buttolo J, Heimans JJ, Klein M, Deliens L, Reijneveld JC, Taphoorn MJB Decision-making in the end-of-life phase of high-grade glioma patients. Eur J Cancer 2011. (WpR) Groot M de, Aronica E, Heimans JJ, Reijneveld JC. Synaptic vesicle protein 2A predicts response to levetiracetam in glioma patients. Neurology 77 (6), 532-9, 2011. (WpR) Groot M de, Iyer A, Heimans JJ, Reijneveld JC, Aronica E. Adenosine kinase is up-regulated in epilepsy-associated brain tumors and in the peritumoral cortex. Epilepsia 2011. (WpR) Groot M de, Reijneveld JC, Aronica E, Heimans JJ. Epilepsy in brain tumor patients: focal epilepsy requires focal treatment. Brain 2011. (WpR) Froklage FEAM, Reijneveld JC, Heimans JJ. Pharmacogenetic insights of central neurotoxicity of cancer chemotherapy. Pharmacogenomics 12 (3), 379-95, 2011. (WpR) Vos MJ, Berkhof J, Hoekstra OS, Bosma I, Sizoo E, Heimans JJ, Reijneveld JC, Sanchez E, Lagerwaard FJ, Buter J, Noske DP, Postma TJ. MRI and Thallium-201 SPECT in the prediction of survival in glioma. Neuroradiology 2011. (WpR) Reijneveld JC Richtlijn Hersenmetastasen is geen kookboek! Ned Tijdschr Geneesk 2011 (WpR) Van den Bent MJ, Wefel JS, Schiff D, Taphoorn MJB, Jaeckle K, Junck L, Armstrong T, Choucair A, Waldman AD, Gorlia T, Chamberlain M, Baumert BG, Vogelbaum MA, Macdonald DR, Reardon DA, Wen PY, Chang SM, Jacobs AH. Response assessment in neuro-oncology (a report of the RANO group): assessment of outcome in trials of diffuse low-grade gliomas. Lancet Oncol 2011;12:583-593 (WpR) Aaronson NK, Taphoorn MJB, Heimans JJ, Postma TJ, Gundy CM, Beute GN, Slotman BJ, Klein M. Compromised health-related quality of life in patients with low-grade glioma. J Clin Oncol 2011;29:4430-4435 (WpR) Mokhtari F, Ducray F, Kros JM, Gorlia T, Idbaih A, Taphoorn M, Wesseling P, Hoang-Xuan K, van den Bent M, Sanson M. Alpha-internexin expression predicts outcome in anaplastic oligodendroglial tumors and may positively impact the efficacy of chemotherapy: European Organisation for Research and Treatment of Cancer Trial 26951. Cancer 2011;117:3014-3026 (WpR) Maringwa J, Quinten C, King M, Ringash J, Osoba D, Coens C, Martinelli F, Reeve BB, Gotay C, Greimel E, Flechtner H, Cleeland CS, Schmucker-von Koch J, Weis J, van den Bent MJ, Stupp R, Taphoorn MJ, Bottomley A, on behalf of the EORTC PROBE Project and Brain Cancer Group. Minimal clinically meaningful differences for the EORT QLQ-C30 and EORTC QLQBN20 scales in brain cancer patients. Ann Oncol 2011;22:2107-2112

20

Onderwijs Bachelor VUmc Compas In 2011 is voor de vierde keer de 6 weken durende derdejaarscursus “Zenuwstelsel & Zintuigen” gegeven. Uiteindelijk hebben 331 studenten hierop een voldoende gehaald (2010: 345). De inhoud van de cursus is in te zien via blackboard (inloggen noodzakelijk). Er heeft in 2011 geen formele evaluatie van de cursus plaatsgevonden. VUmc Compas Master 1 Elke drie weken is ook in 2011 een groep van gemiddeld 24 masterstudenten (VUmc: 8) begonnen aan de samen met de afdeling psychiatrie gegeven cursus M1.3. In totaal stroomden 101 studenten in. Voor de exacte invulling van de leerstage: zie blackboard (inloggen noodzakelijk). Aan het einde van de leerstage vindt er een kennistoets plaats. Deze wordt in het algemeen goed gemaakt. Er vindt continue monitoring plaats van de toetsresultaten. Nieuwe toetsvragen worden op regelmatige basis vervaardigd. De cursus wordt continu geëvalueerd op alle locaties. Gemiddeld ligt het totaaloordeel over deze stage (over alle deelnemende ziekenhuizen) bij 3,8 op een schaal van 0-5. VUmc Compas Master 2 Elke week beginnen 8 studenten aan hun werkstage neurologie (M2.3.2), waarvan 2 op het VUmc. In eerste maanden van 2011 waren dit er meer per week, waardoor uiteindelijk 125 studenten in VUmc bij de afdeling neurologie instroomden. De stage duurt 4 weken, zodat op het VUmc steeds 8 master2 studenten (“co-assistenten”) aanwezig zijn. De verdeling van de master-2 studenten over de geaffilieerde ziekenhuizen is als volgt: Ziekenhuis VUmc

Aantal master-2 studenten 7/8

Spaarne Ziekenhuis

3

St. Antonius

2

SLAZ

4

Kennemer Gasthuis

2

Amstelland

2

Gemini Ziekenhuis

1

MC Zuiderzee

1

Westfriesgasthuis

1

Tergooiziekenhuizen

1 24/25

Zie blackboard voor meer informatie over de inhoud van de cursus. Overigens wordt miv 2012 weer een uitbreiding van het aantal stageplaatsen voorzien (N=28). Ook deze cursus wordt continu geëvalueerd. In 2011 scoorden alle ziekenhuizen gezamenlijk 3,98 als algemene beoordeling (ook hier schaal 0-5). VUmc Compas Master 3 In 2011 begonnen de eerste studenten met hun semi-artsstage neurologie, de 16 weken durende opvolger van het voormalige 8 weken durende oudste co-schap. Inmiddels zijn er steeds twee semi-

21

artsstagiairs aanwezig in het VUmc. De eerste indrukken zijn gunstig, net als in de geaffilieerde ziekenhuizen, waar ook plaatsingsmogelijkheden zijn.

22

De opleiding tot neuroloog 2010 was voor de opleiding een turbulent jaar. In oktober werd de opleiding gevisiteerd en de voorbereiding op deze visitatie was intensiever dan anders. De reden hiervoor was tweeledig. In de eerste plaats is de wijze van visiteren per 1 januari 2011 veranderd. De KNMG en de MSRC gaan met ingang van die datum op een andere wijze kijken naar de opleidingen. Met name zal er gekeken worden naar de wijze waarop met het opleiden wordt omgegaan in termen van kwaliteitsbeleid: in hoeverre zijn de kwaliteit en de inhoud van de opleiding onderwerp van een continue kwaliteitscyclus? Om vertrouwd te raken met deze andere zienswijze en met de implicaties die dat heeft voor het beoordelen van een opleiding had de MSRC (via het Kernconsilium neurologie) verzocht om de visitatie van de opleiding neurologie in het VUmc bij wijze van proef op de nieuwe wijze te laten begeleiden, c.q. plaatsvinden, ondanks het feit dat deze nog in 2010 plaatsvond. In de tweede plaats is er inmiddels een landelijk opleidingsplan Neurologie, dat binnen het Kernconsilium – en na veel vallen en opstaan - tot stand is gekomen. Dit plan beschrijft de inhoud van de opleiding zeer uitvoerig in termen van vereiste competenties, stages, wijzen van toetsing, etc. Aan de hand van dit landelijke “masterplan” wordt voor iedere opleiding een locaal opleidingsplan geschreven. En de beoordeling van de inhoud van dit locale opleidingsplan zal in de toekomst steeds meer een onderdeel van de visitatie zijn. Om de visitatie goed voor te bereiden en daarbij tegemoet te komen aan de nieuwe eisen van visiteren heeft de MSRC twee begeleiders voorgesteld, te weten Corry den Rooijen, onderwijskundig medewerker van de KNMG en Paul Blok, patholoog en secretaris van de MSRC. In een aantal bijeenkomsten met een selectie van AIOS’ en leden van de opleidingsgroep hebben beide begeleiders de opleiding “doorgelicht”, waarbij sterke en zwakke punten aan het licht kwamen. Daarnaast is door de opleider en de plaatsvervangend opleider gezamenlijk een voorzet geschreven voor een locaal opleidingsplan. De invulling van de diverse stages is vervolgens geschreven door kleine groepen van stafleden/opleiders en AIOS’. Hiermee is bereikt dat de betrokkenheid van de opleidingsgroep en de arts-assistenten maximaal is gestimuleerd. Dit proces is continu gevolgd tijdens de vergaderingen van de opleidingscommissie en besproken in de plenaire opleidingsbijeenkomsten. De meest ingrijpende veranderingen die dit locale opleidingsplan kenmerken zijn de plaats van de SEH-stage en de stage voor een “oudste AIOS”. Gezien de toenemend zware rol voor de artsassistenten op de SEH en het belang van een goede kennis van acute neurologie bij de diensten, is besloten om de SEH-stage helemaal aan het begin van de opleiding te plannen. De directe begeleiding vindt plaats door de “oudste AIOS” die hiermee ervaring opdoet in het geven van supervisie. Deze oudste AIOS speelt tevens een rol bij het geven van supervisie aan de artsassistenten die op de opnamezalen werken. De visitatie van de opleiding vond plaats op 28 oktober en verliep zonder grote problemen. De voorwaarden, waaraan voldaan moet worden binnen een termijn van twee jaar zijn allemaal goed uitvoerbaar.

