M200602
Inkoopgedrag van het MKB in geliberaliseerde markten Betere kwaliteiten en lagere prijzen in geliberaliseerde markten?
drs. P.Th. van der Zeijden Zoetermeer, mei 2006
Inkoopgedrag van het MKB in geliberaliseerde markten Liberalisering van voorheen publieke markten, zoals elektriciteit en telecommunicatie, moet voor de afnemers betere kwaliteiten en betere prijzen opleveren. Het MKB lijkt in deze markten voordelen te laten liggen. Uit onderzoek van EIM komt naar voren dat in de afgelopen drie jaar 19% van de MKBbedrijven is overgestapt naar een andere elektriciteitsleverancier en 36% van de MKBbedrijven is overgestapt naar een andere leverancier voor telecommunicatie. Daarbij stappen relatief meer grotere MKB-bedrijven over dan kleinere. Het behalen van prijsvoordeel is de belangrijkste reden om over te stappen. Verder blijkt dat MKB-bedrijven meer voordeel hebben van de liberalisering van de telecommunicatiemarkt dan van de elektriciteitsmarkt. In de telecommunicatiemarkt heeft 37% van de MKB-bedrijven de afgelopen drie jaar betere prijzen gerealiseerd als gevolg van de liberalisering; in de elektriciteitsmarkt was dat slechts 10%. De kwaliteit van de dienstverlening is in die periode voor 16% van de MKB-bedrijven verbeterd in de telecommunicatiemarkt, tegen slechts 4% in de elektriciteitsmarkt. Grotere MKB-bedrijven profiteren duidelijk meer van de liberalisering dan kleinere MKB-bedrijven. Het grootste deel van de MKB-bedrijven is van mening dat MKB-bedrijven veel besparingsmogelijkheden laten liggen door niet kritisch te kijken naar de kosten van elektriciteit en/of telecommunicatie. 22% van de MKB-bedrijven verwacht voor elektriciteit goedkoper uit te zijn bij een andere leverancier; voor telecommunicatie is dat zelfs 36%.
Liberalisering, wat heeft het MKB daaraan? Vaak wordt kritisch gekeken naar de liberalisering van voorheen publieke markten. ‘Het wordt er allemaal niet beter op en het wordt alleen maar duurder. Alleen de grote bedrijven hebben er wat aan’. Uitspraken die worden gedaan wanneer voorheen publieke markten, zoals de energiemarkt en de telecommunicatiemarkt, worden of zijn geliberaliseerd. Maar zijn deze uitspraken juist? Profiteert niet ook het MKB van liberaliseringsprocessen in de energiemarkt en in de telecommunicatiemarkt? Hoe gedragen bedrijven in het MKB zich bij de inkoop van energie en telecommunicatiediensten? Om hier meer zicht op te krijgen heeft EIM een inventariserend onderzoek uitgevoerd onder bedrijven in het MKB over hun inkoopgedrag in de elektriciteitsmarkt en in de telecommunicatiemarkt. Deze inventarisatie is uitgevoerd binnen het door EIM uitgevoerde publieke onderzoeksprogramma 'MKB en Ondernemerschap'. In de laatste meting van het MKB-Beleidspanel (april 2006) is een onderzoek onder bijna 2.000 ondernemers in het MKB gehouden naar het overstapgedrag in de elektrici1 teits- en in de telecommunicatiemarkt . Aan het representatieve panel is gevraagd of 1
Het MKB-Beleidspanel loopt sinds 1999. Drie keer per jaar worden ongeveer 2.000 ondernemers uit het MKB telefonisch ondervraagd over praktische en strategische ondernemerszaken. Vragen zijn er gesteld over innovatie, milieu, sociale zaken, arbeidskwesties, concurrentieperceptie, bedrijfsopvolging, et cetera. Tot dusver hebben 22 metingen plaatsgevonden. Van elk panellid wordt een verscheidenheid aan basiskenmerken bijgehouden.
