Interacties tussen voeding en geneesmiddelen
Voeding: wat voor soort produkten ?
behoud van gezondheid
preventie
therapie
Nutrition and Pharmacology Group Bridging nutrition and pharma in terms of ● Concepts, mechanisms and tools ● Applications in health and disease
Mechanistic research: formation and effects of bio-active lipids in satiety and inflammation
Applications: ● Anorexia and cachexia in chronic disease
● Drug-nutrient interactions ● Generic methods to measure health and effects of nutrition
Consument of patiënt ?
(licht?) verhoogde bloeddruk verminderde insuline gevoeligheid plasma lipiden licht afwijkend milde lever schade verhoogde ontstekingsstatus
Consument en/of patient ? •Dieet •Lichamelijke activiteit •Functional foods? •Voedingssupplementen? •…….
•Statine •Beta-blocker •Diureticum •Oraal antidiabeticum •Bloedplaatjes- aggregatie remmer •Proton pomp remmer •Eetlustremmer •Bariatrische chrirugie? •…..
gezonde voeding
Voeding
Farma
behoud van gezondheid
Dieten; functional foods supplementen
preventie
preventie
medicatie vaccinatie
therapie
medicatie (vaccinatie)
De interacties tussen voeding en geneesmiddelen
Het eten smaakt me de laatste tijd niet meer zo….. 10 Verschillende geneesmiddelen 3 Zorgstandaarden 3 Artsen Dietist (?) X Verzorgenden
Wat kan er gebeuren ? Effecten van voeding en dieet op de werking en bijwerkingen van geneesmiddelen En ook andersom.....
Nutriënt deficiënties en voeding-gerelateerde metabole complicaties geassocieerd met geneesmiddel gebruik.
Kernpunten (1): Ons lichaam maakt geen onderscheid: Interacties tussen voeding en farmaca komen veel voor, maar zijn (gelukkig) niet altijd klinisch relevant.
Het optreden ervan wordt lang niet altijd herkend
Er is vrij veel casuistiek maar relatief weinig systematische kennis
Zeker over de effecten van geneesmiddel gebruik op de voedingstatus bestaat nog veel onduidelijkheid
Macronutriënten Micronutriënten Bio-actieve stoffen Contaminanten “Indifferente” stoffen
Casus 1: Ernstige bloedingen Man, 70 jaar Hartproblemen (decompensatie), epilepsie Medicatie: digoxine, phenytoine, warfarine Is (om gezondheidsredenen) veel cranberrysap gaan drinken
Acute opname in ziekenhuis Overlijdt binnen enkele dagen
Doodsoorzaak : Massale inwendige bloedingen stolling : INR > 50
Wat is er gebeurd ?
American Journal of Therapeutics 13, 283–284 (2005)
• warfarine is een stollingsremmer (vitamine Kantagonist) • warfarine wordt door een leverenzym afgebroken (CYP2C9) • dit enzym wordt geremd door Cranberry sap • hierdoor blijft er relatief te veel warfarine in het lichaam
opname verdeling en effect omzetting en uitscheiding
Vuistregel : De meeste acute en sub-acute interacties met voedsel/voeding behoren tot één van de volgende groepen : •Interacties in het maag-darm kanaal zelf •Beïnvloeding van de opname van het geneesmiddel •Beïnvloeding van de biotransformatie in de lever
Casus 2: Hart ritme stoornissen
Vrouw, 50 jaar Hartproblemen (hart ritme stoornissen) Medicatie: Felodipine Ging vanaf nu gezond ontbijten……
Acute opname in ziekenhuis
Gestabiliseerd en na diagnose ontslagen
Wat is er aan de hand ?
GRAPEFRUIT Verhoging Biol. Beschikbaarheid :
Ciclosporine
Calciumantagonisten felodipine e.a.
Statinen Atorvastatine (lovastatine) Simvastatine Fluvastatine Pravastanine
-
47-60% (toxisch)
-
284% (ernstige bijwerking)
-
200% 1400%) 1500% (?) (?)
-
-
Casus 3 : een antibioticum zonder effect
Kind van 10 Infectie Medicatie : ciprofloxacine Antibioticum slaat helemaal niet aan.