23

Ondanks het feit dat de opleidingsbevoegdheid van de afdeling met een termijn van vijf jaar is verlengd en het rapport van de visitatiecommissie positief uitviel, is de werklast van de AIOS’ in toenemende mate tot een probleem geworden. Dit bleek vooral op de verpleegeenheid waar dikwijls sprake was van een structurele onderbezetting. De dubbele bezetting van AIOS’ tijdens delen van de diensten (de “spitsuren” op de SEH) heeft nog extra druk op het systeem gezet. En het ziet ernaar uit dat de acute neurologie in de toekomst meer en meer tijd gaat kosten, waarbij de leidende rol die de SEH van het VUmc binnen de regio speelt de belangrijkste factor is. Zowel de traumatologie als de vasculaire neurologie vergen veel tijd en inspanning van dienstdoende AIOS’. Een werklastmeting van de AIOS, die in het begin van het jaar plaatsvond, bevestigde dit beeld. Het opleidingsklimaat werd als veilig en laagdrempelig bestempeld, maar de werklast en het aantal gemaakte uren (vooral op de klinische zorgeenheid). Het opleidingsklimaat werd in 2010 voor het eerst getoetst met behulp van de D-Rect en de SET-Q, meetinstrumenten die ontwikkeld zijn om zowel de opleiding als geheel te evalueren als om aan individuele opleiders feed-back te geven. De uitkomsten van de metingen werden plenair besproken, waarbij overigens de individuele beoordelingsrapporten niet expliciet aan de orde werden gesteld. Alle AIOS waren langzamerhand vertrouwd geraakt met het gebruik van het portfolio, dat min of meer als persoonlijk logboek van de opleiding wort gehanteerd. Hierin komen ook de uitkomsten terecht van de zogenaamde KPB’s. Deze laatste vormen de weerslag van het feedback-moment dat een staflid met een opleidingsassistent heeft. Alle denkbare competenties kunnen op deze manier onderdeel vormen van beoordeling. Het hanteren van de KPB als instrument om feedback te geven werd gedurende 2010 steeds beter. Mede debet hieraan was het stenisch bijhouden van de “KPBstand” door de plaatsvervangend opleider, die aan het eind van het jaar ook een prijs uitdeelde aan de AIOS met de meeste KPB’s.

24

PUBLICATIES AFDELING NEUROLOGIE VU MEDISCH CENTRUM 2011 DISSERTATIES: Hofstra WA. Circadian rhythmicity and epilepsy: the significance of chronobiological time. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 4 maart 2011. Promotor: CJ Stam Copromotor: AW de Weerd Kester, MI. Biomarkers for Alzheimer’s pathology; monitoring, predicting and understanding the disease. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 14 januari 2011. Promotoren: Ph Scheltens MA Blankenstein Copromotor: WM van der Flier Korteweg T. MRI in multiple sclerosis: from diagnosis to prognosis. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 11 januari 2011. Promotoren: F Barkhof CH Polman Copromotor: H Vrenken Mulder SD. Amyloid associated proteins in Alzheimer’s disease. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 7 oktober 2011. Promotoren: MA Blankenstein Ph Scheltens Copromotor: R Veerhuis Sikkes SAM. Measuring IADL in dementia. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 14 oktober 2011. Promotoren: Ph Scheltens BMJ Uitdehaag Copromotoren: YAL Pijnenburg ESM de Lange-de Klerk Sluimer JD. Visualizing the shrinking brain: longitudinal MR studies in the spectrum of cognitive decline. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 28 april 2011. Promotoren: F Barkhof Ph Scheltens Copromotoren: WM van der Flier H. Vrenken Zwemmer JNP. Heterogeneity in multiple sclerosis: a bio-marker approach. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam 15 februari 2011. Promotoren: CH Polman BMJ Uitdehaag Copromotor: F Barkhof

25

WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES (Referee systeem): Aaronson NK, Taphoorn MJB, Heimans JJ, Postma TJ, Gundy CM, Beute GN, Slotman BJ, Klein M. Compromised health-related quality of life in patients with low-grade glioma. J Clin Oncol 2011;29:4430-4435. Albert MS, DeKosky ST, Dickson D, Dubois B, Feldman HH, Fox NC, Gamst A, Holtzman DM, Jagust WJ, Petersen RC, Snyder PJ, Carrillo MC, Thies B, Phelps CH. The diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer's disease: Recommendations from the National Institute on Aging and Alzheimer's Association workgroup. Alzheimers Dement 2011;7:270-279. Aronica E, Zurolo E, Iyer A, de Groot M, Anink J, Carbonell C, van Vliet EA, Baayen JC, Boison D, Gorter JA. Upregulation of adenosine kinase in astrocytes in experimental and human temporal lobe epilepsy. Epilepsia 2011;52:1645-1655. Bateman RJ, Aisen PS, de Strooper B, Fox NC, Lemere CA, Ringman JM, Salloway S, Sperling RA, Windisch M, Xiong C. Autosomal-dominant Alzheimer's disease: a review and proposal for the prevention of Alzheimer's disease. Alzheimers Res Ther 2011;3(1):1-13. Bazelier MT, van Staa TP, Uitdehaag BMJ, Cooper C, Leufkens HGM, Vestergaard P, Bentzen J, de Vries F. The risk of fracture in patients with multiple sclerosis: the UK general practice research database. J Bone Miner Res 2011;26:2271-2279. Belhawi SMK, Hoefnagels FWA, Baaijen JC, Sanchez Aliaga E, Reijneveld JC, Heimans JJ, Barkhof F, Vandertop WP, de Witt Hamer PC. Early postoperative MRI overestimates residual tumour after resection of gliomas with no or minimal enhancement. Eur Radiol 2011;21:1526-1534. van den Bent MJ, Wefel JS, Schiff D, Taphoorn MJB, Jaeckle K, Junck L, Armstrong T, Choucair A, Waldman AD, Gorlia T, Chamberlain M, Baumert BG, Vogelbaum MA, Macdonald DR, Reardon DA, Wen PY, Chang SM, Jacobs AH. Response assessment in neuro-oncology (a report of the RANO group): assessment of outcome in trials of diffuse low-grade gliomas. Lancet Oncol 2011;12:583-593. Berendse HW, Roos DS, Raijmakers P, Doty RL. Motor and non-motor correlates of olfactory dysfunction in Parkinson's disease. J Neurol Sci 2011;310:21-24. Beukers RJ, Foncke EMJ, van der Meer JN, Veltman DJ, Tijssen MAJ. Functional magnetic resonance imaging evidence of incomplete maternal imprinting in myoclonus-dystonia. Arch Neurol 2011;68:802-805. Beukers RJ, van der Meer JN, van der Salm SM, Foncke EM, Veltman DJ, Tijssen MAJ. Severity of dystonia is correlated with putaminal gray matter changes in myoclonus-dystonia. Eur J Neurol 2011;18:906-912. Bodini B, Battaglini M, De Stefano N, Khaleeli Z, Barkhof F, Chard D, Filippi M, Montalban X, Polman C, Rovaris M, Rovira A, Samson R, Miller D, Thompson A, Ciccarelli O. T2 lesion location really matters: a 10 year follow-up study in primary progressive multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:72-77. Boersma M, Smit DJA, de Bie HMA, van Baal GCM, Boomsma DI, de Geus EJC, Delemarre-van de Waal HA, Stam CJ. Network analysis of resting state EEG in the developing young brain: Structure comes with maturation. Hum Brain Mapp 2011;32:413-425. Booij J, Berendse HW. Monitoring therapeutic effects in Parkinson's disease by serial imaging of the nigrostriatal dopaminergic pathway. J Neurol Sci 2011;310:40-43. Borgers AJ, Romeijn N, van Someren E, Fliers E, Alkemade A, Bisschop PH. Compression of the optic chiasm is associated with permanent shorter sleep duration in patients with pituitary insufficiency. Clin Endocrinol (Oxf) 2011;75:347-353. Brodaty H, Breteler MMB, Dekosky ST, Dorenlot P, Fratiglioni L, Hock C, Kenigsberg P-A, Scheltens P, de Strooper B. The world of dementia beyond 2020.

