Proloog
• •
www.wiv-isp.be http://www.biosafety.be/Book/BookSBB_EN.html
1
Basisoverlegcomité (C.P.B.W.)
Algemeen Directeur Johan PEETERS
Preventieadviseur Bert Raes
Volksgezondheid Volksgezondheiden en Surveillance Surveillance
Overdraagbare Overdraagbareen en besmettelijke besmettelijkeziekte ziekte
Voeding, Voeding, geneesmiddelen, geneesmiddelen, consumentenveiligh. consumentenveiligh.
Expertise, Expertise, dienstverlening dienstverlening en klantenrelaties en klantenrelaties
Geneesmiddelen Geneesmiddelen
Bioveiligheid Bioveiligheid&& biotechnologie biotechnologie
Toxicologie Toxicologie
Voedsel Voedsel pathogenen pathogenen
GezondheidsGezondheidsonderzoek onderzoek
Bacteriële Bacteriëleziekten ziekten
Toxische Toxische&& farmacologiesche farmacologiesche residuen residuen
Biologische Biologische standaardisatie standaardisatie
Infectieziekten Infectieziekten
Virale Viraleziekten ziekten
Opduikende Opduikende chemische chemischerisico’s risico’s
Kwaliteit Kwaliteitmedische medische laboratoria laboratoria
… …
Mycologie Mycologie&& Aérobiologie Aérobiologie
Pesticiden Pesticiden
Platform Platform “Biotechn. “Biotechn.en enmol mol biologie” biologie”
2
Immunologie Immunologie
1
Biologische Agentia 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Wat verstaan we onder BA (MO – GGO – CC) ? Waar vinden we biologische agentia? Wat zegt de regelgeving? Gevaren en risico’s Beschermingmaatregelen Referenties
3
1. Wat zijn biologische agentia? 1.
Omschrijvingen
2.
Bijzondere aspecten : groei- en groeifactoren
3.
Scoop : (bewust)/onbewust - gezondheidseffect
4.
Classificatie - link/verschil chemische agentia
4
2
1. Wat zijn biologische agentia? 1.1. Omschrijvingen (EG-Richtlijn 2000/54) • “…micro-organismen met inbegrip van genetisch gemodificeerde organismen, celculturen en menselijke endoparasieten die een infectie, allergie of toxiciteit kunnen veroorzaken” • bacteriën, parasieten, schimmels, virussen,… • …
5
1.1. Terminologie Besmetting = vermenigvuldiging van bacteriën, virussen , schimmels in weefsel, lichaamsvocht, huidoppervlakte of slijmvlies. Infectie = besmetting die gepaard gaat met ziekteverschijnselen
Intoxicatie = ziekten veroorzaakt door sommige microorganismen die toxische producten afscheiden of vrijstellen na hun dood. (vb endotoxinen) Allergie = sterke reactie van het immuunsysteem veroorzaakt door lichaamsvreemde stoffen
6
3
1. Wat zijn biologische agentia? 1.2. Bijzondere aspecten •
Groeifactoren : water, temperatuur,voeding, ph…
•
Levend (bacteriën…)of niet-levend (vb endotoxinen…)
•
Gezondheidseffecten : ziektemakend of niet allergie – infectie – intoxicatie – kanker 7
1. Wat zijn biologische agentia? 1.3 Scoop : • Bewust : Risico’s gekend – inperkingsniveau’s gekend • bvb. Research laboratoria • Niet-bewust Blootstelling ongewenst bijverschijnsel Onbekend welk risico aanwezig is, bvb • • • • •
• •
Diagnostisch laboratoria Afvalverwerking Landbouw Schoonmaak Ziekenhuis
Infectieziekten, allergie, intoxicatie, kanker Bio-terrorisme zie http://www.biosafety.be/HomePageNL.html
8
4
1. Wat zijn biologische agentia? 1.4 Classificatie Risico klasse
ziekte
verspreiding
therapie
1
Neen
/
/
2
Ja
onwaarschijnlijk
Ja
3
Ernstig
Ja
Ja
4
Ernstig
Hoog
Neen
9
Voorbeelden risico klasse 1
10
5
Voorbeelden risico klasse 2
Legionella
11
Voorbeelden risico klasse 3
12
6
Voorbeelden risico klasse 4
13
Wat zijn biologische agentia? 1.4 Classificatie en link/verschil chemische agentia •
• •
•
Hoe kom je in contact met biologische agentia? Is er blootstelling? (asbest) Quid transmissie? Aerogeen – (huid)contact – oraal – injectie – … Grenswaarde beroepsmatige blootstelling? Essentieel verschil tussen biologische en chemische agentia = reproductie Gezondheidseffecten? Allergie – infectie – intoxicatie – kanker.
