Jaargang l 5 Februari - 2003 Verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-1 1458
Bestuur Tijs Dorenbosch, voomtter Frans Brons, bestuurssecretam Herman Hodes, pennmgmeester Vacature, Ze pennmgmeester Margriet Blokland, //d Theo van Dijk, lid Truus van der Maat, b d Cees Rooijakkers, h d Ledenservice (uitsluitend schriftelijk) Bestellen van artikelen en insturen van compostela's Postbus 47, 3450 AA Vleuten e-mail IedenservicengsjacobQhetnet nl Bestuurssecretariaat P/a Heuvelweg 14, 3761 XN Soest Ledenadministratie Aanmelding, adreswijziging of opzegging alleen schriftelijk of per e-mail Beeindiging lidmaatschap (alleen per kalenderjaar) voor 1 december van het lopende kalenderjaar De contributie bedraagt € 17,50 per kalenderjaar, nieuwe leden betalen € 10,- entreegeld Nederland IS verdeeld in regio's overzicht van de indeling en de namen van de contactpersonen staat achter in dit blad p/a Fluitekruid 1, 7772 ND Hardenberg e-mail sintjacobQzonnnet nl Internet www.santiago.nl Doelstelling Het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob heeft als doelstelling het verbreden en verdiepen van de belangstelling voor pelgrimstochten naar Santiago de Compostela in Spanje Redactie Margriet Blokland Jan Galjé Tieleke Huijbers, fotoredactie Sjef van Hulten, voorzitter en eindredactie Jos Mijland, eindredactie Gerard van Poppel Herman Stokmans Cor van Vliet José Wienk Redactieadres pla Brevierpad 2, 5272 BG Sint-Michielsgestel e-mail:
[email protected] Druk en grafische verzorging Drukkerij Berne bv, Heeswijk Ruud Conens (logo) Aanwijzingen voor insturen kopij Bijdragen voor de I a ~ ~ b S S tdienen af bij voorkeur in Word, maar in elk geval digitaal te worden gezonden aan het redactieadres. Illustraties voorzien van onderschriften en voorkeurplaats in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren.
JACOBSSTAF
Inhoud
-
2003
Stadsbibliotheek ~a~~aidrt centrak
Alle camino's in beeld Iosé Wienk
Pag. 2
Een goede voorbereiding is het halve werk los Myland
pag. 11
Jacobusboek 10s Myland
pag. 16
Recensie CD-Rom Herman Stokmans
pag. 17
Jacobswegen in Frankrijk Stephan van Meulebrouck
pag. 18
Gedicht "RuimJe" Wim Damman
pag. 23
Jacobalium in Leiden Thys Wolters
pag. 26
Flarden W de Graaf, K. Hoogesteger, C. di Bartoli, W Damman
pag. 27
Gedicht "Angeles de Compostela" Gerard Diego
pag. 32
Virtuele Pelgrim Ed Boon
pag. 33
Genootschap
pag. 36
Afbeelding omslag: Pelgrim naar Santiago de Compostela Lense Elzinga
PAGINA 1
JACOBSSTAF
-
2003
Alle Caminos in beeld José Wienk
Adfonso III liet er geen gras over groeien en bloven de tombe werd een nieuwe rijk versiierde kerk gebouwd. Hij liet dit feit middels een brief aan de bevolking van Tours weten. 'Laat ze nu maar komen', zal hij giedacht hebben. Er kwamen slechts enkele kooplieden en vrome eenlingen naar het d(orp Compostela ... c aar, zo halverwege de liode eeuw gaat het wonder werken. Uit buurland Frankrijk komt Bisschop Godescalc van Le Puy als pelgrim naar het graf van de apostel Jacobus. Hij wordt vergezeld door een omvangrijk gevolg. De hoge gast krijgt onderdak in het klooster van San Martin te Allbelda, niet ver van Clavijo. Hij leest daar een waardevol Westgotisch traktaat over de m~aagdelijkheidvan Maria en wil er graag een kopie van meenemen. Op de terugreis krijgt hij het afschrift mee. De kopiist moet er dag en nacht aan gewerkt hebben! Dit wierd in 951 opgetekend door een monnik. Enige tijd later was heel Europa in de ban vain Santiago. Kunstenaars, handels- en annbachtslieden, trokken mee. Er ontstonden in Europa vier grote routes, allemaal naar die éne Camino de Santiago, later Camino Francés genoemd, daar de meesten via Frankrijk Spanje betraden. Er werden
PAGINA 2
nieuwe steden langs de route gesticht en vele anderen kwamen tot bloel. Zo tussen 1 100 - 1500 valt wel het hoogtepunt te bespeuren wat betreft bedevaarten, zeker nadat in ca. 1 1 50 het beroemde boek van Aimeri Picaud, Lher Sant; Jacobi verschijnt. De eerste reisgids voor pelgrims! Uit heel Europa trekt men op naar het verre Santiago en Finisterre, het einde der wereld. Door Kerk en Justitie werden bedevaarten ook vaak als boetedoening opgelegd. In de loop van de tijd ebt de belangstelling langzamerhand weg, Santiago raakt in de vergetelheid. Tot.. in 1965 worden op verzoek van Elias Valiña, pastoor in O'Cebreiro (letterlijk en figuurlijk hoogtepunt op de Camino), het meer dan 1000 jarige kerkje Santa Maria del Cebreiro samen met de pallozas gerestaureerd.
Foto: /O+
Wienk
JACOBSSTAF
-
La Asociación del Amigos del Camino de Santiago de Estella publiceert in 1971 : Rutas Jacobeas, het werk van Eusebio Goicoechea. In ditzelfde jaar heeft Elias Valiña de Guia (gids) Rutas Jacobeas klaar. Hij is dé grote promotor van de Camino! Hij neemt de taak op zich de Camino te voorzien van gele pijlen, die je stralend de weg naar Jacobus wijzen. Hij doet dat in een krakkemikkige auto geholpen door vrienden. Dan is het hek van de dam! Spanje wordt weer Caminoland. Vanaf begin 1990 is er veel veranderd helaas. Er werden wegen verbreed enlof geasfalteerd. Van de authentieke Camino raakt veel weg ... Gelukkig zijn er meer wegen van oudsher door pelgrims betreden, want als je bijgaande kaart van Spanje bekijkt (pag. 24-25), lijken alle wegen naar Santiago te leiden! Zo te zien kunnen er heel wat meer Caminos gelopen of gefietst worden dan u misschien dacht. Bijna alle routes zijn nu voorzien van de bekende gele pijlen en hebben veelal hun eigen guia (gids). De verschillende routes komen met enkele tussenplaatsen en de eventuele Guia aan bod.
A. Los Caminos del Norte Van deze caminos is bewezen dat zij tot de oudste behoren. De kloosters te Santofia, Santillana del Mar en Santo Toribio bezitten aantekeningen van de doortocht van pelgrims vanaf de 10de eeuw. l . Camino Primitivo: Oviedo, Tineo, Lugo, Melide, Santiago. Van al de noordelijke oude routes, spant deze wel de kroon! Er wordt nog steeds veel historisch onderzoek gedaan. Zo weet men dat de noordelijke kustroute de oor-
-
2003
spronkelijkste is. Het gedeelte Oviedo naar Santiago was reeds begin 9de eeuw in gebruik. Alfonso II el Casto liep vanaf Oviedo, destijds residentie van zijn koninkrijk, naar de 'Campus Stellae' om de recent ontdekte tombe van de Heilige te bezoeken. Het werd gewoonte dat men eerst El Salvador (Verlosser) te Oviedo bezocht, alvorens naar Santiago te gaan! Daarbij bezat Oviedo een populaire verzameling relieken in de Cámara Santa. 2. Camino de la Costa:
kun, Oiartzun, San Sebastián, Gernika, Bilbao, Santander, Santillana del Mar, Gijón, Oviedo, (alwaar men kan aansluiten op de Camino Primitivo of de kustweg verder volgen) Luarca, Mondoñedo, Sobrado, Arzua, Santiago. Een van de oudste routes om naar Santiago te gaan, maar niet de gemakkelijkste. Van Irun tot de grens van Bizkaia zijn er de rivieren Oiartzun, Urumea, Oria, Urola en Deba die het de pelgrim moeilijk maken. Oversteekplaatsen zijn niet dik gezaaid! Hugo de Oporto, bisschop va,n Portugal was gedurende zijn reis in 1120 hevig aangedaan door 'de ruwheid van de streek, de barbaarsheid van zijn inwoners en de ongebreidelde woestheid van de vele inhammen van de oceaan'. 3. Camino Vasco del Interior: Irun, Andoain, Beasain, Tune1 de San Adrián, Zalduondo, Vitoria, Lapuebla de Arganzón, Santo Domingo de la Calzada, om daar aan te sluiten op de Camino Francés. Deze camino voert door de Tunél de San Adrián, een bijzondere ervaring. Hij werd al in de vóórchristelijke tijd gebruikt. In de 13de eeuw liet Alfonso X, de Wijze, langs deze route versterkingen bouwen en steden fortificeren, dit om de belangrijke
PAGINA 3
JACOBSSTAF
-
2003
Foto: losé Wienk
handelsroute maar ook de pelgrims te beschermen. Niet de snelste weg om in Santiago te komen, maar wel de veiligste ein drukste. Er zijn nog delen van de oude Rlomeinse weg te zien. Deze route is nog hieel lang als belangrijke Postweg gebruikt. In 1997 was op een van de huizen nog het piostembleem te vinden! Guia: Dos Caminos a Santiago. 1993. Dlep. de Turismo del Gobierno Vasco. Hierin staan de routes Irun tot en met Balmaseda ern tevens de Camino Vasco del Interior beschreven H'oja de Ruta. Asociación Astur-Leonesa de Amigos del Camino de Santiago. De León a Santiago de Compostela por San Salvador d e Oviedo. 2000. Asociación Astur-Leonesa de Amigos del Camino de Santiago. Guía de los Caminos por Bizkaia. Paseo de 101sCaminos por Bizkaia. Asociación de Aimigos de Vizcaya. El Camino de Santiago por Asturias. 1994. Consejeria de Educación del Principado de Asturias. Cantabria y el Camino de Santiago. 1999. Asociación de Amigos del Camino de Santiago del Astillero y Cantabria. h f o : www.caminotineo.com. Hier zal men u beslist verder kunnen helpen.
PAGINA 4
4. Camino Inglés: Ferrol, Cabanas, Santuario de Nuestra Señora del Camino, Santiago La Coruña, O Burgo, Carral, Ordes, Santiago. Het Heilig Jaar 1434 bleek een topjaar te zijn geweest. In de haven Portus Magnus Artabrorun, La Coruña, ontscheepten maar liefst een kleine 3000 pelgrims! Via de havens Ferrol of La Coruña begonnen ze met hun tocht naar Santiago. Deze havens werden aangedaan door meest Engelsen en leren, maar ook door schepen die vanuit Scandinavie, Noord-Duitsland, de Nederlanden (Vlissingen), Vlaanderen en Noord- Frankrijk vol pelgrims op weg waren. Letterlijke 'Kruisvaarders' zagen zo hun kans schoon om Jacobus om zegen te smeken, alvorens verder te reizen. Folleto (brochure): El Camino Inglés 1999 Ed. Conselleria de Cultura de la Xunta de Galicia. Folleto Itinerario de la Ruta Jacobea Camino Inglés. 1999. Asociación Galega de Amigos do Camiño de Santiago Ed. Diputación A Coruña.
B. La Via de la Plata Sevilla, Zafra, Mérida, Cáceres, Galisteo, Plasencia, Salamanca, Zamora, Benavente, Astorga met aansluiting op de Camino Francés. Geheel bewegwijzerd. Dé grote handelsweg die sinds onheuglijke tijden Noord- en Zuid-Spanje met elkaar verbindt. Via de la Plata, een verbastering van het Arabische 'Bal'latta' wat geplaveide brede weg betekent. De Romeinen maakten calzadas (met stenen belegde wegen) van de oeroude zandpaden. Een Romeins huzarenstukje, inclusief bruggen en afstanden in mijlen op stenen mijlpalen, miliarios,
JACOBSSTAF
geheten. Zie Staf 37 en 42. Diverse bevolkingsgroepen hebben er gelopen met hun handelswaren. Het was een snel(le) weg voor soldaten en koeriers, maar werd zo ook de camino voor pelgrims uit het Zuiden. De eerste gedocumenteerde berichten over deze calzada stammen uit 139 V.C.toen consul Quinto Servilio Caepio het kampement Castra Servilia stichtte, vlakbij het tegenwoordige Cáceres. In Salamanca staan boven de ingang van de universiteit (een van de oudste in Europa) in een medallon de beeltenis van de Reyes Católicos, Ferdinand van Aragón en Isabella van Castilië. Ook zij pelgrimeerden naar Santiago.
Zamora aan de Duero, met kathedraal 12e eeuw Foto: Tieleke Huybers
De routes over zee, via Cádiz en Huelva, om aan te sluiten op de Via de la Plata zijn nog niet opgenomen in het grote netwerk; er wordt wel onderzoek naar gedaan. We kunnen de Via de la Plata vergelijken met de stam van een boom met zijtakken: I . Camino Mozárabe de Granada, Córdoba y Málaga: Granada, Córdoba, Mérida met aansluiting
-
2003
op de Via de la Plata is geheel bewegwijzerd. De Christenen uit het oude Al Andaluz namen deze route, om bij Mérida op de Via de la Plata aan te sluiten.
Foto: Tieleke Huybsers
In Granada is de Asociación in 2001 begoinnen met het aanbrengen van de bewegwijzering. Het is een mooie plaat van keramiek die in de oude binnenstad wordt aangebracht. Dat heeft tijd nodig, want niet iedereen wenst zo'n plaquette aan zijn muur. Maar begin 2002 was 70% geplaatst. Alle plaatsen die onder deze Asociación vallen worden op dezelfde wijze voorzien van deze plaquettes. De camino vanuit Málaga, via Antequera naar Córdoba is in studie bij La Asociación Xacobea de Málaga. Dit traject is de oorspronkelijke calzada romana 'Antiquaria'. Guia: is in de maak. 2. Camino Mozárabe of Sanabrés: Granja Moreruela, Tábara, Puebla Sanabria, La Gudiña, Laza of Verin, Orense, Oseira, Santiago. Bij Granja buigt deze route af om zo langs Santa Marta de Tera Jacobus van het vroegere 5 peseta muntje te begroeten! Rionegro del Puente, 'verplichte' halte voolr iedere pelgrim, bezit de oudste Cofradia Jacobea, Jacobus Broederschap, ter wereld! Deze route herbergt. nog een juweel;
PAGINA 5
JAICOBSSTAF
-
2003
JACOBSSTAF
2. Camino Portugués del Interíor, o f Central: Oporto, Braga, (van hieruit kun je via een oude camino direct naar Orense) Oporto, Barcelos, Ponte de Lima, Tui, Pontevedra, Santiago. 3. Camíno Portugués de la Costa o f Monacal: Oporto, Viana do Castelo, La Guardia, Vigo en Redondela; aansluiting op de Camino Central. Folleto: Los Caminos de Santiago en Galicia Camino Portugués. 2000. Ed. Conselleria de Cultura. Xunta de Galicia. O Caminho Português a Santiago. Ponte de Lima, Paredes de Coura, Valença. Ed. Conselleria de Cultura. Xunta de Galicia, 1999. Caminos Portugueses a Santiago. Ernesto Iglesias Almeida. Ed. Asociación de los Amigos de los Pazos. 2000. El Cammo Portugués del Norte. J.M. López Chaves. Ed. Asociación de los Amigos de los Pazos. 1999 3de ed. Helaas staat er niet bij of dit Guias zijn.