26

J Am Geriatr Soc 2011;59:923-927. Bush WS, McCauley JL, deJager PL, Dudek SM, Hafler DA, Gibson RA, Matthews PM, Kappos L, Naegelin Y, Polman CH, Hauser SL, Oksenberg J, Haines JL, Ritchie MD, the International Multiple Sclerosis Genetics Consortium. A knowledge-driven interaction analysis reveals potential neurodegenerative mechanism of multiple sclerosis susceptibility. Genes Immun 2011;12:335-340. Calmels C, Foutren M, Stam CJ. Influences of instructions and expertise on the mechanisms involved during a working memory task: an EEG study. J Psychophysiol 2011;25:105-115. Cardoso MJ, Clarkson MJ, Ridgway GR, Modat M, Fox NC, Ourselin S,and The Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. LoAd: A locally adaptive cortical segmentation algorithm. Neuroimage 2011;56:1386-1397. Chiang GC, Insel PS, Tosun D, Schuff N, Truran-Sacrey D, Raptentsetsang ST, Thompson PM, Reiman EM, Jack CR Jr, Fox NC, Jagust WJ, Harvey DJ, Beckett LA, Gamst A, Aisen PS, Petersen RC, Weiner MW, for the Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. Impact of apolipoprotein ɛ4-cerebrospinal fluid beta-amyloid interaction on hippocampal volume loss over 1 year in mild cognitive impairment. Alzheimers Dement 2011;7:514-520. Clarkson MJ, Cardoso MJ, Ridgway GR, Modat M, Leung KK, Rohrer JD, Fox NC, Ourselin S. A comparison of voxel and surface based cortical thickness estimation methods. Neuroimage 2011;57:856-865. Contarino MF, Foncke EM, Cath DC, Schuurman PR, Speelman JD, Tijssen MAJ. Effect of pallidal deep brain stimulation on psychiatric smptoms in myoclonus-dystonia due to ε-sarcoglycan mutations. Arch Neurol 2011;68:1087-1088. Conti L, Palma E, Roseti C, Lauro C, Cipriani R, de Groot M, Aronica E, Limatola C. Anomalous levels of Cl(-) transporters cause a decrease of GABAergic inhibition in human peritumoral epileptic cortex. Epilepsia 2011;52:1635-1644. Cordonnier C, van der Flier WM. Brain microbleeds and Alzheimer's disease: innocent observation or key player? Brain 2011;134:335-344. Douw L, Schoonheim MM, Landi D, van der Meer ML, Geurts JJG, Reijneveld JC, Klein M, Stam CJ. Cognition is related to resting-state small-world network topology: an MEG study. Neuroscience 2011;175:169-177. June 6- June 9, 2011. Echávarri C, Aalten P, Uylings HBM, Jacobs HIL, Visser PJ, Gronenschild EHBM, Verhey FRJ, Burgmans S. Atrophy in the parahippocampal gyrus as an early biomarker of Alzheimer's disease. Brain Struct Funct 2011;215:265-271. Eikelenboom MJ, Uitdehaag BMJ, Petzold A. Blood and CSF biomarker dynamics in multiple sclerosis: implications for data interpretation. Mult Scler Int 2011;Article ID 823176:1- 6. Elias-Sonnenschein LS, Viechtbauer W, Ramakers IHGB, Verhey FRJ, Visser PJ. Predictive value of APOE-ε4 allele for progression from MCI to AD-type dementia: a meta-analysis. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:1149-1156. van den Elskamp IJ, Knol DL, Uitdehaag BMJ, Barkhof F. Modeling MR maging enhancing-lesion volumes in multiple sclerosis: application in clinical trials. AJNR Am J Neuroradiol 2011;32:2093-2097. Feldman FH, Scheltens Ph, Dubois B, on behalf of the International Working Group for New Research Criteria for AD. New lexicon and criteria for the diagnosis of Alzheimer's disease – Authors' reply. Lancet Neurol 2011;11:300-301. van der Flier WM, Pijnenburg YAL Fox NC, Scheltens P. Early-onset versus late-onset Alzheimer's disease: the case of the missing APOE ε4 allele. Lancet Neurol 2011;10:280-288. Fonteijn HM, Clarkson MJ, Modat M, Barnes J, Lehmann M, Ourselin S, Fox NC, Alexander DC. An event-based

27

disease progression model and its application to familial Alzheimer's disease. Inf Process Med Imaging 2011;22:748-759. Fox NC, Ridgway GR, Schott JM.Algorithms, atrophy and Alzheimer's disease. Cautionary tales for clinical trials. Neuroimage 2011;57:15-18. Freedman MS, Bar-Or A, Oger J, Traboulsee A, Patry D, Young C, Olsson T, Li D, Hartung H-P, Krantz M, Ferenczi L, Verco T, on behalf of the MAESTRO-01 Investigators (waaronder Polman C). A phase III study evaluating the efficacy and safety of MBP8298 in secondary progressive MS. Neurology 2011;77:1551-1560. Froklage FEAM, Reijneveld JC, Heimans JJ. Central neurotoxicity in cancer chemotherapy: pharmacogenetic insights. Pharmacogenomics 2011;12:379-395. Gao FQ, Swartz RH, Scheltens P, Leibovitch FS, Kiss A, Honjo K, Black SE. Complexity of MRI white matter hyperintensity assessments in relation to cognition in aging and dementia from the sunnybrook dementia study. J Alzheimers Dis 2011;26:379-388. Gehring K, Aaronson NK, Taphoorn MJB, Sitskoorn MM. A description of a cognitive rehabilitation programme evaluated in brain tumour patients with mild to moderate cognitive deficits. Clin Rehabil 2011;25:675-692. Gehring K, Aaronson NK, Gundy CM, Taphoorn MJB, Sitskoorn MM. Predictors of neuropsychological improvement following cgnitive reabilitation in patients with gliomas. J Int Neuropsychol Soc 2011;17:256-266. + Erratum: J Int Neuropsychol Soc 2011;17:384. Geurts JJG, Roosendaal SD, Calabrese M, Ciccarelli O, Agosta F, Chard DT, Gass A, Huerga E, Moraal B, Pareto D, Rocca MA, Wattjes MP, Yousry TA, Uitdehaag BMJ, Barkhof F, on behalf of the MAGNIMS Study Group. Consensus recommendations for MS cortical lesion scoring using double inversion recovery MRI. Neurology 2011;76:418-424. Gómez C, Olde Dubbelink KTE, Stam CJ, Abásolo D, Berendse HW, Hornero R. Complexity analysis of restingstate MEG activity in early-stage Parkinson's disease patients. Ann Biomed Eng 2011;39:2935-2944. Goos JDC, van der Flier WM, Knol DL, Pouwels PJW, Scheltens P, Barkhof F, Wattjes MP. Clinical Relevance of Improved Microbleed Detection by Susceptibility-Weighted Magnetic Resonance Imaging. Stroke 2011;42:1894-1900. Gouw AA, Seewann A, van der Flier WM, Barkhof F, Rozemuller AM, Scheltens P, Geurts JJG. Heterogeneity of small vessel disease: a systematic review of MRI and histopathology correlations. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:126-135. de Groot M, Aronica E, Heimans JJ, Reijneveld JC. Synaptic vesicle protein 2A predicts response to levetiracetam in patients with glioma. Neurology 2011;77:532-539. Hampel H, Wilcock G, Andrieu S, Aisen P, Blennow K, K B, Carrillo M, Fox NC, Frisoni GB, Isaac M, Lovestone S, Nordberg A, Prvulovic D, Sampaio C, Scheltens P, Weiner M, Winblad B, Coley N, Vellas B, for the Oxford Task Force Group. Biomarkers for Alzheimer's disease therapeutic trials. Prog Neurobiol 2011;95:579-593. Hars M, Hars M, Stam CJ, Calmels C. Effects of visual context upon functional connectivity during observation of biological motions. PLoS ONE 2011;6(10): e25903. Hart MH, de Vrieze H, Wouters D, Wolbink GJ, Killestein J, de Groot ER, Aarden LA, Rispens T. Differential effect of drug interference in immunogenicity assays. J Immunol Methods 2011;372:196-203. van Harten AC, Kester MI, Visser PJ, Blankenstein MA, Pijnenburg YAL, van der Flier WM, Scheltens P. Tau and p-tau as CSF biomarkers in dementia: a meta-analysis. Clin Chem Lab Med 2011;49:353-366. Hartung HP, Freedman MS, Polman CH, Edan G, Kappos L, Miller DH, Montalbán X, Barkhof F, Petkau J, White

