Internationaal Privaatrecht HC 1A Inleiding Nieuws van gisteren Brand chemiepark Geleen Het IPR komt hierin naar voren omdat, er niet alleen schade voortvloeit uit Geleen maar deze schade verspreidt zich door wind naar Sittard en de grens van Duitsland. Ook in Duitsland werd alarm geslagen en ook in delen van Duitsland moesten mensen binnen blijven. In de nationale situatie kijkt men naar de schade hiervan, een deel van de schade kan zich ook in Duitsland voordoen. Dan is de vraag: zou deze juridische afhandeling anders aflopen ten aanzien van een Nederlandse gelaedeerde? Maakt het dus uit of je in Sittard gesitueerd bent of in Duitsland? Waar zou je kunnen procederen? Ook de bevoegdheid van de NL rechter in een internationaal geschil staat centraal. Dit zijn typische vragen van IPR. Ook in NL kan het zo zijn dat we een rechtsverhouding niet naar Nederlands recht behandelen maar naar internationaal recht. Dit moeten we dan bekijken aan de hand van het IPR. Praktische zaken Literatuur: twee klappers en wettenbundel IPR. Wettenbundel mag mee naar tentamen. Check OCASYS voor drukken etc. Zie voor het overzicht van de colleges de sheets. Hof van Justitie: Kalimijnen Een fabriek verdient geld doormiddel van een zoutmijn aan de Rijn in Frankrijk. Bij dit proces ontstaan schadelijke stoffen en afvalproducten. Het afval werd in de rivier gedumpt, dit water stroomt natuurlijk verder en ook door Nederland. Tuinders gebruikten het water uit de Rijn om hun gewassen te sproeien. Het zoutgehalte was ontzettend hoog geworden waardoor de gewassen niet goed meer groeiden of zelfs dood gingen. De tuinders leden derhalve schade. Schade die zij graag vergoed wilden hebben van het Franse bedrijf. Hier is dus sprake van grensoverschrijdende schade. Mogen de tuinders gewoon zeggen 6:162, er is schade geleden op grond van OD? Stel nu voor dat de NL rechter bevoegd is en er een veroordelend vonnis wordt gewezen. Hoe dwing je dit af? Je wilt het vonnis tenuitvoerleggen in Frankrijk. Antwoorden Kalimijnen Brussel Ibis-verordening Als je een zaak hebt met een buitenlandse partij moet je in principe naar het land waar jouw wedepartij woonplaats heeft. Zie artikel 4. Artikel 7 sub 2 zegt specifiek toegespitst op het OD. Je mag ook naar de rechter waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan. Je kunt hier twee plaatsen voor aanwijzen bij Kalimijnen arrest. De plek waar het afval wordt geloosd maar ook de plek waar de tuinders schade leden, namelijk waar de gewassen groeiden. Zij konden dus ook naar de NL rechter stappen. Liposuctie in België Een twintigjarig model is ontevreden over haar lichaam. Zij ondervindt daarvan psychische klachten, zodanig dat zij besluit een liposuctiebehandeling te ondergaan. Ze gaat vervolgens naar een plastische chirurgie kliniek in Brussel vanwege kosten. Operatie is vervolgens misgegaan waardoor zij lichamelijke schade heeft opgelopen. Zij gaat naar ziekenhuizen voor second opinions, al deze artsen stellen vast dat het onkundig is uitgevoerd. Een nieuwe operatie is eigenlijk onmogelijk waardoor zij blijvende schade heeft opgelopen. Zij wil deze schade vergoed zien. Ze heeft met deze kliniek een behandelingsovereenkomst afgesloten en zegt dat er sprake is van wanprestatie.