D. Los Caminos de Levante De havens aan de oostkust van Spanje waren natuurlijk goede aankomstplaatsen voor pelgrims van overzee. Zo zijn Alicante en Valencia prima startplaatsen. In de 13de eeuw telde Valencia maar liefst 13 hospitals. In de kathedraal, in de omgang midden achter het altaar, bevindt zich de kapel van Santiago, geschonken in 1246 door de oudste Cofradía (broederschap) Jacobea van Valencia. Jacobus die bezoek krijgt van Christus en Maria, staat er afgebeeld.
-
2003
Delen van de route gaan over de Romeinse Via Augusta, er is dan ook veel interessants te zien onderweg. Helaas zijn er heel wat wegen verlegd, verbreed, of zijn er geheel nieuwe bijgekomen. Als fietser kun je snel het spoor bijster raken.
I . Camíno de Alicante: Alicante, Villena, Albacete, Toledo, Talavera de la Reina, Plasencia, alwaar de route aansluit op de Via de la Plata. Zie Staf 45, Alicante - Toledo De routes uit Valencia en Alicante komen in Albacete samen en blijven dat tot La Roda. Hier kun je óf de Valenciana gaan volgen, óf de Alicantina (alleen uit de Guia tot Mora), waarna samen Toledo veroverd wordt. Vanaf Toledo gaat de Alicantina alleen verder Westwaarts naar Plasencia, alwaar de aansluiting op de Via de la Plata volgt tot Astorga, om daar op de Camino Francés de tocht naar Santiago te vervolgen. Het gedeelte op de Via de la Plata én de Camino Francés komt rijkelijk aan bod. De Guia brengt veel info, zelfs liederen om de moed erin te houden! Weegt echter 450 gr, maar na uitdraaien van de ringband laat je alle 'ballast' thuis. Deze tocht is ook voor fietsers geschikt. Guia: Camino de Santiago AlicanteSantiago. 1997. José Miguel Burgui. Ed. Ayuntamiento de Alicante. www.encaminodesdealicante.org E-mail:
. Aan de route Cartagena - Murcia, wordt gewerkt.
PAGINA 7
2. Camino de Valencia: Vailencia, Xátiva, Almansa, Albacete, Quintanar de la Orden, Toledo, Ávila, Miedina del Campo, Toro, Zamora, Tábara met aansluiting op de Camino Mozárabe. In deze route zitten heel wat hoogtepunten. Zo kom je i n de streek van Don Quijote, La Mancha, en kun je je voorstellen dat hij gek werd in deze vlakte! Gewicht guia 320 gr. Veel kaartjes en plattegronden, lijsten met voorzieningen. Zie Staf 49, Toledo - Santiago. Gwia: Topoguia 1. El Camino de Levante. 19898. Amparo Sánchez Ribes. Ed. As~ociaciónde Amigos del Camino de Santiago de la Comunidad Valenciana.
E. El Camino de Madrid - Sahagun
Ook deze route is te danken aan de Rolmeinen die immers vele wegen in he,el Spanje hebben aangelegd. Zij gaven deze calzadas namen en nummers, zodat er geen fouten konden insluipen. Tegenwoordig zijn al onze bellangrijke Europese wegen óók van een hoofdletter en nummer voorzien! Nag een cadeautje van de Romeinen. Madrid werd als het ware gesticht in 854, door Muhammad I, emir van Toledo. Hij besloot een verdedigingswerk te bouwen aan de oever van de Rio Manzanares om de christenen tegen te houden. Waarschijnlijk wa's hier toen reeds sprake van bewoning. Het werd zo het middelpunt van de wegen naar en van Toledo, Segovia en Zaragoza. In 1085 zijn Toledo en Madrid in christelijke handen. In 1202 is de aan Santiago gewijde kerk, voorheen een mezquita (moskee), een van de zes parochies in de buurt van het Alcizar. El Convento de las Comendadoras (eein klooster voor de vrouwelijke familie-
Segovla, Alkazar 15e eeuw op v~sigot~sche en moorse barn Foto T~elekeHuybers
leden der Commandeurs) werd in de 16de eeuw gebouwd In de 17de eeuwse kerk hangen de banieren van alle overwinningen onder leiding van deze militaire Orde, vanaf de mythische slag bij Clavilo in 844 tot en met die van Orán in 1509 De 320 km lange route gaat o.a door Manzanares el Real, Cercedilla ('via romana XXIV Antonino' uit de Illde eeuw), Puerto de la Fuenfria (1796m ) Segovia, Coca, Valladolid, Medina de Rioseco, Villalón, Sahagun met aansluiting op de Camino Francés Mooi uitgevoerde handzame A5 gids in ringband. Info over alle plaatsen, kaartjes met duidelijke tekeningen in kleur van de trajecten. Overzicht met voorzieningen en kaarten met hoogtes, rivieren en plaatsen per 5 km. aangegeven. Dit alles weegt 180 gram
PAGIINA 8
-
-
JACOBSSTAF
Guia: Camino de Madrid a Santiago de Compostela. Guia para peregrinos A PIE, BICICLETA y CABALLO. Madrid 1999. S.Martinez, F.G.Mascarell, M.de Paz. ISBN: 84-605-9266-9. Ed. Asociación de los Amigos de los Caminos de Santiago de Madrid. C/ Carretas, 14. 2801 2 - Madrid www.demadridalcamino.org e-mail: De route Manzanares el Real - Guadalajara is in studie.
F. La Ruta de la Lana Monteagudo de las Salinas, Cuenca, Cifuentes, Atienza, Santo Domingo de Silos, Burgos met aansluiting op de Camino Francés. Deze Camino is eeuwenlang gebruikt om de kuddes schapen, vandaar de naam 'Lana' dat wol betekent, naar Burgos te leiden. In de 16de en 17de eeuw was Burgos de voornaamste handelsstad voor wol. Er bestaat een document met de vermelding van een in het voorjaar van 1624 gemaakte bedevaart door Francisco Patiño, Maria de Franchis en Sebastián de la Huerta. Het traject Atienza - Covarrubias valt samen met de Ruta del Cid. Ook El Cid hield zich hier op tijdens zijn verbanning en of hij toen de gelegenheid te baat nam naar Santiago af te reizen, weet ik niet, maar hij is er zeker geweest. Deze route is niet bewegwijzerd. Guia: La Ruta de la Lana. Cuenca 1999. J.Herminio Pareja Pérez y Vicente Malabia. Ed. Alfonsipolis.
G. Caminos Jacobeos del Ebro Ook hier is weer als het ware één hoofdstam met meerdere takken vanuit
-
2003
de plaatsen aan de Oostkust. De route loopt vanaf Montserrat, bij Barcelona, naar Santiago. Men gelooft hier heilig in het feit dat Jacobus per schip in een van de zeehavens aan de Oostkust aan land moet zijn gegaan. En wat is nu logischer dan je tocht te beginnen via de haven en dan langs de grote Rio Ebro je heil te zoeken? De hoofdroute loopt van Montserrat via Zaragoza, de plaats waar Maria op een pilaar aan een gedesillusioneerde Jacobus verscheen, verder naar Logroño aan de Camino Francés.
Het is anders wel even wennen dat Santiago hier Sant Jaume heet! Sinds Abt Cesáreo van Montserrat in 959 naar Santiago pelgrimeerde, staan in de archieven van Sant Pere de Roda, Vic, Sant Cugat en LéridaILleida (dat 7 hospitals telde), talrijke pelgrims geregistreerd die over deze camino gingen. Barcelona is een bezoek meer dan waard. In de kathedraal hangt in een speciale kapel het wonderlijke beeld, 'Christo de Lepanto', dat op het vlaggeschip werd meegevoerd tijdens deze slag in 1568. De overwinninaar was Don Juan van Oostenrijk, die voordien reeds naar Santiago was gepelgrimeerd.
la. Cami de Sant Jaume: Barcelona - Montserrat, Igualada, Hostalets, Cervera, Tárrega, Lérida, Fraga, Pina de Ebroi, Zaragoza met aansluiting op de Camino del Ebro tot Logroño, om daar via de Camino Francés verder te gaan.
PAGINA 9
JACOBSSTAF
-
2003
3. Camino del Ebro desde Tortosa: Amposta, Tortosa, Caspe, Fuentes d e Ebro, Zaragoza.
Romaanse Christmon aan de muur El Pilar Foto: José Wienk
Ib. Variant: Tárrega, Huesca, San Juan d e la Peña, Santa Cilia de Jaca. Bewegwijzerd. Guia: El Cami d e Sant Jaume d e G a l i i a -. 20101. Edición en catalán y castellano. Ferran Lloret, Carme Marsal y Rafa Dcominguez. Zie Staf 52 en 53 wvww.camisantjaume.com Caiminos del Ebro: Er zijn drie wegen, die samen uitkomen bij Zaragoza, o m dan gezamenlijk door te gaan. Deze 'takken' zijn alleen bewegwijzerd.
4. Camino del Maestrazgo-Bajo Aragón: Vanaf Castellón, Cabanes, San Mateo, Morella, Alcañiz is deze camino n o g i n studie, maar is van Alcahiz af bewegwijzerd t o t Fuentes d e Ebro o m bij Zaragoza aan t e sluiten o p de Camino Francés. Dan blijft alleen n o g over d e 'Koningin aller Caminos' de bekendste: El Camino Francés! Deze behoeft hier vast geen nadere uitleg, er zijn kasten vol boeken over geschreven .. Camino de Fisterra-Muxia: Voortzetting naar het toenmalige 'einde der wereld'. Folleto. 1999. Conselleria d e Cultura, Xunta de Galicia. Zet d e schoenen maar vast in het vet, kijk de fiets goed na, het is zó weer Camino-
tijd! Uit. Peregrino, nummer 80 en 83. Jorge Martinez Cava
2. Camino del Ebro desde Andorra: Anidorra d e Teruel, Lécera, Fuentes de Ebro, Zaragoza.
Goed bericht
, I
Een goed bericht in DE PELGRIM nr. 71, het blad van het Vlaams Genootschap van Santiago de Ciompostela. De voor fietsers en lopers levensgevaarlijke N VI tussen Villafranca del Bierzo en Aimbasmetas is nu een stuk rustiger geworden sinds de openstelling van de nieuwe autostrada in de vallei van de Valcarce. Het Vlaams genootschap heeft nét een gidsje uitgegeven dat slapen, eren, geld en vervoer tot onderwerp heeft. Te koop voor ca £ 2,00 bij hun Verkoopdienst: Toon De Meester, Kipdorpstraat 27, B-3960 Bree, België. Dit n.a.v. de nieuwe Spaanse Guía: Via de la P1;ata: Guía del camino mozárabe de Santiago. Ook deze is bij hen te bestellen. Verder twee nieuwe uitgaven: '10 dagen langs de camino de Santiago'. Vier opties om de 250 km. van Astorga Santiago te overbruggen voor haastige lieden! € 0,50. 'Wandelen langs de Camino Francés tegen 10 - 12 kilometer per dag'. In 29 etappes, 31 3 km. wandelplezier. De mooiste delen in dagtochten, gebruik makend van een volgwagen. £ 0,25. José Wienk
PAGIINA 10
JACOBSSTAF
-
2003
Een goede voorbereiding is het halve werk Jos Mijland
mentale voorbereik ervaren fietser deze bijdrage tot tips r fietsers geschikt zijn. Technische voorbereiding Deze heeft te maken met het materiaal van je fiets- of loopuitrusting. Een goede afweging wat je wél of niet zult meenemen, maar ook een grondige inspectie van het materiaal zijn belangrijke aandachtspunten.
andere materialen je het beste kunt gebruiken. Eindeloze discussies worden gevoerd over het verzet, tandje zus of tandje zo. Als je een ervaren fietser of wandelaar bent kun je de vragen zelf het beste beantwoorden. Wat voor de een ideaal is, is voor de ander een ramp. Adviezen met een algemene strekking zijn niet te geven. Ben je nog geen ervaren fietser of wandelaar, vraag dan informatie aan mensen in je omgeving die wel ervaring hebben, maar bedenk daarbij wel dat wat de een als prima ervaart voor de ander een ware beproeving is. Je keuze voor de wijze van overnachting is ook belangrijk. Los van een budgettaire
afweging is er een afweging van wat je echt wilt, of liever nog van wat je vooral niet wilt. Als je nooit in een tent slaapt, begin er dan tijdens je bedevaart alleen aan na een behoorlijke training, ook bij wat slechtere weersomstandigheden. Een afweging hierbij is natuurlijk ook het gegeven dat je je tent zelf moet meenemen.
Routeplanning Een belangrijk onderdeel van de voorbereiding is de routeplanning. Hoewel voor de meeste Santiagogangers het doel wel duidelijk is, zijn er evenals naar Rome vele wegen die naar Jacobus voeren. Het is te gemakkelijk om een paar boekjes te kopen en dan maar aan de hand van die boekjes de tocht te l o ~ e nof
die van de auteur en die kan wel eens een heel andere smaak hebben dan jij. Zoek tevoren uit wat je wel en vooral niet wilt zien. Het is nu eenmaal onmogelijk om alles langs je weg uitvoerig te bezichtigen. Al na de vijfde of zesde kerk of kasteel vind je het wel prachtig zo. Richt je bij het plannen van je tocht niet alleen op de bezienswaardigheden maar vooral ook op het type landschap dat je wilt doorkruisen. Een zwaar heuvel- of bergachtig terrein doet een extra aanslag op je conditie en uithoudingsvermogen. Als je daarvoor wilt kiezen, zul je daarmede bij je training rekening moeten houden. Als je per fiets een landschap doorkruist. is bijvoorbeeld Noord-.