3
men is overgestapt naar een andere leverancier, waarom men is overgestapt, of men een overstap heeft overwogen, welke argumenten daar een rol bij spelen, etc. Enkele van deze vragen zijn ook drie jaar geleden gesteld aan ondernemers in het MKB in het 1 kader van de Observatory of European SMEs 2003 .
MKB stapt voor elektriciteit minder over dan voor telecommunicatie Elektriciteit Door de liberalisering van de elektriciteitsmarkt waren grote afnemers vanaf januari 1999 vrij om een andere leverancier voor elektriciteit te kiezen. Voor middelgrote afnemers was dat vanaf januari 2002 mogelijk. Pas vanaf 2004 is de elektriciteitsmarkt voor alle afnemers vrij. Daarnaast was voor alle afnemers de markt voor zogenaamde groene stroom reeds vanaf juli 2001 vrij. In de periode 2000-2003 is 11% van de bedrijven met minder dan 250 werkzame personen overgestapt naar een andere leverancier voor elektriciteit (zie tabel 1). Door de stapsgewijze liberalisering van de elektriciteitsmarkt zijn het vooral de grotere bedrijven die in de periode 2000-2003 zijn overgestapt. In de periode 2003-2006 is het aantal MKB-bedrijven dat is overgestapt wel toegenomen, namelijk naar 19%. Daarbij valt op dat zich onder de grotere MKB-bedrijven (50 tot 100 werkzame personen) meer overstappers bevinden dan onder de kleinere MKB-bedrijven (minder dan 50 werkzame personen). Van de bedrijven die niet zijn overgestapt heeft bijna een kwart wel overwogen om over te stappen. Ook hierbij zijn het relatief meer grotere MKB-bedrijven die een overstap naar een andere elektriciteitsleverancier overwegen dan kleinere MKB-bedrijven.
tabel 1
Aantal bedrijven in het MKB dat de laatste drie jaar is overgestapt naar een andere leverancier voor elektriciteit (in procenten van het totaal aantal bedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 en 2003 2006
Aantal keer overgestapt
2003
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-249
totaal
3
4
5
4
0
0
1
0
Eén keer
15
13
27
15
10
20
53
11
Niet overgestapt
80
81
68
79
88
80
45
86
2
2
0
2
3
0
1
2
100
100
100
100
100
100
100
100
Meerdere keren
Weet niet Totaal
Bron: EIM 2006 en Observatory of European SMEs 2003.
Telecommunicatie De liberalisering van de telecommunicatiemarkt is vele jaren eerder ingezet dan die van de elektriciteitsmarkt. Het percentage bedrijven dat is overgestapt naar een andere leverancier was in de telecommunicatiemarkt in de periode 2000-2003 al beduidend hoger
1
4
European Commission (2003), Observatory of European SMEs 2003, No. 3; SMEs and the liberalisation of network industries: Telecommunications and Electricity Markets, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/analysis/doc/smes_observatory_2003_report3 _en.pdf.
dan in de elektriciteitsmarkt. In de telecommunicatiemarkt ging het om 27% van de bedrijven met minder dan 250 werkzame personen (zie tabel 2), tegen slechts 11% in de elektriciteitsmarkt. Ook in de periode 2003-2006 veranderden MKB-bedrijven meer van telecommunicatieleverancier dan van elektriciteitsleverancier, namelijk 36% bij telecommunicatie tegen 19% bij elektriciteit. Onder de grotere bedrijven binnen het MKB is het percentage overstappers in de telecommunicatiemarkt hoger dan onder de kleinere bedrijven. Van de bedrijven die niet zijn overgestapt heeft bijna een derde wel overwogen om over te stappen. Ook dit is hoger dan in de elektriciteitsmarkt. En ook hierbij zijn het relatief meer grotere MKB-bedrijven die een overstap naar een andere telecommunicatieleverancier overwegen dan kleinere MKB-bedrijven.