14
7
Reproductie, een onzichtbaar gevaar ! Bacteriën nemen tijdens hun levenscyclus niet toe in grootte. Ze groeien dus niet echt, maar nemen alleen maar toe in aantal. Bacteriën kunnen zich namelijk delen en onder goede omstandigheden kan dit uiterst snel gebeuren, namelijk om de 20 minuten
1 20 min. 2 40 min. 4 60 min. 8
15
15
2. Waar vinden we biologische agentia?
1.
Relevante blootstelling?
2.
Hoe groot is het probleem?
3.
Psychosociale aspecten?
16
8
2.1 Relevante blootstelling? Wie tijdens het werk in contact komt met Afvalstoffen,afvalwater, Bloed en andere lichaamsvochten Natuurlijke of organische materialen zoals grond, klei,…plantaardig materiaal (hooi, stro, kantoen, enz.) Organische stoffen zoals meel, papierstof,… Stoffen van dierlijke herkomst (haren,speeksel, wol,…) Voedingsmiddelen,…
• • •
• • •
loopt het risico op blootstelling aan biologische agentia. Cave : de gevolgen voor de gezondheid zijn afhankelijk van Xn factoren (o.a. ook immuniteit of het afweersysteem bij de mens)
17
2.2 Hoe groot is het probleem? European Agency for Safety and Health at Work 2007
320,000 workers die worldwide every year of communicable diseases caused by biological agents (1) 5,000 of these fatalities in the European Union At least 15% of all new cases of cancer worldwide are caused by viruses, bacteria or parasites (e.g. aflatoxin B1 from Aspergillius flavus, hepatitis B, wood dust) (2) 1,900 cases of recognised occupational diseases due to biological agents Long workplace absences due to infectious diseases
• • •
• •
(2001 – 2005)
18
9
2.2 Hoe groot is het probleem? Arbeidsgerelateerde infectieziekten per branche RIVM, Bilthoven, 2007 http://www.rivm.nl
NCvB (2002 t/m 2006) OSIRIS (van 2001 t/m 2006) Totaal aantal = 308 Totaal aantal = 578
Gezondheidszorg
29 (6,0%)
270 (48,7%)
Afvalverwerking
---
---
Rioolwaterzuivering
9 (2%) -
---
Labo
4 (1%)
---
Schoonmaak
4 (1%)
---
Voeding
9 (2,0%)
---
Werken met dieren of dierenproducten
31 (7,0%)
9 (1,6%)
Reizigers buitenland
95 (20%)
1 (0,4%)
19
2.2 Hoe groot is het probleem? Transmissieroute arbeidsgerelateerde infectieziekten OSIRIS (2001 – 2006)
NCvB (2001 – 2006)
Via voeding Bacillaire dysenterie 8,5 Hepatitis A 8,6 Voedselvergiftiging 2,3 Buiktyphus 0,5 Paratyphus A 0,3 Totaal aantal: 20,2 (26%)
Maag darm infectie 24,6 Voedselvergiftiging 4,6 Hepatitis A 0,2 Totaal aantal: 29,4 (26%)
Via bloed
Hepatitis B 1,6 Hepatitis C 0,8 Prikaccidenten 3,6 Totaal aantal: 6,0 (5%)
Hepatitis B 12,1 Hepatitis C acuut 0,7 Totaal aantal: 12,8 (17%)
20
10
2.2 Hoe groot is het probleem? Transmissieroute arbeidsgerelateerde infectieziekten OSIRIS (2001 – 2006)
NCvB (2001 – 2006)
Via voeding Bacillaire dysenterie 8,5 Hepatitis A 8,6 Voedselvergiftiging 2,3 Buiktyphus 0,5 Paratyphus A 0,3 Totaal aantal: 20,2 (26%)
Maag darm infectie 24,6 Voedselvergiftiging 4,6 Hepatitis A 0,2 Totaal aantal: 29,4 (26%)
Via bloed
Hepatitis B 1,6 Hepatitis C 0,8 Prikaccidenten 3,6 Totaal aantal: 6,0 (5%)
Hepatitis B 12,1 Hepatitis C acuut 0,7 Totaal aantal: 12,8 (17%)