PAGINA l 1
JACOBSSTAF
-
2003
Fr,ankrijk knap saai, zij het dat je daar tamelijk snel doorheen kunt fietsen. Lange rechte wegen, weinig moeilijke hellingen. Bij de routeplanning is een goede kaart van groot belang. Een Michelinkaart (schaal 1:200.000) is voor fietsers meestal wel voldoende om je tocht te plannen en ook met deze kaart feitelijk te rijden. Alle bezienswaardigheden zijn keurig vermeld, de hoogverschillen zijn aangegeven en de hellingen zijn duidelijk in kaiart gebracht. Tip. Koop een volledige Michelingids van Frankrijk en scheur de bladen die je nodig hebt uit. Het is goedkoper en wel zo handig dan alle afzonderlijke bladen te moeten kopen. Omdat deze kaarten bovendien tweezijdig zijn gedrukt scheelt het voor een klein gedeelte toch weer in het mee te nemen gewicht. Afhankelijk van je startpunt moet je misschien nog enkele extra kaarten kopen van het Belgische deel (Nlichelinkaarten 21 2, 21 3 en 214). Voor
het Spaanse deel kunnen je dezelfde kaarten kopen in de schaal 1:400.000. Dit lijkt een kleine schaal, maar gezien de geringere dichtheid van het wegennet en het ontbreken van echt grote stedenconcentraties kunt je het heel goed doen met deze kaarten Voor Spanje heb je genoeg aan de Michelinkaarten 441 en 442. Misschien is dit een behoorlijke aanslag op je budget, maar zo'n uitgave loont zich uitstekend. Er worden vaak kosten gemaakt die veel hoger zijn (bv aan zeer dure fietsen) en die toch minder noodzakelijk blijken te zijn. Een goede kaart is nu eenmaal van levensbelang. Ga nooit alleen af op een kaartje in een gids of Guia, maar bestudeer de route tevoren aan de hand van een recente kaart. Dat voorkomt dat je voor verrassingen komt te staan omdat je route plotseling wordt afgesneden door een nieuwe autoweg of een nieuwe AVE (hoge snelheidstrein).
Foto Anny Zwmkels
P A U I N A 12
JACOBSSTAF
Als je gewend bent strak te plannen, moet je dat bij je tocht zeker ook doen; daarbij voel je je waarschijnlijk het meest prettig, Want wie je ook bent, je neemt jezelf wel mee. Als je daarentegen gewend bent dingen op je af te laten komen en aan de hand daarvan je plan te trekken, schroom niet dat ook op je pelgrimstocht te doen. Laat je vervolgens soms leiden door de ingeving van het moment. Op mijn tocht naar Rome zag ik het bordje Ravenna staan. Wel een flinke omweg. Toch maar gewaagd. Een niet geplande mooiere omweg heb ik nog nooit gemaakt. Een paar handige op p;.o-i;- ?;:i;:Ljilzich vanzelfspreken
-
2003
tot zijn recht komt. Hoe mooi en spannend is het niet om komend vanuit België kilometers en dus uren voordat je er bent de kathedraal van Laon op de heuvel te zien liggen. Je ervaart dan het gevoel van pelgrim te zijn. 'Ik was blij dat mij gezegd werd: naar het huis van de Heer zullen wij gaan' (psalm 12 1). Tenzij je echt niet zonder kunt vermijd dan de grote steden. Het geeft veel oponthoud, vaak kilometers langs industrieterreinen met onduidelijke bewegwijzering. Het is er druk en verkeerstechnisch gevaarlijk. Als ik spreek over echte docj iiCb17cI! grote steden dan zijn dat Antwerpen, Luik (een regelrechte ramp voor de fietser en ongetwijfeld ook voor de wandelaar), Parijs, Brussel, Bordeaux en Reims of Rouen. De andere steden hebben een meer menselijke maat. De gele wegen op de kaart kunnen heel goed als gids dienen. De witte zijn nog beter, maar dat zijn vaak lokale wegen en minder geschikt voor een doorgaande fietsroute. Vermijd alles wat rood is. Als je daarvoor een aantal kilometers moet omrijden is dat niet zo erg, dit wordt ruimschoots gecompenseerd door vriendelijker landschappen, een veel minder druk verkeer en dus een grotere veiligheid.
Mentale voorbereiding De belangrijkste vraag die je bij de voorbereiding moet beantwoorden is: Ga ik alleen of met anderen? Als je met één of meer anderen op weg gaat, probeer elkaar dan uit door een paar dagen samen op pad te gaan. Zelfs de meest aardige mensen blijken als gezelschap gedurende een lange
P A G I N A 13
JACOBSSTAF
-
2003
to'cht toch een blok aan het been te worzo'n pelgrimstocht heel goed passen in een heelmakingsproces en zal dit nog verdiepen, den. Dit geldt wederzijds. Ook jij kunt door mits dat in de juiste volgorde plaats vindt. de ander of die anderen toch minder aardig gevonden worden dan je dacht. Kom je tot Romantiek de ontdekking dat het niet gaat, trek dan je Overnachten in een klooster of stadshospiticonsequenties omdat je er rekening mee urn zoals de pelgrims dat in de middeleeumloet houden da-t kleine irritaties elke dag wen deden is natuurlijk wel mogelijk, maar gr~oeientotdat uiteindelijk de bom ontploft. houd er rekening mee dat van je wordt verZelf heb ik gelukkig goede ervaringen wacht dat jij je aanpast aan de dagorde Je zowel met één als met meerdere tochtgebent immers gast en pelgrim en geen toenoten. Jeroen Gooskens beschrijft in zijn rist. Je moet overigens niet denken dat de artikel "Een kabinet vol kwasten en kwibusmonniken elke dag op de uitkijk staan om sen" (Jacobsstaf Jaargang 2002, nummer 53) de verschillende typen van pelgrims. te zien of er nog pelgrims komen Bedenk dat je reisgezel en vooral ook jijzelf als een van de kwasten en kwibussen die in Zo is het ook met andere wat romantische ideeën over het pelgrimeren. Natuurlijk kun dit artikel beschreven worden te herkennen bent Een pelgrimsje iets terugvoelen D~~~$2 ; :::I 7 ( 1 ; - i _ _ $ ; P van wat de pelgrims tocht begonnen met een weddenschap in .-J; rrJ~ l ~ ~ ~ ; ; - ~ ~ ~ ~ ~ - ~inf de middeleeuwen zagen en voelden een kroeg is tot mislukken gedoemd. Zij maakten de tocht Pelgrimeren is een serieuze zaak, begin er als boeteling of ballingen en moesten maar dan ook serieus aan, zij dat gevoel voor zien hoe ze het redden zonder creditkaart humor onontbeerlijk is. of mobiele telefoon. Zij werden vader, Alis je ervoor kiest alleen op stap te gaan weduwnaar of opa of misschien wel alledrie betekent dat, dat je jezelf goed moet kunzonder dat ze het wisten, zo zij het al ooit nen velen. Als je een hekel aan jezelf hebt, te weten kwamen, want velen keerden niet kunt je beter niet op reis gaan, dan gaat het terug. gegarandeerd fout. O p reis gaan omdat je vlucht voor je situatie Denk alleen maar eens aan het probleem th~uis,je werk, je problemen is ook geen om je tocht (heen en terug!) financieel zo best reismotief. Dit is ook de reden dat het te regelen dat je het kunt redden, afgezien niet verstandig is om op reis te gaan als je in nog van het probleem hoe het thuisfront een dip zit of wanneer je in een crisis verzich financieel kan redden. keert. Je zult jezelf dan wel heel erg tegen Het is niet voor niets dat velen, door de kergaian komen. Je moet ervoor zorgen dat je kelijke of burgerlijke overheid veroordeeld wat extra weerstand hebt. Wil je het pelgritot het maken van een pelgrimstocht, deze meren koppelen aan een proces van zichzelf tocht probeerden af te kopen door anderen hervinden, dan moet de eerste etappe zijn te vragen in plaats van henzelf naar je evenwicht vinden en jezelf accepteren en Santiago of Rome te gaan. pais daarna op reis te gaan. Overigens kan Die anderen hadden waarschijnlijk nog L\
PAGINA 1 4
JACOBSSTAF
minder te verliezen dan zij die beboet of gestraft werden. Als je het zo bekijkt zijn de meeste hedendaagse pelgrims pelgrims die maar een halve prestatie leveren, omdat zij vaak de terugtocht niet te voet, per fiets of per ezel maken. Natuurlijk zijn er mooie en enthousiaste verhalen over pelgrims die overal worden ontvangen en soms rijkelijk onthaald. Focus je daar niet teveel op. Je zult elke avond zelf je slaapplaats en je warme maaltijd moeten regelen. Je zult in hoge mate op jezelf en je eventuele reisgenoten zijn aangewezen. Dus ben zuinig op jezelf en je reisgenoot.
Pech Ondanks alle goede voorbereidingen is mislukken niet uitgesloten. Zelf heb ik eenmaal een fietstocht moeten afbreken in verband met materiaalpech en de moeilijkheid om de juiste onderdelen te kunnen kopen. Realiseer je tevoren dat zelfs jij na een goede voorbereiding pech kunt krijgen zodat je moet afhaken. Natuurlijk is er steeds de mogelijkheid aanwezig dat je ziek wordt. Als je je tocht noodgedwongen moet stoppen, zorg dan dat jij daarover goede afspraken maakt met je reisgenoot. Bedenk daarbij dat de wereld niet vergaat en dat het van een goede mentaliteit getuigt om een verstandige beslissing in deze te nemen. Het resultaat van het weloverwogen moeten afbreken van je tocht kan zijn een betere voorbereiding de volgende keer en een nieuwe groei naar een nieuwe reis.
-
2003
er geen duizenden mensen klappend met bloemen om je te onthalen. Als je onderweg niet hebt geleerd dat de weg zelf telt, wordt de aankomst in Santiago of in willekeurig welk doel dan ook een echte teleurstelling, erger dan de slechtste ervaringen onderweg. Het is daarom dat ik hierboven adviseerde elke dag een concrete doelstelling te formuleren. Zo blijf je ook met beide benen of wielen op de grond en is je pelgrimage geen sprong in het duister.
Pied a terre
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
l
Singel 393 1021 WN Amsterdam tel. (020) 627 44 55 fax (020) 620 89 96 E-mail [email protected] Internet www.piedarerre n1 Gelegen rn her centrum, achter het Spui Tranilijnen 1, 2, of 5
-
-
Open: ma vr 11.00 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april tlm
Aankomst Er is al veel geschreven over de ontgoocheling van de aankomst. Anders dan bij de intocht bij de Nijmeegse Vierdaagse staan
PAGINA 1 5
JACOBSSTAF
-
2003
Jacobusboek Tijdstappen, Kees Hoeks ISBN-nr.90806927-2-7. Prijs € 18,OO via banknummer 15.03.85.778 t.nt.v. Uitgeverij Kabeljauws te Hilvarenbeek. Via de boekhandel kost het boek € 19,50.
Kennelijk had Kees Hoeks twee boeken willen schrijven, één over zijn ervaringen naar aanleiding van zijn voettocht naar Santiago en één over zijn herinneringen aan zijn jeugd in de Kempen. De auteur is erin geslaagd beide onderwerpen in een logisch geheel in één boek samen te brengen. Het Santiagodeel volgt heel exact de voettocht naar Santiago met daarin de beschijving van de route die in duidelijke dagetappes wordt vermeld. Opvallend veel interessante cultuur-historische bijzonderheden maken het boek tot een echt Santiagodolcument.
Tijdstappen leest als een trein Volor de beginnende pelgrim een aanrader, want: - z o zal hij denken tijdens het lezen van het boek - dat wil ik ook. Heel logisch passen de herinneringen aan zijn jeugd in dit boek. Zo is hij op weg en toch weer thuis. In dit boek nu eens een tocht waarin natast nieuwe ontmoetingen duidelijk de band met thuis een belangrijke rol speelt. Als je weer een stukje van de beeldend beschreven jeugdherinneringen hebt gelezen, heb je de neiging om stiekem door te
P A G I N A 16
bladeren voor het volgende stukje Brabant zoals het was in de vijftiger jaren. Voor mij als Brabander zeer herkenbaar. De beschrijving van de tocht is in detail te volgen. Geen spannende verhalen waarin de eigen prestatie op de voorgrond staat maar een sober gehouden verslag. Een tocht die als een kleurrijke loper door België, Frankrijk en Spanje is gelegd.
JACOBSSTAF
-
2003
CD-rom bespreking Herman Stokmans
Tijdens de Tagung werd een cd-rom voorgesteld door een werkgroep van het Max Planck-Instituut voor geschiedenis in samenwerking met het Seminar fur Mittlere und Neuere Geschichte van de Universiteit Göttingen. Op het projectiescherm verscheen de titel van deze cd-rom: 'lm Zeichen der Muschel Die Verehrung des heiligen Jacobus Maior-. Als de cd-rom geopend wordt zie je de voorkant van het Göttinger Jacobus-altaar, daarna kan men verder door op de letter u te klikken. Vervolgens komen er door te klikken 1. een kaart van het beschreven Noord-Duitse gebied, 2. een register van onderwerpen (o.a. plaatsen waar Jacobalia te vinden zijn, zoals kerken, altaren, relikwieën, klokken, hospitalen enz ). De cd-rom loopt onder Windows 98, 2000, ME of NT 4. Financieel werd het gehele project door het Landschaftsverband Sudniedersachsen ondersteund. Als U belangstelling hebt voor deze cd-rom is deze aan te schaffen voor ca. € 15,OO bij Duerkohp & Radici, HannahVogtstr. 1 . D-37085. Göttingen of per Email: [email protected]. Internet: http://www.d-r.de
Deze cd-rom komt binnenkort in de bibliotheek van ons genootschap.
PAGINA 1 7
JACOBSSTAF
-
2003
De verschillende Jacobswegen in Frankrijk Stephan van Meulebrouck vanuit Genève langs de oorspronkelijke Oberstrasse te gaan, die vanuit Konstanz voert (zie A u f Jakobswegen SchweizSavoyen-Rhone) en eventueel vanuit Strasbourg (zie Jakobsweg der Freude).
In sommige gevallen is het nog mogelijk dellen van deze wegen in hun oorspronkelijke staat te bewandelen. Voor de meeste stukken geldt echter dat ze met hun tijd zijn meegegaan en dus zijn verdwenen onider een laag asfalt, helaas. Wat tegenwoordig moet doorgaan voor 'de' authentieke pelgrimsroute is dus niet meer dan eein reconstructie! Vaak is wel geprobeerd o m zich dicht mogelijk bij het historische traicé een aantrekkelijk alternatief uit te zetten. Wat hierna volgt is een korte inventarisatie van de diverse mogelijkheden om door Frankrijk richting Santiago te lopen en te fietsen (zie ook het overzichtskaartje). Dit overzicht pretendeert zeker niet volledig te zijn, maar beschrijft slechts de belangrijkste eniof meest populaire hedendaagse pelgrimswegen. En uiteraard staat het iedereen vrij daarvan af te wijken en zijn eigen route uit te stippelen!