tabel 2
Aantal bedrijven in het MKB dat de laatste drie jaar is overgestapt naar een andere leverancier voor telecommunicatie (in procenten van het totaal aantal bedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 en 2003 2006
Aantal keer overgestapt
2003
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-249
totaal
8
12
21
8
6
8
22
7
Eén keer
27
31
37
28
19
34
18
20
Niet overgestapt
65
57
42
64
73
57
60
72
0
0
0
0
2
0
0
2
100
100
100
100
100
100
100
100
Meerdere keren
Weet niet Totaal
Bron: EIM 2006 en Observatory of European SMEs 2003.
Prijs is belangrijkste reden om over te stappen Overstappen naar een andere leverancier is pas interessant wanneer de andere leverancier een beter product of betere dienstverlening en/of een betere prijs aan kan bieden. Voor MKB-bedrijven die voor elektriciteit of telecommunicatie overstappen naar een andere leverancier blijkt de prijs de belangrijkste reden te zijn. 84% van de MKBbedrijven die zijn overgestapt naar een andere elektriciteitsleverancier en 87% van de MKB-bedrijven die zijn overgestapt naar een andere leverancier voor telecommunicatie gaven de prijs op als belangrijke reden om over te stappen (zie tabel 3). Bij de telecommunicatie speelt bij bijna een kwart van de bedrijven ook de kwaliteit van de dienstverlening een rol bij de beslissing om over te stappen naar een andere leverancier. Bij elektriciteit speelt de kwaliteit van de dienstverlening, met name voor de bedrijven tussen 10 en 100 werkzame personen, een minder grote rol. 14% van de MKB-bedrijven die voor elektriciteit zijn overgestapt noemde andere redenen zoals: − elektriciteit en gas bij één leverancier onderbrengen − faillissement van de leverancier − milieuaspect (overstap op groene stroom) − aansluiting bij een collectief inkoopcontract.
5
tabel 3
Redenen om over te stappen naar een andere leverancier voor elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal bedrijven dat is overgestapt), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 (meerdere antwoorden mogelijk) Elektriciteit
Reden
Telecommunicatie
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-99
totaal
Prijs
83
89
86
84
87
86
85
87
Kwaliteit dienstverlening
20
12
14
19
22
24
43
24
Andere reden
15
12
14
14
9
9
7
9
Bron: EIM 2006.
Belemmeringen om over te stappen in de elektriciteitsmarkt en in de telecommunicatiemarkt komen grosso modo overeen In tabel 4 zijn de redenen aangegeven om niet over te stappen naar een andere leverancier. In de elektriciteitsmarkt is de administratieve rompslomp de belangrijkste belemmering om over te stappen naar een andere leverancier. De vele publiciteit over administratieve problemen bij het overstappen naar een andere elektriciteitsleverancier heeft er waarschijnlijk aan bijgedragen dat dit als een belangrijke belemmering wordt gezien om over te stappen. Andere belangrijke belemmeringen om te switchen naar een andere elektriciteitsleverancier zijn het gebrek aan vertrouwen in de leveranciers en het idee dat een overstap te weinig oplevert. Ook in de telecommunicatiemarkt vormen de administratieve rompslomp en het gebrek aan vertrouwen in de leveranciers de belangrijkste knelpunten om naar een andere leverancier te gaan. Opvallend is dat hoge overstapkosten nauwelijks worden genoemd als belemmering, zowel in de elektriciteitsmarkt als in de telecommunicatiemarkt.