21
2.2 Hoe groot is het probleem? Transmissieroute arbeidsgerelateerde infectieziekten
Via direct contact
OSIRIS (2001 – 2006)
NCvB (2001 – 2006)
---
Huidinfectie algemeen 11,6 MRSA 10 Ziekte van Lyme 9 Scabies 9 Ooginfectie 1,4 Rickettsia conorii 0,6 Herpes Zoster 0,4 Totaal aantal: 42,0 (37%)
http://rivm.openrepository.com/rivm/bitstream/10029/16500/1/205014002.pdf
22
11
2.2 Hoe groot is het probleem? Transmissieroute arbeidsgerelateerde infectieziekten
OSIRIS (2001 – 2006)
NCvB (2001 – 2006)
Respiratoir
Legionellose 6,8 Leptospirose * 3,8 Ornithose/Psittacose* 3,2 Rode hond 1,5 Q-koorts* 1 Mazelen 0,5 Meningokokkose 0,5 Brucellose* 0,2 Totaal aantal: 17,5 (23%)
Tuberculose 25,6 Legionellose 1,2 Ornithose/Psittacose* 1 Inf. luchtw. 1,2 Leptospirose* 0,6 Pfeiffer 0,4 Oorontsteking 0,4 Toxoplasmose* 0,2 SARS* 0,2 / Meningitis 0,2 Totaal aantal: 31,2 (28%)
Andere
Malaria 25,8 Totaal aantal: 25,8 (34%)
Malaria 6,6 / Dengue 1,4 zoönosen* 1 / Bilharzia 0,2 Totaal aantal: 9,2 (8%)
23
2.2 Hoe groot is het probleem? Periode
Labo infecties
Aantal doden
1924 – 1977 (54j)
4079
168
1980 – 1991 (12j)
375
5
Veroorzaakt door ongeval
18%
Oorzaak ongekend
82%
Injectienaalden (25%), morsen (27%) , gebroken glaswerk (16%), opzuigen pipet (13%), bijten of krabben proefdieren (14%)
http://www.chem.kuleuven.be/safety/Veiligheid/bioveiligheid.pdf (internationale literatuurstudie) 24
12
2.3 Psychosociale aspecten Werken met biologische agentia (BA) • Attributie van klachten : (Geurts et al, 1991) Individuele werknemers schrijven gezondheidsklachten eerder aan het werk toe als deze ook bij andere werknemers aanwezig zijn. • Angst, stress, slapeloosheid,…a.g.v. blootstelling à BA • Redenen voor het niet melden van prikongevallen • schaamte onhandigheid • angst, beperking beroepsuitoefening,… • tijdsverlies (?) afhandeling accident • al dan niet terechte eigen inschatting geringe ernst • Nothing spreads like fear (check the link to you tube) http://www.youtube.com/watch?v=cxMB1o7MAeA Steven Soderbergh's latest film http://www.youtube.com/watch?v=bRon0ok8MsA
25
3. Wat zegt de regelgeving? 1.
EU richtlijn 2000/54/EC
2.
K.B. over de bescherming van werknemers tegen de risico’s bij blootstelling aan biologische agentia op het werk. Codex Welzijn op het werk Titel V Milieu….(Vlarem – BIM – Wallonie)
3.
Conformiteit met de wet? Opdracht en taken actoren ? (http://www.sobane.be/sobane/default.aspx?id=24914) WG/HL – PA/AG – WN – CPBW)
26
13
3.2. KB Biologische Agentia Afd 1 Toepassingsgebied en definities Afd 2 Risicobeoordeling Afd 3 Lijst blootgestelde werknemers Afd 4 Algemene preventiemaatregelen Afd 5 Bijzondere preventiemaatregelen Afd 6 Hygiënische maatregelen Afd 7 Opleiding en voorlichting Afd 8 Maatregelen inzake informatie voor specifieke situaties Afd 9 Gezondheidstoezicht Afd 10 Inentingen Afd 11 Informatie en kennisgeving aan inspectie
27
3.3. Conformiteit met de wet? Zie http://www.werk.belgie.be/defaultTab.aspx?id=619 werkgever/HL - p.a. /bedrijfsarts – werknemer – comité P.B.W.