28

R, Sahajpal V, Knappertz V, Beckmann K, Lanius V, Sandbrink R, Pohl C, for the BENEFIT Study Group. Interferon β-1b-neutralizing antibodies 5 years after clinically isolated syndrome. Neurology 2011;77:835-843. Helgeland G, Petzold A, Luckman SP, Gilhus NE, Plant GT, Romi FR. Matrix metalloproteinases in myasthenia gravis. Eur Neurol 2011;65:53-58. van den Heuvel OA, Mataix-Cols D, Zwitser G, Cath DC, van der Werf YD, Groenewegen HJ, van Balkom AJLM, Veltman DJ. Common limbic and frontal-striatal disturbances in patients with obsessive compulsive disorder, panic disorder and hypochondriasis. Psychol Med 2011;41:2399-2410. Hillebrand A, Barnes GR. Practical constraints on estimation of source extent with MEG beamformers. Neuroimage 2011;54:2732-2740. Hindriks R, Bijma F, van Dijk BW, Stam CJ, van der Werf YD, van Someren EJW, de Munck JC, van der Vaart AW. Data-driven modeling of phase interactions between spontaneous MEG oscillations. Hum Brain Mapp 2011;32:1161-1178. Hindriks R, Bijma F, van Dijk BW, van der Werf YD, van Someren EJW, van der Vaart AW. Dynamics underlying spontaneous human alpha oscillations: A data-driven approach. Neuroimage 2011;57:440-451. Hohlfeld R, Barkhof F, Polman C. Future clinical challenges in multiple sclerosis: Relevance to sphingosine 1phosphate receptor modulator therapy. Neurology 2011;76(Suppl 3):S28-S37. Hollingworth P, Harold D, Sims R, Gerrish A, Lambert JC, Carrasquillo MM, Abraham R, Hamshere ML, Pahwa JS, Moskvina V, Dowzell K, Jones N, Stretton A, Thomas C, Richards A, Ivanov D, Widdowson C, Chapman J, Lovestone S, Powell J, Proitsi P, Lupton MK, Brayne C, Rubinsztein DC, Gill M, Lawlor B, Lynch A, Brown KS, Passmore PA, Craig D, McGuinness B, Todd S, Holmes C, Mann D, Smith AD, Beaumont H, Warden D, Wilcock G, Love S, Kehoe PG, Hooper NM, Vardy ER, Hardy J, Mead S, Fox NC, et al. Common variants at ABCA7, MS4A6A/MS4A4E, EPHA1, CD33 and CD2AP are associated with Alzheimer's disease. Nat Genet 2011;43:429-436. Hu H, Meijer OG, van Dieën JH, Hodges PW, Bruijn SM, Strijers RL, Nanayakkara PWB, van Royen BJ, Wu WH, Xia C. Is the psoas a hip flexor in the active straight leg raise? Eur Spine J 2011;20:759-765. International Multiple Sclerosis Genetics Consortium. (waaronder Polman C.) The genetic association of variants in CD6, TNFRSF1A and IRF8 to multiple sclerosis: a multicenter case-control study. PLoS One 2011;6(4):e18813. International Parkinson Disease Genomics Consortium. (waaronder Berendse HW, van Dijk KD.) Imputation of sequence variants for identification of genetic risks for Parkinson's disease: a meta-analysis of genome-wide association studies. Lancet 2011;377:641-649 . International Parkinson Disease Genomics Consortium (IPDGC). Wellcome Trust Case Control Consortium 2 (WTCCC2) (waaronder Berendse HW, van Dijk KD.) A two-stage meta-analysis identifies several new loci for Parkinson's disease PLoS Genetics 2011;7(6):e1002142. Jack CR Jr, Barkhof F, Bernstein MA, Cantillon M, Cole PE, Decarli C, Dubois B, Duchesne S, Fox NC, Frisoni GB, Hampel H, Hill DL, Johnson K, Mangin JF, Scheltens P, Schwarz AJ, Sperling R, Suhy J, Thompson PM, Weiner M, Foster NL. Steps to standardization and validation of hippocampal volumetry as a biomarker in clinical trials and diagnostic criterion for Alzheimer's disease. Alzheimers Dement 2011;7:474-485. Jansen C, Parchi P, Jelles B, Gouw AA, Beunders G, van Spaendonk RML, van de Kamp JM, Lemstra AW, Capellari S, Rozemuller AJM. The first case of fatal familial insomnia (FFI) in the Netherlands: a patient from Egyptian descent with concurrent 4 repeat tau deposits. Neuropathol Appl Neurobiol 2011;37:549-553. Jensen HA, Loukogeorgakis S, Yannopoulos F, Rimpiläinen E, Petzold A, Tuominen H, Lepola P, MacAllister RJ, Deanfield JE, Mäkelä T, Alestalo K, Kiviluoma K, Anttila V, Tsang V, Juvonen T. Remote ischemic preconditioning

29

protects the brain against injury after hypothermic circulatory arrest. Circulation 2011;123:714-721. Johannesma PC, van der Klift HM, van Grieken NCT, Troost D, te Riele H, Jacobs MAJM, Postma TJ, Heideman DAM, Tops CMJ, Wijnen JTh, Menko FH. Childhood brain tumours due to germline bi-allelic mismatch repair gene mutations. Clin Genet 2011;80:243-255. Jokinen H, Gouw AA, Madureira S, Ylikoski R, van Straaten ECW, van der Flier WM, Barkhof F, Scheltens P, Fazekas F, Schmidt R, Verdelho A, Ferro JM, Pantoni L, Inzitari D, Erkinjuntti T, On behalf of the LADIS Study Group. Incident lacunes influence cognitive decline: The LADIS study. Neurology 2011;76:1872-1878. de Jong-Hagelstein M, van de Sandt-Koenderman WME, Prins ND, Dippel DWJ, Koudstaal PJ, Visch-Brink EG. Efficacy of early cognitive-linguistic treatment and communicative treatment in aphasia after stroke: a randomised controlled trial (RATS-2). J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:399-404. Kamphuis PJGH, Verhey FRJ, Olde Rikkert MGM, Twisk JWR, Swinkels SHN, Scheltens P. Effect of a medical food on body mass index and activities of daily living in patients with Alzheimer's disease: secondary analyses from a randomized, controlled trial. J Nutr Health Aging 2011;15:672-676. Kamphuis PJGH, Verhey FRJ, Olde Rikkert MGM, Twisk JWR, Swinkels SHN, Scheltens P. Efficacy of a medical food on cognition in Alzheimer's disease: results from secondary analyses of a randomized, controlled trial. J Nutr Health Aging 2011;15:720-724. Kempen JCE, de Groot V, Knol DL, Polman CH, Lankhorst GJ, Beckerman H. Community walking can be assessed using a 10 metre timed walk test. Mult Scler J 2011; 17:980-990. Kerklaan JP, Lycklama á Nijeholt GJ, Wiggenraad RGJ, Berghuis B, Postma TJ, Taphoorn MJB. SMART syndrome: a late reversible complication after radiation therapy for brain tumours. J Neurol 2011;258:1098-1104. Kester MI, Verwey NA, van Elk EJ, Blankenstein MA, Scheltens P, van der Flier WM. Progression from MCI to AD: Predictive value of CSF Abeta42 is modified by APOE genotype. Neurobiol Aging 2011;32:1372-1378. Ketelslegers IA, Modderman PW, Vennegoor A, Killestein J, Hamann D, Hintzen RQ. Antibodies against aquaporin-4 in neuromyelitis optica: distinction between recurrent and monophasic patients. Mult Scler J 2011;17:1527-1530. Killestein J, Polman CH. Determinants of interferon β efficacy in patients with multiple sclerosis. Nat Rev Neurol 2011;7:221-228. Killestein J, Rudick RA, Polman CH. Oral treatment for multiple sclerosis Lancet Neurol 2011;10:1026-1034. Kim S, Swaminathan S, Shen L, Risacher SL, Nho K, Foroud T, Shaw LM, Trojanowski JQ, Potkin SG, Huentelman MJ, Craig DW, DeChairo BM, Aisen PS, Petersen RC, Weiner MW, Saykin AJ, for the Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. (waaronder o.a. Fox N.) Genome-wide association study of CSF biomarkers Aβ142, t-tau, and p-tau181p in the ADNI cohort. Neurology 2011;76:69-79. Kim S, Chang R, Teunissen C, Gebremichael Y, Petzold A. Neurofilament stoichiometry simulations during neurodegeneration suggest a remarkable self-sufficient and stable in vivo protein structure. J Neurol Sci 2011;307:132-138. Klein M, Heimans JJ, Aaronson NK et al. Department of error: Effect of radiotherapy and other treatment-related factors on mid-term to long-term cognitive sequelae in low-grade gliomas: a comparative study (vol 360, pg 1361, 2002). Lancet 2011;377:1654. Knight WD, Kim LG, Douiri A, Frost C, Rossor MN, Fox NC. Acceleration of cortical thinning in familial Alzheimer's disease. Neurobiol Aging 2011;32:1765-1773.

