Jaaroverzicht 2013 Verantwoord beleggen
u
ESG: Environmental, Social, Governance
ESG Council
Postadres
Erik Luttenberg (voorzitter)
Postbus 75666
Lars Dijkstra
1070 AR Amsterdam
Marieke de Leede (secretaris) Almar Rietberg Ulrike Beyrich
Telefoon
Karen McGrath 020 - 348 8943 Adviseurs ESG Council Website Harry Hummels (ECCE) Sander Boleij (Van Lanschot)
www.kempen.nl
Magnus Furugard (GES) E-mail Locatie
[email protected] Kempen & Co N.V. Beethovenstraat 300 1077 WZ Amsterdam
Inhoudsopgave
Managementsamenvatting
4
Introductie
5
Organisatorische ontwikkelingen
6
Verantwoord beleggingsbeleid
7
Implementatie verantwoord beleggingsbeleid
8
Stemmen
10
Onroerend goed
12
Duurzame beleggingsoplossing
13
Vooruitblik 2014
14
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggen
3
Managementsamenvatting
Kempen Capital Management (KCM) wil als verantwoorde
Ook extern hebben we meer aandacht besteed aan
vermogensbeheerder een positieve bijdrage leveren aan
verantwoord beleggen. We hebben een seminar over
maatschappelijke ontwikkeling. Binnen KCM geloven we in
thematische engagement georganiseerd en zetten
een geïntegreerde aanpak, waar niet-financiële criteria (ESG)
verantwoord beleggen op de agenda van onze
een vast onderdeel van het beleggingsproces zijn. Middels
kwartaalbijeenkomsten met klanten.
engagement spreken wij onze medewerkers, klanten, en andere fondsmanagers aan om op een verantwoorde manier
Wij geloven dat verantwoord beleggen noodzakelijk is om
te ondernemen. Op deze manier stimuleren we onze
op lange termijn positieve resultaten te bewerkstelligen. Als
stakeholders om het kapitaal dat ze beheren in de juiste
betrokken aandeelhouder kiezen we voor een engagement
bedrijven te beleggen. Bovendien geloven we ook dat dit
aanpak boven uitsluiting. Om focus aan te brengen in dit
goed is voor de business; beleggen in controversiële
proces, gebruiken we een thematische engagement
ondernemingen resulteert in hoge risico’s terwijl duurzame
benadering. Zo zijn we bijvoorbeeld met vijf verschillende
ondernemingen een interessante investering zijn, zeker op
ondernemingen in dialoog over kinderarbeid in de cacao
de lange termijn.
sector. We geloven dat we via deze thematische aanpak meer invloed uit kunnen oefenen om de arbeidsomstandigheden
Verantwoord beleggen is volop in ontwikkeling, zowel
in de cacao sector te verbeteren.
binnen de sector als binnen KCM. Het aantal seminars, bijeenkomsten en conferenties over verantwoord beleggen
KCM heeft een lange termijn beleggingshorizon en we
neemt toe, alsmede de media aandacht. Ook binnen KCM
blijven ons ontwikkelen om ESG volledig te integreren in ons
zien we een groeiend aantal klantvragen over dit onderwerp.
beleggingsproces. In 2013 hebben we verscheidene stappen gezet om onze visie over verantwoord beleggen beter op de
In 2013 hebben we een director responsible investment
kaart te zetten. We realiseren ons dat de implementatie soms
aangenomen die zich volledig richt op de ontwikkeling van
complex is en dat de werkelijkheid genuanceerd kan zijn. We
verantwoord beleggen binnen KCM en op de communicatie
vinden het belangrijk om hier continu met collega’s en
hiervan. Het ESG beleid dat KCM sinds 2009 heeft geïmple-
klanten over in gesprek te gaan. In bijgaand rapport leest u
menteerd is afgelopen jaar meer onder de aandacht
op welke gebieden we al voortgang hebben geboekt en wat
gebracht. Binnen KCM hebben we bijeenkomsten georga-
onze plannen voor de toekomst zijn.
niseerd om de bewustwording over ons ESG beleid te vergroten en om collega’s te betrekken bij onze aanpak als
Voorgaande jaren hebben we onze jaarlijkse ESG update in
verantwoorde belegger.
een annual sustainability report gepubliceerd. Dit jaar hebben we dit verslag in een nieuw jasje gestoken:
Tegelijkertijd hebben we op intranet een website ontwikkeld
Het Jaaroverzicht 2013 - Verantwoord beleggen.