1. Risicobeoordeling 2. Lijst blootgestelde werknemers RK 2- 3 / 30j 3. Voorkomen en beheersen van het risico 4. Gezondheidstoezicht 5. Inentingen 6. Informatie en kennisgeving aan de overheid (bekendmaking : incidenten – ongevallen) 28
14
4. Biologische agentia: Gevaren en risico’s? (R.I.E.) Hoe weet je of biologische agentia schadelijk zijn? 1. Risico of géén risico ? – Risico-inventaris – 2. Risico-inventarisatie en -evaluatie? 3. Welke ziekten? 4. Welk/hoe contact? Quid contact met dieren – kadavers- ?
29
4.1 Risico of géén risico Of er risico is hangt o.a. af van de blootstelling aan 1/ welke biologische agentia? 2/ welke hoeveelheid biologisch materiaal? + vooral de vraag . … Hoe is men daarmee in contact gekomen? • • •
Doelbewust = meestal groter risico (kwanti/kwali) Niet doelbewust Quid transmissie? Via lucht, contact
30
15
4.1. Risico of géén risico ? Checklist Werknemers (zie Kluwer Sentral - ) http://osha.europa.eu/en/publications/e-facts/efact53 Voldoende kennis i.v.m. de gevaren en risico’s? Specifiek gevoelige werknemerscategorieën: zwangeren, werknemers met allergieën, astma, verzwakt immuunsysteem? Zwangeren in contact met biologische agentia? Gebrek aan kennis i.v.m. de wijze van blootstelling aan en opname van biologische agentia: inhalatie, inslikken, door de huid? Onderhoudspersoneel in contact met biologische agentia (bv. via ledigen van afvalrecipiënten)? Onvoldoende gebruik van signalisatie? Nieuwe/jonge werknemers in contact met biologische agentia? W P F Aanwezigheid van anderstalige werknemers? Checklist Activiteiten/ Werkplaats / Hygiëne / C.B.M./ P.B.M./ E.H.B.O.
31
4.2 Risico-inventarisatie en -evaluatie
Wie is aan wat blootgesteld? Is er blootstelling aan een combinatie aan B.A.?(Twinrix) Welke ziekten kan men oplopen of heeft men al opgelopen als gevolg van blootstelling aan biologische agentia? (A-I-I-K) Is er een beschrijving van de mogelijke blootstelling, de route van blootstelling en de blootgestelde groep medewerkers?. Is er een periodieke arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PMO‟s) verricht? Kan men de groepsresultaten daarvan meenemen in het uiteindelijke risico-oordeel? RIE & Risicobeheer =>empirisch http://www.biosafety.be/Book/PDF/SBB_20jaarBioveiligheid_NL_HR.pdf (p.36)
32
16
4.2 Risico-inventaris en –evaluatie (osha.eu Eu-facts41) Risico-activiteit
Gevaren – Risico’s
Preventiemaatregel
Voeding
Schimmel/gisten/ bacteriën en mijten Besmet graan / meel/ melk
Gesloten processen Vermijd aërosol Besmetting afzonderen Hygiënemaatregelen
Gezondheidszorg HIV, Hb B, TBC,… prikaccidenten
Veilig omgaan met scherp afval Hygiëne / PBM’s
Labo
Veiligheidskast Cf SOP Bioveiligheid
Infecties, allergie Morsen / prikken/
33
4.2 Risico-inventarisatie en -evaluatie (osha.eu Eu-facts41) Risicoactiviteit
Gevaren – Risico’s
Preventiemaatregel
Landbouw Bacteriën,schimmels, mijten, Beperk stof- en aërosol Bosbouw virussen via dieren, Tuinbouw parasieten en teken. Ademproblemen te wijten aan m.o. en mijten in org.graanstof, melkpoeder, meel, specerijen. Allergische ziekten zoals boerenlong, vogelkwekerslong
34
17
4.3 Welke ziekten na blootstelling? •
•
•
Zodra bekend is aan welke biologische agentia de werknemers worden blootgesteld, kan men inschatting maken van de aard en ernst van de eventuele ziekten die MW oplopen. De ernst van de potentiële ziekten bepaalt met welke prioriteit en intensiteit maatregelen moeten worden genomen binnen een bedrijf. Hebben we het bijvoorbeeld alleen maar over geïrriteerde luchtwegen of gaat hem om een mogelijk dodelijke infectieziekte?