De via Tolosana De 'weg van Toulouse' had Arles als beginpunt Compostelagangers kunnen vanaf Arles het GR-pad GR 563 nemen via de Col de Somport (zie Le Chemln d'Arleslla Voie du Sud) of via de Chemin du Piémont van Narbonne naar Saint-Jean-Pied-de-Port (zie Le Chemin d u P~émont).De aansluiting met het Italiaanse Piemonte is nog niet aangepakt.
Wandelroutes De via Podiensis De.ze 'weg van Le Puy' liep van Le Puy tot Roincevalles. Voor moderne pelgrims staat de GR 65 ter beschikking, een hoofdroute in het GR-systeem (zie hieronder, in het literatiuuroverzicht, o.a. Le Chemin d u Puy). Deze route moet nog verlengd worden om
PAG I N A 18
Arles, St Trophine
Foto: Tieleke Huybers
JACOBSSTAF
De via Lemovicensis De derde mogelijkheid, de 'weg van Limoges', krijgt nu gestalte in de GR 654 La Voie de Vézelay. Tot dusver is de beschrijving van Namen tot Nevers klaar (zie topoguide La Voie de Vézelay ref.654). Dit traject kan als alternatief dienen voor de GR 14 (Bouillon - Bar-Ie-Duc), een pad dat al geruime tijd niet meer onderhouden wordt en waarvan de topoguide reeds enkele jaren uitverkocht is. Als aanlooproute tot dit traject is er de Via Mosana van AkeníVisé naar Namen door het Maasdal, opnieuw beschreven door Les Amis de Saint-Jacques (zie Via Mosana2). Een verlenging van de route vanaf Nevers naar de Pyreneeën valt te verwachten. Wellicht wordt er ook een stukje meegenomen van de GR 652 (van Gourdon, bij Rocamadour, over Agen naar La Romieu; voor een beschrijving hiervan zie topoguide 652). In Vézelay bestaat ook de mogelijkheid de tocht te vervolgen via de historische route (zie la Voie historique de Vézelay; deze route schuwt het asfalt niet!'). Tenslotte kan men vanuit Vézelay ook doorsteken naar Le Puy-en-Velay via de GR3. De beschrijvingen zijn echter fragmentarisch en incompleet (zie Sur Ie chemin de Vézelay au Puy). De via Turonensis De vierde route, de 'weg van Tours', ook wel 'Niederstrasse' genoemd, is nu ook grotendeels te volgen. De variant lopend van Aken via TienenIHelecine naar Cambrai en Parijs is nu tot St.-Quentin beschreven: Aken-Tienen via de GR 128oost en verder via de Via Gallia Belgica naar St.-Quentin (zie de Vlaamse topogids GR 12800st en de Waalse topoguide Via Gallia Belgica4).In principe kan men dan langs de GR 12 naar
Tours St.-Martin
-
2003
Foto: Tieleke Huybers
Parijs; de routebeschrijving daarvan is echteir al jaren niet meer in druk. Ook is de verbinding Parijs via Orléans naar Tours nog niet beschreven. Eventueel kan men, via een combinatie van GR 11, GR 1, GR 32 en GR 3, het grootste gedeelte van het traject Parijs - Orléans - Tours overbruggen. Bij gebrek aan topoguides is men dan aangewezen op topografische kaarten, wat op zich geen probleem hoeft te zijn: op de Franse IGN-kaarten (schaal 1 : l 00.000 en groter) staan de GR-routes gelukkig afgebeeld. Er is wel een globale verkenning van Parijs via Chartres naar Tours (zie Sur Ie Chemin de Chartres). Tussen Bonneval en Tours kunnen eventueel de GR 35 en de GR 339 gevolgd worden, wederom aan de hand van topografische kaarten.
P A G I N A 19
JACOBSSTAF
-
2003
Die route gaat verder via de GR 655 langs Bordeaux naar Roncesvalles (zie Le Chemin de Tours de la Loire aux Pyrenees).
Fietsroutes Fitetspelgrims hebben een groot voordeel teln opzichte van hun wandelende collega's: het is veel gemakkelijker een eigen route uit te stippelen. Er zijn immers veel meer asfaltwlegen dan onverharde voetpaden. En het grootste deel van Frankrijk bestaat uit platteland dat doorsneden wordt door uitstekend onderhouden en weinig bereden D-wegen: voilà een waar fietsersparadijs. Wfaar fietsers ook in veel mindere mate last vain hebben is de leegloop van het Franse platteland en de daarmee samenhangende bevoorradingsmogelijkheden. Vijftig kilometeirs lang geen winkels tegenkomen is voor
de wandelaar een ramp want dat betekent dat hij voor minstens twee dagen voedsel moet meesjouwen; een beetje fietser trapt zo'n afstand natuurlijk in minder dan 1 dag weg. Voor Nederlandse fietspelgrims die toch liever aan de hand van een gids willen pelgrimeren zijn er twee aantrekkelijke routes, beide uitstekend beschreven en uttgegeven door de Fietskaart Informatie Stichting. St. lacobs Fietsroute Deze volgt het tracé van de via Turonensis en is verschenen in drie delen: Haarlem Tours, Tours - Pyreneeen en Pyreneeën Santiago. Langs Oude Wegen Deze route. te beschouwen als een variant op de via Lemovicensis, vertrekt vanuit MaastrichtIAken en volgt een oostelijker tracé, door de Ardennen, de Champagne, langs Vézelay en Rocamadour, om te eindigen in Oloron Ste Marie. Als vervolg kan de S t Jacobs Fietsroute deel 3 gefietst worden
Wandel- en fietsgidsen De belangrijkste titels zijn te krijgen in de goed gesorteerde reisboekhandel (www.reisboekhandel.nl) of te bestellen bij de erkende boekhandel (www.boekbalie.nl)
Foto: Tieleke Huybers
PAGINA 2 0
Betreffende de via Tolosana Le Chemin d'Arleslla Voie du Sud (Randoeditions) (dlArles via Col du Somport naar Punta-la-Reina/GR653). Uitgebreide beschrijving met detailkaartjes, franstalig. Pilgrim guide Arles to Punta la Reina (Confraternity of St.James). Summiere beschrijving zonder kaartjes, engelstalig. Le Chemin du Piemont (Rando-editions)
JACOBSSTAF
(de Narbonne a St.-Jean-Pied-de-Port). Verschijnt in 2003. Uitgebreide beschrijving met detailkaartjes, franstalig.
-
2003
beschrijving met schetskaarten, duitstalig. Chemin de St-lacques de Geneve au Puyen-Velay (Amis de St.Jacques).
Betreffende de via Lemovicensis
Le Puy St. Marie
Foto: Tieleke Huybers
Betreffende de via Podiensis Le Chemin d u Puy (Rando-editions) (du Le Puy-en-Velay aux PyreneeslRoncevaux). Uitgebreide beschrijving met kaartjes, franstalig. Pilgrim guide Le Puy to the Pyrenees (Confraternity of St.James). Summiere beschrijving zonder kaartjes, engelstalig. A u f lakobswegen; Bert Teklenborg (uitg.Salem) (Von Konstanz nach Ie Puy-enVelay und Arles). Globale beschrijving met schetskaarten, duitstalig. lakobsweg der Freude; Bert Teklenborg (uitgSalem) (von Strasbourg nach Santiago de Compostela via Le Puy). Globale
GR654 La voie de Vézelay (uitgave FFRP) (NamurlReims/AuxerreA/ézelaylNevers). Uitgebreide beschrijving met top.kaartjes in kleur, franstalig. Via Mosana (Les Amis de Saint-Jacques) (pelgrimsroute AkenNisé-Namen), Uitgebreide beschrijving met opdruk top.kaarten en info, franstalig. Le chemin de Vézelay au Puy (ed. Lepere). Globale routebeschrijving met info over overnachting, franstalig. Le chemin de Vézelay aux Pyrenees (ed. Lepere) (Vézelay-Limoges-Roncesvalles). Giobale beschrijving met info over overnachting, franstalig. Pilgrim guide Vézelay to the Pyrenees (Confraternity of St.James). Summiere beschrijving zonder kaartjes, engelstalig. Itineraire d u pelerin de Saint-lacques sur la voie historique de Vézelay Uitgebreide losbladige beschrijving met opdruk top.kaarten en info, franstalig. Te bestellen: bij de Association des Amis de Saint-Jacques de la Voie de Vézelay, place du Champ de foire (hôtel Compostelle), 89450 Vézelay, tel. 00 33 (0)3 86 33 28 63. Internet: www.amissaint-jacques-de-compostelle.asso.fr, ook voor verdere verkoopinformatie en aanvullingenlcorrecties op de gids (klik op 'Ses activités' of 'Dernieres nouvelles'. Aart van Rossum & Clemens Sweerman, Fietsroute Langs Oude Wegen. MaastrichtíAken - Vézelay - Pyreneeën. Tweede geheel herziene druk, zomer 2000. Uitg. Pirola Schoorl i.s.m. Fietskaart Informatie Stichting, Utrecht 2000, ISBN 906455322.~
PAGINA 2 1
JACOBSSTAF
-
2003
Betreffende de via Turonensis: GR 128 oost; Vlaanderenroute (uitgave GR-paden) (wandelen van Aalst naar Aken vice-versa). Uitgebreide beschrijving met tcop.kaartjes in kleur,nederlandstalig. Via Gallia Belgica (uitgave SGR) (de Hélécine a Saint-Quentin via Nivelles & Maubeuge). Uiitgebreide beschrijving met top.kaartjes in klieur, franstalig. PiJgrim guide Paris to the Pyrenees (Confraternity of St.James). Summiere beschrijving zonder kaartjes, engelstalig. Le chemin de Tours (Rando-editions) (de la Laire-Tours aux Pyrenées-Roncevaux). Uiitgebreide beschrijving met detailkaartjes, franstalig. Le chemin de Chartres (ed. Lepere) (ParisClhartres-Tours). Globale beschrijving met info over overnachting, franstalig.
Clemens Sweerman, St. Jacobs Fietsroute deel 1 (Haarlem - Tours). Langs pelgrimswegen naar Santiago de Compostela. Uitg. Pirola Schoorl i.s.m. Fietskaart Informatie Stichting, Utrecht 2001, ISBN 90-6455-3416. ibid., St. Jacobs Fietsroute deel 2 (Tours Pyreneeën). Langs pelgrimswegen naar Santiago de Compostela. Derde, geheel herziene druk, voorjaar 2000. Uitg Pirola Schoorl i s m. Fietskaart Informatie Stichting, Utrecht 2000, ISBN 906455323.8. Met dank aan Fokko Bos van boekhandel Pied a terre te Amsterdam voor de informatie over de wandelgidsen en -routes. Zie kaart op pagina 48.
Noten 1 Voor een Nederlandse vertaling zie: J. van Herwaarden, Op weg naar Jacobus. Het boek, de legende en de gids voor de pelgrim naar Santiago de Compostela (Hilversum 1992) 117-181. 2 Voor een recensie zie: Stephan van Meulebrouck, 'Jacobusboek', de Jacobsstaf 56 (2002) 157. 3 Voor een recensie zie: ibid., 'Jacobusboek', de Jacobsstaf 50 (2001) 54-56. 4 Voor een recensie zie: Janneke Mulder, 'Jacobusboek', de Jacobsstaf 44 (1999) 170-172.
PAGINA 22
JACOBSSTAF
-
200'3
Ruimte Verlangend, wellicht na de volgende bocht. Op deze lange, lastige, vocht verliezende tocht. De kaart geeft het aan. En dan plotseling zie ik haar staan. In een piepklein dorp de spits van een kerk. Teken van thuis zijn, gedaan is mijn werk. Aftekenend tegen intens blauwe lucht. Aan mij ontsnapt een diepe zucht. Aan de horizon een silhouet. Onwrikbaar, als gevangen in een prent. Ik haast me, wil graag ontmoeten. De stappen tellen zwaar; pijn doen de voeten. Dichterbij, de kathedraal lijkt terug te deinzen. Nog niet tastbaar tot mijn afgrijzen. Al kilometers zichtbaar, voel haar niet dichterbij. Het kerkje nodigt uit, de kathedraal dwingt mij! Cathedraal Bourges
Foto: Tieleke Huybers
De laatste meters, de beproeving eist z'n tol. De weg omhoog, de ogen hol. Zij is onweerstaanbaar, overdonderend en zo groot. De intimitelt van het kerkje geeft mij dagelijks brood. Zie de spiritualiteit gevangen in meesterwerken. Echter vrij /n de verstilde ruimte van dorpskerken. Wim Damman, Apeldoorn
Geïnspireerd door de kathedraal van Bourges, die je al op grote afstand ziet Het duurt echter uren voordat je er werkelijk bent.
PAGINA 2 3
AGINA
JACOBSSTAF
-
2003
Jacobalium in Leiden Thijs Wolters
Ai geruime tijd is er in Leiden enige discussie over een beeld wat staat boven de ingang van de St.-Lodewijkskerk aan de Steenschuur te Lelden. We gaan terug in de tijd en in 1477 wordt aam de Jacobusbroederschap toestemming verleend een kapellgasthuis te mogen maken: 'van der huisinge, die 't voorn. Broederscip staende hebben an die Steenschuyr.. . ende dat men daer in mach zeften een altair' (v. Mieris, Beschrijving Leyden I; blz. 188). Gasthuis was in die tijd een ruimte met bedsteeachtige slaapplaatsen langs lange wanden en aan het eind stond het altaar. Enierzijds wordt gedacht dat de schutspatroon 'onze' Sint-Jacob is en dat dit gasthuis bedoeld was om onderdak te verschaffen aan de pelgrims van 'Kompostelle'. Op bijgaande foto zien we hem staan met zijn staf, aan zijn voeten de waterkruik en zijn mantel in de vorm van de schelp. Anderzijds wordt gesteld dat Leiden niet de meest voor de handliggende plaats is als pleisterplaats voor de pelgrims. Men beweert dat het beeld Sint-Jacob de Miindere voorstelt en dat de staf die hij in zijn hand heeft de vollerstaf is (de stok waarmee de vollers, werkers in de wolindustrie de wollen stoffen door het water hallen) tevens is Jacob de Mindere gedood met zo'n vollersknots. Sint-Jacob de Miindere was dan ook de schutspatroon van dec vollers omdat Leiden destijds bekend was om zijn textielnijverheid. Deze kapel wordt in de loop der tijd in
PAGINA 26
gebruik genomen als Saaihal, dat is de bestuurszetel van de textielnijverheid Later wordt de hal verbouwd tot SintLodewijkskerk. Vlakbil deze kerk is er in Leiden nog een St Jacobsgracht en een St. Jacobshofje.
