Jaarverslag. Vastgesteld bestuursvergadering - 24 maart 2010

Jaarverslag

2009 Vastgesteld bestuursvergadering - 24 maart 2010

Inhoud 1.

De bibliotheek is in ontwikkeling.................................................................................. 2

2.

De omgeving van de bibliotheek ................................................................................. 3 2.1 2.2 2.3

3.

Dienstverlening ............................................................................................................ 4 3.1 3.2 3.3 3.4 3.4 3.6 3.7 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3

4.

Marketing ............................................................................................................ 4 Kennis en Informatie .......................................................................................... 4 Wijkwinkels wonen, zorg en welzijn ................................................................... 5 Educatie en jeugdbibliotheek ............................................................................. 6 Cultuur en Lezen ................................................................................................ 7 Spreiding en vestigingen ................................................................................... 9 Digitale bibliotheek ........................................................................................... 11 Collecties, openingstijden en tarieven.............................................................. 12 Collecties .......................................................................................................... 12 Openingstijden ................................................................................................. 13 Tarieven en uitleenvoorwaarden ...................................................................... 13

Organisatie en Financiën .......................................................................................... 14 4.1 4.2 4.3

5.

Landelijke ontwikkelingen: bibliotheekvernieuwing ............................................ 3 Provincie Overijssel / OBD en DOBO: werken aan bibliotheekvernieuwing ...... 3 Gemeente Deventer: ondersteuning ambities bibliotheek ................................. 3

Bestuur en Management .................................................................................. 14 Personeel, organisatie en kwaliteit ................................................................... 14 Financiën .......................................................................................................... 15

De bibliotheek in cijfers ............................................................................................. 15 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Leden ............................................................................................................... 15 Bezoekers ........................................................................................................ 15 Digitale bibliotheek ........................................................................................... 16 Uitleningen ....................................................................................................... 16 Media ................................................................................................................ 17

JAARVERSLAG 2009

Pagina 1

1.

De bibliotheek is in ontwikkeling

De bibliotheek zit halverwege het Meerjarenplan 2008-2011: ‘Boek, beeld en wiki’. Op basis van een landelijk ingezet bibliotheekvernieuwingsproces en sterke provinciale samenwerking heeft de bibliotheek Deventer vanaf 2006 een nieuwe koers uitgezet met de strategische notitie ‘De verbeelding vormgegeven’. Hierin werd aangegeven dat de bibliotheek drie kerntaken ondersteunt: Informatie & Lezen, Educatie en Podium & Cultuur. Hiermee zijn de vijf landelijk geformuleerde kerntaken samengevoegd tot drie. De strategische notitie vormde tevens een antwoord op de ontstane financieel zorgelijke positie. Met deze inhoudelijke en financiële koers heeft het gemeentebestuur ingestemd en zijn afspraken gemaakt over spreiding van de bibliotheekvoorziening, inhoudelijke ontwikkeling op kerntaken en zijn maatregelen vastgesteld op zowel korte als op langere termijn om de financiële positie te verbeteren. Uitgangspunt van het meerjarenplan is het ombuigen van een dalend gebruik van de bibliotheek naar groei van het aantal ingeschreven leden en groei van het gebruik van de diensten van de bibliotheek. In vervolg op de in 2008 ingezette verbetering van de bestaande dienstverlening en de ontwikkeling van nieuwe dienstverlening zijn in 2009 verdere stappen gezet. Dit jaarverslag schetst de activiteiten die we hiervoor ontplooid hebben. De omslag van teruglopend gebruik naar een gelijkblijvend en zelfs groeiend gebruik dat in 2008 is ingezet, heeft zich in 2009 verder voortgezet. Het aantal bezoekers, het aantal leden en het aantal uitleningen is verder toegenomen, net zoals het gebruik van de website, de internetcatalogus, het aantal aanvragen en reserveringen. Dit is mede mogelijk geworden door een zich ontwikkelende organisatie, een enthousiaste inzet door de medewerkers van de bibliotheek, toenemende bibliothecaire samenwerking op met name Overijssels niveau en de samenwerking met tal van partners in de Deventer samenleving. In 2010 staat het borgen en consolideren van de ingezette veranderingen centraal. Met het meerjarenplan ‘Boek, beeld en wiki’ is een heldere koers gezet naar de toekomst. De vernieuwingen zijn daadkrachtig opgepakt waardoor de bijbehorende resultaten zijn geboekt. De ommekeer dient verder uitgebouwd en verankerd te worden. Belangrijk daarbij is het vernieuwen van de huisvesting van de vestigingen in Schalkhaar (2010), Diepenveen (2011), Bathmen (2011), Colmschate en het Centrum. Voor alle vestigingen zijn de plannen in uitvoering of in voorbereiding. In 2010 zal hernieuwde besluitvorming moeten plaatsvinden rond de nieuwe huisvesting centrale bibliotheek. Ook is het belangrijk de digitale bibliotheekvoorziening uit te bouwen om daarmee een positie in het digitale domein te verwerven. Dat zal nodig zijn om de ledenwinst verder uit te bouwen, onder andere door allianties met het onderwijs. Tegelijk is de gemeente Deventer bezig met de voorbereidingen voor bezuinigingen per 2011 of 2012. Er zullen zorgvuldige afwegingen gemaakt moeten worden in relatie tot het meerjarenplan en de vernieuwingen die in gang gezet zijn.

Bestuur en directie Openbare Bibliotheek Deventer

JAARVERSLAG 2009

Pagina 2

2.

De omgeving van de bibliotheek

2.1

Landelijke ontwikkelingen: bibliotheekvernieuwing

In 2009 zijn de voorbereidingen getroffen voor de opsplitsing van de Vereniging Openbare Bibliotheken in een branchevereniging, de Stichting Bibliotheek.nl en een sectorinstituut dat de landelijke overheidsopdracht uitvoert. De overheidslagen hebben op hoofdlijnen afspraken over de beleidshoofdlijnen rond de noodzakelijke bibliotheekvernieuwing voorbereid en vastgelegd in een ‘bibliotheekcharter’. Los van deze meer organisatorische en strategische ontwikkelingen is landelijk ook hard doorgewerkt aan inhoudelijke vernieuwing, onder meer op het gebied van de digitale bibliotheek en mediawijsheid.