1
Antwoorden Liposuctie Rome I-Verordening Artikel 4: als je wilt bepalen welk recht van toepassing is moet je kijken wat de kenmerkende prestatie is die is verricht. De prestatie die die partij moet verrichten diens woonplaats bepaalt welk recht van toepassing is. De Belgische kliniek moet de liposuctie uitvoeren, betaling is niet kenmerkend dus het verrichten van de liposuctiebehandeling is kenmerkend. Deze prestatie moest worden verricht door de kliniek en dus is het Belgische recht van toepassing. Artikel 3: Het is aan partijen toegestaan om zelf te bepalen in een overeenkomst welk recht zij van toepassing willen zien op de overeenkomst. Zij kunnen dus zelf afspraken maken. Consumentenovereenkomsten: Aan de ene kant een professionele partij en aan de andere kant een consument. Dat is hier aan de orde. De kliniek is een professionele partij en de cliënte is consument. Artikel 6: Zo’n consumentenovereenkomst vraagt vooral een aparte behandeling indien de kliniek ook in NL bedrijfsactiviteiten ontplooit. Het is dus alleen een consumentenovereenkomst als de kliniek ook in NL bedrijfsactiviteiten bedreef. Dit was het geval aangezien de nazorg in Utrecht plaatsvond. Het recht het land waar de consument woont is dan van toepassing. Het recht van Nederland was dus van toepassing. Welke rechter is nu bevoegd? Brussel Ibis-Verordening Hoofdregel: woonplaats van de wederpartij. Ze moet naar de rechter in België volgens deze hoofdregel. De vestigingsplaats is namelijk in Brussel en niet in Utrecht. Artikel 7 sub 1: specifiek toegespitst op overeenkomst. Dan is ook bevoegd de rechter waar de verbintenis die je aan je eis ten grondslag legt moest worden uitgevoerd. Ook op basis hiervan is alleen de Belgische rechter bevoegd. Artikel 25: Partijen kunnen zelf afspreken welke rechter bevoegd is. Artikel 17-19: Consumentenovereenkomsten. Uitsluitend als de consument een vordering aanhangig maakt is de rechter bevoegd waar de consument woont. De NL rechter is dus bevoegd hier. Huwelijk in Las Vegas: rijdende rechter Een mevrouw was getrouwd in Las Vegas. Ze wilde graag scheiden. Ze kon een echtscheidingsprocedure starten in Nederland aangezien het huwelijk erkend was in Nederland. Is de NL rechter bevoegd om kennis te nemen van het echtscheidingsverzoek? Of moet ze naar Las Vegas? Brussel IIbis-Verordening Wanneer is de rechter bevoegd van een echtscheiding kennis te nemen? Hoofdregel: verblijfplaats van de echtgenoten. Beide echtgenoten woonden dus in NL en kunnen dus een echtscheiding aanvragen. Boek 10:31 BW: Een buiten Nederland gesloten huwelijk dat ingevolge het recht van de staat waar de huwelijksvoltrekking plaatsvond rechtsgeldig is of nadien rechtsgeldig is geworden, wordt als zodanig erkend. Bij de invoering van boek 10 zijn de wetten conflictenrecht opgeheven. Naar welk recht gaat de rechter de echtscheiding beoordelen? Art. 10:56 Bw – de NL rechter die bevoegd is om kennis te nemen van een echtscheidingsverzoek past het NL recht toe. Toepasselijk recht op het huwelijksvermogensrecht? Oftewel in gemeenschap van goederen of niet, ook het NL recht is van toepassing. Wat is IPR? Het bestaat klassiek uit drie onderdelen - Het internationaal bevoegdheidsrecht - Het conflictenrecht: de vraag naar het toepasselijk recht - Erkennings- en tenuitvoerleggingsrecht: onder welke voorwaarden een buitenlandse rechterlijke beslissing tenuitvoergelegd kan worden. Onderdeel 1 en 3: formeel IPR Onderdeel 2: materieel IPR
2
Conflictenrecht Doel: wegnemen belemmeringen internationaal rechtsverkeer. Wanneer hebben we dit conflictenrecht eigenlijk nodig? Twee voorwaarden - Op het moment dat het NL recht en bijvoorbeeld het Duitse recht exact gelijk zouden zijn zouden we geen IPR recht nodig zijn. Maar omdat het dus zo verschilt is er behoefte aan IPR = rechtsverscheidenheid - Als iedereen zich binnen de landsgrenzen zou bewegen zou ook geen IPR nodig zijn =grensoverschrijdend rechtsverkeer. Het IPR is geen internationaal recht maar nationaal recht voor internationale gevallen. Het slaat dus niet op het type recht maar op het type casusposities. Er bestaat dus zoiets als het Nederlandse internationaal privaatrecht. Het Duitse internationale privaatrecht wijkt dus af van het Nederlandse internationaal privaatrecht. Het is wel van belang dat de IPR regels worden geharmoniseerd, immers anders krijg je in alle landen verschillende regels. Het IPR lost het geschil niet op, het is alleen een hulpmiddel om uit te komen bij geschilbeslechting. Het gaat dus om verwijzingsregels. Het IPR verwijst dus naar een bepaald rechtsstelsel. Zonder de regels van IPR kom je er niet, het is dus een eerste stap om tot een oplossing te komen in een geschil. Het kan dus zijn dat de NL rechter bevoegd is maar volgens buitenlands recht het geschil moet beslechten. Waar vinden we de IPR regels In verschillende verordeningen en verdagen van de EU. Verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk. Op het gebied van verdragen kunnen wij zelf als land beslissen om daar partij van te worden. Daarnaast is de NL wet van toepassing: met name boek 10 Bw ten opzichte van het materiele IPR. Wetboek van burgerlijke rechtsvordering is van toepassing op het formele IPR, vooral de eerste veertien artikelen. Er zit een hiërarchie in deze bronnen. Verdragsregelingen gaat altijd voor op basis van de grondwet. Als laatste bron is er uiteraard de rechtspraak. Ook het Hof van Justitie speelt hier een grote rol in, niet