waar alle collega’s toegang hebben tot relevante ESG informatie en mee kunnen denken over de ontwikkeling van onze visie op verantwoord beleggen. Paul Gerla Erik Luttenberg
Verantwoord beleggen
4
Jaaroverzicht 2013
Introductie
In bijgaand verslag kunt u lezen welke veranderingen en
gepubliceerd. Dit jaar is voor het eerst gekeken naar de rol
ontwikkelingen er hebben plaatsgevonden in 2013 op het
van besturen van pensioenfondsen in het duurzaam
gebied van verantwoord beleggen. Na een korte introductie
beleggingsbeleid. De VBDO is positief over de intenties van
van de ontwikkelingen in de sector worden de belangrijkste
pensioenfondsen en verschillende partijen hebben in
ontwikkelingen binnen KCM besproken.
vergelijking met vorig jaar stappen in de goede richting gezet. Het onderzoek wees onder andere uit dat bestuurders van pensioenfondsen verantwoord beleggen voor een groot
Ontwikkelingen in de sector
deel over laten aan fondsmanagers.
Er is een groeiende belangstelling voor verantwoord
Ontwikkelingen KCM
beleggen. Het aantal ondertekenaars van de Principles for Responsible Investment (PRI) is wederom gestegen het afgelopen jaar. Eind 2013 had de PRI 1238 leden, hiervan is
Dit rapport geeft een overzicht van de ontwikkelingen op
het meerendeel institutionele belegger. In totaal
het gebied van verantwoord beleggen binnen KCM. In 2013
vertegenwoordigt de PRI meer dan 34 USD triljoen (15%
heeft KCM het ESG-beleid verder geformaliseerd en zijn er
van het totaal belegd vermogen wereldwijd). Dit groeiende
verschillende stappen gezet om de communicatie van KCM
belang voor de PRI betekent echter niet dat er geen
als een verantwoorde belegger te versterken.
verbeterpunten meer zijn op het gebied van verantwoord beleggen. Tijdens een van de grootste jaarlijkse conferenties
Dit verslag begint met de organisatorische ontwikkelingen
over verantwoord beleggen, ‘Responsible Investor Europe’
en het verantwoord beleggingsbeleid. In het tweede deel
in juni 2013 in Londen, was er veel aandacht voor bijvoorbeeld
kijken we naar de implementatie en invulling van het
ESG-integratie, het vergroten van transparantie, verantwoord
ESG-beleid en naar de ontwikkelingen rondom engagement
beleggen bij passieve fondsen en de materialiteit van
en uitsluiting. Hierbij komt onder andere de thematische
ESG-risico’s. Dit zijn belangrijke thema’s waar de sector zich
engagement aan de orde. Ook het stembeleid en de
momenteel mee bezig houdt.
stemresultaten van 2013 worden toegelicht.
In Nederland zoeken verschillende institutionele instellingen
Vervolgens worden de duurzaamheidsontwikkelingen in de
de samenwerking actief op. Begin september vond de
onroerendgoedsector besproken. Hier ligt de focus op
tweede CIO Dialoog plaats. Tijdens deze bijeenkomst werken
GRESB: de Global Real Estate Sustainability Benchmark, een
CIO’s (Chief Investment Officers) samen om concreet
belangrijk initiatief voor het bevorderen van duurzaamheid
invulling te geven aan de ondertekening van de PRI. De
in de onroerendgoedsector.
verschillende financiële instellingen delen best-practices en zoeken in subgroepen naar oplossingen voor uitdagingen
Tot slot worden twee nieuwe duurzame beleggingsoplossingen
die ze tegen komen bij de implementatie van de PRI. KCM
besproken welke in 2013 door KCM zijn geïntroduceerd. Het
heeft binnen deze CIO Dialoog een voortrekkersrol op zich
rapport sluit af met een vooruitblik op 2014.
genomen op het gebied van lange termijn betrokken aandeelhouderschap. In november 2013 heeft de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) voor de zevende keer de Benchmark Verantwoord Beleggen door Pensioenfondsen
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggen
5
Organisatorische ontwikkelingen
KCM heeft ESG-criteria geïntegreerd in haar beleggingsproces.