30

Knight WD, Okello AA, Ryan NS, Turkheimer FE, Rodríguez Martinez de Llano S, Edison P, Douglas J, Fox NC, Brooks DJ, Rossor MN. Carbon-11-Pittsburgh compound B positron emission tomography imaging of amyloid deposition in presenilin 1 mutation carriers. Brain 2011;134:293-300. Koedam ELGE, Lehmann M, van der Flier WM, Scheltens P, Pijnenburg YAL, Fox N, Barkhof F, Wattjes MP. Visual assessment of posterior atrophy development of a MRI rating scale. Eur Radiol 2011;21:2618-2625. Koel-Simmelink MJA, Teunissen CE, Behradkia P, Blankenstein MA, Petzold A. The neurofilament light chain is not stable in vitro. Ann Neurol 2011;69:1065-1066. Kragt JJ, Nielsen JM, van der Linden FAH, Polman CH, Uitdehaag BMJ. Disease progression in multiple sclerosis: combining physicians' and patients' perspectives? Mult Scler J 2011;17:234-240. Kuhle J, Leppert D, Petzold A, Regeniter A, Schindler C, Mehling M, Anthony DC, Kappos L, Lindberg RLP. Neurofilament heavy chain in CSF correlates with relapses and disability in multiple sclerosis. Neurology 2011;76:1206-1213. Kuhle J, Petzold A. What makes a prognostic biomarker in CNS diseases: strategies for targeted biomarker discovery? Part 1: acute and monophasic diseases. Expert Opin Med Diagn 2011;5:333-346. Kuhle J, Petzold A. What makes a prognostic biomarker in CNS diseases: strategies for targeted biomarker discovery? Part 2: chronic progressive and relapsing disease. Expert Opin Med Diagn 2011;5:393-410. The LADIS Study Group, Poggesi A, Pantoni L, Inzitari D, Fazekas F, Ferro J, O'Brien J, Hennerici M, Scheltens P, Erkinjuntti T, Visser M, Langhorne P, Chabriat H, Waldemar G, Wallin A, Wahlund A. 2001-2011: A decade of the LADIS (Leukoaraiosis And DISability) study: what have we learned about white matter changes and smallvessel disease? Cerebrovasc Dis 2011;32:577-588. Lashley T, Rohrer JD, Bandopadhyay R, Fry C, Ahmed Z, Isaacs AM, Brelstaff JH, Borroni B, Warren JD, Troakes C, King A, Al-Saraj S, Newcombe J, Quinn N, Ostergaard K, Schøder HD, Bojsen-Møller M, Braendgaard H, Fox NC, Rossor MN, Lees AJ, Holton JL, Revesz T. A comparative clinical, pathological, biochemical and genetic study of fused in sarcoma proteinopathies. Brain 2011;134:2548-2564. Lee LF, Axtell R, Tu GH, Logronio K, Dilley J, Yu J, Rickert M, Han B, Evering W, Walker MG, Shi J, de Jong BA, Killestein J, Polman CH, Steinman L, Lin JC. IL-7 promotes TH1 development and serum IL-7 predicts clinical response to interferon-β in multiple sclerosis. Sci Transl Med 2011;3:93ra68. Leenaars CHC, Dematteis M, Joosten RNJMA, Eggels L, Sandberg H, Schirris M, Feenstra MGP, van Someren EJW. A new automated method for rat sleep deprivation with minimal confounding effects on corticosterone and locomotor activity. J Neurosci Methods 2011;196:107-117. Lehmann M, Barnes J, Ridgway GR, Wattam-Bell J, Warrington EK, Fox NC, Crutch SJ. Basic visual function and cortical thickness patterns in posterior cortical atrophy. Cereb Cortex 2011;21:2122-2132. Lehmann M, Crutch SJ, Ridgway GR, Ridha BH, Barnes J, Warrington EK, Rossor MN, Fox NC. Cortical thickness and voxel-based morphometry in posterior cortical atrophy and typical Alzheimer's disease. Neurobiol Aging 2011;32:1466-1476. Leung KK, Barnes J, Modat M, Ridgway GR, Bartlett JW, Fox NC, Ourselin S, and the Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative. Brain MAPS: An automated, accurate and robust brain extraction technique using a template library. Neuroimage 2011;55:1091-1108. Li C, Wang H, de Haan W, Stam CJ, Van Mieghem P. The correlation of metrics in complex networks with applications in functional brain networks.

31

J Stat Mech-Theory Exp 2011:Article number P11018. Lieverse R, van Someren EJW, Nielen MMA, Uitdehaag BMJ, Smit JH, Hoogendijk WJG. Bright light treatment in elderly patients with nonseasonal major depressive disorder: a randomized placebo-controlled trial. Arch Gen Psychiatry 2011;68:61-70. Lu CH, Kalmar B, Malaspina A, Greensmith L, Petzold A. A method to solubilise protein aggregates for immunoassay quantification which overcomes the neurofilament "hook" effect. J Neurosci Methods 2011;195:143-150. McKhann GM, Knopman DS, Chertkow H, Hyman BT, Jack CR Jr, Kawas CH, Klunk WE, Koroshetz WJ, Manly JJ, Mayeux R, Mohs RC, Morris JC, Rossor MN, Scheltens P, Carillo MC, Thies B, Weintraub S, Phelps CH. The diagnosis of dementia due to Alzheimer's disease: recommendations from the National Institute on Aging and the Alzheimer's Association workgroup. Alzheimers Dement 2011;7:263-269. Macmanus DG, Miller DH, Kappos L, Gold R, Havrdova E, Limmroth V, Polman CH, Schmierer K, Yousry TA, Eraksoy M, Meluzinova E, Dufek M, Yang M, O'Neill GN, Dawson K. BG-12 reduces evolution of new enhancing lesions to T1-hypointense lesions in patients with multiple sclerosis. J Neurol 2011;258:449-456. Mahoney CJ, Rohrer JD, Goll JC, Fox NC, Rossor MN, Warren JD. Structural neuroanatomy of tinnitus and hyperacusis in semantic dementia. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:1274-1278. Maringwa J, Quinten C, King M, Ringash J, Osoba D, Coens C, Martinelli F, Reeve BB, Gotay C, Greimel E, Flechtner H, Cleeland CS, Schmucker-Von Koch J, Weis J, van den Bent MJ, Stupp R, Taphoorn MJ, Bottomley A, on behalf of the EORTC PROBE Project and Brain Cancer Group. Minimal clinically meaningful differences for the EORTC QLQ-C30 and EORTC QLQ-BN20 scales in brain cancer patients. Ann Oncol 2011;22:2107-2112. Maringwa JT, Quinten C, King M, Ringash J, Osoba D, Coens C, Martinelli F, Vercauteren J, Cleeland CS, Flechtner H, Gotay C, Greimel E, Taphoorn MJ, Reeve BB, Koch JS, Weis J, Smit EF, van Meerbeeck JP, Bottomley A, on behalf of the EORTC PROBE project and the Lung Cancer Group. Minimal important differences for interpreting health-related quality of life scores from the EORTC QLQ-C30 in lung cancer patients participating in randomized controlled trials. Support Care Cancer 2011;19:1753-1760. Martinelli F, Quinten C, Maringwa JT, Coens C, Vercauteren J, Cleeland CS, Flechtner H, Gotay C, Greimel E, King M, Mendoza T, Osoba D, Reeve BB, Ringash J, Koch JS, Shi Q, Taphoorn MJ, Weis J, Bottomley A, on behalf of the European Organisation for Research and Treatment of Cancer Clinical Groups. Examining the relationships among health-related quality-of-life indicators in cancer patients participating in clinical trials: a pooled study of baseline EORTC QLQ-C30 data. Expert Rev Pharmacoecon Outcomes Res 2011;11:587-599. Maruta C, Guerreiro M, de Mendonça A, Hort J, Scheltens P. The use of neuropsychological tests across Europe: the need for a consensus in the use of assessment tools for dementia. Eur J Neurol 2011;18:279-286. Meijer JH, Elbertse E, Boesveldt S, Berendse HW, Verdaasdonk RM. Using the initial systolic time interval to assess cardiac autonomic function in Parkinson’s disease. J Electr Bioimp 2011;2:98-101. Mokhtari K, Ducray F, Kros JM, Gorlia T, Idbaih A, Taphoorn M, Wesseling P, Hoang-Xuan K, van den Bent M, Sanson M. Alpha-internexin expression predicts outcome in anaplastic oligodendroglial tumors and may positively impact the efficacy of chemotherapy: European organization for research and treatment of cancer trial 26951. Cancer 2011;117:3014-3026. Mokkink LB, Knol DL, Uitdehaag BMJ. Factor structure of Guy's Neurological Disability Scale in a sample of Dutch patients with multiple sclerosis. Mult Scler J 2011;17:1498-1503. Nielsen JM, Pohl C, Polman CH, Barkhof F, Freedman MS, Edan G, Miller DH, Bauer L, Sandbrink R, Kappos L, Uitdehaag BMJ. Correction: Prognostic implications of a carefully performed neurological assessment in patients with a first event suggestive of multiple sclerosis. BMC Neurol 2011;11:19.

32

Norberg J, Graff C, Almkvist O, Ewers M, Frisoni GB, Frölich L, Hampel H, Jones RW, Kehoe PG, Lenoir H, Minthon L, Nobili F, Olde Rikkert M, Rigaud A-S, Scheltens P, Soininen H, Spiru L, Tsolaki M, Wahlund L-O, Vellas B, Wilcock G, Elias-Sonnenschein LS, Verhey FRJ, Visser PJ. Regional differences in effects of APOE ε4 on cognitive impairment in non-demented subjects. Dement Geriatr Cogn Disord 2011;32:135-142. O'Brien J, Scheltens P. Clinical use of neuroimaging in dementia: an international perspective. Int Psychogeriatr 2011;23(suppl 2):S3-S5. O'Connor PW, Goodman A, Kappos L, Lublin FD, Miller DH, Polman C, Rudick RA, Aschenbach W, Lucas N. Disease activity return during natalizumab treatment interruption in patients with multiple sclerosis. Neurology 2011;76:1858-1865. O’Connor S, Ali E, Al-Sabah S, Anwar D, Bergström E, Brown KE, Buckberry J, Buckley S, Collins M, Denton J, Dorling KM, Dowle A, Duffey P, Edwards HGM, Faria EC, Gardner P, Gledhil Al, Heaton K, Heron C, Janawa R, Keely BJ, King D, Masinton A, Penkman K, Petzold A, Pickering MD, Rumsby M, Schutkowski H, Shackleton KA, Thomas J, Thomas-Oates J, Usai M-R, Wilson AS, O'Connor T. Exceptional preservation of a prehistoric human brain from Heslington, Yorkshire, UK J Archaeological Sci 2011;38 1641-1654. Ossenkoppele R, van Berckel BNM, Prins ND. Amyloid imaging in prodromal Alzheimer's disease. Alzheimers Res Ther 2011;3(5):26. Oudega ML, van Exel E, Wattjes MP, Comijs HC, Scheltens P, Barkhof F, Eikelenboom P, de Craen AJM, Beekman ATF, Stek ML. White matter hyperintensities, medial temporal lobe atrophy, cortical atrophy, and response to electroconvulsive therapy in severely depressed elderly patients. J Clin Psychiatry 2011;72:104-112. Patsopoulos NA, the Bayer Pharma MS Genetics Working Group, the Steering Committees of Studies Evaluating IFNb-1b and a CCR1-antagonist, ANZgene Consortium, GeneMSA, International Multiple Sclerosis Genetics Consortium (waaronder Polman CH), Bakker, PIW. Genome-wide meta-analysis identifies novel multiple sclerosis susceptibility loci. Ann Neurol 2011;70:897-912. Perry G, Adjamian P, Thai NJ, Holliday IE, Hillebrand A, Barnes GR. Retinotopic mapping of the primary visual cortex - a challenge for MEG imaging of the human cortex. Eur J Neurosci 2011;34:652-661. Petzold A, Tozer DJ, Schmierer K. Axonal damage in the making: Neurofilament phosphorylation, proton mobility and magnetisation transfer in multiple sclerosis normal appearing white matter. Exp Neurol 2011;232:234-239. Petzold A, Worthington V, Appleby I, Kerr ME, Kitchen N, Smith M. Cerebrospinal fluid ferritin level, a sensitive diagnostic test in late-presenting subarachnoid hemorrhage. J Stroke Cerebrovasc Dis 2011;20:489-493. Petzold A, Marignier R, Verbeek MM, Confavreux C. Glial but not axonal protein biomarkers as a new supportive diagnostic criteria for Devic neuromyelitis optica? Preliminary results on 188 patients with different neurological diseases. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:467-469. Petzold A, Tisdall MM, Girbes AR, Martinian L, Thom M, Kitchen N, Smith M. In vivo monitoring of neuronal loss in traumatic brain injury: a microdialysis study. Brain 2011;134:464-483. Petzold A, Geurts JJG, Nakashima I, Butzkueven H, Weissert R. Neurodegeneration in MS and NMO: the eye and the blood, Mult Scler Int 2011;2:Article ID 842797 Petzold A, Kappos L, Filippi M, Hintzen R. Reply: “Evidence for acute neurotoxicity after chemotherapy”. Ann Neurol 2011;69:1064-1065. Petzold A, Worthington V. Reply: Normal CSF ferritin levels in MS suggest against etiologic role of chronic venous insufficiency. Neurology 2011;76:2130-2131. Petzold A, Barkhof F, Polman C. Reply: Normal CSF ferritin levels in MS suggest against etiologic role of chronic