Ciprofloxacine
Algemeen : Complexatie (chelatie) van de actieve stof waardoor deze slecht oplost en slecht opneembaar wordt
Oorzaak : Ca, Fe, Mg Advies : geen melk, soms…geen voedsel. Pas ook op met supplementen (Fe...), Al Geneesmiddelen groepen : chinolonen tetracyclines (de een meer dan de ander) bisfosfonaten
Chemische- en farmacokinetische interacties: meest voor komend Voorafgaand aan toediening Lever Maag
Darmwand en -kanaal
Effecten van vetrijke maaltijd: niet altijd te voorspellen
Isotretinoïne : vetgehalte constant houden (F neemt toe met voedsel)
Tacrolimus : absorptie verminderd door vet > regelmaat
Beinvloeding van de omzetting (biotransformatie) van geneesmiddelen door voedingsmiddelen Remming door cranberry (CYP2C9) Remming door grape fruit, starfruit, ... (CYP3A4) Inductie door St Janskruid (CYP3A4) Remming door verbindingen aanwezig in knoflook en koolsoorten (CYP2E1) Inductie door Broccoli, spruitjes, barbecue maaltijden (CYP1A2)
Casus 4 : bijna hartstilstand
Dhr. W. wordt opgenomen in het ziekenhuis met plotselinge kortademigheid, ernstige zwakte en duizeligheid. Patiënt is verder afwezig, met verzwakte en moeizame ademhaling. Bloeddruk ‘gevaarlijk laag’ en hartslag 12-15 slagen per minuut. ECG: “bijna hartstilstand”. Serum Kalium gevaarlijk hoog (7.8) Patient gebruikt: furosemide, spironolacton en digoxine Info echtgenote : W. is enkele dagen voor zijn opname ‘gezonde’ zoutvervangers gaan gebruiken.
Oorzaak
De combinatie zoutvervanger en kaliumsparende diuretica heeft geleid tot een levensbedreigende hyperkaliëmie.
Specifieke diëten en voedingsgewoontes Problemen (of “verassingen”) denkbaar in geval van : Supplementen met veel calcium, magnesium, ijzer of zink
Vitamine-preparaten Vezelrijk voedsel Kruiden preparaten Sterk afvallen Vasten
Voorbeeld : sterk afvallen
Vitamine- status Veranderingen vet/eiwit/koolhydraat samenstelling
● Vb : Atkins : hoog eiwit : toename biotransformatie
(vb : theofylline)
Vermindering lever-doorbloeding Toename bloed lipiden CYP 450 inductie ?
De tests sluiten verassingen niet uit
of
Het omgekeerde : effecten van medicatie op voeding en nutriënten. Wat kan er gebeuren ? • Effecten op smaak of reuk • Effecten op eetlust en verzadiging (+ of -) • Metabole veranderingen waarbij voeding een rol kan spelen • Verstoring van resorptie of metabolisme van noodzakelijke micronutriënten
Beinvloeding van de smaak
ACE remmers allopurinol metronidazol penicillamine
Beïnvloeding eetlust / honger gevoel • Veel bij CNS middelen, bijvoorbeeld: • SSRIs en topiramaat remmen i.h.a eetlust • TCA’s, bezodiazepines en valproaat stimuleren vaak de eetlust
• Ook indirecte effecten (misselijkheid, andere GI stoornissen)
Medicatie en metabole veranderingen samenhangend met dieet en leefstijl Voorbeelden:
Atypische antipsychotica en metabool syndroom Chemotherapie en smaakvoorkeuren, verandering lean body mass
Verstoring van resorptie en metabolisme van micronutriënten
treedt geleidelijk op zal daardoor veelal niet onderkend worden is moeilijk te traceren kennis hierover is betrekkelijk gering
Effecten van medicatie op de kinetiek van micronutrienten • Polyfarmacie ? •Verminderde voedselopname / onvolledige voeding •Fysiologische veranderingen als gevolg van veroudering •Verhoogde vitamine behoefte?
Medicatie en Vitamine B12 status in 512 geriatrische patienten van het ziekenhuis Gelderse Vallei Wout van Orten-Luiten en André Janse
Medication (yes, no)
Vitamin B12 blood level (nmol/l) mean difference (exposed – unexposed)
p - value
Metformin
- 51
0.002
PPI’s1
- 33
0.096
Beta blockers
- 29
0.070
Statins
+ 22
0.246
ACE inhibitors
- 28
0.083
1 Proton
pump inhibitors period electronic patient records: August 1 – October 25, 2011 3 Time period electronic patient records: August 1 – November 15, 2011 2 Time
Effecten geneesmiddelgebruik op spiegels van homocysteine en Vitamine D bij ouderen Wilma Wichards, Rosalie Dhonukshe-Rutten, Lisette de Groot
Steekproef uit B-proof studie (B-vitamins for prevention of osteoporotic fractures)
Relatie tussen medicatie, homocysteine (n=1693) en vitamine D (n = 420) spiegels
Kernpunten Voeding - Geneesmiddelen interacties: • Kunnen wederzijds optreden • Kunnen klinisch zeer relevant zijn maar worden waarschijnlijk ook vaak gemist
• Denk vooral bij ouderen met polyfarmacie aan de voeding
• Let op supplementen ! • Zeker bij polyfarmacie niet experimenteren met voeding; regelmaat is ook hier een goede raad.
“I stopped taking the medicine because I prefer the original disease to the side effects”