Foto: Th@ Wolters
In ons genootschap zullen ongetwijfeld mensen zijn die zich verdiept hebben in de diverse afbeeldingen van Sint-Jacob de Meerdere. Wie oh wie durft of kan hier iets over zeggen? Is het 'onze' Sint-Jacob of is het de tweede apostel Sint Jacob de Mindere? Bron: Jaarboek vereniging Oud Leiden 1948.
JACOBSSTAF
-
2003
Flarden
boeken, gedichten, moeite van het en. Veel leesplezier k, schroom niet deze
Eerst een bijdrage van Wim de Graaf
Juni 2001, van Burgos naar Santiago de Compostella Anderhalf jaar geleden hebben mijn zoon en ik de Camino van Burgos naar Santiago afgelegd. Per fiets en de overnachtingen waren geregeld door een reisbureau. Comfortabel, maar we namen wel zelf onze bagage mee. Dit bericht heeft niet ten doel te verhalen van al datgene wat zovelen ervaren hebben. Wij hebben genoten van de tocht; van de pelgrims die te voet gingen en het dus wat minder met fietsers ophadden; van de buslading Duitsers die vlak onder de top bij O'Cebreiro werden uitgeladen om het laat-
ste stuk (jawel met rugzak) te lopen; van de kleine groepjes fietsers die we steeds weer tegenkwamen, waarvan sommigen, zoals de Belgen, vanuit hun vaderland waren komen fietsen; van O'Cebreiro dat een onuitwisbare indruk op mij heeft gemaakt; of van de paradores in Leon en Santiago waar we heerlijk gedineerd hebben; van al die plekken met gezelligheid en warmte; of van de vreugde die op je toekwam omdat je de tocht samen maakte; die kathedralen en die plaatsjes; van de aankomst in Santiago en dat laatste stukje zeer steile weg. Het is geen moeite om na anderhalf jaar die vreugdevolle ervaringen weer voor de geest te halen. Ik wilde het hebben over het feit dat we onze Compostela niet hebben gekregen en het moesten doen met een papiertje waaruit bleek dat we de tocht hadden gemaakt en voldoende stempels hadden, geheel en al volgens de daaraan te stellen eisen. Veel stempels en goed geografisch gespreid. Toen wij aan de jonge student achter die tafel in Santiago onze stempels toonden, vroeg hij: 'Waarom hebt u de Camino gedaan?' Ik heb de camino gefietst omdat ik met mijn zoon ter gelegenheid van zijn slagen voor het vwo een fietstocht wilde maken. Waarom de camino? Omdat ik diep gegrepen was door het boek van Coelho, De weg naar het zwaard en omdat ik in talrijke omzwervingen in Frankrijk, zoals in Bretagne, Bourgogne en in Rocamadour aangelopen was tegen deze pelgrimsroute. Ik heb de tocht gemaakt vanuit een histo-
P A G I N A 2!7
JACOBSSTAF
-
2003
risck mythisch besef van de betekenis van deze route en omdat ik die mystiek wilde ervaren. 'Hebt u het vanuit religieuze motieven gedaan?' Ik hieb het niet gedaan omdat ik katholiek ben, maar omdat i k het wonderbaarlijke van die tocht wilde beleven. De student heeft me daarna een herkansing geboden doar opnieuw te vragen naar mijn religieuze motieven. Dat besefte ik maar al te goed. Terwijl ik wist wat het enig goede antwoord was, gaf ik opnieuw mijn eigen antwoord, er van overtuigd dat mijn culturele, historische en mystieke beweegredenen veelomvattend waren. We hebben het afgelegd tegen de instructies van de student, we hebben onze composstelaniet gekregen; de ervaringen van onze pelgrimstocht heeft dat niet kunnen deren. Misschien ga ik de pelgrimage nog eens doen; ik ben benieuwd of ik dan het juiste antwoord geef!
pen en sch~ftenontstond een persoonlijk reisverslag, flarden van beeld en tekst op zelfgeschept papier Het resultaat wordt in een kleine oplage gedrukt en gepresenteerd op de opening van mijn solo-expositie, mei 2003 in het Kunstcentrum te Hengelo.
Villafranca. Na de ergste regen start ik en loop verkeerd. Vanaf de autoweg zie ik het pad hoog in de bergen lopen. Het lijkt me makkelijker de ene berg over te steken die in de weg staat dan een omweg van 1,5 kilometer te maken en dat is dom gedacht. Zwoegend, zwetend en biddend klauter ik over de berg met de adrenaline gierend door mijn lijf. Het duurt eindeloos voor ik uitgeput op de camino kom en huilend van dankbaarheid en de opgekropte angst de gele pijl kus. Na een sigaret voel ik me weer stukken beter en kom de hele weg geen pelgrim tegen. Halleluja, zou vaker om elf uur moeten starten. Ik zie uit naar morgen, lopen naar O'Cebreiro, het eerste dorp in Galicië en op een pas gelegen. In O'Cebreiro kijk ik verbaasd naar de verpakkingen van de sieraden in het Keltische souvenirwinkeltje. Daar, op elke verpakking, staat het symbool wat ik al dagen zie als ik mijn ogen sluit, de viervoudige spiraal.
De tweede bijdrage is van Karin Hoogesteger In mei 1juni 2002 liep ik naar Finisterra. Mijin ervaringen heb ik middels tekeningen, foto's en teksten geregistreerd. Door uitdie-
PAGIINA 28
Ik word zo ruw gewekt uit mijn diepe slaap dat ik er misselijk van ben. Naast me ligt een man te snurken als een beest. Of is het door de chaotische energie van de volle slaapzaal? Op het randje van kotsen sleep ik mijn matras naar de hal. Ik slaap zo vast
JACOBSSTAF
-
2003
dat ik niet eens merk dat iedereen mijn nieuwe slaapplek passeert want als ik 's ochtends wakker word zijn de zalen leeg. Spaanse toeristen en scholieren die alleen voor de laatste etappe gaan, overheersen de refugio. Voel me eenzaam en triest. Na veertig dagen lopen zal ik morgen aankomen in Santiago, het begin van het einde van mijn reis. Ik weet dat als ik thuiskom, ik weer gauw in hetzelfde ritme en leven kom. Het gevoel van vrijheid glipt me al langzaam tussen de vingers weg. Me als een vlinder, als een nomade voelen. Zou het toch mogelijk kunnen zijn dit gevoel in het dagelijks leven vast te kunnen houden? De arme Jean-Pierre heeft het helemaal gehad. Na 2400 kilometer is hij zelfs te moe om nog blij te zijn over zijn aankomst in Santiago. Wel trakteert hij ons op menu del dia om zijn terugkeer naar België enigszins te vieren. Hoewel het klooster in Santiago pas de deuren sluit om middernacht, weten we toch te laat te komen en niemand hoort het bonzen op de poort. We ontdekken een open raampje op de eerste verdieping. Ik klauter moeizaam langs de muur omhoog en door het kleine gat om dan geconfronteerd te worden met een barrière van opgestapelde houten banken. Als ik uiteindelijk de juiste manier van wurmen heb gevonden sta ik in een opslagruimte. De deuren zijn op slot maar er is wel wat te eten uit de snackautomaat. Na een paar chocoladerepen val ik in een lichte slaap op de betonnen vloer. Het is half zeven als we weer naar buiten klimmen en quasi onopvallend langs de hospitalero lopen, naar de slaapzaal op de derde verdieping.
Karin Hoogesteger is kunstenaar/illustrator, wonend en werkend te Hengelo. Voor meer informatie omtrent de uitgave en de expositie, mail naar: [email protected] Illustraties O Karin Hoogesteger. Onderstaand een gedeelte uit een dagboek van Carli di Bartolo, een pelgrim die het niet heeft gehaald. Weliswaar met spijt maar toch met grote dankbaarheid ziet hlj terug op zijn Camino. Vier weken te vroeg moest ik stoppen met pijn in mijn poten, maar veel meer nog in mijn hart. Mijn droom spat als een zeepbel uiteen. Gedesillusioneerd? Ja natuurlijk. Mijn camino is niet geworden wat ik ervan heb gehoopt. In Spanje was de druk van de vakantiegangers op de camino zó vroeg in
PAGINA 2 9
JACIOBSSTAF
-
2003
het jaar al zo groot, dat hij aan succes ten onder gaat, of eigenlijk al is gegaan. Maar de allereerste dagen, in Frankrijk, was er de wairmte van de camino die ik zocht, de kameraadschap en lotsverbondenheid van me'depelgrims. Daar heb ik ervaringen opgedaan die ik nooit zou willen missen, en die ondanks alles mijn camino toch de moleite waard hebben gemaakt. En later, op de Camino del Norte, ben ik als pelgrim hellemaal alleen. In Santander is wel een refwgio, maar als ik daar aankom voor een steimpel op mijn credencial, hangt er slechts een telefoonnummer. Mijn Spaans is goed genoeg om er een telefoontje aan te walgen. Voor een slaapplek ben ik aan het goede adres, maar ik heb al een hotel. Voor een stempel moet ik maar naar de kathedraial. Eenmaal daar reageren de nonnetjes erg enthousiast, en kunnen ze in de paniek die bijna ontstaat het stempel maar nauwelijks vinden. Ik krijg met zoveel liefde en toewijding een stempel in mijn credencial, dat de indruk ontstaat dat ik sinds lange tijd de eerste pelgrim ben. Als ik naar buiten~word geleid, vraag ik of er een beeld van Sint-Jacob is. De zuster denkt een tijdje na waar die ook weer staat, want hij moet er \wel zijn. Dan herinnert ze zich het weer, loo~ptvoor me uit naar een uithoek van de kerk en ontsteekt daar het licht. Wij lijken wel wat op elkaar, Sint-Jacob en ik. Allebei een boek (ik heb mijn dagboek altijd bij me), een stok, een schelp, ik op zere en hij op blote voeten. Als, ik later op mijn hotelkamer in tranen de schelp van mijn rugzak amputeer, heb ik de laatste stappen als pelgrim gedaan. Vanaf nu ben ik lopend patiënt. De tastbare herinneiringen die ik mee terug heb genomen, mijjn stok, de Jacobsschelp en mijn credenci-
al komen niet trots in de woonkamer waar iedereen ze zou kunnen zien. Maar wel in de slaapkamer, zodat ik elke avond toch even word herinnerd aan een belevenis die héél bijzonder is geweest.
Wim Damman uit Apeldoorn zond de volgende bijdrage in. Contrasten
Ik wandel al enige dagen met een Belgisch echtpaar (Jan en Annemie? uit Schoten bij Antwerpen. Op deze dag lopen wij in de buurt van Déols, Châteauroux en Velles. Tegen 14.00 uur zijn we in Velles en gaan we wat drinken in een kroeg. Tot onze grote verrassing krijgen wij ieder een appeltaart aangeboden en een gratis consumptie om de reis wat te verlichten. Volkomen onverwachts! De kroegbaas lijkt onverschillig en ziet er onverzorgd uit. Maar het blijkt dat hij bijna de hele nacht niet geslapen heeft vanwege festiviteiten gisteren in het dorp. Zo kun je gemakkelijk een verkeerde indruk krijgen. En bovendien, na Velles gaan wij van de grote weg af en betreden wij stille C-wegen, landweggetjes. Het wordt enigszins glooiend, dus er moet weer geklommen worden. Rond 17.00 uur zijn wij bij Mevrouw Scholl aangekomen.
JACOBSSTAF
De verrassing is compleet! Ik word naar de 2e verdieping gedirigeerd via een nauwe wenteltrap. Ik heb dan een slaapkamer met keuken en een afgesloten balkon met verwarming, uitziend op de rivier de "Bouzanne" met waterval. Het is ongelooflijk, ik waan me voor een avond en een nacht als God in Frankrijk. Ik schrijf dit op het verwarmde balkon met uitzicht en je denkt: hier moet ik blijven. Om zeven uur is het avondeten. Mevr. Scholl heeft haar man op 19 maart verloren, hij stierf plotseling en zij moet nu verder en is vast van plan er het beste van te maken.
Zij heeft als "entree" een koude schotel gemaakt, daarna worden eendenlapjes (aangemaakt in citroen en honing) met boontjes en gepureerde aardappelen geserveerd, vervolgens natuurlijk een keuze uit diverse kaassoorten en tenslotte appeltaart. Het geheel kan natuurlijk niet zonder een glas heerlijke rode Bourgogne. Twee flessen hebben wij samen leeg gedronken. Hier zou je willen blijven, fantastisch! Het is wel duidelijk dat Mevrouw Scholl
-
2003
behoefte heeft aan een praatje. De volgende ochtend krijgen wij van haar een prachtige stempel. Zij is een fantastische gastvrouw, die nu weer afscheid moet nemen. Ik denk dat zij daar best moeilijk mee zal hebben. Zij heeft alles gedaan o m ons verblijf zo aangenaam mogelijk te maken. De volgende ochtend vetrekken wij rustig o m die dag (dag 46, maandag 6-5-2002) naar Gargilesse (via Argenton-sur-Creuse) te wandelen, een afstand van ongeveer 24 km. Na een half uur worden we plots uit onze mijmeringen opgeschrikt. Jan pakt een stuk draad op o m die langs de kant van de weg te leggen en Annemie wil dat met een ander stuk ook doen. Dit stuk blijkt nog vast te zitten aan de elektriciteitsbedrading. De vonken schieten ervan af. Zij laat wel gauw los en heeft geen schok gevoeld, waarschijnlijk is de stroomspanning via de schoenen weggevloeid. Een poosje later komt Mevrouw Scholl in haar autootje aangereden en aan haar hebben uitgelegd wat er aan de hand is. Zij waarschuwt de maatschappij. Een uur later komen 2 personen van het elektriciteitsbedrijf en vertellen doodleuk dat het best gevaarlijk is geweest. In die tussentijd hebben wij het verkeer geattendeerd op het gevaar, een aantal bestuurders doet er nogal laconiek over. Hoe ironisch: het kruispunt heet La MaisonDieu!
PAGINA 3 1
JACOBSSTAF
-
2003
Angeles de Compostela Àngeles de la gloria en Compostela Maltiel, Ur~eí,Urján, Razias, i a qué convocan vuestras chir~mías,
a qué celeste fiesta o Iáctea estela? El ritmo en vuestras tunicas modela pliegues de piedra musical y estrías, y las jambas - oh esbeltas jerarquías
-
entrecruzáis mientras la danza vuela. Vuestras sonrisas, ángeles, son prenda de mi resurrección. Dejad que aprenda pasos de vuestra danza y sus mudanzas para aquel dia en que por fin me eleve - carne inmortal de fuego y luz de nieve -
hacia el cenit de las adivianzas.