2.2

Provincie Overijssel / OBD en DOBO: werken aan bibliotheekvernieuwing

Het Directie Overleg Bibliotheken Overijssel (DOBO) heeft in 2009 invulling gegeven aan de programma’s in het kader van het gezamenlijke meerjarenplan ‘GPS Gemeenschappelijke Plattegrond voor Samenwerking’. Centraal daarbij staan de inhoudelijke vernieuwingsprogramma’s op het gebied van marketing en bibliotheekformules en herinrichting, de digitale bibliotheek en de gezamenlijke backoffice. Tegelijk is verdere versterking van het netwerkmodel in voorbereiding met als uitgangspunt minder vrijblijvende samenwerking. Ook de bibliotheek Deventer participeert actief in het provinciale programma, zowel inhoudelijk als personeel.

2.3

Gemeente Deventer: ondersteuning ambities bibliotheek

De gemeente Deventer heeft haar ambities op cultureel gebied vastgelegd in de nota ‘Investeren in cultuur’. De gemeente wil haar positie op het gebied van kunst en cultuur bestendigen en uitbouwen door te investeren in bestaand aanbod en infrastructuur en door nieuwe activiteiten toe te voegen. De ontwikkeling van de plannen voor nieuwe huisvesting van de Centrale Bibliotheek en het stadskantoor zijn in 2009 tot stilstand gekomen. De bibliotheek heeft het programma van eisen geactualiseerd als basis voor een zelfstandige nieuwe bibliotheek. De gemeente heeft een doorstart van de planvorming opgepakt, waarbij begonnen is met het opnieuw formuleren van de stedenbouwkundige visie op de binnenstad door de heren Coenen en Asselbergs. Deze visie moet leiden tot een nieuwe locatiekeuze in 2010. Het Komplan Bathmen is al eerder vastgesteld en er wordt gewerkt aan de voorbereidingen van het nieuwbouwplan waar de bibliotheek onderdeel van uit zal maken. Op basis van de in 2008 vastgestelde MoKetnota van de gemeente heeft de bibliotheek per 2009 de opdracht gekregen voor de uitrol en het beheer van de Wijkwinkels en de servicepunten in nauwe samenspraak en samenwerking met de ketenpartners op het gebied van Wonen, zorg en welzijn. De bibliotheek participeert in het Directie Overleg Cultuur (DOC): een platform voor overleg afstemming en samenwerking. Het DOC heeft een culturele visie ontwikkeld in 10 punten en ter voorbereiding op de verkiezingen in 2010 een cultuurdebat georganiseerd.

JAARVERSLAG 2009

Pagina 3

3.

Dienstverlening

In 2009 is volop doorgewerkt aan de uitbouw van de dienstverlening. De gebruikersvoorwaarden zijn in 2009 verder verruimd: de uitleentermijn van alle media is naar zes weken gegaan. De inlever-attendering per Email is aangezet. Er zijn meer actuele en veelgevraagde titels aangeschaft en de collecties van de CD-uitleen Enschede en de Centrale Discotheek Rotterdam zijn in de catalogus opgenomen. Alle titels kunnen zonder extra kosten aangevraagd worden. Het transport tussen de vestigingen is geïntensiveerd. Vestigingen zijn opnieuw ingericht, de media worden aantrekkelijk gedisplayed. Dat alles heeft geleid tot verdere groei van het gebruik van de bibliotheek: meer bezoekers, meer leners en meer uitleningen.

3.1

Marketing

Bibliotheek Deventer neemt deel aan het vierjarig Overijssels GPS-marketingproject ‘de bibliotheek als winkel’. Marktinformatie en segmentering is op basis van het landelijke segmentatiemodel Mosaic beschikbaar gekomen en omgezet in concrete plannen voor de vestigingen Bathmen en Keizerslanden. In het voorjaar van 2009 is de bestaande vestiging Bathmen heringericht, in december is de nieuwe bibliotheek Keizerslanden in de Graaf Florishof volgens de nieuwe bibliotheekformule ingericht. In de eerste helft van 2010 zal de vestiging Schalkhaar ondergebracht worden in de Lindeboom en volgens deze principes worden ingericht. De eerste resultaten in Overijssels verband zijn zeer bemoedigend. Daarnaast is intensief ingezet op het toepassen van displaytechnieken om onderdelen van de collectie aantrekkelijk te presenteren in de andere vestigingen. In 2009 is een gerichte ledenwerfactie opgezet en uitgevoerd met financiële ondersteuning van de St. Vrienden. Via het onderwijsveld en de woonzorgcentra is ingezet op de strategie van 100% lidmaatschap. Ook met de verdere doorvoering van de partnerpas is gezorgd voor een groei van het aantal ingeschreven leden. Mede door de combinatie van acties is een forse groei van het aantal leden gerealiseerd. Met de uitgave van maandfolders wordt het activiteitenaanbod op de diverse deelgebieden Educatie en jeugd, Cultuur en lezen en Kennis en informatie overzichtelijk gepresenteerd en verspreid binnen de bibliotheekvestigingen en in de stad.

3.2

Kennis en Informatie

De activiteiten op het gebied van Kennis en Informatie vormen een speerpunt van de bibliotheek. Daarbij staat samenwerking met tal van partners in de Deventer samenleving centraal en wordt aangesloten bij landelijke dagen of thema’s, zoals internationale vrouwendag, maand van de filosofie, dag van de tuinarchitectuur en de dag van de mensenrechten. Als speerpunten kunnen worden genoemd:  Lees en Schrijf In de centrale bibliotheek is de afdeling Lees en Schrijf geopend: speciale collecties en computers door laaggeletterden en inburgeraars. De ontwikkeling heeft in nauwe samenspraak met gemeente en inhoudelijke partners plaatsgevonden.  Aangepast Lezen In de vestigingen van de bibliotheek bevindt zich een afdeling aangepast lezen met specifieke collecties en materialen voor mensen met een leeshandicap. Tal van JAARVERSLAG 2009

Pagina 4

aangepaste media kunnen geleend of digitaal geraadpleegd worden. Ook zijn er directe lijnen naar het landelijk loket aangepast lezen met hoogwaardige specifieke ondersteuningsmogelijkheden. 