33

venous insufficiency. Neurology 2011;76:2131-2132. Phillips JT, Giovannoni G, Lublin FD, O'Connor PW, Polman CH, Willoughby E, Aschenbach W, Pace A, Hyde R, Munschauer FE. Sustained improvement in Expanded Disability Status Scale as a new efficacy measure of neurological change in multiple sclerosis: treatment effects with natalizumab in patients with relapsing multiple sclerosis. Mult Scler J 2011;17: 970-979. Pievani M, de Haan W, Wu T, Seeley WW, Frisoni GB. Functional network disruption in the degenerative dementias. Lancet Neurol 2011;10:829-843. van de Pol L, Gertz H-J, Scheltens P, Wolf H. Hippocampal atrophy in subcortical vascular dementia. Neurodegener Dis 2011;8:465-469. van de Poll-Franse LV, Mols F, Gundy CM, Creutzberg CL, Nout RA, Verdonck-de Leeuw IM, Taphoorn MJ, Aaronson NK. Normative data for the EORTC QLQ-C30 and EORTC-sexuality items in the general Dutch population. Eur J Cancer 2011;47:667-675. Polman CH, Reingold SC, Banwell B, Clanet M, Cohen JA, Filippi M, Fujihara K, Havrdova E, Hutchinson M, Kappos L, Lublin FD, Montalban X, O'Connor P, Sandberg-Wollheim M, Thompson AJ, Waubant E, Weinshenker B, Wolinsky JS. Diagnostic criteria for multiple sclerosis: 2010 revisions to the McDonald criteria. Ann Neurol 2011;69:292-302. Polman CH, Montalban X, for the International Panel on Diagnosis of MS. Reply: Cerebrospinal fluid analysis in the 2010 revised McDonald’s Multiple Sclerosis Diagnostic Criteria. Ann Neurol 2011;70:183-184. Ann Neurol 2011;70:521. Quinten C, Maringwa J, Gotay CC, Martinelli F, Coens C, Reeve BB, Flechtner H, Greimel E, King M, Osoba D, Cleeland C, Ringash J, Schmucker-Von Koch J, Taphoorn MJB, Weis J, Bottomley A. Patient self-reports of symptoms and clinician ratings as predictors of overall cancer survival. J Natl Cancer Inst 2011;103:1851-1858. Rascovsky K, Hodges JR, Knopman D, Mendez MF, Kramer JH, Neuhaus J, van Swieten JC, Seelaar H, Dopper EGP, Onyike CU, Hillis AE, Josephs KA, Boeve BF, Kertesz A, Seeley WW, Rankin KP, Johnson JK, GornoTempini ML, Rosen H, Prioleau-Latham CE, Lee A, Kipps CM, Lillo P, Piguet O, Rohrer JD, Rossor MN, Warren JD, Fox NC, Galasko D, Salmon DP, Black SE, Mesulam M, Weintraub S, Dickerson BC, Diehl-Schmid J, Pasquier F, Deramecourt V, Lebert F, Pijnenburg Y, Chow TW, Manes F, Grafman J, Cappa SF, Freedman M, Grossman M, Miller BL. Sensitivity of revised diagnostic criteria for the behavioural variant of frontotemporal dementia. Brain 2011;134:2456-2477. Reijneveld JC, Douw L. Comment: Brain hodotopy: from esoteric concept to practical surgical applications. Neurosurgery 2011;68;1723. Riemann D, Spiegelhalder K, Espie C, Pollmächer T, Léger D, Bassetti C, van Someren E. Chronic Insomnia: Clinical and Research Challenges - An Agenda. Pharmacopsychiatry 2011;44:1-14. Rietberg MB, van Wegen EEH, Uitdehaag BMJ, Kwakkel G. The association between perceived fatigue and actual level of physical activity in multiple sclerosis. Mult Scler J 2011;17:1231-1237. Rispens T, van Leeuwen A, Vennegoor A, Killestein J, Aalberse RC, Wolbink GJ, Aarden LA. Measurement of serum levels of natalizumab, an immunoglobulin G4 therapeutic monoclonal antibody. Anal Biochem 2011;411:271-276. Rohrer JD, Lashley T, Holton J, Revesz T, Urwin H, Isaacs AM, Fox NC, Rossor MN, Warren J. The clinical and neuroanatomical phenotype of FUS associated frontotemporal lobar degeneration. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:1405-1407. Rohrer JD, Lashley T, Schott JM, Warren JE, Mead S, Isaacs AM, Beck J, Hardy J, de Silva R, Warrington E, Troakes C, Al-Sarraj S, King A, Borroni B, Clarkson MJ, Ourselin S, Holton JL, Fox NC, Revesz T, Rossor MN, Warren JD. Clinical and neuroanatomical signatures of tissue pathology in frontotemporal lobar degeneration.

34

Brain 2011;134:2565-2581. Romeijn N, van Someren EJW. Correlated fluctuations of daytime skin temperature and vigilance. J Biol Rhythms 2011;26:68-77. Roosendaal SD, Bendfeldt K, Vrenken H, Polman CH, Borgwardt S, Radue EW, Kappos L, Pelletier D, Hauser SL, Matthews PM, Barkhof F, Geurts JJG. Grey matter volume in a large cohort of MS patients: relation to MRI parameters and disability. Mult Scler J 2011;17:1098-1106. Rovaris M, Rocca MA, Barkhof F, Calabrese M, De Stefano N, Khalil M, Fazekas F, Fisniku L, Gallo P, Miller DH, Montalban X, Polman C, Rovira A, Sombekke MH, Sormani MP, Stromillo ML, Filippi M. Relationship between brain MRI lesion load and short-term disease evolution in non-disabling MS: a large-scale, multicentre study. Mult Scler J 2011;17:319-326. Ryberg C, Rostrup E, Paulson OB, Barkhof F, Scheltens P, van Straaten ECW, van der Flier WM, Fazekas F, Schmidt R, Ferro JM, Baezner H, Erkinjuntti T, Jokinen H, Wahlund L-O, Poggesi A, Pantoni L, Inzitari D, Waldemar G, and on behalf of the LADIS study group. Corpus callosum atrophy as a predictor of age-related cognitive and motor impairment: A 3-year follow-up of the LADIS study cohort. J Neurol Sci 2011;307:100-105. Scheltens P, Rockwood K. How golden is the gold standard of neuropathology in dementia? Alzheimers Dement 2011;7:486-489. Scher AI, Xu Y, Korf ESC, Hartley SW, Witter MP, Scheltens P, White LR, Thompson PM, Toga AW, Valentino DJ, Launer LJ. Hippocampal morphometry in population-based incident Alzheimer's disease and vascular dementia: the HAAS. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:373-377. Scherder E, Eggermont L, Visscher C, Scheltens P, Swaab D. Understanding higher level gait disturbances in mild dementia in order to improve rehabilitation; 'Last in - first out'. Neurosci Biobehav Rev 2011;35:699-714. van Schie PEM, Schothorst M, Dallmeijer AJ, Vermeulen RJ, van Ouwerkerk WJR, Strijers RLM, Becher JG. Short- and long-term effects of selective dorsal rhizotomy on gross motor function in ambulatory children with spastic diplegia. J Neurosurg Pediatr 2011;7:557-562. Schmidt R, Schmidt H, Haybaeck J, Loitfelder M, Weis S, Cavalieri M, Seiler S, Enzinger C, Ropele S, Erkinjuntti T, Pantoni L, Scheltens P, Fazekas F, Jellinger K. Heterogeneity in age-related white matter changes. Acta Neuropathol 2011;122:171-178. Schott JM, Warren JD, Barkhof F, Rossor MN, Fox NC. Suspected early dementia. BMJ 2011;343:d5568:1-5. Scolding NJ, Wilson H, Hohlfeld R, Polman C, Leite MI, Gilhus NE. Cerebral vasculitis. In: Gilhus NE, Barnes M, Brainin M(eds), European handbook of neurological management. Oxford, John WileyBlackwell Publishing, 2011:485-489. Seelaar H, Rohrer JD, Pijnenburg YAL, Fox NC, van Swieten JC. Clinical, genetic and pathological heterogeneity of frontotemporal dementia: a review. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:476-486. Seewann A, Vrenken H, Kooi E-J, van der Valk P, Knol DL, Polman CH, Pouwels PJW, Barkhof F, Geurts JJG. Imaging the tip of the iceberg: visualization of cortical lesions in multiple sclerosis. Mult Scler J 2011;17:1202-1210. Sellner J, Patel A, Dassan P, Brown MM, Petzold A. Hyperacute detection of neurofilament heavy chain in serum following stroke: a transient sign. Neurochem Res 2011;36:2287-2291. Sikkes SAM, Visser PJ, Knol DL, de Lange-de Klerk ES, Tsolaki M, Frisoni GB, Nobili F, Spiru L, Rigaud AS, Frölich L, Olde Rikkert M, Soininen H, Touchon J, Wilcock G, Boada M, Hampel H, Bullock R, Vellas B, Pijnenburg YAL, Scheltens P, Verhey FR, Uitdehaag BMJ. Do instrumental activities of daily living predict dementia at 1- and 2-year follow-up? Findings from the development of screening guidelines and diagnostic criteria for predementia Alzheimer's disease study. J Am Geriatr Soc 2011;59:2273-2281.