Het gedicht is van Gerardo Diego, een Spaanse dichter uit de XXste eeuw (1 896 - 1972) en is gevonden in het boekje: "Ángeles de Compostela - Alondra de Verdad" van Prof. Dr.Francisco Javier Diez de Revenga. W i e stuurt een vertaling in? I n ~ ~ t u r eaan n de redactie en wel vóór 15 juli a s . D e "fraaiste" vertaling zal in de Jacobsstaf worden gepubliceerd.
PAGINA 3 2
JACOBSSTAF
-
2003
Virtuele Pelgrim Ed Boon
Er is de laatste tijd vraag naar websites over de Ruta de la Plata. Vandaar aandacht voor deze pelgrimsroute (met dank aan Martin van Diesen, voor de informatie en suggesties) en wat verdere informatie. Ruta de la Plata Via de la Plata, uitgegeven door de Asociacion de Amigos del Camino de Santiago Via de la Plata Sevilla en verkrijgbaar via het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela, ISBN 84-931 1 176-1-7. http://users.skynet.be/ Compostelagenootschap Prima informatie over plaatsen en voorzieningen langs de route. Voor mensen die houvast zoeken is er een prima aanduiding van overnachtingplaatsen. Via de la Plata door Alison Raju, te bestellen via internet: www.cicerone.co.uk. Dit boekje vult de markering en het eerstgenoemde boekje prima aan; in twijfelgevallen nuttig. Meer heb je eigenlijk niet nodig. ISBN 1-85284-343-8. La Ruta de la Plata van uitgeverij El Pais/ Aguilar,. Het beschrijft het traject Merida Granja de Moreruela (en gaat dan verder naar via Astorga). Een gedeelte van de route Sevilla - Ourense - Santiago wordt ook in deze uitgave beschreven. ISBN 84-03-59537-9 Op de website www.jacobeo.net (zie hiervoor ook Jacobsstaf 52), staat nu veel infor-
matie over alle routes naar Santiago de Compostela met allerlei links, je vindt er etappebeschrijvingen, refugio's en andere praktische informatie. De lay-out en leesbaarheid laten nog wat te wensen over, maar deze site is zeer informatief. Over de Ruta de la Plata zijn er via deze site twee links beschikbaar, beide Spaanstalig: www.caminante.org (aanklikken van de Engelse taal leidt op deze site tot niets, gebruik voorlopig de Spaanse versie) en www.geocities.com/Yosemite/Forest/ 1286lPlata.htm. De laatstgenoemde site is, voor wie met Spaans wat uit de voeten kan, zeer interessant. Je vindt er achtergrondinformatie, afstanden, etappebeschrijvingen, adressen van refugio's. Op de pagina www.geocities.com/ Yosemitel Forest/l286/Historpla.htm vind je de achtergrondinformatie over Ruta de la Plata. Op de 'bovengelegen' site www.geocities.com/Yosemite/Forest/ 12861 kun je trouwens doorklikken naar een groot aantal andere Spaanse Jacobusroutes. Ook werd mij de volgende website aangereikt, t.w. www.ruta-de-la-plata.de.Het is een Duitstalige site en zit boordevol informatie en praktische tips voor het lopen van de route. www.fuente-del-peregrino.net Van een van onze leden kreeg ik deze link toegestuurd o m eens te kijken wat voor site dit is omdat hij dacht dat het een site van een soort sekte was. Het gaat over een refugio, in de buurt van Ligonde, die geleid
PAGINA 3 3
JACOBSSTAF
-
2003
wiordt door studenten van verschillenden Spaanse universiteiten. De refugio is op chiristelijke grondslag geschoeid, dat blijkt uit de vele bijbelteksten die er op staan. De site ziet er wel erg mooi uit. Veel mooie foto's die snel laden. Vooral mooi zijn de foto's van de laatste 75 km van de route naar Santiago de Compostela. Je kunt een virtuele rondleiding door de refugio krijgen als je klikt op de knop 'el refugio' en op 'el camino' een rondleiding over de camino. De site is onderverdeeld in de volgende oniderwerpen, de refugio, de hospitalero, del pelgrim en de camino. Wel is de site in he4 Spaans. Ik heb een stukje tekst vertaald over de achtergrond van de refugio en zijn medewerkers. 'We zijn een groep Christelijke studenten, die door onze vriendschap, niet alleen via de intellectuele en de fysieke, maar ook via de spirituele relatie met God, onszelf ontwilkkelen. Op dit moment zijn we aanwezig op de Universiteiten in Zaragoza, Barcelona, Malaga, Sevilla, Jaen, Granada en Madrid. Wekelijks komen we bij elkaar om Engels te praten en ervaringen uit te wisselen. Ook do~orbijbelstudies proberen we de boodschap van de bijbel te begrijpen. Wij maken ook excursies naar kloosters in Spanje, als de Stone Monestary, The Valley of Ordesa, The Camino de Santiago en Mallorca'. Mocht je meer informatie willen, stuur dan een e-mail naar: [email protected] Verder heb ik hier nog de vermelding van twee sites waarin reisverslagen zijn opgenomen. wwvw.Terie.nl/index.htrnl. Vaya con dios, een tocht door Spanje van 18 maart Vm 13 juni 2002. Een site op weekniveau, afgewisseld met wat foto's. Goed is dat er een aparte pagina is waarin de foto's staan.
PAGIINA 3 4
Het zou leuk zijn als er gelinkt kon worden vanuit de tekst naar de foto's Op www.ronda.demon.nl een reisverslag van de fietsroute in 2000 Geleen Santiago de Compostela door Cor en Sophie Ronda (beiden 50 jaar). Zij vertrokken op 5 augustus 2000 en kwamen na een afstand van 2587 km afgelegd te hebben terug op 8 september 2000 Het verslag is geschreven door Sophie Ronda, bevat 67 pagina's (alles op 1 pagina, dus veel scrollen), maar wel interessant. Je vindt er ook informatie over de uitrusting en een etappeoverzicht Reacties aan [email protected]. In de volgende Virtuele Pelgrim ga ik wat dieper in op de pelgrimsroutes die staan op www.jacobeo.net
Nog even een noodkreet van uw webmaster Ik wil de leden van ons Genootschap graag de aandacht vragen voor het volgende. Regelmatig wordt de mailbox van het Genootschap geteisterd met spam (ongewenste e-mail). Veelal is deze spam het resultaat van gekaapte e-mailadressen uit het adresboek van leden. Wanneer men bijvoorbeeld '[email protected] in zijn adresboek heeft staan dan wordt dit adres door bepaalde websites en zoekmachines, de zgn. grabblers, gekaapt om mailings toe te sturen. Uw webmaster moet iedere dag wel zo'n 15 spammailtjes weggooien. Meestal zit er een virus verborgen in deze e-mailberichten. Ik wil met klem verzoeken om maatregelen te nemen tegen virussen en spam. Een oplossing is door in het adresboek als eerste record op te nemen in het veld e-mailadres de code: ! 000.
JACOBSSTAF
Verder is het raadzaam voor leden die nog geen virusscanner hebben deze aan te schaffen, dit kan door een van de meest gebruikte programma's te downloaden.
Onder de volgelingen van Sint Jacob bevinden zich óók vele cultuuvliefhebbers. Speciaal voor ken zowel voor diegenen die om wat voor reden dan ook de tocht niet lopend offietsend afleggen, als voor hen die dat wél deden maar juist daardoor wellicht niet voldoende aan hun culturele trekkeu kwamen ovganiseert de Pastorale School Zuid-Limbtlvg i.s.m. SRC Cultuuuvacanties voor de vierde maal een "culturele pelgrimage" naar Santiago Naast een aantal hoogtepunten bezoeken we ook enkele minder bekende "sterretjes in het veld" en kunnen we bovendien genieten van rust en stilte in het prachtige Spaanse landschap Periode: zondag 18 mei tlm donderdag 29 mei 2003. Prijs: +: Euro 750,- (bij een minimum van 30 deelnemers). Inbegrepen: vervoer per royal class touringcar, deskundige cultuurhistorische begeleiding, een aantal entree's, verzorging in goede hotels op basis van halfpension. Uitgebreide informatie is verkrijgbaar: - bij de leiding: drs. Geleke Huijbers, docente kunstgeschiedenis, tel. 070-3932805, - bij de Pastorale School Zuid-Limburg, tel, 045-4009170
-
2003
Bijvoorbeeld: www.symantec.nl of op http://uk.mcafee.com/. En voor spamkillers: www.versiontracker.com, trefwoord: spamkiller.
Gite te huur in de Bourgogne In de inspirerende omgeving van Vézelay, gelegen aan de Via Lemovicensis.De gîte maakt onderdeel uit van een eeuwenoude boerderij waarin inmiddels ook een refugio voor pelgrims is ondergebracht.
Prijs € 3001450 per week Inlichtingen Karel Musch, [email protected], tel. 0317616404 of 0033.386.22.02.85
PAGINA 35
JACOBSSTAF
-
2003
Girote stappen, snel thuis Van de voorzitter
Grote stappen, snel thuis, is voor de pelgrim een gezegde dat in eerste instantie niet op lijkt te gaan. Behalve natuurlijk als je met "thuis" Santiago de Compostela bedoelt; eni ja, als je daar vlugger heen gaat, dain ben je natuurlijk ook eerder terug: Snel thuis dus. Eerder berichtte ik U over een aantal stappen die het Genootschap van plan was te gaan zetten. Ik kondigde bijvoorbeeld aan, dat het wellicht een goede zaak zou zijn als onze leden in de gelegenheid gesteld konden worden om via onze eigen organisatie hospitalero in een refugio te zijn. Daar is flinik aan gewerkt en misschien kan ik U op de voorjaarsvergadering van 29 maart (de wikkel waarin U dit tijdschrift ontvangt, vertelt aan de binnenzijde hoe U moet inschrijven!) al concrete mededelingen doen. In ieder geval kunt U zich al opgeven als U belangstelling voor het gastheer- of gastvrouwschap in een pelgrimsherberg hebt; zie hiervoor ook elders in dit blad. Verder zijn we op zoek gegaan naar eigen huisvesting voor het genootschap en ook in die zoektocht zijn er dusdanige ontwikkelingen, dat ik er op 29 maart wel wat over te melden zal hebben. Het zou betekenen, dat we op een vast adres bereikbaar zijn in de melest letterlijke zin van het woord. Omdat we een vereniging van vrijwilligers zijn, betekent dit tegelijkertijd dat we ook voor ons eigen verenigingskantoortje - naar alle waarschijnlijkheid in Utrecht - op zoek zijn naar leden die een halve of hele dag per week of per 14 dagen beschikbaar zijn om
PAGIINA 3 6
op dat kantoor te helpen Het levert dan wel niets op maar we zorgen er ook voor dat het de vrijwilliger-ster niets hoeft te kosten U kunt zich, met vermelding van Uw beschikbare tijd per e-mail bij mij melden dorenbox@wxs nl Dat mailadres geldt overigens ook voor een laatste poging nog wat belangstellenden te vinden voor de vertaalde gids met de pelgrimsroute door Frankrijk vanaf Vezelay (Euro 26,50) Die kan gedrukt worden bij 200 aanmeldingen, ik heb er nu om en nabij de vijftig i Bovenvermelde gids is overigens nog tot stand gekomen zonder bemoeienis van ons Genootschap in casu de werkgroep pelgrimswegen Die heeft overigens wel zin in haar werkzaamheden en tijdens de werkbijeenkomst op 29 maart zal dat wel blijken Of het komt doordat geschiedkundigen per definitie achterom kijken weet ik niet, maar de werkgroep geschiedenis komt nog maar langzaam op stoom We zoeken nog een enthousiaste kartrekker Dit alles en nog veel meer, komt aan bod op de voorjaarsbijeen komst, waar we ook nog kunnen luisteren naar de auteur-pelgrim Herman Vuijsje Juist ja, die Goede wijn behoeft geen krans. Tenslotte. Onlangs overleed ons erelid broeder Jan van Kempen. De pelgrimstocht van zijn leven is ten einde .Het waren geen grote stappen en het ging ook niet snel . Maar Thuis is hij.
Tijs Dorenbosch
JACOBSSTAF
-
2003
Regioberichten Regio Friesland Van de regiocontactdag op 26 oktober in de parochiezaal in Jirnsum zijn door Sjaak Blok notities gemaakt. Hier een uittreksel: Syb Zeinstra verwelkomt 22 deelnemers en legt eerst de meer zakelijke onderwerpen aan hen voor. Na zeven jaar contactpersoon zijn meent Syb - terecht - deze taak aan een ander, jonger persoon te mogen overdragen. Hij geeft een kleine terugblik over het ontstaan van onze regio. Gerrit van der Sar uit Tytsjerk wil iets doen binnen de regio. Zou hij dus . . .? Gerrit is niet aanwezig, maar zijn aanbod biedt perspectief. Onder de aanwezigen zijn velen die zich voor onze club willen inzetten, maar tot de aanwijzing van één of meer opvolgers van Syb kunnen w e nog niet komen. Wel zal een klankbordgroep met Gerrit 1 5 november bij Syb en Atsje samen komen o m tot een opvolging te geraken. (En dat is in die samenkomst gelukt doordat Willy Winkels en Gerrit van der Sar - na enige aandringen - bereid zijn gevonden o m als contactpersonen voor de regio op te treden). Vervolgens gedachtewisseling over loop1 fietsdag in voorjaar 2003. De datum van de voorjaarswandeling wordt nu vastgesteld op 10 mei. De start is 10 uur bij de kerk in Winsum (Fr.) De klankbordgroep (KGB) zal nadenken over verder nog te organiseren loop- of fietstochten en over een avond met een spreker over de historie van het pelgrimspad.
