VUmc Basispresentatie
Moderne Dementiezorg
Inhoud
24 november 2014
Workshop 4.13: Afasie
• Afasie • Taalstoornissen bij dementie • Communicatieproblemen in het dagelijks leven • Interventie mogelijkheden • Casuïstiek • Communicatie adviezen Laura Bas, logopedist Westfriese Zorggroep Omring & Antoinette Keulen, logopedist, spraak-/taalpatholoog VUmc 1
2
Afasie
Afasie
• Afasie is een verworven taalstoornis, veroorzaakt door hersenletsel (meestal eenzijdig, linker hemisfeer), waarbij het begrijpen en het uiten van gesproken en geschreven taal gestoord is (Dharmaperwira-Prins, 1990) • begrijpen
lezen
• spreken
schrijven
oorzaak hersenletsel
CVA, hersentrauma
stoornis afasie
acuut ontstaan, herstel of stabilisatie
type afasiesyndroom
Broca, Wernicke, globaal enz.
3
Taalstoornissen bij dementie
4
Secundaire taalstoornissen bij dementie
• Geleidelijk ontstaan • (langzaam) progressief
oorzaak vorm van dementie bijv. AD, DLB, vasculaire dementie
geleidelijk ontstaan, progressief
• Taalstoornissen: primair (PPA) - secundair type
• Type en ernst stoornissen afhankelijk van:
stoornis in cognitieve processen
– Aangedane hersengebieden – Cognitieve stoornissen – Fase van de dementie
waarneming, herkenning, aandacht, geheugen, denken
stoornis secundaire taalstoornissen 5
bijv. woordvinding, taalbegrip, lezen, schrijven, draad verhaal vasthouden 6
1
VUmc Basispresentatie
Primair Progressieve Afasie
Primair Progressieve Afasie
(Mesulam, 1982, 2007; Gorno-Tempini e.a, 2011)
• Verworven taalstoornis (afasie) • Veroorzaakt door een neurodegeneratieve ziekte (progressief) • Afasie is de meest prominente stoornis in het begin en gedurende de beginfase van de ziekte (primair) • De taalproblemen zijn de belangrijkste oorzaak van beperkingen in dagelijkse activiteiten – Gaandeweg het ziekteproces: stoornissen in andere cognitieve domeinen: PPA-plus.
stoornis taalstoornis
geleidelijk ontstaan, progressief
type niet-vloeiende/agrammatische, semantische, logopene variant
3 varianten PPA
oorzaak onderliggend syndroom en pathologie
FTLD, AD
7
Relatie PPA – onderliggende pathologie
8
Corticale atrofie in Primair Progressieve Afasie
Primair Progressieve Afasie Logopene variant PPA
Niet-vloeiende variant PPA
Semantische variant PPA Nv-PPA
Ziekte van Alzheimer
FTLD
Overige dementiesyndromen
L-PPA
S-PPA Grossman, M. (2010)
Dementie 9
Verloop van PPA
10
Problemen in het dagelijks leven • Weten wat je wilt zeggen, maar niet op het woord komen -> onzekerheid, stress, frustratie • Moeite met: – Vasthouden draad van het verhaal – volgen van gesprekken – onverwachte situaties – schrijven, e-mail, sms – Lezen van de krant
• Sociale situaties uit de weg gaan
(Khayum e.a, 2012) 11
12
2
VUmc Basispresentatie
Proactive Management
Factoren die communicatie beïnvloeden
(Lasker e.a., 2006; Rogers & Alarcon, 1998) Individual’s communication skills (Talking, Listening, Reading, Writing, Drawing)
• Visus – Verminderde visus, bril – grootte afbeeldingen/letters, contrast
• Gehoor
Level of support for the Individual from their partners a. Multimodality communication b. Partner communication support
– Verminderd gehoor, hoortoestel, spraakafzien – Omgevingslawaai, akoestiek
• Cognitie – Aandacht, afleidbaarheid
Over Time
• Gedrag – Onrust, agressie
• Opleidingsniveau 13
Communicatieve uitdagingen
Casus dhr. A
• Logopedische begeleiding bij:
64 jaar getrouwd, kinderen elektromonteur (nog werkzaam in 2010) basgitarist, havenmeester, reddingsbrigade, amateurtoneel • computers • • • •
– Informeren van familie en vrienden/bekenden – Leren omgaan met veranderde communicatiestijl – Compenseren voor progressieve taalverlies – Persoonlijk relevante en haalbare communicatiedoelen stellen
• Behoud van kwaliteit van leven door stimuleren van participatie en betrokkenheid
• Semantische dementie (VUmc Alzheimer Centrum, 2008) – benoemstoornissen en woordvindingsproblemen – zinsbegrip beter dan woordbegrip, beiden verstoord – lezen en schrijven relatief goed 15
Hulpvraag
16
Observatieformulier casus dhr. A
2008: logopedie 1e lijn -> taaltraining 2010 / 2011: poliklinische logopedie Voeren en volgen van gesprek moeilijk Betekenis woorden raakt kwijt Logopedie: wil meer dan ‘gesprekjes voeren’.