Informatieve programma’s

Er heeft een forse investering plaatsgevonden in het uitbouwen en verder professionaliseren van de informatieve programmering. Het gaat hierbij om cursussen, lezingen en debatten. Veel activiteiten vinden plaats in nauwe samenwerking met partners in de gemeente, zoals het Gilde / Seniorweb en het Dutch University College. Bij een aantal onderwerpen wordt in de wiki een maatschappelijk dossier gemaakt.  Radio Brink 70 Het wekelijks radioprogramma Brink 70 op donderdagmiddag heeft het karakter van een informatief serviceprogramma . Tal van onderwerpen in de sfeer van de kennis en informatie en de wijkwinkel komen aan de orde. De radio-uitzendingen zijn terug te beluisteren en worden daarmee een onderdeel van de collectie van de bibliotheek.

3.3

Wijkwinkels wonen, zorg en welzijn

Per 2009 heeft de gemeente opdracht gegeven het netwerk van Wijkwinkels uit te rollen en te beheren. De organisatie is ingericht en de bestaande wijkwinkels zijn voortgezet en uitgebouwd. Met de partners zijn gesprekken gevoerd over participatie in het netwerk van de wijkwinkel zowel inhoudelijk als financieel. De eerste reeks overeenkomsten is getekend. In 2010 zal de tweede groep partners gaan participeren waardoor er een breed draagvlak vanuit de aanbod zijde is. De wijkwinkel is en actieve deelnemer aan het Platform wonen, zorg en welzijn. In 2009 zijn digitale nieuwsbrieven verschenen om de partners te informeren over de activiteiten van de wijkwinkel. Belangrijk is de inhoudelijke uitbouw van de wijkwinkel, zowel als het gaat om de uitrol in de woonservicezones, als om de uitbouw van het assortiment en de dienstverlening. Uiteindelijk gaat het erom dat grote groepen burgers snel en adequaat de juiste antwoorden krijgen op hun vragen of een correcte verwijzing naar de juiste organisatie bij hun (meervoudige) problemen. Er is een shop-in-the-shopformule ontwikkeld. Eind 2009 waren alle vier de geplande wijkwinkels operationeel in het Centrum, in Colmschate (shopformule), in Keizerslanden (shopformule) en in Bathmen. De servicepunten in Lettele en Okkenbroek zijn voortgezet en de (bemenste) wijkwinkel in de Rivierenwijk is ontwikkeld en geopend in combinatie met het CJG. In alle wijkwinkels zijn partnerorganisaties actief met spreekuren en activiteitenprogramma’s. Er heeft samen met de gemeente een oriëntatie plaatsgevonden naar locaties voor het huisvesten van de nog uit te rollen servicepunten. In de gemeente worden centra voor jeugd en gezin ontwikkeld. Er wordt gezocht naar samenwerking en samenvoeging met de wijkwinkels; zowel fysiek als digitaal – zeker als het gaat om de sociale kaart. De digitale wijkwinkel is geheel vernieuwd: De digitale sociale kaart is opnieuw ontwikkeld en bevat informatie van alle partners tot en met de producten en diensten die ze aanbieden. De wijkwinkelwebsite bevat alle informatie over de diensten van de wijkwinkel, de spreekuren van de partnerorganisaties, dossiers op veelgevraagde onderwerpen en de link naar de catalogus voor achtergrondinformatie op tal van gebieden. JAARVERSLAG 2009

Pagina 5

Er is een start gemaakt met een pilot Videoloket in samenwerking de Vrijwilligerscentrale, Salland verzekeringen en de gemeente Deventer en als onderdeel van een provinciaal programma onder regie van Variya en met subsidie van de provincie Overijssel. Er is een promotiecampagne voorbereid die in 2010 uitgevoerd gaat worden.

3.4

Educatie en jeugdbibliotheek

 Dienstverlening aan het onderwijs: Biebwijz De bibliotheek neemt deel aan een Overijssels project, waarin onder de naam ‘Biebwijz’ een aanbod wordt ontwikkeld voor het primair onderwijs. Hierbij gaat het om een aantal deelgebieden waarop een doorlopende leerlijn wordt aangeboden: taal en lezen, mediawijsheid en schoolbibliotheek. Het gehele aanbod staat op www.biebwijz.nl/deventer. Voor dit aanbod ontvangt de bibliotheek onderwijssubsidie, waardoor diverse activiteiten gratis aangeboden kunnen worden. Het merendeel van de scholen maakt hier gebruik van. Daarnaast tekenen scholen in op betaalde activiteiten.  Ondersteuning schoolbibliotheek Er is ondersteuning geleverd bij het onderhoud en beheer van de schoolbibliotheek in het primair onderwijs. Onderdelen daarvan zijn Educat-B en de Boekenshow waaraan 41 scholen deelnamen. Vele scholen namen -deels via de OBD- projectcollecties, themakisten en leskisten af.  Kinderboekenweek: ‘Aan tafel’ Het thema van de Kinderboekenweek 2009 was eten en snoepen in kinderboeken met als motto ‘Aan tafel’. Er zijn veel activiteiten georganiseerd met ook weer het gezamenlijke kinderboekenspektakel in de schouwburg, filmhuis en de Leeuwenkuil en een slotbijeenkomst in het Havenkwartier. Tijdens dit slotfeest was de première van de voorstelling ‘Aap, noot, vies’ van het Theaterschip – op basis van een productiesubsidie die door de gemeente aan bibliotheek en Theaterschip was toegekend. Alle ingrediënten samen maakten de Kinderboekenweek wederom tot een groot succes.  Voorleesdagen De activiteiten rondom de Nationale Voorleesdagen waren gericht op de peuters waaraan werd voorgelezen door meer en minder bekende Deventernaren. Zo hebben voetballers van Go Ahead Eagles voorgelezen in de bibliotheken in Schalkhaar en Keizerslanden en was er een peuter/kleutervoorstelling rond het Prentenboek van het Jaar in bibliotheek Colmschate.  Voorleeswedstrijd Aan de jaarlijkse voorleeswedstrijd voor het basisonderwijs namen in 2009 weer heel veel scholen deel, zoveel dat de Deventer finale in twee rondes werd georganiseerd. De twee winnaars hiervan streden om de beker in een regionale ronde. In de centrale bibliotheek bleek dit jaarlijkse leesfestijn een waar feest voor kinderen. Juryleden uit het onderwijs en de Deventer politiek zetten zich in om deze belangrijke dag compleet te maken. De lokale finale trok meer dan 150 bezoekers, kinderen, ouders en leerkrachten.  Introductie in bibliotheek / mediawijsheid De bibliotheek organiseert groepsbezoeken voor groepen 3, en 6 en 8 van het basisonderwijs. Bij de laagste groepen is de aandacht gericht op ondersteuning van taal en lezen. De hogere groepen krijgen les in het zoeken en vinden van informatie en het omgaan met allerlei media, zowel in boekvorm als op internet. In 2009 hebben 120 groepsbezoeken plaatsgevonden.