35

Sikkes SAM, Knol DL, van den Berg MT, de Lange-de Klerk ESM, Scheltens P, Klein M, Pijnenburg YAL, Uitdehaag, BMJ. An informant questionnaire for detecting Alzheimer's disease: are some items better than others? J Int Neuropsychol Soc 2011;17:674-681. Simón-Sánchez J, van Hilten JJ, van de Warrenburg B, Post B, Berendse HW, Arepalli S, Hernandez DG, de Bie RMA, Velseboer D, Scheffer H, Bloem B, van Dijk KD, Rivadeneira F, Hofman A, Uitterlinden AG, Rizzu P, Bochdanovits Z, Singleton AB, Heutink P. Genome-wide association study confirms extant PD risk loci among the Dutch. Eur J Hum Genet 2011;19:655-661. Sims R, Dwyer S, Harold D, Gerrish A, Hollingworth P, Chapman J, Jones N, Abraham R, Ivanov D, Pahwa JS, Moskvina V, Dowzell K, Thomas C, Stretton A, Lovestone S, Powell J, Proitsi P, Lupton MK, Brayne C, Rubinsztein DC, Gill M, Lawlor B, Lynch A, Morgan K, Brown KS, Passmore PA, Craig D, McGuiness B, Todd S, Johnston JA, Holmes C, Mann D, Smith AD, Love S, Kehoe PG, Hardy J, Mead S, Fox N, Rossor M, Collinge J, Livingston G, Bass NJ, Gurling H, McQuillin A, Jones L, Holmans PA, O'Donovan M, Owen MJ, Williams J. No evidence that extended tracts of homozygosity are associated with Alzheimer's disease. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet 2011;156:764-771. Sira MS, Ridha BH, Petzold A, Plant GT. Ocular flutter following adenoviral conjunctivitis in an adult Neuro-ophthalmol 2011;35:22 - 23. Smits LL, Liedorp M, Koene T, Roos-Reuling IEW, Lemstra AW, Scheltens P, Stam CJ, van der Flier WM. EEG abnormalities are associated with different cgnitive profiles in Alzheimer’s disease. Dement Geriatr Cogn Disord 2011;31:1-6. Smolders J, Hupperts R, Barkhof F, Grimaldi LME, Holmoy T, Killestein J, Rieckmann P, Schluep M, Vieth R, Hostalek U, Ghazi-Visser L, Beelke M, on behalf of the SOLAR study group. Efficacy of vitamin D(3) as add-on therapy in patients with relapsing-remitting multiple sclerosis receiving subcutaneous interferon beta-1a: A phase II, multicenter, double-blind, randomized, placebo-controlled trial. J Neurol Sci 2011;311:44-49. Sombekke MH, Vellinga MM, Uitdehaag BMJ, Barkhof F, Polman CH, Arteta D, Tejedor D, Martinez A, Crusius JBA, Peña AS, Geurts JGJ, Vrenken H. Genetic correlations of brain lesion distribution in multiple sclerosis: an exploratory study. AJNR Am J Neuroradiol 2011;32:695-703. Sombekke MH, Jafari N, Bendfeldt K, Mueller-Lenke N, Radue EW, Naegelin Y, Kappos L, Matthews PM, Polman CH, Barkhof F, Hintzen R, Geurts JJG. No influence of KIF1B on neurodegenerative markers in multiple sclerosis. Neurology 2011;76:1843-1845. Sombekke MH, van der Voort LF, Kragt JJ, Nielsen JM, Guzel H, Visser A, Oudejans CBM, Crusius JBA, Peña AS, Vrenken H, Polman CH, Killestein J. Relevance of IL7R genotype and mRNA expression in Dutch patients with multiple sclerosis. Mult Scler J 2011;17:922-930. van Someren EJW, van der Werf YD, Roelfsema PR, Mansvelder HD, Lopes da Silva FH. Slow brain oscillations of sleep, resting state, and vigilance. Prog Brain Res 2011;193C:3-15. Sperling RA, Jack CR Jr, Black SE, Frosch MP, Greenberg SM, Hyman BT, Scheltens P, Carrillo MC, Thies W, Bednar MM, Black RS, Brashear HR, Grundman M, Siemers ER, Feldman HH, Schindler RJ. Amyloid-related imaging abnormalities in amyloid-modifying therapeutic trials: Recommendations from the Alzheimer's Association Research Roundtable Workgroup. Alzheimers Dement 2011;7:367-385. Steenweg ME, Pouwels PJW, Wolf NI, van Wieringen WN, Barkhof F, van der Knaap MS. Leucoencephalopathy with brainstem and spinal cord involvement and high lactate: quantitative magnetic resonance imaging. Brain 2011;134:333-3341. Steinacker P, Fang L, Kuhle J, Petzold A, Tumani H, Ludolph AC, Otto M, Brettschneider J. Soluble Beta-amyloid precursor protein is related to disease progression in amyotrophic lateral sclerosis. PLoS One 2011;6(8):e23600. Stevens JC, Beck J, Lukic A, Ryan N, Abbs S, Collinge J, Fox NC, Mead S. Familial Alzheimer's disease and inherited prion disease in the UK are poorly ascertained.