1. Wat valt je op aan het spreken? 2. Wat valt je op aan het taalbegrip? 3. Wat zijn de kwaliteiten van deze cliënt t.a.v. het communiceren? 4. Wat zijn mogelijke valkuilen t.a.v. participatie in het dagelijks leven? 5. Waarmee zou je rekening houden tijdens een gesprek met deze cliënt? 18
3
VUmc Basispresentatie
Logopedische behandeling • • • • • •
Persoonlijk zakwoordenboek
frequentie varieerde, afhankelijk van hulpvraag persoonlijk zakwoordenboek cues voor oproepen woord (gebaar, geluid) uitleg bij toneelvereniging ontmoeting met echtpaar (lotgenoten) hoortest: matig – ernstig verlies beiderzijds
-> zelf prioriteiten stellen t.a.v. (niet) relevante taal, actualiseren boekje 20
Communicatiekaartje
Persoonlijk communicatieadvies
(afmeting ‘pinpas’)
(voorzijde) • Ik heb moeite met spreken en horen. Wilt u rustig spreken, dan versta en begrijp ik u beter. • Wilt u mij de tijd geven om mijn gedachten te verwoorden? • Wilt u informatie voor mij opschrijven?
Max. 1 A4 6 – 7 punten Geschreven mét en in de woorden van de cliënt. Bedoeld voor familie, vrienden, mantelzorgers. Vermoeidheid maakt het spreken moeilijker. Je kan mij helpen door: - vooral overdag met mij af te spreken - mij te helpen bij het beperken van mijn afspraken per dag
(achterzijde) • Naam, adres, telefoonnummer
Casus mw. B • • • •
Hulpvraag
66 jaar Ongehuwd, geen kinderen Afgekeurd i.v.m. heupklachten. Personeelsfunctionaris Sociaal actieve vrouw.
2014: poliklinische logopedie ‘Mw. wil graag beter praten’
• Logopene variant van PPA (VUmc Alzheimer Centrum, 2014) – Hoog spreektempo – Woordvindproblemen – Fonologische stoornissen (klankniveau) – Moeite met lezen en schrijven – Relatief goed taalbegrip in conversatie 23
4
VUmc Basispresentatie
Observatieformulier
Observatieformulier
casus Mw. B
casus Mw. B
1. Wat valt je op aan het spreken? 2. Wat valt je op aan het taalbegrip?
3. Wat zijn de kwaliteiten van deze cliënt t.a.v. het communiceren? 4. Wat zijn mogelijke valkuilen t.a.v. participatie in het dagelijks leven? 5. Waarmee zou je rekening houden tijdens een gesprek met deze cliënt?
25
26
Communicatiekaartje afasie en persoonlijke communicatieadvies
Logopedische behandeling • Vergroten inzicht eigen spontane taalproductie en communicatief functioneren • Aanleren compensatiestrategieën:
• Ik heb moeite met praten. Ik weet wel goed wat ik wil zeggen. Wanneer je mij niet goed begrepen hebt, zeg dit dan. Ik herhaal het nog een keer en probeer te omschrijven wat ik bedoel.
– Vertragen spreektempo – Omschrijving geven bij woordvindproblemen
• Communicatiekaart
• Ik vind het fijn als mensen tegen mij praten en mij de tijd geven om antwoord te geven.
• Hulp aanvaarden waar nodig, om zo lang en goed mogelijk zelfstandig te kunnen functioneren
Aandachtspunten in de communicatie
Aandachtspunten in de communicatie
• Hou het simpel
• Blijf kalm en positief
– Korte zinnen met inhoudswoorden
– Eerst oogcontact maken dan spreken
• Help de conversatie op gang houden
• Wees respectvol
– Samenvatten, verduidelijkende vragen stellen
– Let op de toon waarop je iets zegt!
• Ondersteun en stimuleer alle vormen van communicatie
• Luister goed – Niet alleen wat maar ook hoe het wordt gezegd
• Belang van non-verbale communicatie
– Opschrijven, aanwijzen, gebaren
– Lichamelijk contact, lachen, muziek luisteren, bewegen
• Maak gebruik van hulpmiddelen – Agenda, kernwoorden, scripts, foto’s, communicatieboek
29
30
5
VUmc Basispresentatie
Bedankt voor uw aandacht!
31
6