ESG Council
ESG staat voor Environmental, Social en Governance. Het ESG-beleid is geformuleerd op basis van internationaal geaccepteerde richtlijnen zoals de UN Global Compact en
KCM’s ESG Council is verantwoordelijk voor het opstellen en
de Principles for Responsible Investment (PRI). Naast
actualiseren van het verantwoorde beleggingsbeleid. De ESG
integratie van ESG-criteria in het beleggingsproces geeft
Council bestond in 2013 uit de volgende zes personen: Erik
KCM invulling aan haar ESG-beleid door middel van
Luttenberg (Managing Director KCM), Lars Dijkstra (CIO),
engagement en uitsluiting. De ESG-screening en engagement
Karen McGrath (Responsible Investment KCM UK), Almar
worden uitgevoerd in samenwerking met een externe
Rietberg (Client Relations), Ulrike Beyrich (Multi-
Engagement Manager, GES Investment Services (GES). GES
Management) en Marieke de Leede (Responsible Investment).
screent de ondernemingen in de beleggingsportefeuille op
De ESG Council is in 2013 vier keer bijeengekomen. De ESG
schendingen van de UN Global Compact. GES heeft de
Council laat zich adviseren door twee onafhankelijke partijen:
brede en algemene bepalingen van de UN Global Compact
GES Investment Services en ECCE, de European Centre for
vertaald naar meer specifieke en goed te hanteren
Corporate Engagement. Deze twee organisaties zijn in 2013
screeningscriteria. Dit betekent dat ondernemingen worden
bij alle ESG Council bijeenkomsten aanwezig geweest.
getoetst op mensenrechten, arbeidsrechten, milieu, anticorruptie, en wapens. Twee voorbeelden ter illustratie: •
Voor het thema arbeidsrechten wordt onder andere
Engagement Working Group
gescreend op de bepalingen in de conventies van de International Labour Organisation (ILO), bijvoorbeeld op de bepaling die betrekking heeft op het verbod op dwangarbeid.
In 2013 heeft de ESG Council een Engagement Working
•
Betrokkenheid bij controversiële wapens wordt onder
Group (EWG) opgezet. De EWG bestaat uit drie
andere getoetst door middel van internationale
ESG-specialisten en heeft een faciliterende rol richting de
wapenverdragen, zoals de internationale conventie over
ESG Council. De EWG vergadert iedere twee weken. In deze
clustermunitie.
bijeenkomsten worden nieuwe engagement cases en de voortgang van lopende engagement cases besproken. Ook
Indien een bedrijf of beleggingsfonds niet voldoet aan een
worden de onderzoeksresultaten van GES gereviewd en
of meerdere van deze criteria, start KCM een
besproken met de Engagement Managers van GES. Tot slot
engagementproces. Via een actieve dialoog met de
worden alle memo’s en stukken voor de ESG Council
onderneming of het beleggingsfonds proberen we positieve
voorbereid. De director responsible investment is de voorzitter
verbeteringen te bewerkstelligen. Voor meer informatie over
van de EWG en heeft de dagelijkse verantwoordelijkheid voor
het gevoerde ESG-beleid, zie www.kempen.nl.
het implementeren van het ESG-beleid.
In 2013 zijn enkele organisatorische aanscherpingen doorgevoerd. De ESG Council werd aangevuld met de Chief Investment Officer (CIO) van KCM en er is een director responsible investment benoemd die de verantwoordelijkheid heeft voor de implementatie, coördinatie en communicatie van het ESG beleid. Ook is er een Engagement Working Group opgezet die verantwoordelijk is voor de monitoring van de engagement cases.
Verantwoord beleggen
6
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggingsbeleid
ESG Charter
Beleid staatsobligaties
Het ESG-beleid en de engagementaanpak die sinds 2009 de
Tijdens de ESG Council in december 2013 heeft KCM
basis vormen van het verantwoorde beleggingsbeleid, zijn
besloten om het ESG-beleid voor staatobligaties aan te
in 2013 voortgezet. Bedrijven en fondsmanagers die in strijd
scherpen. De nieuwe aanpak is gebaseerd op meer en betere
met vooraf vastgestelde conventies en verdragen handelen,
landendata, is ondergebracht in bestaande processen en sluit
worden hier op aangesproken (engagement). En indien er
goed aan bij de engagementaanpak die ook voor aandelen
geen of onvoldoende verandering optreedt behoort
wordt gehanteerd.
uitsluiting (verkoop van de beleggingen) tot de mogelijkheden. Het ESG-beleid is verder geformaliseerd en
Onder het nieuwe beleid (vanaf januari 2014) wordt er
uitgewerkt in een ESG Charter. Dit ESG Charter beschrijft de
specifieke ESG-informatie opgenomen in het bestaande
ESG-principes en criteria, de implementatie van het beleid,
landenwaarderingsselectieproces. Deze ESG-informatie
de verantwoordelijkheden binnen KCM en Van Lanschot, en
bestaat uit drie componenten: de ratificatie van ‘essentiële’
de communicatie over verantwoord beleggen.