36

J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:1054-1057. Storoni M, Petzold A, Plant GT. The use of serum glial fibrillary acidic protein measurements in the diagnosis of neuromyelitis optica spectrum optic neuritis. PLoS One 2011;6(8):e23489. Struhal W, Sztriha LK, Rejdak K, Petzold A, Sellner J. International Issues: the EAYNT: ten years of unifying European junior neurologists. Neurology 2011;76:e4-e6. Sutedja NA, van der Schouw YT, Fischer K, Sizoo EM, Huisman MHB, Veldink JH, van den Berg LH. Beneficial vascular risk profile is associated with amyotrophic lateral sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82 638-642. Taal W, Dubbink HJ, Zonnenberg CB, Zonnenberg BA, Postma TJ, Gijtenbeek JM, Boogerd W, Groenendijk FH, Kros JM, Kouwenhoven MC, van Marion R, van Heuvel I, van der Holt B, Bromberg JE, Sillevis Smitt PA, Dinjens WN, van den Bent MJ, On behalf of the Dutch Society for Neuro-Oncology.First-line temozolomide chemotherapy in progressive low-grade astrocytomas after radiotherapy: molecular characteristics in relation to response. Neuro Oncol 2011;13:235-241. Tabrizi SJ, Scahill RI, Durr A, Roos RAC, Leavitt BR, Jones R, Landwehrmeyer GB, Fox NC, Johnson H, Hicks SL, Kennard C, Craufurd D, Frost C, Langbehn DR, Reilmann R, Stout JC, and the TRACK-HD investigators. Biological and clinical changes in premanifest and early stage Huntington's disease in the TRACK-HD study: the 12-month longitudinal analysis. Lancet Neurol 2011;10:31-42. Tarnaris A, Toma AK, Pullen E, Chapman MD, Petzold A, Cipolotti L, Kitchen ND, Keir G, Lemieux L, Watkins LD. Cognitive, biochemical, and imaging profile of patients suffering from idiopathic normal pressure hydrocephalus. Alzheimers Dement 2011;7:501-508. Tarnaris A, Toma AK, Chapman MD, Petzold A, Keir G, Kitchen ND, Watkins LD. Rostrocaudal dynamics of CSF biomarkers. Neurochem Res 2011;36:528-532. Teunissen CE, Tumani H, Bennett JL, Berven FS, Brundin L, Comabella M, Franciotta D, Federiksen JL, Fleming JO, Furlan R, Hintzen RQ, Hughes SG, Jimenez CR, Johnson MH, Killestein J, Krasulova E, Kuhle J, Magnone MC, Petzold A, Rajda C, Rejdak K, Schmidt HK, van Pesch V, Waubant E, Wolf C, Deisenhammer F, Giovannoni G, Hemmer B. Consensus Guidelines for CSF and Blood Biobanking for CNS Biomarker Studies. Mult Scler Int 2011;2011:Article ID 246412:1-9. Teunissen CE, Koel-Simmelink MJA, Pham TV, Knol JC, Khalil M, Trentini A, Killestein J, Nielsen J, Vrenken H, Popescu V, Dijkstra CSD, Jimenez CR. Identification of biomarkers for diagnosis and progression of MS by MALDI-TOF mass spectrometry. Mult Scler J 2011;17:838-850. Tsirka V, Simos PG, Vakis A, Kanatsouli K, Vourkas M, Erimaki S, Pachou E, Stam CJ, Micheloyannis S. Mild traumatic brain injury: Graph-model characterization of brain networks for episodic memory. Int J Psychophysiol 2011;79:89-96. Uitdehaag BMJ, Barkhof F, Coyle PK, Gardner JD, Jeffery DR, Mikol DD.The changing face of multiple sclerosis clinical trial populations. Curr Med Res Opin 2011;27:1529–1537. Uitdehaag B, Constantinescu C, Cornelisse P, Jeffery D, Kappos L, Li D, Sandberg-Wollheim M, Traboulsee A, Verdun E, Rivera V. Impact of exposure to interferon beta-1a on outcomes in patients with relapsing-remitting multiple sclerosis: exploratory analyses from the PRISMS long-term follow-up study. Ther Adv Neurol Disord 2011;4:3-14. van Uitert M, de Jonghe A, de Gijsel S, van Someren EJW, de Rooij SEJA, van Munster BC. Rest-Activity Patterns in Patients with Delirium. Rejuvenation Res 2011;14:1-8. Vardy AN, van Wegen EEH, Kwakkel G, Berendse HW, Beek PJ, Daffertshofer A. Slowing of M1 activity in Parkinson's disease during rest and movement - an MEG study. Clin Neurophysiol 2011;122:789-795. Vellas B, Aisen PS, Sampaio C, Carrillo M, Scheltens P, Scherrer B, Frisoni GB, Weiner M, Schneider L, Gauthier

37

S, Gispen-de Wied CC, Hendrix S, Feldman H, Cedarbaum J, Petersen R, Siemers E, Andrieu S, Prvulovic D, Touchon J, Hampel H. Prevention trials in Alzheimer's disease: An EU-US task force report. Prog Neurobiol 2011;95:594-600. Vennegoor A, Wattjes MP, van Munster ETL, Kriekaart RL, van Oosten BW, Barkhof F, Killestein J, Polman CH. Indolent course of progressive multifocal leukoencephalopathy during natalizumab treatment in MS. Neurology 2011;76:574-576. Vennegoor A, Wattjes MP, van Munster EThL, Killestein J, Polman CH. Reply: Indolent course of progressive multifocal leukoencephalopathy during natalizumab treatment in MS. Neurology 2011;77:1020. Verdelho A, Madureira S, Moleiro C, Santos CO, Ferro JM, Erkinjuntti T, Poggesi A, Pantoni L, Fazekas F, Scheltens P, Waldemar G, Wallin A, Inzitari D, and on behalf of the LADIS study(waaronder Scheltens P, van Straaten I, Gouw A, van der Flier W, Visser M). Self-perceived memory complaints predict progression to Alzheimer disease. The LADIS study. J Alzheimers Dis 2011;27:491-498. Verhave PS, Jongsma MJ, van den Berg RM, Vis JC, Vanwersch RAP, Smit AB, van Someren EJW, Philippens IHCHM REM Sleep Behavior Disorder in the Marmoset MPTP Model of Early Parkinson Disease. Sleep 2011;34(8):1119-1125. Vermeulen MAR, Richir MC, Garretsen MK, van Schie A, Ghatei MA, Holst JJ, Heijboer AC, Uitdehaag BMJ, Diamant M, Eekhoff EMW, van Leeuwen PAM, Ligthart-Melis GC. Gastric emptying, glucose metabolism and gut hormones: Evaluation of a common preoperative carbohydrate beverage. Nutrition 2011;27:897-903. van Vliet D, de Vugt ME, Bakker C, Koopmans RTCM, Pijnenburg YAL, Vernooij-Dassen MJFJ, Verhey FR. Caregivers' perspectives on the pre-diagnostic period in early onset dementia: a long and winding road. Int Psychogeriatr 2011;23:1393-1404. Vollebergh MA, Lips EH, Nederlof PM, Wessels LFA, Schmidt MK, van Beers EH, Cornelissen S, Holtkamp M, Froklage FE, de Vries EGE, Schrama JG, Wesseling J, van de Vijver MJ, van Tinteren H, de Bruin M, Hauptmann M, Rodenhuis S, Linn SC. An aCGH classifier derived from BRCA1-mutated breast cancer and benefit of highdose platinum-based chemotherapy in HER2-negative breast cancer patients. Ann Oncol 2011;22:1561-1570. Vos MJ, Stam CJ, Ronner HE, Wolf NI. Epilepsy with central spikes provoked by fever with a benign disease course. Clin Neurophysiol 2011;122:2110-2112. Vosslamber S, van der Voort LF, van den Elskamp IJ, Heijmans R, Aubin C, Uitdehaag BMJ, Crusius JBA, van der Pouw Kraan TCTM, Comabella M, Montalban X, Hafler DA, De Jager PL, Killestein J, Polman CH, Verweij CL. Interferon regulatory factor 5 gene variants and pharmacological and clinical outcome of Interferonβ therapy in multiple sclerosis. Genes Immun 2011;12:466-472. Waagemans ML, van Nieuwenhuizen D, Dijkstra M, Wumkes M, Dirven CMF, Leenstra S, Reijneveld JC, Klein M, Stalpers LJA. Long-term impact of cognitive deficits and epilepsy on quality of life in low-grade meningioma patients. Neurosurgery 2011;69:72-79. de Waal H, Stam CJ, Blankenstein MA, Pijnenburg YAL, Scheltens P, van der Flier WM. EEG abnormalities in early and late onset Alzheimer's disease: understanding heterogeneity. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:67-71. Wang JH, Pappas D, de Jager PL, Pelletier D, de Bakker PIW, Kappos L, Polman CH, Australian and New Zealand Multiple Sclerosis Genetics Consortium (ANZgene), Chibnik LB, Hafler DA, Matthews PM, Hauser SL, Baranzini SE, Oksenberg JR. Modeling the cumulative genetic risk for multiple sclerosis from genome wide association data. Genome Med 2011;3:3. Wattjes MP, van Oosten BW, de Graaf WL, Seewann A, Bot JCJ, van den Berg R, Uitdehaag BMJ, Polman CH, Barkhof F. No association of abnormal cranial venous drainage with multiple sclerosis: a magnetic resonance venography and flow-quantification study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:429-435.

38

van der Werf YD, Altena E, Vis JC, Koene T, van Someren EJW. Reduction of nocturnal slow-wave activity affects daytime vigilance lapses and memory encoding but not reaction time or implicit learning. Prog Brain Res 2011;193C:245-255. Wiebenga OT, Hulst HE, Kooi E-J, Killestein J, Geurts JJG. Multicenter randomized clinical trial of donepezil for memory impairment in multiple sclerosis.Neurology 2011;77:1998. Wiggenraad R, Verbeek- de Kanter A, Kal HB, Taphoorn M, Vissers T, Struikmans H. Dose-effect relation in stereotactic radiotherapy for brain metastases. A systematic review. Radiother Oncol 2011;98:292-297. de Wilde MC, Kamphuis PJGH, Sijben JWC, Scheltens P. Utility of imaging for nutritional intervention studies in Alzheimer's disease. Eur J Pharmacol 2011;668(suppl.1):S59-S69. Witlox J, Kalisvaart KJ, de Jonghe JFM, Verwey NA, van Stijn MFM, Houdijk APJ, Traast HS, Maclullich AMJ, van Gool WA, Eikelenboom P. Cerebrospinal fluid β-amyloid and tau are not associated with risk of delirium: a prospective cohort study in older adults with hip fracture. J Am Geriatr Soc 2011;59:1260-1267. Zamrini E, Maestu F, Pekkonen E, Funke M, Makela J, Riley M, Bajo R, Sudre G, Fernandez A, Castellanos N, Del Pozo F, Stam CJ, van Dijk BW, Bagic A, Becker JT. Magnetoencephalography as a putative biomarker for Alzheimer's disease. Int J Alzheimers Dis 2011;Article ID 280298:1-10. Zant JC, Leenaars CHC, Kostin A, van Someren EJW, Porkka-Heiskanen T. Increases in extracellular serotonin and dopamine metabolite levels in the basal forebrain during sleep deprivation. Brain Res 2011;1399:40-48.

39