JAARVERSLAG 2009

Pagina 6

 100% lidmaatschap In 2009 is het basisonderwijs benaderd met de vraag om mee zorg te dragen voor 100% lidmaatschap van de bibliotheek voor kinderen in het basisonderwijs. Met vijftien scholen en één kinderdagverblijf zijn in 2009 hierover afspraken gemaakt.  Participatie brede school Deventer heeft vier brede schoollocaties. In de brede school Enkbuurt is vanaf augustus 2004 een buurtbibliotheek gevestigd die in 2009 is omgezet naar een bredeschoolbibliotheek waarbij de kinderen van groep 8 verantwoordelijk zijn gemaakt voor het beheer van de bibliotheek die vooral op school gericht is. In 2009 heeft de bibliotheek een zestal dagarrangementen aangeboden rond taal, lezen en mediaeducatie voor brede school en naschoolse opvang.  Makkelijk Lezen Plein (MLP) Het MLP is een voorziening voor kinderen met een leesprobleem. Het is gericht op kinderen en jongeren die leesproblemen hebben, maar ook op hun ouders en leerkrachten. In de vestigingen Bathmen, Colmschate en Keizerslanden is zo’n MLP.  Deventerkidsbieb.nl Deventerkidsbieb.nl is de lokale versie van de landelijke jeugdbibliotheekwebsite Jeugdbibliotheek.nl. Er wordt gewerkt met een landelijke redactie en de landelijke zoekmachine, de ‘JeugdAquabrowser’, is actief op de site. De Deventer touch wordt aangebracht door een Deventer redactie. Met de JeugdAquabrowser kan de Deventer collectie doorzocht worden in combinatie met allerlei landelijke bronnen.  Digitale nieuwsbrief voor leerkrachten De communicatie met het onderwijsveld vindt in toenemende mate plaats via een digitale nieuwsbrief die vier keer per jaar verschijnt en waarop meer dan 300 mensen uit het onderwijs zijn geabonneerd.

3.4

Cultuur en Lezen

 Activiteiten cultuur en lezen Met steeds meer programma’s rond cultuur en lezen zorgt de bibliotheek voor een breed scala aan activiteiten rond de bronnenrijkdom die in en via de bibliotheek te krijgen is: romans, gedichten, films en muziek. In toenemende mate worden activiteiten in samenwerking met partners in de stad georganiseerd. Zo waren er in 2009 exposities ‘Pinokkio’ – met Boekhandel Praamstra, ‘Wie kan ik nog vertrouwen’ – met het COC en de organisatie van de Vrijetijdsmarkt – samen met de Leeuwenkuil en de Vrijwilligerscentrale. In 2009 werden op deze wijze een vijftigtal activiteiten rond cultuur en lezen georganiseerd met 37 samenwerkingspartners en ruim 12.000 bezoekers.  Wiki: Digitale dossiers van auteurs De bibliotheek wil specifieke dienstverlening op maat leveren aan specifieke doelgroepen. De ondersteuning van Vereniging Deventer Literair (VDL) vindt plaats door het samenstellen van digitale dossiers over de auteurs die optreden bij de VDL. Naast de digitale versie wordt een papieren versie met voorbeelden van artikelen over de schrijver gemaakt. Deze worden tijdens de bijeenkomsten uitgereikt en vinden gretig aftrek. Ook van de auteurs die bij andere gelegenheden in Deventer optreden worden dossiers aangelegd. Zie: http://wiki.obdeventer.nl. In 2009 42 literaire dossiers aan de wiki toegevoegd.

JAARVERSLAG 2009

Pagina 7



Leeskringen Een tiental leeskringen wordt in samenwerking met de Overijsselse Bibliotheek Dienst (OBD) ondersteund. Het gaat hierbij om het beschikbaar stellen van meerdere exemplaren van een titel, een literair dossier in de wiki, recensies en krantenartikelen, achtergrondinformatie over schrijver en boek, discussievragen voor leesclubleiders, een rondleiding door de bibliotheek en een bezoek aan de Kleine Keizerin. De bibliotheek ondersteunt zelf een aantal lokale leeskringen.  Film: huiskamerbioscoop Kleine Keizerin De bibliotheek heeft in 2008 ruim 5.000 extra speelfilms aangeschaft. Deze kunnen niet alleen thuis bekeken worden maar ook in de huiskamerbioscoop ‘De Kleine Keizerin’. Via de website van de bibliotheek kunnen mensen zich aanmelden om een film naar eigen keuze te bekijken. Inmiddels leende de bibliotheek in 2009 meer speelfilms uit dan informatieve boeken. Het aantal aanmeldingen is boven verwachting. In 2009 werden 220 films voor ruim 3200 bezoekers getoond.  Nederland Leest In oktober en november 2009 vond de vierde editie plaats van de campagne ‘Nederland Leest’. Leden van de bibliotheek kregen het boek ‘Oeroeg’ van Hella Haasse cadeau. Tal van activiteiten vonden plaats zowel in de bibliotheekvestigingen als in woonzorgcentra. Met de actie ‘Nederland Leest’ vestigt de bibliotheek landelijk en lokaal grootschalig de aandacht op dit belangrijke fundament van de bibliotheek.  Boekenweek De bibliotheek participeert in de Stichting Deventer Boekenweek, die zorgt voor de afstemming en de promotie van het boekenweekprogramma. De bibliotheek heeft met het opzetten van tal van activiteiten in wijk- en dorpsbibliotheken, in woonzorgcentra en in het voortgezet onderwijs een substantiële inbreng in het programma. Ook in 2009 was er wederom sprake van een succesvol, breed stadsprogramma met als hoogtepunt de gezamenlijke Boekenweekzondag in de Deventer Schouwburg met als afsluiting het project van Muziektheater Beu met de fanfare van Lettele. Een breed publiek heeft kunnen genieten van een kwalitatief hoogwaardig en gevarieerd programma.  Gedichtendag De Landelijke Gedichtendag valt op de laatste donderdag van januari. In Deventer werd daaraan aandacht besteed in de vorm van de Gedichtenweek die wordt afgesloten met de gedichtenwedstrijd in de Bouwkunde. Samen met culturele partners werden activiteiten georganiseerd om mensen kennis te laten maken met poëzie waardoor het schrijven, lezen en beluisteren van gedichten door volwassenen, kinderen en jongeren gestimuleerd wordt. Ook in 2009 is weer samengewerkt met het onderwijs.  Radio Brink 70 Op vrijdagmiddag vindt de live uitzending plaats van het culturele radioprogramma van de bibliotheek in samenwerking met DTV. Het gaat om wat er komende week te doen is, met gesprekken en achtergrondinformatie. De bibliotheek verzorgt samen met de VVV de redactie. Literair jeugdtheater / schrijversmarkt Op de dag van de Deventer boekenmarkt vond voor de tweede maal een literair theaterprogramma voor kinderen plaats. De centrale bibliotheek was voor de eerste keer de thuisbasis voor de Deventer schrijversmarkt van de 