Pelgrimsparade: Ed Loosekoot (niet aanwezig) heeft gelopen vanaf Santiago eerst naar Finisterra en dan weer terug over de Camino Frances, Le Puy, langs het Meer van Geneve,over Nancy en Luxemburg om tenslotte aan te komen in 8t.Jacobiparochie. Ria Brouwer liep van Le Puy (1017) naar Santiago (2019) met als thema lopen in verwondering, vond in het kerkje van Eunate een stickertje van het Jabikspaad. Ze liep grote stukken alleen maar van Moissac tot Roncevalles met vrienden. Advies: koop een franse poncho. Is gemakkelijker dan een regenpak. Willy Winkels begon in Leon en liep met een Filippijnse bisschop uit Ilagan. Willy is betrokken bij de contacten Groningen Ilagan. Hij vindt september een goede periode o m te lopen. Neem de tijd voor gesprekken en zijn advies m.b.t. tot honden is: toon dat je de baas bent. Dreigen is meestal genoeg en zeker met een stok. Willy heeft het plan om volgend jaar met de bisschop een pelgrimspad uit te zetten in de Filippijnen. Klaske Scholten is 9 juni met haar broers gestart op Zwarte Haan en naar St.Jacobiparochie gelopen. Ze is er nu aan toe om het hele eind te gaan. Volgend jaar begint zij op 1 juli in Maastricht en neemt er vier maanden voor. Syb en Atsje hebben dit jaar gelopen van Namen naar Brienne-Ie-Château langs de GR 654 en daarbij veel gastvrijheid ondervonden. De nieuwe gids die ze daarbij hanteerden bevatte helaas veel gedateerde gegevens. Gerrie Louis nam dit jaar de bus Amsterdam - Burgos en was er de volgen-
P A G I N A 37
JACOBSSTAF
-
2003
de dag Op weg naar Santiago sliep ze veel, voerde niet veel diepgaande gesprekken en beleefde een plezierige sfeer Haar ervaring vam eerste keer aankomen bleek onherhaalba,ar. Tenslotte meldt Syb nog dat in het voorjaar 2003 waarschijnlijk een nieuwe druk van "het Jabikspaad" zal uitkomen De dag wordt besloten met een heerlijke wandeling langs het Jabikspaad door de landerijen Jirnsum-Friens v v
Regio GroningenIDrenthe Huiskamerbijeenkomst Jacobsgenootschap. Op 22 november was het gastvrije souterrain van de familie Bader maximaal gevuld met pelgrims. Trekpleister was Egbert van der Werff, historicus Middeleeuwen, die ons via dia's meenam langs kerken op verschillende pelgrimsroutes naar Santiago de Compostela. Hij vertelde over het ontstaan van de Jac:obusverering, de legendes rond Karel de Grote, de verschillende wonderverhalen en heit waarom van het pelgrimeren: wonderen gebeuren bij plekken waar relieken worden bewaard, de pelgrim wil de heilige aanraken o m ook fysieke bescherming en kraicht of minstens mentale steun te vinden en, als het kan, iets fysieks mee naar huis nemen. Vervolgens leidde hij ons langs afbeeldingen op timpanen van kerken onderweg, die in beeldtaal met steeds terugkerende elementen~vertellen wat in de kerk wordt geleerd. W e zagen Christus in het midden, gezeten op een troon in mandorla, daaromheen de symbolen van de vier evangelisten: een leeiuw, een rund, een adelaar en een mens,
PAGIINA 38
daaronder de twaalf apostelen en engelen die het laatste oordeel aankondigen en de goeden van de kwaden scheiden. Soms ook 24 mannetjes, de oudsten van het Joodse volk, of teksten, zoals in Conques, waar Christus niet afgebeeld is met een boek, maar zijn teksten spreekt. Zelfs de hoofdzonden, bv. hovaardij, ontucht, stroperij, waren in veelzeggende afbeeldingen present. Op zuilen zagen w e Paulus in Moissac, als verbeelding van de inhoud van de leer, in Chartres Christus zelf en in Santiago de boom van Jesse en op nog verder uitgewerkte zuilen oudtestamentische figuren, die erop wijzen dat het christendom en het hemelse Jeruzalem ook fysiek steunen op het Oude Testament Zelfs zagen w e dierenriem- en maandtekens als verbeelding van Christus' almacht Een laatste verrassing was de opvallende gelijkenis die de plattegronden van verschillende kerken vertonen De route die de pelgrim in de kerk aflegt is metafoor voor de weg die hij gaat, de fysieke bouw van de kerk levert dezelfde onderbrekingen als het leven zelf De boeiende verhalen van een drietal pelgrims tijdens het altijd gezellige en goed verzorgde Café S t -Jaques over hun ervaringen in het afgelopen jaar onderstreepten dit Met een lied uit de Codex Calixtinus sloot Egbert van de Werff deze leerzame avond op gepaste wijze af Ad hotiorem regi Onze blik werd verruimd en onze ogen gescherpt, waardoor w e voortaan met nog meer iqteresse de verschillende portalen zullen afspeuren naar de beschreven afbeeldingen Mariamartha Wijnkoop
JACOBSSTAF
Regio Limburg Verslag van de regiovergadering van 26 oktober 2002. Dat het zo zou gaan stormen konden w e niet weten, maar de voortekenen waren duidelijk te zien. Vroeg kwamen een 100 tal leden al op de koffie van onze gastvrouw af en opmerkelijk was het aantal nieuwe leden daaronder. Dus al een geanimeerde bedoening voor de vergadering. De ochtend begon met een lezing over de oude kerkgeschiedenis van meer speciaal Maastricht vanaf de Romeinen tot ca 11 eeuw n.C. Buitengewoon interessant te vernemen hoe men uit zeer kleine gegevens, berichten, scherven voldoende materiaal kan verzamelen o m tot een toch deugdelijke geschiedschrijving te kunnen komen, vaak ook herschrijving. Dat ook de pelgrimage in de zeer vroege middeleeuwen al van enorm belang was alsmede de verering van relikwieën in het centrum stond van de middeleeuwse wereld kwam duidelijk naar voren. Kortom het was een bijzondere en uitzonderlijke lezing van de Heer de la Haye uit Maastricht. Voor de middagpauze werd aan de vergadering voorgesteld vaker en meer speciaal aandacht te schenken aan het Jakobus gebeuren in het noordelijk deel van Europa dan specifiek aan het deel in Spanje tevens ook mede te werken o m daar meer bekendheid aan te geven. Het overgrote deel van de vergadering stond achter dit standpunt en w e zullen dan ook met het bestuur van het Genootschap bespreken of er niet landelijk steun is o m dit tot een project te maken ingebed in de Nederlandse Jakobspaden. Op vragen van aspirant pelgrims tot een meer praktische regiovergadering werd
-
2003
geantwoord dat de regio eigenlijk 3 groepen van belangstellende heeft met ieder een eigen motivatie - de aspirant pelgrim degenen die net hun tocht beëindigd hebben en de oude rotten. Derhalve zullen de vergaderingen zo opgebouwd moeten zijn dat iedere groep daar zijn interesse in kan vinden en onderling de bestaande ervaringen behouden blijven en uitgewisseld worden. Om de aspirant pelgrims die daartoe behoefte hebben intensiever bij te staan, hebben een aantal ervaren pelgrims zich bereid verklaard als mentor op te treden. De namen zullen telkens in de nieuwsbrief worden vermeld. Het is voor ons dus een definitief project geworden na een proefperiode van 1 jaar. In de namiddag het medische spreekuur door dr. Frans Smeets in samenwerking met deskundige op gebied van schoenen en rugzakken dhr Mulders Het hoeft geen betoog dat dit iedereen zeer aansprak en bovendien zeer nuttig is. Tot slot de gebruikelijke gespreksgroepen, waarna nog lang nagepraat werd over ... U weet wel. Overigens de lunch was wederom perfect, zou het niet zo kunnen zijn dat men voor de lunch komt??? De ontwikkeling van het cultureel toeristisch handboek Jakobspad, pelgrimsweg tussen Maas en Rijn, verloopt planmatig. De gegevens zijn globaal verzameld en de route is beschreven en proefgelopen, de redactie is vastgesteld en voortvarend aan het werk. De uitgave is voorzien voor juni volgend jaar. Als alles meezit zal het wel lukken en komt een mooi en praktisch boek op de markt. Wellicht is het zinvol om dit concept ook te gebruiken bij de andere aansluitende Jakobswegen in Nederland. Mochten leden nog foto's beschikbaar wil-
PAGINA 3 9
JACOBSSTAF
-
2003
len stellen over Jakobalia in de provincie Limburg stuur deze dan graag op aan de regiocontactpersoon onder vermelding van de plaats waar het opgenomen is. Het kunnen zowel landschappen als monumenten etc. zijn. De restauratie van de Jakobskapel zal welliclht eerder beginnen en de broederschap van St.-Jakobus buigt zich momenteel over helt ontwerp van de ramen. Voorkeur wordt ge8gevenaan realistische figuratie boven ab~stracteweergave. De kapel zal sober ingericht worden met duidelijke verwijzing nalar de pelgrimage. We hopen U separaat een uitvoerig bericht te kunnen geven in onze Jakobsstaf, dus nog even geduld. Giften graag op rekeningnummer. 17' 41 85 375 Broederschap St.-Jacobus t.b.v. Jakobskapel.
Vervolgens liepen we door de wijk de Heuvel, waar wij helaas de kerk gesloten vonden en doorgingen naar het Ginneken. Hier troffen we weer een prachtige buitenstal, ook in een van de straatjes verderop stond een leuk stalletje verzorgd door een buurtschap Zo vervolgde de groep, dan eens met de een oplopend, dan met een ander, terug richting centrum alwaar we In het Begijnhof aan de Catharinastraat ook nog een mooie kerststal bewonderden. Na zo'n rondje van ruim twee uur, dat is toch meer dan 10 km, waren we weer terug bij Tapa Rita waar we verwachtingen voor het nieuwe jaar deelden en elkaar de hoop op goede camino's toezegden. Het volgende vers was de steun op mijn pelgrimswegen en stond voor in mijn dagboek
De volgende regiovergadering zal zijn op zaterdag 15 maart in het Katoenen do~rpte Roermond, dus U weet, vragen en suggesties svp opsturen. Over de Landelijke Pellgrimsviering in de Kathedraal wordt U nolg nader geïnformeerd. Ultreia
Omhoog , omlaag op berg en dal, ben ik in de hand des Heren! Toch kies ik als ik kiezen zal, mijn stille plek mijn waterval.
Thom J. Kentgens
Op 27 december hielden wij voor de tweede maal een kerststallen wandeling. Waren w e vorig jaar nog met 5 leden, nu waren er 16 personen op tijd aanwezig op de afgesproken plaats bij Tapa Rita in het centrum van Breda. Na een kop koffie startten we met goede moed richting Princenhage, waar een prachtige stal buiten stond, met levensgrote beelden van houtsnijwerk.
Maria van Hassel - Maas.
Regio ArnhemlNijmegen In 2002 zijn voor de regio de volgende activiteiten georganiseerd: op 2 februari de wandeling Arnhem-Doorwerth (20 deelnemers), op 13 april een lezing door Ida Blok over Camino del Norte en een wandeling rond Wageningen (20 deelnemers), op 23 juni een Jacobusdag in Nijmegen in samenwerking met Vrienden van de Jacobskapel, een oecumenische dienst en een wandeling in de Ooijpolder, een fototentoonstelling van Ida Blok (1 5 deelnemers), en op 10 augustus een fietstocht
JACOBSSTAF
Nijmegen-Emmerich V.V.(5 deelnemers) en tenslotte op 13 oktober een wandeling Velp-Dieren (1 7 deelnemers). Op zondag 13 oktober 2002 maakten we met goed wandelweer een wandeling over de onvolprezen Veluwezoom. Zoals gebruikelijk bij regiowandelingen werd er onderling veel informatie uitgewisseld tussen mensen die soms zeer recent, naar Santiago hebben gelopen en anderen die dat, zeer binnenkort gepland hebben of pas op de langere termijn overwegen. Dan blijkt ook weer hoe je elkaar kunt stimuleren en hoe er met elkaar meegeleefd wordt. Dat is de kracht van de regio: je komt elkaar vaker tegen en je pakt de draad in de gesprekken weer op waar je ze bij de vorige activiteit achterliet. Voor leden die nog nooit meegewandeld hebben of zich onlangs bij het Genootschap hebben aangemeld, is dit een prima manier o m kennis te maken. Begin van het jaar 2002 is een enquête aan de leden gezonden. Verheugend is dat een grote groep mensen thuis nieuwkomers wil ontvangen o m te vertellen over hun tocht. Ook zijn er mensen die toegezegd hebben activiteiten te willen ondersteunen of zelf het voortouw te willen nemen. Incidenteel zijn al personen benaderd bij het organiseren van een activiteit. Schroom niet o m de regiocontactpersonen te bellen of te schrijven als u nog een briljant idee heeft voor onze regio. Enige maanden geleden is gevraagd naar de door de regioleden gebruikte informatie over de route naar Santiago en het verzoek daarbij een oordeel te geven. Een tot nu toe beperkt aantal regioleden heeft daarop gereageerd. Het is echter een doorlopend project, zodat ook informatie van anderen welkom is.
-
2003
Regio Amsterdam Jaarverslag 2002 (concept). Een drietal activiteiten kenmerkte de jaaragenda 2002 van de regio Amsterdam. Op 19 februari was er een bijeenkomst voor mensen die van plan waren in het voorjaar naar Santiago te gaan, te voet of per fiets. Op 23 maart was er de traditionele voorjaarsbijeenkomst met als thema: Pelgrimsreis als levensreis' met een diapresentatie over Romaanse kunst langs (een selectie uit) de vier pelgrimsroutes in Frankrijk. Cees Tromp, die in de loop der jaren een prachtige verzameling lichtbeelden maakte over Romaanse kunst, was de inleider. Op 25 oktober was er de najaarsbijeenkomst met de pelgrimsparade. De plek van samenkomst was ook dit jaar weer, buurthuis De Reiger in de Hugo de Grootbuurt in Amsterdam. De regio Amsterdam is qua aantal één van de grootste van het land, maar kent traditie getrouw naar verhouding een lage opkomst. Toch neemt het aantal leden dat op de bijeenkomsten komt, gestaag toe. Dit jaar een gemiddelde van 25 mensen, met een kleine kern van 'al langer geïnteresseerden' en een grotere groep nieuwe belangstellenden. Niet verwonderlijk immers he-t aantal fietsers neemt toe. Beide groepen blijken telkens weer tevreden over de gang van zaken, vooral de informatie over voorbereiding van de tocht en het bijpraten over opgedane fiets- of wandelervaring wordt zeer gewaardeerd. De periodieke vraag naar ideeën en suggesties voor andersoortige activiteiten, leverde ook dit jaar geen schokkende zaken op. Wel verzorgde de regio een stand van het Genootschap op de jaarlijkse Wandelbeurs (7 april) in de Beurs van Berlage.