verdragen en conventies, de eventuele EU- en/of VN-sancties, en een specifieke ESG-landenscore (geleverd door een
In 2013 is gewerkt aan het verbeteren van de communicatie
externe data provider). Op basis van deze informatie gaan
over verantwoord beleggen. Zo heeft KCM de informatie op
we in dialoog met fondsmanagers (engagement) indien zij
de website vernieuwd, zijn er brochures over verantwoord
landen met lage ESG-scores hebben opgenomen in hun
beleggen opgesteld en is er een separate ESG-rapportage
fondsen of benchmarks. Daarnaast worden ook benchmark-
ontwikkeld met gedetailleerde informatie over de
providers en credit rating agencies over deze laag scorende
engagement cases en de engagement thema’s.
ESG-landen geïnformeerd. Het doel hiervan is dat zij deze ESG informatie kunnen verwerken in hun ratings. Naast de scores worden de kwalitatieve ESG-rapporten ook gebruikt in de landenrapporten die de portefeuillemanagers opstellen.
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggen
7
Implementatie verantwoord beleggingsbeleid
Thematische engagement
Engage: intensieve dialoog met ondernemingen over ESG-gerelateerde problemen. In 2013 hebben we een
Gedurende 2013 is er meer focus in de engagementaanpak
intensief engagementtraject met 29 ondernemingen gehad.
van KCM aangebracht. De verschillende engagementcases zijn daartoe gebundeld onder zeven verschillende
Engage to inform: KCM maakt een onderscheid tussen de
duurzaamheidsthema’s: palmolie, omstreden arbeids-
producenten van kernkoppen en de producenten van
omstandigheden, kinderarbeid in de cacaosector, issues in
raketten die deze koppen kunnen dragen. De eerste groep
de olie-, gas-, en mijnbouwsector, omstreden damprojecten,
ondernemingen zal worden uitgesloten. Producenten van
corruptie en kernwapens. Voor ieder thema is een thematisch
kernraketten worden niet uitgesloten, maar worden
engagement paper beschikbaar dat de achtergronden
geïnformeerd over het ESG beleid omdat betrokkenheid bij
beschrijft. Van iedere onderneming waar KCM mee in
kernkoppenproductie resulteert in uitsluiting. In 2013 had
gesprek is, is een engagement factsheet opgesteld. Deze
KCM vier ondernemingen in de beleggingsportefeuilles die
sheets beschrijven de achtergrond van de case, de tot nu toe
zich classificeren als Engage to inform.
behaalde resultaten en de toekomstige engagementdoelen. Observe: ondernemingen die mogelijk betrokken zijn bij Ook heeft KCM richtlijnen gedefinieerd voor deelname aan
schendingen van ESG-criteria. De schendingen zijn
collaboratieve engagement initiatieven. Dit zijn initiatieven
momenteel onvoldoende materieel om een engagement
waar een groep beleggers gezamenlijk een onderneming
traject te starten. De casus wordt wel naar de
aanspreekt op schendingen van ESG-criteria. KCM wil graag
portefeuillemanagers gecommuniceerd en de Engagement
participeren in gezamenlijke engagement projecten om de
Manager blijft in gesprek met de onderneming. In 2013 had
impact en effectiviteit van de dialoog te vergroten. Dit kan
KCM 12 ondernemingen op de observatielijst staan.
bijvoorbeeld via de PRI, via GES of in samenwerking met een groep beleggers die geïnteresseerd zijn in hetzelfde thema.
Closed: dit zijn engagement cases die afgerond zijn. In 2013 zijn er zes engagement cases gesloten: Bridgestone, H&M,
Assets under screening
Walt Disney, TeliaSonera, FMC, en Eutelsat.
Het gescreende vermogen (gemeten als percentage van de
In onderstaande tabel staat een samenvatting van de
assets under management (AuM)) nam in 2013 opnieuw
engagement activiteiten en resultaten van onze Engagement
toe. Dit hangt direct samen met een verdere uitbreiding van
Manager in 2013.
het aantal asset classes dat onder de onafhankelijke ESGscreening valt. Inmiddels worden naast actieve aandelen
Engagement activities
beleggingsfondsen, onroerendgoedfondsen, individuele
GES Engagement Forum 2013
2013
staatsobligaties en enkele creditfondsen, ook diverse passieve beleggingsfondsen en de ‘matchingportefeuille’ gescreend.