JAARVERSLAG 2009

Pagina 8

Stentor. Een mooi programma dat goed bezocht werd en een goede inhoudelijke aanvulling vormde op de boekenmarkt. Tijdens de openstelling van de Centrale Bibliotheek op de koopzondagen is een jeugdtheatervoorstelling rond een jeugdboek geprogrammeerd – mede door de financiële ondersteuning van de St. Vrienden.  Huis van zwarte Piet Samen met de VVV en het Sinterklaascomité is invulling gegeven aan een bijzonder programma in het kader van 100% Sinterklaastraditie in de Deventer. De centrale bibliotheek is omgetoverd tot de verblijfplaats van de Deventer Hoofdpiet met vrijwel dagelijks een activiteit voor jong en oud in samenwerking met tal van organisaties uit de stad en met ondersteuning van Hulppieten van de school voor praktijkonderwijs, Arkelstein. Het was een drukte van belang en een ongekend succes, vooral de activiteiten voor de kinderen. http://www.bibliotheekdeventer.nl/huisvanzwartepiet/

3.6

Spreiding en vestigingen

De spreiding van de bibliotheek is een groot goed. Dat is in overleg met de gemeente Deventer in de strategische notitie nogmaals bevestigd en uitgewerkt in een structuur van vier schillen. De bibliotheek exploiteerde in 2009 in de vier schillen: - Eén complete bibliotheek in het centrum - Eén volwaardige bibliotheekvoorziening die zich op alle doelgroepen richt: in Colmschate - Vier wijk- / dorpsbibliotheken: in Bathmen,Schalkhaar, Keizerslanden en in Diepenveen. - Vier servicepunten in kernen en buurten: Okkenbroek, Lettele, De Enk en de Bibliobus. - Tien huiskamerbibliotheken in WoonZorgCentra.  Centrale Bibliotheek De Centrale Bibliotheek aan de Brink vormt de basis van de bibliotheekvoorziening in Deventer. In 2006 is in aansluiting op de visie Binnenstad Zuid besloten tot nieuwbouw van bibliotheek en stadskantoor aan het Grote Kerkhof met Neutelings Riedijk als architect. In 2008 is een verbeterd voorlopig ontwerp gemaakt dat aan de gemeenteraad is voorgelegd. Op basis van het ontwerp zou in 2009 definitieve besluitvorming moeten plaatsvinden. Echter: een tweetal colleges is teruggetreden als gevolg van verschillen in visie op het plan. In 2009 is besloten een doorstart te maken door de visie binnenstad als kader opnieuw te laten formuleren door de heren Coenen en Asselbergs. In december 2009 hebben zij een ambitiedocument gepubliceerd dat in 2010 na de verkiezingen tot keuzes moet leiden. De bibliotheek wordt genoemd als één van de instellingen die met prioriteit binnen de plannen ingevuld moeten gaan worden. Het gaat in eerste instantie om de locatie waar de nieuwe bibliotheek moet komen. Door het uitstel zullen op de huidige locatie nog verbeteringen moeten plaatsvinden. Het betreft een eenvoudige aanpassingen in verband met jarenlang achterstallig onderhoud. De achterzaal is – wederom met gelden van de St. Vrienden – verder geschikt gemaakt als activiteitenruimte en de leeszaal is er ondergracht in combinatie met het Biebcafé dat door Het Volkshuis JAARVERSLAG 2009

Pagina 9

geëxploiteerd gaat worden. In toenemende mate worden media frontaal gepresenteerd en worden displaytafels toegevoegd en thema’s en onderwerpen actief te presenteren. De centrale bibliotheek is één van de groeiafdelingen van de bibliotheek als het gaat om bezoekers en uitleningen.  Colmschate De presentatie van de collectie is verder verbeterd en de Wijkwinkel is herkenbaar als wijkwinkel (shop-in-the-shop) ingericht. Het gebruik van de bibliotheek groeit. In aansluiting op de cultuurnota van de gemeente zullen de plannen voor nieuwe huisvesting van bibliotheek, Leeuwenkuil en Wijkwinkel verder concreet gemaakt moeten worden.  Bathmen De Bibliotheek Bathmen is in 2009 tijdelijk ruimte gaan bieden aan de Wijkwinkel en het gemeenteloket en ingericht volgens de nieuwe bibliotheekformule voor dorpen. Ook is 100% zelfbediening doorgevoerd. Dat alles in afwachting van de nieuwe huisvesting van de bibliotheek in een multifunctionele accommodatie die in de komende jaren gestalte zal krijgen als onderdeel van het centrumplan.  Keizerslanden: Graaf Florishof Bibliotheek en Wijkwinkel zijn in september verhuisd naar de Graaf Florishof waar ze samen met een lunchcafé, het wijkinformatiecentrum over de herstructurering van de wijk en de kantoorruimte van de werkers in de wijk van St. Raster een nieuwe plek in de wijk gaan vormen. De bibliotheek en de wijkwinkel zijn ingericht volgens de nieuwe bibliotheekformule en het inrichtingsontwerp voor de wijkwinkel. Ze zien er aantrekkelijk uit en zullen ruimer opengesteld kunnen worden zodra het lunchcafé geopend is.  Schalkhaar De plannen zijn uitgewerkt om de bibliotheek samen met andere dorpsvoorzieningen en het gemeenteloket te huisvesten in De Lindeboom. In de eerste helft van 2010 zal de verbouwing en de verhuizing plaatsvinden. Ook Schalkhaar wordt ingericht volgens de nieuwe bibliotheekformule.  Diepenveen In Diepenveen zijn de eerste plannen uitgewerkt om de dorpsvoorzieningen in de Hof van Salland te huisvesten.  Okkenbroek Het servicepunt in Okkenbroek werkt als een geïntegreerd onderdeel van de dorpsvoorziening op basis van 100% zelfbediening. Er is aandacht geweest om het gebruik te stimuleren en de bibliotheek meer onder de aandacht van de lokale gemeenschap te brengen.  Lettele In Lettele is op basis van 100% zelfbediening een huiskamerbibliotheek gevestigd in de winkel van de Fa. Roessink, waarmee het de ruimste openingstijden van de hele gemeente heeft.  Bibliobus De bibliobus heeft standplaatsen bij scholen, woonzorgcentra en in buurten die op verdere afstand van vaste vestigingen liggen.