6
tabel 4
Redenen om niet over te stappen naar een andere leverancier voor elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal bedrijven dat niet is overgestapt), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 (meerdere antwoorden mogelijk) Elektriciteit
Reden
Telecommunicatie
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-99
totaal
Administratieve rompslomp
32
30
27
32
24
25
20
24
Geen vertrouwen in leveranciers
20
22
20
20
24
21
10
24
Levert te weinig op
20
17
19
20
14
11
20
14
Te veel moeite, kost tijd
16
15
7
16
14
18
20
15
Gebrek aan duidelijke informatie
12
13
7
12
9
7
10
9
4
4
10
5
Meenemen nummer Te hoge overstapkosten Andere reden
1
0
0
1
1
0
10
1
16
17
20
16
23
21
20
23
Bron: EIM 2006.
Aan de bedrijven die wel zijn overgestapt naar een andere leverancier is gevraagd wat bij die overstap de belangrijkste barrières waren die moesten worden overwonnen. Het grootste deel van de overstappers heeft geen belemmeringen ervaren (zie tabel 5). Bij elektriciteit blijkt dat de administratieve aspecten duidelijk de belangrijkste belemmering zijn geweest. Bijna een kwart van de overstappers heeft last gehad van administratieve beslommeringen. De perceptie van de bedrijven die niet zijn overgestapt wordt dus in de praktijk bevestigd. Bij telecommunicatie hebben overstappers ook last gehad van moeilijk op te zeggen oude contracten en lastige en langdurige procedures (andere belemmeringen in tabel 5).
tabel 5
Ervaren barrières bij het overstappen naar een andere leverancier voor elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal bedrijven dat is overgestapt) in 2006 (meerdere antwoorden mogelijk)
Reden Administratieve rompslomp
Elektriciteit
Telecommunicatie
23
11
Geen vertrouwen in leveranciers
3
7
Levert te weinig op
3
2
12
6
5
3
Te veel moeite, kost tijd Gebrek aan duidelijke informatie Meenemen nummer Te hoge overstapkosten
2 0
1
Andere belemmeringen
11
19
Geen belemmeringen
60
63
Bron: EIM 2006.
7
Liberalisering elektriciteitsmarkt levert MKB minder op dan liberalisering telecommunicatiemarkt Door de liberalisering van markten krijgen afnemers de kans om naar een andere leverancier over te stappen om een beter product, een betere dienstverlening, een betere prijs of een pakket dat beter aansluit bij de eigen wensen, te krijgen. Daarnaast kunnen afnemers die niet overstappen een beter aanbod van de bestaande leverancier krijgen door te profiteren van de resultaten van de toegenomen concurrentie op de markt (zoals betere kwaliteiten en lagere prijzen). Aan alle MKB-bedrijven in het onderzoek (zowel overstappers als niet-overstappers) is daarom gevraagd wat de invloed van de liberalisering in de elektriciteitsmarkt en de telecommunicatiemarkt voor hun bedrijf is geweest in de afgelopen drie jaar. 1
Prijs Ten aanzien van de prijs is het duidelijk dat de liberalisering van de telecommunicatiemarkt voor meer MKB-bedrijven prijsvoordeel heeft opgeleverd dan de liberalisering van de elektriciteitsmarkt. 37% van de MKB-bedrijven heeft prijsvoordeel weten te behalen in de telecommunicatiemarkt, tegen slechts 10% in de elektriciteitsmarkt (zie tabel 6). In de elektriciteitsmarkt hebben veel MKB-bedrijven (29%) de ervaring dat de prijs is verslechterd. Daarnaast blijkt dat het vooral de grotere MKB-bedrijven zijn die prijsvoordeel weten te behalen, zowel in de telecommunicatiemarkt als in de elektriciteitsmarkt.
tabel 6
Invloed (in de afgelopen drie jaar) van de liberalisering op de prijs voor het MKB-bedrijf voor elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKB-bedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 Elektriciteit
Reden
Telecommunicatie
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-99
totaal
Verbeterd
10
10
17
10
35
52
68
37
Hetzelfde gebleven
45
42
35
45
49
36
24
48
Verslechterd
29
29
31
29
8
6
4
8
Weet niet
16
19
17
16
7
6
4
7
100
100
100
100
100
100
100
100
Totaal Bron: EIM 2006.