Number of subsequent changes made by companies
In totaal werd eind 2013 71% van het totaal beheerde
Positive changes in development
32
vermogen van KCM door GES gescreend (2012: 42%).
Revision criteria met
16
Achieved Milestones
89
Engage, Observe, Engage to inform Activities
Op basis van de ESG-screening van de beleggingsportefeuilles
Nr of contacts with companies on ESG issues
kwalificeert KCM ondernemingen naar verschillende
Nr of meetings held with companies on ESG issues
1804 57
categorieën:
Verantwoord beleggen
8
Jaaroverzicht 2013
Implementatie verantwoord beleggingsbeleid
Klantenbijeenkomst
ESG-kwartaalrapportages geïntroduceerd, een ESG-training gerealiseerd voor portefeuillemanagers en is Fidelity met
In oktober 2013 heeft KCM een ESG-klantenbijeenkomst
meer bedrijven in dialoog gegaan over ESG-issues.
georganiseerd. Aan de hand van drie gedefinieerde thema’s ging KCM met haar klanten in gesprek over thematische
KCM is in 2013 ook begonnen met engagement met
engagement met ondernemingen in de beleggings-
investment grade credit managers, zoals Standard Life
portefeuilles. Tijdens de bijeenkomst verzorgden een viertal
Investments en Legal & General Investment Management.
externe organisaties presentaties: het European Center for Corporate Engagement (ECCE) sprak over de effectiviteit van
In het vierde kwartaal van 2013 is een Fund Manager Rating
engagement; Solidaridad over het verduurzamen van
geïntroduceerd om de bereidheid van fondsmanagers
goudproductie; het Wereld Natuurfonds over de negatieve
omtrent verantwoord beleggen beter te monitoren. De
effecten van de productie van palmolie; en Oxfam over
methodiek en de eerste ratings zijn met diverse fondsmanagers
slechte arbeidsomstandigheden in de cacaosector. De
besproken in de periodieke engagement calls. Er zijn
bijeenkomst gaf klanten de mogelijkheid meer te leren over
gesprekken geweest met onder andere Fidelity, Blackrock,
het nut van thematische engagement en mee te discussiëren
T. Rowe Price en Standard Life Investments.
over belangrijke onderwerpen en strategieën voor toekomstige engagement. Gevraagd naar hun mening gaven de aanwezige klanten aan dat het palmoliethema hen
Uitsluitingen
het meeste aansprak en dat KCM haar engagementinspanningen hier meer op zou mogen richten. Om meer
Per 1 januari 2013 geldt er voor financiële instellingen in
invulling te geven aan dit verzoek is KCM in oktober
Nederland een wettelijk verbod op het beleggen in of
toegetreden tot de Sustainable Palm Oil Investor Working
financieren van bedrijven die clustermunitie (of cruciale
Group. Dit is een initiatief vanuit de PRI waarin beleggers
onderdelen daarvan) produceren, distribueren en/of
samenwerken om de productie van duurzame palmolie te
verkopen. Het verbod geldt voor leningen en niet vrij
bevorderen.
verhandelbare
deelnemingen,
en
tevens
voor
vermogensbeheer, beleggingsadvies en execution only beleggingen. Hoewel KCM al een strikt uitsluitingsbeleid had Engagement met fondsmanagers
ten aanzien van clustermunitiebedrijven, heeft bovenstaande wet geleid tot een verdere uitbreiding van de uitsluitingslijst.
KCM voert engagement gesprekken met fondsmanagers om
In het begin van 2013 zijn er zes ondernemingen uitgesloten
ESG ontwikkelingen en concrete engagement cases te
wegens betrokkenheid bij de productie van clustermunitie:
bespreken. In 2013 heeft KCM met 11 fondsmanagers
Aeroteh SA, Aryt Industries, Ashot Ashkelon, Kaman Corp,
gesproken en zijn er 29 engagement cases besproken.