P A G I N A 41
JACOBSSTAF
-
2003
In 2003 zal de vraag aan de orde komen of er bij de Amsterdamse leden interesse is voor het mee helpen bemensen van een refwgio in Spanje, een activiteit van de landel ijke werkgroep Herbergen. Geunteresseerden kunnen zich nu reeds melden. De datum voor de voorjaarsbijeenkomst is dinsdag 25 februari, specifiek bedoeld voor mensen die dit voorjaar naar Santiago hopen te vertrekken. De najaarsbijeenkomst staat gepland voor donderdag 16 oktober
Regio BollenstreekIRijnland Ver'slag van de bijeenkomst op 12 oktober 2002. Als de bijeenkomst om ongeveer 13.100 uur geopend wordt, zijn we weer met verheugend veel leden uit de regio bijeen): + 65, onder wie 13 nieuwe leden die voolr het eerst hier zijn. Allereerst enige mededelingen door Nelia Musters: over de eerstvolgende wandeling op 26 oktober, die gemaakt gaat worden vanuit de Jacobikerk in Utrecht en dan richting Bunnik. Vervolgens melding van een boekje van de GR 65 waarin alle praktische informatie over overnachtingsmogelijkheden, winkels e.d.. op de weg tussen Le Puy en S t Jean Pied de Port. Voorts ook over een lezing met dia's, die Bert Roebert binnenkort voor de \Volksuniversiteit in Alphen aan den Rijn gaat houden over zijn tocht op de Camino. Daarna geeft Nelia de microfoon aan een 10-tal pelgrims die ons verslag doen over huni tocht in de voorbije lente- en zoinermaanden. We worden deelgenoot gemaakt van bijzondere voorvallen, sommige ontroerend, andere vermakelijk; ook van een paar voorvallen. waarin Sint-Jacob toch écht
PAGIINA 42
schijnt mee te lopen en problemen oplost! Alles bij elkaar weer een prachtige en inspirerende pelgrimsparade Na de pauze, zoeken nieuwe fietsers resp lopers hun al 'ervaren' caminogangers op en wisselen ervaringen uit. Er wordt een videoband vertoond, die door een vaii de deelnemers - al meelopende - gemaakt is tijdens de camino van een groepje regiogenoten van 14 september tot en met 1 oktober 2001, van Astorga naar Santiago Voor de betrokken 'wandelgroep' (1 3 mensen) maar niet minder voor álle aanwezigen is het boeiend, de beelden van hoogtepunten en tegenslagen te zien Aan het eind van dit beeldverhaal bedankt Nelia de mensen, die met hun apparatuur (o a. beamer) deze presentatie op deze wijze mogelijk hebben gemaakt Tot slot van de bijeenkomst houden we nog ons gebruikelijke cafe St Jacques, hetgeen altijd letterlijk en figuurlijk in de smaak valt P.S. Nadat deze bijeenkomst in Warmond had plaats gevonden kregen we van de directie van het huis, die overigens vol lof was over de manier waarop wij van deze ruimte en de faciliteiten gebruik gemaakt hadden, het bericht dat deze zaal voortaan niet meer voor derden beschikbaar is. Op zoek naar andere ruimte slaagden we erin, door bemiddeling van een regiogenoot, een geschikt onderdak te vinden in Hillegom. De eerstvolgende bijeenkomst is op zaterdag 8 maart 2003 en vindt plaats in het Jeugdhuis, Mgr. van Leeuwenlaan 13, naast/achter de S t Jozefkerk. Aanvang 13.00 U.; de koffielthee staat klaar vanaf 12.30 u.
JACOBSSTAF
Regio Utrecht Na vijf jaar hebben w e onze functie van regiocontactpersoon neergelegd. Het was een mooie tijd, en nu mogen anderen de fakkel overnemen. Om nog één keer iets te kunnen organiseren met de gezelligste regio van Nederland, wilden w e graag samen dineren. Net zoals in een refugio: ieder zou iets lekkers meenemen en samen maakten w e er dan één groot feestmaal van! Aldus geschiedde op zaterdag 16 november. 25 Leden uit de regio, onder wie vele
-
2003
'oudgedienden', hadden zich ingespannen om de avond te doen slagen. En dat resulteerde in een meters lange tafel vol met de heerlijkste gerechten. Gerard had geregeld dat w e weer terechtkonden in het gezellige zaaltje van de Dominicuskerk. Johanna droeg een zelfgemaakt gedicht voor. Andere aanwezigen hielpen mee met tafeldekken of de afwas. Zoveel aardige mensen o m ons heen en dan nog al dat lekkere eten. Beste mensen, het was geweldig! Janneke Mulder en Stephan van Meulebrouck
Agenda 8 maart 2003
Regio Bollenstreek/Rijnland Aanvang 13.00 uur Het Jeugdhuis, Mgr. Van Leeuwenlaan 13, Hillegom
14 maart 2003
Regio GroningenIDrenthe Huiskamerbijeenkomst in Refugio 'El Sotano Amistoso'.
15 maart 2003
Regio Limburg Katoenen dorp Roermond
25 maart 2003
Regio Amsterdam
29 maart 2003
Jaarvergadering Genootschap Herman Vuijsje zal er spreken. Dr. F. H. de Bruijne Lyceum Koningsbergerstraat 2 Utrecht
30 maart 2003
Foto's, verhalen en indrukken over de camino. Info Chr. Janssen (0485-51 8439) Parochiegebouw 'Crescendo' Kerkstraat 23 Milsbeek (N-Limburg)
Mei 2003
Tekeningen, foto's, teksten van Karin Hoogesteger. Zie ook de rubriek Flarden. Kunstcentrum Hengelo
16 oktober 2003 Bijeenkomst voor de regio Amsterdam
PAGINA 4 3
JACOBSSTAF
-
2003
Zoekertjes Elke ware pelgrim kan op vertoon van rijn reisbrief gratis overnachten bij de fam. Van Gorp.te Kasterlee. Onze 'refugio' is gelegen op de as Tilburg Turnhout - Kasterlee - Diest - Namen... . Compostela. Op 8 km van Turnhout. Wij stellen het op prijs als u ons op voorhand t:elefonisch of schriftelijk op de hoogte brengt van u w komst. Jammer genoeg kunnen wij geen lieve viervoeters herbergen. Interesse? Neem dan contact op met: Wannes Van Gorp, Mgr. Cardijnstraat 10, 2460 Kasterlee - België + 32 14 85 19 18 of [email protected]
mogelijk onverkort opgenomen worden De site http://santiago.fol.nl is reeds in bescheiden vorm aanwezig. Uw reactie kan via deze site gegeven worden Guy Noe uit Belgie is op zoek naar Theo die in 2000 vanuit Nederland naar Santiago is gelopen Theo is ca 45 jaar had een grijswitte baard en droeg zijn haar in een paardenstaart Er waren drie ontmoetingen te weten op 10 juni, de eerste ontmoeting de dag na Le Puy en Velay Op 16 juni in Conques geslapen in een abdij Op 28 juni in Lectoure qeslapen in een gîte Reactie sturen naar trudi middelkoop@planet nl
Ik wil in de tweede helft van 2003 van hier ( Nederland ) naar Santiago de Compostela lopen en wil ong. 4 maanden hier voor uittrekken. Ik heb in 1999 at1 het Spaanse deel gelopen, mijn leeftijd is 61 jaar. VVie heeft er zin om met mij mee te lopen ? Bea de Jong, Zeedistelstraat 16 1 314 LT Almere 036-5304928. 1 Mei 2003 vertrekken wij per fiets naar S'antiago de Compostela. Op de site http://santiago.fol.nl zal t.z.t. een reisverslag te vinden zijn. Naast dit reisverslag worden er diverse liinks opgenomen naar andere interessante reisverslagen en aanverwante sites. We vragen de lezers van de Jacobsstaf informatie over: de terugreis zoals zij die gemaakt hebben, overnachtingen in België, Frankrijk en Spanje Die ontvangen informatie zal zoveel
P A G I N A 44
Gezocht: waterdichte Fietstassen; achter en voor( low-riders). Drunen, 041 6-378641 'Chemin du Coeur', gastenverblijf voor pelgrims, wandelaars en retraitegasten aan de route du Puy, 6 km. voor Conques wordt uitgebreid en heeft vanaf het voorjaar plaats voor max. 10 gasten in 3 kamers (en o.a. een bibliotheeUstiltekamer). Het is een prachtige plek om op adem te komen, ervaringen te delen, te zijn. Ik probeer hieraan vorm te geven vanuit de gedachte dat wij allemaal pelgrims, gasten op deze aarde zijn en elkaar kunnen ontmoeten op een weg die universeel is. Wie heeft zin om in het voorjaar of de zomer te komen helpen om een gastvrije ontvangst te bieden aan anderen op hun weg, te klussen of te werken in de tuin?
JACOBSSTAF
Ik liep in 1999 naar Santiago1 Finisterre en bied je het delen van het leven hier, een mooie slaapplaats en een goede tafel. Laila Hart, 'Chemin du Coeur' Pressoyres, 12320 Conques, tel. 00 33 5 65 72 93 44, email: [email protected] Is er een manier om in contact te komen met iemand die ook van plan is de tocht te lopen vanaf St. Pied naar Santiago in de maand mei? Ans Wakker, Purmerend.
Mijn nieuwe hobby is het verzamelen1 registreren van Jacobalia in de provincie Gelderland en Utrecht. Wie heeft informatie waar de Jacobalia te vinden zijn in deze provincies, met vermelding van: soort Jacobalia, waar (adres) en indien mogelijk met aanvullende gegevens en een foto. Alle informatie wordt op prijs gesteld. Rob van Krieken, Oranjestraat 30, 7051 AJ Varsseveld te1.0315-258594, e-mail [email protected] Verder op de prachtige Ruta de la Plata vanaf Cáceres - vertrek omstreeks 18 april 2003. zijn er meer mensen daar onderweg in die tijd?
-
2003
Dan zal ik het leuk vinden met elkaar in contact te komen. Heleen de Haas, tel. 070 3460402. Te koop: Dagrugzak Jack Wolfskin Luftikus, 30 l., groen, als nieuw; Euro 35,Camping Gaz Bleuet 470 HPZ (Piëzo-ontsteking) plus CV 270-vulling Euro 25,Bij gezamenlijke aanschaf: Euro 55,-, incl. bezorging. Toeristenkampioen, jaargangen 1979 tím 1985, incl. 4 verzamelbanden Euro 45,Avenue, o.a. met schitterende reisreportages; 18 jaargangen 1977 tm. 1994 Euro 175,Bij gezamenlijke aanschaf: Euro 200,-. Ben van der Linden, tel. 010-435.61.90 e-mail: [email protected] In Chartres is een bijzonder goede refugio, bij veel Nederlandse pelgrims onbekend, vlakbij de kathedraal gelegen! Jacques, Philippe en Yvonne zorgen hier heel goed voor dit onderkomen met 16 bedden en op hartelijke en hulpvaardige wijze runnen zij dit onderkomen. Informatie: Hans Andreolie. (035.624.36.68).
"Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago?'' Jammer he, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen
"Spaans voor Santiagogangers" in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden.
Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992 of e-mail [email protected]
PAGINA 45
e Oad touringcar Royal
PAGINA 46
JACOBSSTAF
-
2003
Oproep vrijwilligers Dal
rschillende vrijwilligers
pelgrims direct gelegen aan de censis, één dag lopen van Vézelay. n we weer vrijwilligersweken om de voorziening
Pinkstervakantie (8-1416). Belangstellenden kunnen informatie opvragen bij Karel Musch: C.K.MuschQinter.nl.net. Tel. 0317-616404 (of 0033-386-22-02-85)
Terugkeer naar Santiago Verhaal van een fietstocht naar Santiago de Compostela Guus en Nel Schipper zijn voor de tweede maal naar Santiago gegaan. In 2000 fietsten zij via Vézelay, Rocamadour en Cahors naar de voet van de Col de Somport. Het jaar daarop volgden ze een westelijker route via Parijs, Orléans en Poitiers. Dit keer staken zij de Col du Somport over en volgden ze de camino. Het boeiende relaas van deze tocht zorgt samen met de informatie over o.a. steden, Katharen en Tempeliers voor een zeer afwisselend boek dat de lezer vele plezierige uren zal bezorgen. ISBN 90-804772-30, 274 pagina's, prijs € 15,50 Verkrijgbaar bij de boekhandel of door overmaking van € 15,50 op girorekening 47.10.946 t.n.v. Aschcom, Wemeldinge
P A G I N A 47
PAGINA 48
Adressen regiocontactpersonen Amsterdam
1000 tlm 11 19 1160 tlm 1199 1300 tlm 1399 1420 tlrn 1439 NH boven IJ 1120t/m 1159 1440 tlrn 1999 Midden Nederland 1200 tlrn 1299 1400 tlin l 4 19 3600 tlrn 3899 Bollenstreek-Rijnland2000 tlrn 21 99 2300 tlrn 2499 Den Haag 2200 tlm 2299
Rotterdam
2500 tlrn 2799 2800 tlm 3399
Utrecht21 Rivierengebied
3400 tlm 3599 3900 tlm 4299
Breda - Tilburg
4800 tlm 5 199
Den Bosch
5200 tlm 5499
-
Eindhoven Helmond5500 tlm 5799 Limburg 5800 tlm 6499
Arnhem - Nijmegen 6500 tlrn 7099
Oost-Nederland
71 00 tlrn 7799 8000 tlm 8299 Groningen-Drenthe 7800 tlm 7999 9300 tlrn 9999 Friesland 8300 tlm 9299
Herman Holtmaat, Wouwermanstraat 20 111, 1071 LZ Amsterdam 020 - 6791262, [email protected] Esther van Doorn, Westervenne 243, 1444 WL, Purmerend, 0299 - 438361, [email protected] Jan Louter Dorpstraat 65, 1689 ER Zwaag, 0229 - 236 512 Rien en Bea Christenhuis, De Mees 29, 1251 VL Laren 035 538 3649, [email protected] Nelia Musters, Junostraat 43, 2402 BG, [email protected] Gerard Ticheler, Alphen ald Rijn, 01 72-430 439 Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag 070 360 2442 [email protected] Jan Galjé, Archimedesstraat 3 1,251 7 RP, Den Haag 070 363 843 1 Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH, Capelle ald IJssel 010 458 23 65 [email protected] vacature vacature Huub Willems, Thibautstraat 1, 4363 BE Aagtekerke, 01 18 582 151 [email protected] Maria van Hassel-Maas, Heuvelbrink 1,4812 GN 06-201 56461 Breda [email protected] Anne en Pieter Bult, Sluiskeshoeven 67, 5244 GR Rosmalen, 073 521 92 26, [email protected] Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven, 040 21 1 94 12 Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort, 0475 35 00 22 [email protected] Theo van der Linden, Graafschaploonstraat 12, 6085 CA Horn, 0475 58 1 6 8 5 Greet Udink, Rembrandtweg 22 7004 AD Doetichem, O3 14-342980 [email protected] Wolter van der Zweerde, Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen, 031 741 5389, [email protected] Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22 7631 EN Ootmarsum, 0541 29 33 51 Thom Oosterhof Mozartstraat 31 9722 EB Groningen, 050 525 51 44 Willy Winkels, De Terp 4, 9073 HW Marrum, 0518-41 1772 [email protected] Gerrit van der Sar, Lytsegeast 17, 9255 LH, 051 1-432467, [email protected]