Kwaliteit van de dienstverlening Ook ten aanzien van de kwaliteit van de dienstverlening blijken in de telecommunicatiemarkt meer MKB-bedrijven voordeel te behalen dan in de elektriciteitsmarkt: 16% van de MKB-bedrijven in de telecommuncatiemarkt tegen slechts 4% in de elektriciteitsmarkt. In de telecommunicatiemarkt zijn het wederom de grotere MKB-bedrijven die een betere kwaliteit van de dienstverlening hebben gekregen.
1
8
In de telefonische enquête onder MKB-bedrijven is gevraagd wat de invloed van de liberalisering op de prijs voor hun bedrijf is geweest, waarbij ten aanzien van de elektriciteitsmarkt uitdrukkelijk is gevraagd daarbij de recente prijsverhogingen als gevolg van de stijgende olieprijzen buiten beschouwing te laten.
tabel 7
Invloed (in de afgelopen drie jaar) van de liberalisering op de kwaliteit van de dienstverlening voor het MKB-bedrijf voor elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKB-bedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 Elektriciteit
Reden
Telecommunicatie
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-99
totaal
4
4
4
4
15
21
26
16
Hetzelfde gebleven
80
79
74
80
75
67
61
74
Verslechterd
11
15
18
11
9
12
9
9
5
2
4
5
1
0
4
1
100
100
100
100
100
100
100
100
Verbeterd
Weet niet Totaal Bron: EIM 2006.
Markttransparantie Om te kunnen profiteren van de voordelen van marktwerking is het van belang dat afnemers duidelijk inzicht hebben in het aanbod van de verschillende leveranciers en de aanbiedingen kunnen vergelijken en beoordelen. Dat vereist een zekere transparantie van de markt. Voor bijna de helft van de MKB-bedrijven is de markttransparantie in zowel de elektriciteitsmarkt als de telecommunicatiemarkt niet veranderd (zie tabel 8). In de elektriciteitsmarkt ervaren iets meer bedrijven minder transparantie dan meer transparantie. In de telecommunicatiemarkt is dat andersom.
tabel 8
Invloed (in de afgelopen drie jaar) van de liberalisering op de markttransparantie van elektriciteit of telecommunicatie (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKB-bedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen) in 2006 Elektriciteit
Reden
Telecommunicatie
0-9
10-49
50-99
totaal
0-9
10-49
50-99
totaal
Verbeterd
20
19
13
20
27
31
33
27
Hetzelfde gebleven
50
48
43
49
47
45
38
47
Verslechterd
24
29
35
25
21
20
25
21
6
4
9
6
5
4
4
5
100
100
100
100
100
100
100
100
Weet niet Totaal Bron: EIM 2006.
Invloed van liberalisering op MKB-bedrijven Het grootste deel van de MKB-bedrijven zegt dat de liberalisering van de elektriciteitsmarkt geen positieve of negatieve invloed heeft gehad op het bedrijf. Opvallend is dat in 2003 nog meer bedrijven (met minder dan 250 werkzame personen) een positieve invloed van de liberalisering hebben ervaren dan een negatieve invloed (zie figuur 1). In 2006 zijn er meer bedrijven (met minder dan 100 werkzame personen) die juist een negatieve invloed van de liberalisering hebben ervaren dan een positieve invloed. Verder raakt de liberalisering van de elektriciteitsmarkt de grotere MKB-bedrijven meer dan de kleinere.
9
figuur 1
Invloed van de liberalisering van de elektriciteitssector op de MKBbedrijven (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKBbedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen)
2006
0-9
10-49
50-99
0-99
2003 0-249 0%
10%
20%
30%
negatieve invloed
40%
50%
geen invloed
60%
70%
povitieve invloed
80%
90%
100%
weet niet
Bron: EIM 2006 en Observatory of European SMEs 2003.