Norinco en Splav State Research. In september 2013 is er nog een bedrijf uitgesloten wegens clustermunitie (Poongsan
Enkele fondsmanagers hebben concrete verbeteringen laten
Holding Corp) en zijn vier bedrijven uitgesloten wegens
zien op het gebied van verantwoord beleggen. Zo heeft
betrokkenheid bij kernkoppen: Bechtel, Honeywell
T. Rowe Price een extra corporate governance analist
International, Newport News Nuclear en Fluor Corporations.
aangenomen om meer invulling te geven aan het
In totaal staan er nu 24 bedrijven op de uitsluitingslijst, zie
geformuleerde ESG-beleid en om de ESG-specialist te
www.kempen.nl/uitsluitingen.
ondersteunen. Fidelity heeft in 2013 een ESG-beleid geformuleerd en op haar website gepubliceerd. Verder heeft Fidelity een nieuwe ESG-dataprovider geselecteerd, interne
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggen
9
Stemmen
Het uitoefenen van stemrecht is een essentieel onderdeel van
Bij een aantal vergaderingen in Duitsland heeft KCM geen
verantwoord beleggen en betrokken aandeelhouderschap.
gebruik van haar stemrecht kunnen maken. Door gewijzigde
KCM stemt op aandeelhoudersvergaderingen van
wettelijke bepalingen worden belangen in Duitse
Nederlandse ondernemingen en bij volmacht in geval van
ondernemingen soms geblokkeerd tot na de vergadering.
internationale ondernemingen.
Dit betekent dat de aandelen geruime tijd niet verhandelbaar zijn. In het belang van de beleggers in de fondsen heeft KCM
In 2013 heeft KCM veel aandacht besteed aan de governance
veelal voor flexibiliteit in de verhandelbaarheid gekozen.
van de ondernemingen waarin werd belegd. Daar waar de onafhankelijkheid van de te (her)benoemen bestuurders,
Aandeelhouders maken (nog) weinig gebruik van de
toezichthouders of accountants niet vaststond, is er tegen
mogelijkheid om voorstellen voor een vergadering te
deze voorstellen gestemd.
agenderen. Slechts 34 van de in totaal bijna 2500 agendapunten waar in 2013 op gestemd kon worden waren
Bij een aantal ondernemingen heeft KCM tegen aanpassing
door aandeelhouders zelf op de agenda gezet. KCM heeft
van statuten of reglementen gestemd omdat niet duidelijk
met nagenoeg al deze voorstellen ingestemd.
was of de belangen van alle aandeelhouders hiermee waren gediend. Dit ging onder andere over voorgenomen
Vooruitkijkend naar 2014 zal KCM scherp blijven letten op
beschermingsconstructies en wijzigingen in zeggenschap.
onafhankelijkheid en beloning van bestuurders en
KCM is ook streng geweest bij beloningsvoorstellen die te
toezichthouders, en op ondernemingen die giften aan
hoog of slecht onderbouwd waren.
politieke partijen verstrekken. Stemvoorstellen over duurzame ontwikkeling en ESG gerelateerde onderwerpen
Bij de onderneming Atlantia waren de plannen voor een fusie
blijven onverminderd hoog op de agenda staan.
mogelijk nadelig voor de aandeelhouders. In dit geval heeft KCM tegen het fusievoorstel gestemd. De fusie is wel doorgegaan. In dit geval was de invloed van de kleinere aandeelhouders beperkt omdat er één dominante aandeelhouder was (~45% van de aandelen). Deze aandeelhouder heeft voor de fusie gestemd omdat hij ook in Gemina (de andere partij van de fusie) groot aandeelhouder is. Ondanks de beperkte invloed bij dit stemvoorstel, vindt KCM het belangrijk om haar stem te laten horen. Het grootste deel van de stemvoorstellen in 2013 betrof reguliere zaken zoals benoemingen, decharges, vaststellingen van jaarrekeningen en dividend. In ongeveer 5% van het totaal aantal voorstellen heeft KCM een tegenstem uitgebracht.
Verantwoord beleggen
10
Jaaroverzicht 2013
Stemmen
Land
Totaal aantal vergaderingen
Aantal veraderingen tegen
gestemd
management gestemd of van
Totaal aantal resoluties gestemd
stem onthouden
Australië
7
2
38
Oostenrijk
4
1
29
Belgie
8
4
60
Bermuda
1
1
10
Cyprus
1
0
17
Denemarken
3
1
51
Finland
7
0
81
Frankrijk
14
9
243
Duitsland
15
4
117
Griekenland
1
1
6
Hong Kong
5
4
39
Ierland
1
0
20
Israel
10
4
52
Italië
7
4
32
Japan
3
1
44
Jersey
1
1
7
Luxemburg
1
1
8
Nederland
11
1
100
Nieuw Zeeland
1
0
4
Noorwegen
2
1
43
Polen
2
1
66
Portugal
1
0
12
Rusland
1
0
3
Singapore
2
1
9
Zuid Afrika
1
0
18
Spanje
1
1
11
Zweden
15
7
256
Zwitserland
14
6
146
Turkije Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten
Jaaroverzicht 2013
1
0
15
47
7
900
4
1
55
192
64
2492
Verantwoord beleggen
11
Onroerend goed
Alle ondernemingen in de onroerendgoedportefeuilles van
voor huisvesting naast de huur ook naar kosten die beïnvloed
KCM worden gescreend door GES. In 2013 zijn er geen
worden door duurzaamheidsfactoren, zoals energiekosten.