alleen de NL rechter dus. HC1B Het Conflictenrecht Inleiding Slachtoffers van Roemeense discotheek overgebracht naar het Martini Ziekenhuis. Een behandelingsovereenkomst gesloten, maar welk recht beheerst deze overeenkomst? Het is vergelijkbaar met de casus uit het vorige college, namelijk die van de liposuctie. Het gaat wel om een andere situatie, namelijk niet om het consumentenrecht. De patiënt is ook diegene die de grens is overgegaan. We zitten dus in de algemene overeenkomstensfeer. Welke partij verricht de kenmerkende prestatie? Dat is het ziekenhuis. In dit geval wordt de overeenkomst beheerst door het NL recht. Geschiedenis van het IPR Wanneer heb je behoefte aan het IPR? Er moet ten eerste een grensoverschrijdend element zijn en ten tweede rechtsverscheidenheid. Grondslag: Waarom buitenlands recht toepassen? In de loop van de geschiedenis wordt deze vraag telkens anders beantwoord. Methode: Welk buitenlands recht is toepasbaar? Hoe bepaal je dat en wanneer pas je het toe? Eerste IPR-theorie: Statutenleer. Uitgangspunt: de eigen interne rechtsregel. Stel onderdaan X in stadsstaat A verhuist naar stadsstaat B. Wat is nu de reikwijdte van de rechtsregels? Er wordt dus naar ruimtelijk toepassingsgebied gezocht. Kunnen onze eigen regels toegepast worden op vreemdelingen? En omgekeerd, gelden onze wetten voor onze eigen onderdanen die inmiddels op het grondgebied van andere stadsstaat bevinden. Je moet de statutenleer niet als vastomlijnde leer
3
zien. Men deelde het eigen recht in in verschillende regels. Het recht werd in klassen verdeeld. En bij elke klasse hoorde een andere reikwijdte van het toepassingsgebied. Dit werden statuta genoemd. Statuta personalia voor het personenrecht bijvoorbeeld. We kijken niet naar de rechtsverhouding zelf maar naar de reikwijdte van onze eigen regels. Von Savigny – voor iedere categorie van rechtsverhouding in abstracto bepalen waar het thuis hoort. Bijvoorbeeld het land van de leverancier bij het koopovereenkomstenrecht. In de categorie onrechtmatige daad het land waar de onrechtmatige daad heeft plaatsgevonden. Niet het eigen recht is het uitgangspunt maar hij kijkt neutraal naar andere rechtstelsels. Conflictenrecht verandert van afbakeningsrecht naar verwijzingsrecht. Er wordt verwezen naar een bepaald rechtsstelsel. Hoogste doel: beslissingsharmonie. Tussen landen wordt hetzelfde systeem toegepast, dit was het ultieme doel van Von Savigny. Structuur verwijzingsregels Verwijzingscategorie: Onderwerp Aanknopingsfactor: Norm, aspect van de rechtsverhouding waarbij het toepasselijke recht wordt aangeknoopt. Het gevolg van de regel is dat je uitkomt bij het toepasselijke rechtsstelsel. We hebben een NL-wijnhandelaar die zijn wijn betrekt in Frankrijk. Hij sluit een overeenkomst met de Franse wijnboer. De flessen wijn bevatten allemaal kurk, er is iets misgegaan in het proces in Frankrijk. De NL-wijnhandelaar wil zijn schade vergoed zien. Wat moet er nu gebeuren? Eerst kijken of er een overeenkomst is gesloten, die is er. Er is een conflictregel nodig aangezien niet duidelijk is wel recht van toepassing is. We kijken vervolgens in een Europese verordening. Rome I verordening – artikel 1 de verordening is van toepassing op overeenkomsten met een internationaal karakter. Artikel 28 alleen van toepassing op overeenkomsten na een bepaalde datum (staat in het artikel). Artikel 4 lid 1 sub a – het land waar de verkoper zijn gewone verblijfplaats heeft. Het gaat om een koopovereenkomst roerende zaken. De aanknopingsfactor is het land waar de verkoper zijn gewone verblijfplaats heeft. Dit leidt tot de toepasselijkheid van het recht van dat land. De overeenkomst wordt dus beheerst door het Franse recht in deze casus. Soorten conflictregels Meerzijdige conflictregel – conflictregel die zowel ziet op toepassing van eigen nationaal recht als op toepassing van buitenlands recht. Een verwijzingsregel die soms wijst naar het nationale recht en soms naar het buitenlandse recht. Eenzijdige conflictregel – zegt alleen wanneer het Nederlandse recht van toepassing is. Dit is dus meer een afbakeningsregel dan een verwijzingsregel. Een voorbeeld is art. 10:149 BW. De eenzijdige conflictregel is beperkt tot wanneer het Nederlandse recht van toepassing is, maar zegt niet welk recht er dan van toepassing is. Een bijzondere categorie is de scope rule – een regel die alleen een afdeling of een titel in het Nederlandse recht bestrijkt. Art. 6:247 BW is een voorbeeld waarin het specifiek gaat om consumentenovereenkomsten. Materieel/Zelfstandige conflictregels – biedt zelf de oplossing van het geschil. Er wordt niet verwezen naar een rechtsstelsel waarin de oplossing gezocht moet worden maar de conflictregel biedt zelf de oplossing. Casus in sheet – erfrechtelijke vraag. In de erfrechtverordening kijken, is nog een nieuwe verordening. Art. 21 zegt dat in principe van toepassing is het land waarin de erflater zijn laatste woon en verblijfplaats heeft. Aanknopingsfactor is dus de laatste woon en verblijfplaats. In beginsel wordt de nalatenschap van beide beheerst door het Duitse recht. Art. 22 zegt dat je in je testament zelf mag bepalen welk recht van toepassing is. Op de nalatenschap van Karla is dus NL recht van toepassing. Art. 21 is een meerzijdige conflictregel. Materiele conflictregel in art. 32 – tegelijk overleden door auto-ongeluk. In een geval waarin we niet weten wie eerder is overleden nemen we aan dat ze niet van elkaar kunnen erven.