JAARVERSLAG 2009

Pagina 10

 Woonzorgcentra: huiskamerbibliotheken In tien woonzorgcentra van de zorgroepen Solis en de Leiboom zijn huiskamerbibliotheken ingericht. Het betreft een maatwerkvoorziening met een kleine collectie, met toegang tot de databanken van de bibliotheek, met een vijftal culturele activiteiten per jaar en een wekelijkse bezorgdienst voor bestelde media. De huiskamerbibliotheek werkt met vrijwilligers van de woonzorgcentra die door de bibliotheek opgeleid en begeleid worden. De dienstverlening wordt geleverd op basis van afspraken over 100% lidmaatschap van de bewoners, de medewerkers en de vrijwilligers van de woonzorgcentra.  Brede schoolbibliotheek De Enk De bibliotheek De Enk is omgevormd tot een Brede Schoolbibliotheek waarbij de bibliotheek beheerd wordt door de leerlingen van groep 7 en 8 van de school. De bibliotheek zorgt voor begeleiding en ondersteuning.

3.7

Digitale bibliotheek

De website van de bibliotheek vervult een steeds belangrijkere rol in de dienstverlening van de bibliotheek. De website bevat veel informatie over de bibliotheekdienstverlening als het gaat om openingstijden of speciale dienstverlening. Op alle schermen in de bibliotheek staat de website als startpagina. Centraal op de website staat de catalogus. De eigen gegevens kunnen geraadpleegd worden en de uitleentermijn kan verlengd worden. Maar ook het activiteitenprogramma van de bibliotheek wordt uitgebreid geafficheerd.  Digitale bronnen Via de bibliotheek zijn steeds meer digitale bronnen en databanken toegankelijk. In 2009 is de proef gestart om thuis de archieven van de Volkskrant te kunnen raadplegen.  Informatiedienstverlening al@din Al@din is dé bibliotheekvraagbaak op Internet. De bibliotheek participeert actief in de vraagafhandeling. Het gebruik blijft beperkt mede door het ontbreken van promotieactiviteiten. De dienst is toe aan fundamentele vernieuwing. De bibliotheek verzorgt de landelijke chatdienst op dinsdagavond.  Catalogus en Zoek&Boek De catalogus is zowel in de bibliotheek als op de website beschikbaar met zoek&boek als besteldienst. Op basis van de lenerspas van de bibliotheek Deventer kan niet alleen de eigen collectie geleend worden. Op provinciaal niveau kan uit de collectie van alle Overijsselse bibliotheken en de cd-uitleen Enschede besteld worden. Aanvullend kan ook uit de Centrale discotheek Rotterdam besteld worden. Op landelijk niveau zijn de collecties van de dertien grootste openbare bibliotheken beschikbaar voor uitleen. Bestellen gebeurt via zoek&boek en is gratis binnen Overijssel en voor muziekcd’s.. Buiten Overijssel betalen leden € 2,50 per item. Zoek&boek kent door het grote aanbod van materialen en de geringe vergoeding in Deventer een uiterst succesvol gebruik dat 20 maal hoger ligt dan bij de andere bibliotheken. In de erfgoed-catalogus worden specifieke erfgoedbronnen, bijvoorbeeld de foto’s van www.deventerinbeeld.nl, ontsloten.  Nieuwe website In het voorjaar is de website vernieuwd om het gebruik ervan te vereenvoudigen. De website is ontwikkeld in Overijssel verband en wordt inmiddels ook gebruikt door andere bibliotheken. Deze ontwikkeling vormt de basis om over te gaan naar een gezamenlijke JAARVERSLAG 2009

Pagina 11

bibliotheekwebsite op landelijk niveau. De bibliotheek Deventer heeft eind 2009 een landelijke subsidie toegekend gekregen om de website in 2010 als landelijk voorbeeld door te ontwikkelen.



wiki.obdeventer.nl De bibliotheek-wiki is gevuld met een vele literaire en maatschappelijke dossiers. Bij literaire activiteiten en informatieve activiteiten werd aan bezoekers een samenvatting van de informatie op de wiki uitgereikt. Ook zijn de resultaten van activiteiten van diverse scholen en bijvoorbeeld de Gedichtendag in de wiki vastgelegd. Op deze manier groeit de inhoud van de wiki van jaar tot jaar tot een steeds grotere verzameling. De inhoud van de wiki is via de catalogus terug te vinden. Het gebruik neemt toe.  Digitale nieuwsbrief De bibliotheek verstuurt per mail een maandelijkse nieuwsbrief met informatie over dienstverlening en activiteiten van de bibliotheek. Eind 2009 hadden 3850 personen zich aangemeld voor het ontvangen van de nieuwsbrief.  Deventerkidsbieb.nl Voor de kinderen heeft de bibliotheek een eigen website. Het is de lokale versie van de landelijke jeugdwebsite.