controversiële bedrijven in deze portefeuilles gevonden. Naast deze ESG screening is de Global Real Estate
KCM is actief lid van GRESB en heeft onder andere in 2013
Sustainability Benchmark (GRESB) een belangrijke bron voor
deelgenomen aan een paneldiscussie op een seminar in
KCM.
Londen waar circa 100 deelnemers uit de onroerendgoedwereld aanwezig waren.
GRESB stimuleert onroerendgoedondernemingen en onroerendgoedfondsen
over
De meeste beursgenoteerde ondernemingen participeren
duurzaamheidsindicatoren, zoals de uitstoot van afval, water
om
te
rapporteren
reeds in GRESB en presteren redelijk goed op het gebied van
en energie. Door de data met elkaar te vergelijken en een
duurzaamheid. Alle beursgenoteerde onroerendgoed-
benchmark te publiceren creëert GRESB peer pressure en
ondernemingen die momenteel nog geen GRESB-lid zijn,
ontstaat er een positief effect op ondernemingen om hun
worden gestimuleerd om zich bij het initiatief aan te sluiten.
duurzaamheidsscores te verbeteren. Aanvullend aan GRESB gaat KCM in actieve dialoog met In 2013 is het aantal leden bij GRESB verder gestegen, met
fondsbeheerders van niet-genoteerd onroerendgoed-
name bij niet-genoteerd onroerend goed. Voorgaande jaren
fondsen, en - met name - van mandaten met onroerend
zat de groei vooral aan de beursgenoteerde kant. Het aantal
goed. Er worden afspraken met de beheerders gemaakt over
onroerendgoedobjecten waarover werd gerapporteerd is ca.
concrete maatregelen, verbeterpunten en beleid op korte en
30% hoger dan in 2012 en ook het aantal deelnemende
lange termijn. Rapportage van resultaten vormt onderdeel
fondsen (beursgenoteerd en niet-genoteerd) nam toe met
van de reguliere kwartaalrapportages. Tijdens reguliere
23%. Efficiency van energie- en watergebruik vormen
participantenvergaderingen met de beheerders worden deze
belangrijke aandachtspunten in de duurzaamheidsprestaties
resultaten geëvalueerd.
van onroerend goed en onroerendgoedfondsen. De resultaten van GRESB over 2013 laten een reductie van
Eén van de concrete maatregelen die met een Nederlands
energiegebruik van 4,8% zien ten opzichte van 2012. Verder
onroerendgoedfonds in 2013 is geëvalueerd was de
blijkt dat 97% van de deelnemers een beleid heeft op het
toepassing van zonnepanelen op huurwoningen, de
gebied van fraude en corruptie.
budgettaire analyse daarvan op langere termijn en de mogelijke verwerking in de huren van de betreffende
Onroerend goed is een van de sectoren die een grote impact
woningen. Naar aanleiding van deze gesprekken is het fonds
heeft op duurzaamheid, met name door de bijdrage aan
met een pilot gestart.
CO2-emissies door het gebruik van airco en verwarming. De bereikbaarheid met het openbare vervoer is bepalend voor
Een ander voorbeeld is dat onder druk van branche-
de CO2 voetafdruk van een onroerendgoedobject. Daarnaast
verenigingen richtlijnen zijn opgesteld om personeel te
is de sector vaak negatief in het nieuws geweest wegens
screenen en integriteit te verankeren binnen het
vermeende corruptie.
bedrijfsmodel. Dit zorgt dat corruptie minder makkelijk plaatsvindt. KCM maakt tijdens de selectie gebruik van (i)
ESG-criteria kunnen impact hebben op de waardering van
haar eigen netwerk middels referenties en (ii) externe
onroerend goed. De maintenance capex (i.e de investeringen
gespecialiseerde bureaus om de integriteit van bestuurders
ten behoeve van onderhoud) - en daarbinnen duurzaamheid
van niet-genoteerde onroerendgoedfondsen te verifiëren.
