VUmc Basispresentatie
Sarcopenie • Vorm van ondervoeding
Sarcopenie en ondervoeding
• Gekarakteriseerd door verlies van spiermassa en spierkracht • Risico op verminderd fysiek functioneren en een verminderde kwaliteit van leven
Marian de van der Schueren Dietetiek en voedingswetenschappen
Voldoende info om risico in te schatten?
Misschien dezelfde BMI, maar wel andere lichaamssamenstelling!
Waarom willen we lichaamssamenstelling weten? • Om de effectiviteit van voedings- en/of beweeginterventies te bepalen • Om een passend voedings- en/of beweegadvies te geven • Om veranderingen in lichaamssamenstelling te volgen
1
VUmc Basispresentatie
Wat is lichaamssamenstelling?
Het lichaam is een complexe unit waar bestaan we uit?
Afhankelijk van niveau van bestuderen:
• Man Reference Man??
• 20 – 24 jaar
• •
• Gezond
Atomair niveau Moleculair niveau
•
• 1,74 m
•
• 70 kg •
Cellulair niveau Weefsel niveau Lichaamsniveau
7
Er zijn diverse methoden om lichaamssamenstelling te meten
Methoden voor meten lichaamssamenstelling De methoden variëren in: ü ü ü ü ü
DEXA-scan
ü
Complexiteit Prijs Beschikbaarheid Nauwkeurigheid (aannames?) Medewerking van proefpersoon/patiënt Gebruik (laboratorium versus ‘in het veld’)
BOD POD
Bioimpedantiemeter
Nauwkeurigheid
Kosten
Onnauwkeurigheid
Praktisch toepasbaar
Klinisch toepasbare technieken voor meting van de lichaamssamenstelling • CT scan, MRI, Totaal N, totaal K. • Volume meting (onderwater, BodPod) • DEXA scan (Vet vrije massa (VVM), Vet massa (VM), Botmassa) • Indicator dilutie methode (Totaal lichaamswater, extra cellulair water)
Voordelen bio-impedantiemeter • • • • • •
Snel en eenvoudig uit te voeren Niet belastend voor patiënt Resultaten direct beschikbaar Relatief goedkoop Mogelijkheid om vaker te herhalen Behandeldoel kan geëvalueerd worden
• Bio-electrische impedantie analyse • Huidplooi metingen (VM, VVM)
2
VUmc Basispresentatie
Achtergrondprincipes • Wisselstroom, meestal op frequentie 50 kH, wordt aangesloten. • Stroom neemt de kortste weg (hand - arm - helft romp - been - voet). • Stroom gaat door vochtcompartiment (ECW en bij 50 kH ook door ICW). • De helft van lichaam wordt beschouwd als een cilinder. • Lichaamslengte wordt gebruikt als maat voor lengte van de cilinder. • De gemeten R (en eventueel Xc) wordt gebruikt in formules voor berekening van TBW, VVM, VM en eventueel ECW, ICW en BCM.
Welk apparaat?
Frequentie (kH)
Lage frequentie (LF)
hoge frequentie (HF)
Weerstand bij lage frequentie: maat voor ECW Weerstand bij hoge frequentie: maat voor TBW
Bij patiënten vaak niet geschikt om uitspraken over totale lichaam te doen.
Waarin verschillen de apparaten? • • • • • • • • •
welk deel van het lichaam staand of liggend elektrodes of metalen contactpunten één frequentie of meerdere welke formule ruwe R en Xc waardes zichtbaar prijs apparaten gevalideerd Is er verschil in nauwkeurigheid?
17
18
3
VUmc Basispresentatie
Meetomstandigheden
Meting
• • • • • • • • • •
• • • • •
Eerst navragen: Pacemaker (NIET METEN) Meet lengte op 1 cm nauwkeurig Meet gewicht op 0.1 kg nauwkeurig Blaas legen Minimaal 4-5 uur niet eten vooraf Minimaal 2 uur niet drinken vooraf Minimaal 2 uur geen zware fysieke activiteit vooraf Sieraden verwijderen en zakken legen 5 minuten liggen vóór start meting Armen en benen gespreid zodat ze de romp niet raken
Ontvet de huid met alcohol Plaats stickers Voer geslacht, lengte, gewicht en activiteit in Sluit elektrodes aan Voer de meting uit
Uitslag Weerstand: R Reactantie Xc
Formules om VVM te berekenen?