3.8

Collecties, openingstijden en tarieven

3.8.1

Collecties

De collecties vormen de kern van de bibliotheekdienstverlening.  Collectieprofielen Op basis van de marketinguitgangspunten zijn per vestiging nieuwe collectieprofielen opgesteld die aansluiten bij de belangrijkste doelgroepen van de vestiging. Op basis van deze uitwerking is een kloofanalyse per vestiging gemaakt. Voor Bathmen en Keizerslanden is extra aangeschaft om beter te voorzien in titels die veel geleend worden door de huidige bezoekers. Dat betekent grotere aandacht voor fictie en leesplezier, zowel voor de jeugd als voor volwassenen.  Films De filmcollectie is afgelopen jaren uitgebreid. Circa 5000 dvd’s zijn extra aangekocht, waarvan het merendeel speelfilms is. Het aantal uitleningen van speelfilms is zeer fors gestegen.  Informatieve boeken De collectie informatieve boeken voor de jeugd en voor volwassenen is ook in 2009 verder in omvang afgenomen omdat het gebruik van boeken met informatieve inhoud steeds verder verminderd. Reden voor het dalend gebruik is dat Internet meer en meer de belangrijkste informatiebron wordt. Omdat elke bibliotheek in de provincie hiermee te maken heeft zijn de gesprekken over afstemming van aanschaf van nieuwe materialen geïntensiveerd. De bibliotheek Deventer is deelnemer aan het provinciaal collectieplan dat zorgt voor een complete netwerkcollectie op Overijssels niveau. In 2009 is het plan voor de zogenaamde samenwerkingscollectie vastgesteld. De bibliotheken streven gezamenlijk naar een zo complet mogelijke collectie.  Muziekcd’s In 2009 was de bibliotheek Deventer pilotbibliotheek voor de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR). Ruim 300.000 titels van de CDR zijn opgenomen in de catalogus van de bibliotheek Deventer en konden zonder extra kosten geleend worden. Ook de 60.000 titels van de CD-uitleen Enschede zijn op dezelfde wijze in de catalogus opgenomen. JAARVERSLAG 2009

Pagina 12

Daarmee hebben de gebruikers van de bibliotheek toegang tot de totale cd-collectie Nederland. De ervaringen waren positief en per 2010 zullen alle Overijsselse bibliotheken deze dienstverlening aanbieden. Er zijn afspraken gemaakt met beide aanbieders over vaste kosten voor het doorleveren van hun muziekcollectie.  Frontale presentaties Om beter te tonen wat de bibliotheek allemaal in huis heeft is op uitgebreide schaal gestart met het frontaal presenteren van boeken en dvd’s in de kasten en het displayen op tafels. Er is een display-programma opgesteld dat aansluit bij de vraag van het publiek en het activiteitenprogramma van de bibliotheek. In de bibliotheken Bathmen en Keizerslanden is de bibliotheekinrichting vernieuwd in aansluiting op de nieuwe bibliotheekformules.  Speciale collecties Er zijn speciale collecties als het gaat om Makkelijk Lezen, Aangepast Lezen en Lees&Schrijf.

3.7.2

Openingstijden

Ook in 2009 zijn de bibliotheekvestigingen gedurende de zomer normaal geopend geweest. De centrale bibliotheek is op koopzondagen geopend van 12.00 tot 16.00 uur. Na de herinrichting zijn de openingstijden van de bibliotheek Bathmen verruimd. De woonzorgcentra kennen ook openingstijden: tijdens deze uren kunnen ook bezoekers van buiten het woonzorgcentrum gebruik kunnen maken van de huiskamerbibliotheek. Buiten openingstijden van de bibliotheken vinden tal van activiteiten plaats en kan de Kleine keizerin bezocht worden.

3.7.3

Tarieven en uitleenvoorwaarden

De bibliotheek heeft samen met het Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek (SAB) één gezamenlijk lidmaatschap. 

Tarieven 2009 





Lidmaatschap o Basislidmaatschap o Korting  65+ 20% =  RechtOp 50% = o Jeugd tot 18 jaar o Partnerpas o Telaatgeld o Duplicaatpas

€ 36,€ 22,50 Gratis Gratis € 0,10 per object per dag € 2,50

Reserveren en aanvragen o Media binnen Overijssel o Media buiten Overijssel

€ 0,€ 2,50

Internet o Leden en niet-leden

€ 0,-

€ 45,-

JAARVERSLAG 2009

Pagina 13

 Uitleenvoorwaarden Leden van de bibliotheek kunnen zonder extra kosten: Als lid van de bibliotheek kunt u zonder extra kosten  Een onbeperkt aantal boeken, dvd's, cd's en tijdschriften lenen.  Media 6 weken lenen (= uitleentermijn) zonder te verlengen.  Media aanvragen via de website van de bibliotheek en klaar laten leggen in de vestiging van uw keuze (gratis voor alle media uit Deventer en Overijssel én voor cd’s en dvd’s van Muziekweb).  Media lenen en terugbrengen bij de vestiging van uw keuze.  Een gratis bibliotheekpas laten maken voor uw partner.  Drie keer verlengen.  Mijn gegevens bekijken.  Een e-mail ontvangen die u herinnert aan het aflopen van de uitleentermijn.  Films reserveren en bekijken in huiskamerbioscoop ‘De Kleine Keizerin’.  Internetten in de bibliotheek.  Lenen in Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek.  Gastlenen in Overijsselse en Gelderse openbare bibliotheken.

4.

Organisatie en Financiën

4.1

Bestuur en Management

Het bestuur van de bibliotheek bestond in 2009 uit: De heer P.A. Tadema, voorzitter De heer C. Messina, penningmeester De heer D. Webbink, secretaris Mevrouw A. Bijsterveld, lid De heer P. Leerink, lid Het management van de bibliotheek werd gevormd door: De heer J.P.A. Debeij, directeur Mevrouw B. Granberg, teamleider Centrale Bibliotheek Mevrouw A. Vriezen, teamleider vestigingen

4.2

Personeel, organisatie en kwaliteit

 Personeel en organisatie De (platte) organisatie richt zich in belangrijke mate op de kerntaken. De personeels- en salarisadministratie, het ictnetwerk- en systeembeheer en het bicatsysteem zijn uitbesteed aan de OBD / Blauwe brug. De financiële administratie wordt in samenwerking met de OBD uitgevoerd. De controlingfunctie is uitbesteed.

Directie

Facilitaire dienst

Scholing en ontwikkeling vormt een belangrijk speerpunt. De bibliotheek besteedt hier meer aan dan de door de Team Team Team centrale bibliotheek vestigingen Backoffice branche als minimum gestelde 3% van de salariskosten. HRM-beleid is een belangrijk flankerend onderdeel van het provinciale samenwerkingsprogramma van de Overijsselse bibliotheken. In 2009 is de cursus 23dingen afgerond: hedendaagse internettoepassingen. Er is een intensieve meerdaagse training ‘Weerbaarheid’ voor alle medewerkers uitgevoerd in aansluiting op het geformuleerde veiligheidsbeleid. Ook rond de wijkwinkel zijn diverse scholingsprogramma’s uitgevoerd. Daarnaast zijn individuele scholingstrajecten in gang gezet. JAARVERSLAG 2009

Pagina 14

 ICT Op het gebied van ICT is het systeem- en netwerkbeheer, het bicatsysteem en de mediaverwerking uitbesteed aan de OBD / Blauwe brug. In 2009 is zelfbediening in de vestigingen Bathmen en Keizerslanden doorgevoerd.