capex – is bijvoorbeeld noodzakelijk om in de toekomst leegstand te voorkomen. Een huurder kijkt in zijn afweging
Verantwoord beleggen
12
Jaaroverzicht 2013
Duurzame beleggingsoplossing
In oktober 2013 heeft KCM twee duurzame beleggingsfondsen gelanceerd: het duurzaam aandelenfonds (Kempen Global Sustainable Equity Fund) en het duurzame creditfonds (Kempen Lux Euro Credit Fund). Voor deze fondsen gelden strengere uitsluitingscriteria dan voor de verantwoorde beleggingsoplossing van KCM. De duurzame beleggingsoplossing onderscheidt zich van de verantwoorde beleggingsoplossing door de toepassing van additionele ethische richtlijnen. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op de Richtlijn Financieel Beheer Goede Doelen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). ESG Criteria Criteria
Beleggingsoplossingen KCM
UN Global Compact Additioneel
Verantwoord
Duurzaam *
1. Mensenrechten
*
*
*
2. Kinderarbeid
*
*
*
3. Gedwongen arbeid
*
*
*
4. Recht op collectieve onderhandeling
*
*
*
5. Discriminatie
*
*
*
6. Corruptie
*
*
*
7. Milieubescherming
*
*
*
8. Controversiële wapens
*
*
*
9. Biodiversiteit
*
*
*
10. Verantwoord ketenbeheer
*
*
*
11. Gebruik van milieugevaarlijke stoffen
*
*
*
12. Militaire wapens
*
*
13. Productie van kernenergie
*
*
14. Productie / distributie van alcohol
*
*
15. Productie / distributie van tabak
*
*
16. Gebruik van proefdieren
*
*
17. Productie van pornografie
*
*
18. Productie van bont
*
*
19. Aanzetten tot gokverslaving
*
*
20. Bio-industriële productie
*
*
21. Genetische modificatie-technieken
*
*
De additionele ethische richtlijnen zijn opgesteld voor verenigingen en stichtingen die strengere duurzaamheidscriteria in het beleggingsbeleid toe willen passen. Dit betekent bijvoorbeeld dat ondernemingen die systematisch betrokken zijn bij kinderarbeid, corruptie, kernenergie, wapens, alcohol, bont, porno of tabak, worden uitgesloten van belegging. Op basis van de additionele ethische criteria wordt ongeveer 10 procent van het totale beleggingsuniversum uitgesloten wegens schending van deze duurzaamheidscriteria.
Jaaroverzicht 2013
Verantwoord beleggen
13
Vooruitblik 2014
In 2014 gaat KCM verder met de thematische engagement aanpak en zullen we ons specifiek richten op het thema palmolie. Verder blijven we werken aan het verder integreren van ESG-informatie in het beleggingsproces en het verbeteren van de communicatie over verantwoord beleggen. Ook willen we particuliere klanten de mogelijkheid aanbieden om te beleggen in de nieuwe duurzame beleggingsoplossingen. Tot slot staat betrokken aandeelhouderschap hoog op onze agenda. We gaan o.a een seminar over dit onderwerp organiseren en stellen ons actief op in de ontwikkelingen op dit gebied. Zo neemt onze CIO deel aan het initiatief ‘CIO dialoog’. Binnen dit platform werken verschillende Nederlandse institutionele beleggers samen om meer invulling te geven aan de implementatie van de zes principes van de PRI. Vanuit KCM nemen we een voortrekkersrol in de werkgroep die zich bezighoudt met lange termijn betrokken aandeelhouderschap. In april staat een strategiesessie verantwoord beleggen op de agenda. Tijdens deze bijeenkomst gaan we reflecteren en evalueren wat we momenteel doen op het gebied van verantwoord beleggen en gaan we plannen maken voor de toekomst.
Disclaimer De informatie in deze publicatie is uitsluitend opgesteld voor informatiedoeleinden. Hoewel de inhoud van deze publicatie met de meeste zorg is samengesteld en gebaseerd is op betrouwbare informatiebronnen, wordt ten aanzien van de volledigheid of juistheid ervan, uitdrukkelijk of stilzwijgend, geen enkele aansprakelijkheid aanvaard, garantie of verklaring gegeven.
Verantwoord beleggen
14
Jaaroverzicht 2013