4
Kwalificatie Je moet de theorie van Von Savigny zien als een archiefkast. Op de laadjes staan de verschillende rechtsgebieden. Maar hoe bepaal je welk laadje je moet opentrekken? Oftewel wanneer is iets van toepassing als onrechtmatige daad en wanneer als overeenkomst? Dit is het leerstuk van de kwalificatie. Tot welke verwijzingscategorie wordt een bepaalde rechtsverhouding gerekend? Voorbeeld: Turkse meneer woont al een lange tijd in NL. Hij wil de echtelijke woning verkopen. Is toestemming nodig van de echtgenote die ook in dat huis woont? Welk laadje moet je hier opentrekken. Is dit een kwestie die valt onder het huwelijksvermogensrecht? Of is het eerder huwelijksgevolgenrecht. Dit is een andere verwijzingscategorie in het IPR. Lex Causae theorie – je moet aan de hand van het toepasselijke recht bepalen tot welke verwijzingscategorie de rechtsbetrekking wordt gerekend. Probleem is hier dat je niet weet wat het toepasselijke recht is. Rechtsvergelijkende methode – je moet verschillende rechtsstelsels met elkaar vergelijken. Dit heeft als nadeel dat het onwijs veel werk is. Het kan tevens in het ene geval anders uitpakken dan in het andere geval. Lex Fori is de heersende leer – we kwalificeren volgens ons eigen recht. In ons geval het Nederlandse recht is van doorslaggevende betekenis voor het kwalificeren van de rechtsverhouding. Nadeel hiervan is dat het problemen oplevert met recht dat wij niet kennen in Nederland. Internationale echtscheiding Wanneer is de NL rechter bevoegd om van een verzoek tot echtscheiding kennis te nemen? Als de Nederlandse rechter bevoegd is, welk recht moet hij daarop dan toepassen? Wanneer wordt een in het buitenland tot stand gekomen scheiding erkent in Nederland? Casus op sheet: Zweedse man en NL vrouw zijn gehuwd en wonen in Zweden. Ze krijgen 2 kinderen. Na aantal jaren krijgt V heimwee een keert, met de kinderen, terug naar NL. Als M niet meegaat, start V een procedure in NL. Ze vraagt: - Ontbinding van het huwelijk (echtscheidingsrecht) - Verdeling van de huwelijksgemeenschap (huwelijksvermogensrecht) - Vaststelling van het hoofdverblijf van de kinderen bij haar in NL (ouderlijke verantwoordelijkheid) - Vaststelling van een onderhoudsbijdrage, zowel voor zichzelf als voor de kinderen (alimentatie) Kwalificeren aan de hand van het NL recht. Iedere vraag moet apart worden gekwalificeerd. Wordt het huwelijk wel erkent in NL? Voordat je aan de echtscheiding toekomt moet eerst deze voorvraag beantwoord worden. Je kunt hier twee verschillende theorieën aanhangen. De leer van de afhankelijke aanknoping – je moet de voorvraag beantwoorden volgens de IPR regels van het recht van het land die op de hoofdvraag van toepassing is. Zelfstandige aanknoping – we passen alleen het Nederlandse IPR toe. Het maakt niet uit of het gaat om een hoofdvraag. Dit is de heersende leer zo staat in art. 10:4. Welk recht is nu van toepassing op de echtscheiding? Art. 10:56 – Nederlands recht (lex fori).
5