4.3

Financiën

 Administratieve organisatie In 2009 is interne budgettering doorgevoerd en is het Handboek Administratie Organisatie afgerond dat in het voorjaar 2010 in combinatie met de invoering van Exact en de bijbehorende workflow-applicatie verder zal worden geïmplementeerd op alle onderdelen.  Financieel resultaat In financieel opzicht staat de bibliotheek - na de reorganisatie - er gezond voor. Er is de afgelopen jaren een egalisatiereserve opgebouwd die boven de door de gemeente gewenste 10% van de omzet ligt. 2009 is afgesloten met een negatief resultaat als gevolg van eenmalige hogere uitgaven ten behoeve van o.a. herhuisvesting, collectie en scholing, die opgevangen wordt via de egalisatiereserve. De begroting 2010 voorziet in een sluitende exploitatie. De gemeente heeft - in tegenstelling tot een eerder verzoek - aangeven dat de reorganisatievoorziening niet per 31/12/2009 afgerekend hoeft te worden, maar dat besteding conform de uitgangspunten reorganisatie en herhuisvesting in verband met het spreidingsplan - van het Raadsvoorstel kan blijven plaatsvinden, met een jaarlijkse rapportage in de jaarrekening. Daarmee liggen er mogelijkheden om niet alleen de kosten van personele reorganisatielasten te dekken, maar ook van de voorgenomen herhuisvesting van de bibliotheken Schalkhaar en Diepenveen. In het boekjaar heeft de besteding van de bijdrage van de St. Vrienden ten behoeve van onder andere een licht- en geluidsinstallatie en een ledenwerfactie plaatsgevonden.

5.

De bibliotheek in cijfers

5.1

Leden

31-12-2009 verschil 31-12-2008 verschil 31-12-2007

Jeugd Volwassenen 65+ Partnerpas Woonzorgcentra overige 5.2

12.865 8.393 2.543 2.019 3.312 1.133 30.265

-3% -5% -8% 57%

13.223 8.868 2.755 1.282

0% -7% 12% 1357%

13.217 9.558 2.465 88

170% 14%

420 26.548

285% 4%

109 25.437

Bezoekers

JAARVERSLAG 2009

Pagina 15

2009 Centrale Colmschate Keizerslanden Diepenveen Schalkhaar Bathmen Totaal

2008

% 0% 4% 57% -5% -7% 118% 9%

234.957 117.608 45.942 32.201 28.214 48.146 507.066

234.610 112.994 29.351 34.060 30.369 22.100 463.482

2007

% 12% 7%

210.258 105.241 0 33.805 29.834 0 379.138

1% 2% 22%

*) in Keizerslanden en Bathmen zijn medio 2008 bezoekerstellers geïnstalleerd.

5.3

Digitale bibliotheek 2009

Bezoekers websites obdeventer.nl deventerkidsbieb.nl wiki.obdeventer.nl (pagina's getoond) Catalogus / Databanken Raadplegingen catalogus volwassenen Raadplegingen catalogus kinderen Raadplegingen databanken Aanvragen Zoek&Boek Al@din Vragen en antwoorden Nieuwsbrief Abonnementen

5.4 

2008 27 180.925 -6 2.649 126 12.156

+/-

2007 66

109.267 nvt nvt

458.681 51.002 132.266

12 93 26

409.890 26.404 104.822

51 43

271.636 nvt 73.396

11.101

0

11.063

12

9.840

480

-44

861

22

708

3.850

23

3.133

32

2.381

Uitleningen Naar vestigingen

Centrale Colmschate Keizerslanden Diepenveen Schalkhaar Bibliobus Verzorgingsteh Brede School Wesepe Okkenbroek Lettele Bathmen Totaal 

229.261 2.500 27.454

+/-

2009 397.444 286.342 72.600 62.760 45.462 17.607 4.698 780 4.583 2.838 6.239 69.608 970.961

+/15,1 3,4 (10,7) (12,3) (10,7) (15,5) (43,1) (72,0) (14,7) 14,4 (18,6) (11,3) 2,0

2008 345.332 276.806 81.335 71.574 50.910 20.841 8.261 2.783 5.370 2.480 7.665 78.518 951.875

+/10,3 6,4 2,7 9,7 5,7 (12,0) 11,3 (43,1) (8,3) 0,4 1.324,7 2,4 7,3

2007 312.973 260.240 79.161 65.234 48.164 23.695 7.422 4.887 5.857 2.469 538 76.671 887.311

Naar media

JAARVERSLAG 2009

Pagina 16

Bladmuziek Boek CD-Rom CD DVD Video Overig

5.5 

2009 4.812 787.442 8.791 50.477 118.048 240 1.151 970.961

2008 4.368 804.485 9.968 49.875 78.994 1.510 2.675 951.875

9% -2% -13% 1% 33% -529% -132% 2%

+/25% 3% -23% 20% 51% -385% 38% 7%

2007 3.292 784.048 12.300 39.906 38.788 7.319 1.658 887.311

Media Naar vestiging

Bezit per 31/12

2009

Centrale Colmschate Keizerslanden Bus Diepenveen Schalkhaar Bathmen Totaal 

+/-

+/-

81.818 39.774 13.130 5.097 14.572 11.294 13.655 179.340

0% -3% -12% -3% -5% -14% -15% -4%

2008 81.454 40.987 14.972 5.238 15.385 13.122 16.096 187.254

Naar materiaalsoort

Bezit per 31/12

Boek CD's DVD's CD-Rom Overig Video Totaal

2009 149.352 10.897 13.435 2.230 3.423 3 179.340

+/-6,1 -6,3 29,2 17,2 -14,2 -99,1 -4,2

2008 158.991 11.635 10.395 1.903 3.991 339 187.254

JAARVERSLAG 2009

+/9,8 -8,0 97,0 -13,1 5,6 -69,3 10

2007 144.762 12.641 5.277 2.190 3.781 1.105 169.756

Pagina 17