35
4.4. Welk contact ? Hoe contact? Hoe frequent is de blootstelling ? => zelden (accidenteel) – soms – dikwijls - continu
Hoe is de aard van de blootstelling? • Zo kan het griepvirus na inademing griep veroorzaken, maar als iemand het inslikt dan zijn negatieve gezondheidseffecten niet waarschijnlijk. • Voor sommige ziekten, zoals cholera of voedselvergiftiging door Salmonella, treden de verschijnselen juist op na het inslikken van grote hoeveelheden. • Via contact op de huid (MRSA), via bloed (HB A/B) • Informatie over de wijze van opname van een micro-organisme is dus essentieel. 36
18
4.5 Contact met dieren …? Huisdieren: Honden (parasieten), katten (toxoplasma),… Vogels: duiven: histoplamose, salmonella-gevaar Let op kadavers van : hond, vos, wolf, vleermuis (rabiës), kippen (-influenza) muizen (hantavirus),eenden (botulisme, aviaire influenza) Zoöpathogene organismen en zoönosen Virussen : hondsdolheid, vogelgriepvirus… Bacteriën : Salmonella (varkens) Yersinia pestis (knaagdieren)… Prionen : BSE (runderen) Risicogroepen Al wie direct of indirect is blootgesteld (agenten, dierenverzorgers, inspecteurs, werknemers groendienst, glazenwassers, veeartsen,…)
http://www.kiza.nl/content/contact-met-dieren
37
Zo ziek als een hond? Liever niet !
http://www.vigez.be/uploads/documentenbank/812a91e6283ebcb10f31bbbdf1c3bc2e.pdf
38
19
De infectieketen pathogeen ontvankelijk persoon
reservoir
ontsnapping uit reservoir
toegangspoort
transmissieweg
Infectiecontrole => breek de keten ! 39
5. Beschermingsmaatregelen Hoe werk je veilig ?
40
20
5. Hoe werk je veilig bij de kans op blootstelling aan biologische agentia ? 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Preventieve en correctieve maatregelen Persoonlijke (hand)hygiëne Persoonlijke beschermingsmiddelen Gezondheidstoezicht Afvalbeheer Accidenten en incidenten melden
41
5.1. Preventieve & correctieve maatregelen Niveau
Primair
Organisatie Identificeer risico’s Promoot bronaanpak Actualiseer lijsten Verifieer & auditeer Aangepaste hulpmiddelen.
Secundair
Tertiair
Beheersing restrisico’s Gecontroleerd en ingeperkt gebruik / beperkte toegang risico’s zones, afvalbeheer E.H.B.O. opleiding
-Noodplan
Afdeling
Hygiëne Orde en netheid Vorming Follow-up gezondheid (cave moederschap)
C.B.M. Periodiek onderhoud Beperking blootstelling Effectmetingen
Spill kits Analyse incidenten accidenten
Individu
Vorming, kennis risico’s, werken conform SOP, vaccinatie, persoonlijke hygiëne (HNH)
Biologische monitoring Vorming, CBM, PBM Gezondheidstoezicht
Aangifte accidenten
cf dr.Jan Van Emelen 42
21
5.2. Persoonlijke hygiëne
http://www.hha.org.au/AboutHandHygiene.aspx http://www.stlucas.be/kwaliteit-patientveiligheid/ziekenhuishygiene.htm
43
5.3 Persoonlijke beschermingsmiddelen Beschermkledij Veiligheidsbril Handschoenen (vinyl-latex-nitril)
Mond- en gelaatsmasker (P1- P2 – P2)
Safety@work 44
22
5.4 Gezondheidstoezicht • • • • • •
Baseline serum stalen, vaccinatie Periodieke review Immunizatie – antibiotica, antivirale middelen Moederschapscherming Medisch surveillance programma Specifieke beroepseigen gezondheidszorgen
45
5.5 Afvalbeheer NOOIT EEN NAALD HERKAPPEN
46
23
5.6 Accidenten/incidenten melden
47
6. References http://www.biosafety.be/HomePageNL.html http://www.biosafety.be/CU/Archives/ArrVG95_NL/Bijl8d.html http://www.bsoh.be/ http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=3684 http://www.ugent.be/nl/univgent/welzijnmilieu/veiligheid/doc/bioagentia.pdf
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Ziekten_Aandoeningen http://www.vib.be http://www.who.int/topics/biosafety/en/ http://www.cdc.gov/ http://www.phac-aspc.gc.ca/sds-ftss/index-eng.php
48
24
Vragen ?
Dank voor uw aandacht !
49
25