Formules Waarop letten: • populatie specifiek – geslacht, – ras, – leeftijd, – ondergewicht, overgewicht, – ziekte • welke referentiemethode is gebruikt • welke variabelen zitten in formule? • hoe groot was de populatie? – N > 50 23
24
4
VUmc Basispresentatie
gesl
lft
L
gew BMI VVM formule
Berekeningen op computer, tablet en telefoon
http://zakboekdietetiek.nl/uitslagimpedantie-volwassenen/
Uitslag Formules
• • • • • • • • • • •
Waarop letten: • populatie specifiek – geslacht, – ras, – leeftijd, – ondergewicht, overgewicht, – ziekte • welke referentiemethode is gebruikt • welke variabelen zitten in formule? • hoe groot was de populatie? – N > 50
Vetmassa (% en kg) Vetvrije massa (% en kg) Totaal gewicht (kg) Vetvrije gewicht (kg) Lichaamswater (% en liter) Basaalmetabolisme (kcal) Basaalmetabolisme/lichaamsgewicht (... kcal/kg) Gemiddelde behoefte (kcal) BMI Middel-heup ratio Impedantie (khz)
27
Referentiewaarden
VVMI
29
30
5
VUmc Basispresentatie
VVM index TE LAAG
VMI TE HOOG VVM index TE LAAG
32
31
Voorbeeld meting:
Patient gegevens • Ziekte: COPD • Geslacht: man • Afgelopen half jaar 5 kg afgevallen Leeftijd (j)
63
Gewicht (kg)
62,5
Lengte (m)
1.86
BMI (kg/m2)
18.06
Resistance Ω
515.0
Reactance Ω
44.50
33
34
VVM (kg)
VM (kg)
VM (%)
VVMI (kg/m2)
Rutten 2010
50,4
12,1
19,4
14,6
Schols 1991
56,2
6,3
10,1
16,2
COPD
Steiner 2002 M
52,9
9,6
15,3
15,3
V
51,0
11,5
18,5
14,7
42,8
19,7
31,5
12,4
Kyle 1989
Elia M. Eur. J CN 2013
36
6
VUmc Basispresentatie
Stel we gebruiken de formule van Rutten! Leeftijd (j)
63
Gewicht (kg)
62.5
Lengte (m)
1.86
BMI (kg/m2)
18.06
Resistance Ω
515.0
Reactance Ω
44.50
VVM (kg)
50,4
VVMI (kg/m 2)
14,6
• Wat zegt deze informatie je dan?
• Stap 1: – VVMI = gestandaardiseerd voor lengte • Stap 2: – VVM % Uitleg percentiel • P 5 = 5e percentiel – 5% van de data is kleiner of gelijk en 95% groter of eraan gelijk • P 50 = 50e percentiel – 50% van de data is kleiner of gelijk en 50% groter of eraan gelijk
37
VVMI = 14.6
38
Conclusie
VVMI te LAAG
• Sprake van gewichtsverlies • Sprake van te laag VVMI
VM = te HOOG
Advies: • Doel behandeling: – Aankomen in gewicht met aandacht voor spiermassa – Energieverrijkte en eiwitverrijkte voeding – Spreiding over de dag – Ca en Vit D
39
40
Uitslag binnen…Hoe verder?
Eiwitten
• Welke adviezen geeft u aan de hand van de uitslagen?
• Eiwitbehoefte volwassenen: 0.8 gram/kg lichaamsgewicht
• Speciale aandacht voor: - eiwitten - vitamine D - calcium
• Eiwitbehoefte ondervoeding: 1.2-1.5 gram/kg lichaamsgewicht • Eiwitbehoefte ouderen (> 65 jaar): 1-1.2 gram/kg lichaamsgewicht • Eiwitinname spreiden over dag (25-30 g per maaltijd)
7
VUmc Basispresentatie
Calcium en vitamine D
Aanbevolen literatuur
• Bij fysieke activiteit wordt aanmaak van bot gestimuleerd • Calciumbehoefte à - 51-70 jaar: 1100 mg per dag - >70 jaar: 1200 mg per dag • Vitamine D behoefte à - naar buiten gaan - suppleren (70 jaar of ouder: 20 mcg per dag)
• A.Y. Bijlsma, C.G.M. Meskers, R.G.J. Westendorp, A.B. Maier. Sarcopenie: op weg naar klinische toepasbaarheid, Ned Tijdschr Geneeskd. 2013 • van der Zwaluw N, van de Rest O, Tieland M, Adam JJ, Hiddink, GJ, van Loon LJC, de Groot LC The impact of protein supplementation on cognitive performance in frail elderly (2014) Eur J Nutr, DOI 10.1007/s00394-013-0584-9 • Ned Tijdschr voor Voeding & Diëtetiek | 2010;65(1) • www.stuurgroepondervoeding.nl
Bedankt voor uw aandacht!
8