De liberalisering van de telecommunicatiemarkt blijkt voor het MKB veel meer op te leveren dan de liberalisering van de elektriciteitsmarkt. Ruim een kwart van de MKBbedrijven ervaart een positieve invloed van de liberalisering van de telecommunicatiemarkt, tegen slechts 4% van de MKB-bedrijven die een negatieve invloed ervaart (zie figuur 2). De grotere MKB-bedrijven blijken meer te profiteren dan de kleinere.
figuur 2
Invloed van de liberalisering van de telecommunicatiesector op de MKBbedrijven (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKBbedrijven), naar grootteklasse (aantal werkzame personen)
2006 0-9
10-49
50-99
0-99
2003 0-249 0%
10%
20%
30%
negatieve invloed
40%
50%
geen invloed
Bron: EIM 2006 en Observatory of European SMEs 2003.
10
60%
70%
povitieve invloed
80% weet niet
90%
100%
Ruim 10% van de MKB-bedrijven koopt elektriciteit en/of telecommunicatie in via collectieve inkoopcontracten Vaak zijn MKB-bedrijven te klein om extra voordelen te bedingen bij hun leveranciers. Dat geldt ook voor producten als elektriciteit en telecommunicatie. Om toch te kunnen profiteren kunnen MKB-bedrijven zich aansluiten bij collectieve contracten voor de inkoop van elektriciteit en/of telecommunicatie. In de praktijk is het aantal bedrijven dat is aangesloten bij een collectief inkoopcontract voor elektriciteit en/of telecommunicatie nog beperkt. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 10% van de MKB-bedrijven is aangesloten bij een collectief inkoopcontract voor elektriciteit en/of telecommunicatie. Verder blijkt dat grotere MKB-bedrijven zich meer bij collectieve inkoopcontracten voor elektriciteit en/of telecommunicatie aansluiten dan kleinere MKB-bedrijven.
MKB laat voordelen liggen Ten slotte is in het onderzoek aan de MKB-bedrijven gevraagd of zij het eens of oneens zijn met de volgende twee stellingen: − ‘Mijn bedrijf zou waarschijnlijk goedkoper uit zijn wanneer ik zou overstappen naar een andere leverancier van elektriciteit/telecommunicatie’; − ‘MKB-bedrijven laten veel besparingsmogelijkheden liggen door niet kritisch te kijken naar de kosten van elektriciteit/telecommunicatie’. In figuur 3 zijn de meningen van MKB-bedrijven op deze stellingen weergegeven voor elektriciteit en voor telecommunicatie. Veel MKB-bedrijven denken dat ze bij een andere leverancier goedkoper uit zijn: 22% van de bedrijven bij elektriciteit en zelfs 36% van de bedrijven bij telecommunicatie (zie figuur 3). Wanneer in het algemeen de stelling wordt voorgelegd of MKB-bedrijven veel besparingsmogelijkheden laten liggen door niet kritisch naar hun kosten voor elektriciteit en/of telecommunicatie te kijken, blijkt een meerderheid van de MKB-bedrijven het hiermee eens te zijn: bij elektriciteit 56% van de bedrijven en bij telecommunicatie 60% van de bedrijven. Kennelijk is in de geliberaliseerde markten nog veel te halen voor het MKB.
figuur 3
Mening over stellingen (aantal bedrijven in procenten van het totaal aantal MKB-bedrijven)
Elektriciteit Bedrijf waarschijnlijk goedkoper uit bij andere leverancier
MKB-bedrijven laten veel besparingsmogelijkheden liggen
Telecommunicatie Bedrijf waarschijnlijk goedkoper uit bij andere leverancier
MKB-bedrijven laten veel besparingsmogelijkheden liggen 0%
20% oneens
40%
60%
noch eens, nog oneens
80% eens
100%
weet niet
Bron: EIM 2006.
11
