In Memoriam dagblad donderdag 20 november 2014

nd

In Memoriam nederlands dagblad donderdag 20 november 2014

Nu het nog kan De dokter is geweest. Hij zei: ‘De tijd die rest is misschien kort. Ik kan in wezen niets meer doen. Denk niet dat je nog beter wordt.’ Sinds ik het weet, heb ik gedacht aan jou en hoe het verder moet. Staan tussen ons nog dingen in? Was wat we samen deelden goed? Zijn er nog woorden ongezegd die uitgesproken van nabij de wereld zetten in nieuw licht? Je kent mijn drift. Vergeef je mij? Is er nog iets wat ik kan doen voor jou, ten afscheid op de grens? - De paperassen liggen klaar Een oud verhaal? Een laatste wens? Ik hoop dat je vrijmoedig vraagt wat nodig is voor helder zicht om voort te gaan. Ik laat je na wat binnen mijn vermogen ligt. Anje Maria de Sonnaville † 27 januari 2014

2

nd In Memoriam

20 november 2014

Hendrikje Kroek-Driegen

Bauk Toornstra

Gerrit Groeneveld

Joop Koster

Tetje Dijkstra-Koopman

Ambt Vollenhove ✩ 05-05-1935

Ede ✩ 03-08-1922

Enschede ✩ 16-12-1952

Amsterdam ✩ 07-02-1931

Baflo ✩ 18-03-1920

Vollenhove ✝ 18-09-2013

Assen ✝ 02-01-2014

Enschede ✝ 17-02-2014

Purmerend ✝ 14-09-2013

Leek ✝ 10-11-2013

huisvrouw

handwerkonderwijzeres

procestechnoloog

actuarieel rekenaar

huisvrouw

Trientje Groen-Poelman

Tiny Stuivenberg-Westerhof

Nel Torn-de Deugd

Jacoba Wesseling-Lolkema

Geertje Drewes-Jonker

Odoorn ✩ 15-11-1913

Groningen ✩ 29-03-1939

Heerjansdam ✩ 08-04-1922

Harlingen ✩ 02-04-1926

Roodeschool ✩ 05-01-1926

Zwolle ✝ 25-09-2013

Grijpskerk ✝ 14-02-2014

Ommen ✝ 10-10-2013

Harderwijk ✝ 23-10-2013

Groningen ✝ 23-02-2014

huisvrouw

docente tekstverwerking

lerares tot trouwen

verpleegkundige

Ad Kooij

Jan Bergsma

Lies Bergsma-Scholten

Willem Pouwels

Klaas Hendrik Groen

Deventer ✩ 29-10-1930

Groningen ✩ 02-01-1931

Zuidhorn ✩ 19-05-1933

Bergentheim ✩ 28-11-1943

Assen ✩ 21-11-1963

Ede ✝ 16-06-2014

Meppel ✝ 18-02-2014

Meppel ✝ 18-02-2014

Almelo ✝ 25-03-2014

Groningen ✝ 19-05-2014

predikant

arts

kraanmachinist

dakdekker

Foppe Veenstra

Heine Scholtens

Alie van Dijk-Bijker

Elma Kool-de Pater

Pie de Vries-de Groot

Tolbert ✩ 20-03-1935

Kollum ✩ 30-06-1931

Nieuwleusen ✩ 07-11-1938

Waddinxveen ✩ 13-10-1966

Zegwaart ✩ 01-10-1918

Zuidhorn ✝ 28-11-2013

Groningen ✝ 03-05-2014

Dalfsen ✝ 19-01-2014

Wilnis ✝ 10-07-2014

Bilthoven ✝ 05-12-2013

kraamverpleegkundige

huisvrouw

veehouder

3

20 november 2014

nd In Memoriam

Eén kerk met twee verdiepingen Dick Schinkelshoek • eindredacteur

Op het kastje in de gang bij mijn moeder thuis staan twee foto’s: een statige kijkende meneer – met een grote snor, en een donker pak – en een vriendelijk ogende mevrouw – lang haar, opgestoken en een beetje pluizig, een bloesje met kant. Ze zijn, denk ik, ergens in de dertig – al kun je je vreselijk vergissen in leeftijden op oude foto’s. En altijd als ik bij mijn moeder kom, kijken ze mij aan. De foto’s zijn vergeeld in de loop der jaren, maar die blik is nog altijd even helder. Misschien komt dat omdat die statige meneer en die vriendelijke mevrouw mijn overgrootouders zijn. Ik schijn ze als kind nog te hebben meegemaakt, maar meer dan een vage herinnering heb ik er niet aan. Mijn moeder heeft me weleens over hen verteld. Ze kenden geluk en ze kenden verdriet. In hun geloof waren ze bevindelijk, ‘zwaar’, en best een beetje tobberig. Want wie kan er voor God bestaan? Moet er daarvoor niet iets in een mensenleven gebeuren? Ze woonden in Rotterdam-Kralingen. In de crisis van de jaren dertig raakte mijn overgrootvader zijn werk kwijt. Hij kreeg een baantje als nachtwaker bij een groot bedrijf. Mijn overgrootmoeder stopte kranten onder zijn kleren tegen de snijdende kou. Ik kan hen er niet meer naar vragen. Want ze zijn er niet meer. Ze zijn al jaren geleden overleden. Het enige dat van hen rest zijn die twee gele foto’s op het kastje bij mijn moeder. Hoe christelijk zou die manier van denken eigenlijk zijn – over mensen die ‘er niet meer zijn’? Je hoort die uitdrukking best vaak, ook onder kerkleden. Waarom zeggen we eigenlijk niet meer van onze voorouders en van onze geliefde overledenen, als met een vanzelfsprekende uitdrukking, dat ze ‘bij Christus’ zijn? Is in de kerken – of concreter: is bij mij – het geloof in de hemel, de eeuwige rust, aan het verdwijnen? Nee, dat geloof ik niet. Er is wel iets anders aan de hand. Sterker dan vroeger hoor je onder christenen de gedachte dat we leven voor deze wereld, niet voor de hemel. Zo schreef columnist David Heek in oktober in deze krant: ‘Ik moet er niet aan denken om de komende vijftig à zestig verwachte levensjaren te zingen hoe geweldig het in de hemel zal zijn. Ik leef hier niet om in geloof te sterven.’ Nu zal er in die aardegerichte trend best veel goeds zitten, stel ik me zo voor. Ze zal een reactie zijn op een ‘stil maar, wacht maar’-geloof dat christenen vroeger en vandaag nogal eens bevangen heeft – met wereldmijding en goedpraten wat kwaad is als gevolg. Maar met dat naar beneden gerichte oog dreigt ook een ernstige blikvernauwing. Misschien hebben christenen vroeger weleens te veel naar onze smaak naar het eeuwige leven verlangd (ik zal hen er niet om veroordelen; hun levens waren vaak stukken harder dan het mijne). Gelovigen vandaag lijken echter nogal eens te vergeten dat verlangen naar de zalige rust een cruciaal onderdeel is van het christelijk geloven. Geloven gaat over vandaag,

maar minstens zo veel over de toekomst. Nogmaals, ik geloof niet dat het hemelgeloof tanende is onder orthodoxe protestanten. We geloven nog wel in de hemel, maar vooral als iets toekomstigs. Als iets van ‘hierna’. Niet als iets van dit moment. Daarin verschillen we van vrijwel alle generaties christenen voor ons. Neem dat zinnetje dat in veel kerken klinkt wanneer de geloofsbelijdenis wordt gelezen of gezongen: ‘Wij belijden ons geloof in gemeenschap met de kerk van alle tijden en plaatsen’. Dat ‘van alle plaatsen’ snap je meteen; met christenen in China of ZuidAmerika voel je soms een diepere band dan met je eigen – seculiere – landgenoten. Maar dat ‘van alle tijden’?

Dat betekent méér dan alleen de gedachte dat ze vroeger ook het apostolicum kenden. Het is het diepe geloof dat er maar één kerk is. Hooguit kent die twee verdiepingen: eentje beneden en eentje boven. Klassiek verwoord: de strijdende kerk en de triomferende kerk. Die laatste groep hoort erbij. Van mijn overgrootouders mag weinig meer resten dan twee vergeelde foto’s, van de kerk zijn ze nog helemaal lid – misschien wel meer en volmaakter dan ikzelf. Als ik op die lijn verder denk, zitten kerken in mijn gedachten opeens een stuk voller. Niet alleen met engelen – die volgens Maarten Luther graag aanschuiven in de dienst als God geprezen wordt – maar ook met ‘de heiligen die ons zijn voorgegaan’. Ze zijn als een wolk om ons heen (Hebreeën 12). Zeker in een oude dorpskerk kan die gedachte me vastpakken: al die mensen die hier geloofd hebben, gedoopt, gebeden, gehuild, gelachen, gezongen! Ze moedigen me aan om ook zelf de eindstreep te halen. En misschien bidden ze zelfs voor mij – mijn overgrootouders van de foto’s. Openbaring 8 zou in die richting kunnen wijzen. En als één lid lijdt, lijden toch alle andere leden mee? Ik geloof niet dat dat in mindering zal komen op hun zalige rust, maar wat weet ik daarvan. Nee, ze zijn niet ‘weg’. Ze zijn in een volmaakter werkelijkheid dan waarvan wij nu kunnen dromen. ■

Onze overledenen zijn nog helemaal lid van de kerk. Misschien wel meer dan ik.

In Memoriam 2014 Voor u ligt de In Memoriambijlage van 2014. Zondag is de laatste zondag van het kerkelijke jaar. Veel protestanten gedenken dan wie ons zijn ontvallen. Dat doen wij vandaag ook, samen met onze lezers. Vorig jaar begonnen we ermee: wie een rouwadvertentie plaatste in onze krant, ontving toen een uitnodiging om in deze speciale bijlage de overledene te gedenken. We werden overspoeld met positieve reacties, en een kleine honderd lezers stuurden ons foto’s en teksten. Het materiaal was zelfs zo omvangrijk dat we in 2013 moesten uitwijken naar een extra digitale bijlage. Dat doen we dit jaar niet, ook al is het aantal reacties bijna anderhalf keer zo groot. We besloten het te houden bij de bijlage die u nu in handen hebt. Iedere vermelding heeft hierin een plek gekregen. De uitnodigingen voor deelname hebben we verstuurd naar wie tussen 21 augustus 2013 en 22 augustus 2014 een rouwadvertentie plaatste. Het gedicht voorop is van Anje Maria de Sonnaville, uit haar dichtbundel Lichtspoor (Uitg. Filippus, Heerenveen 2014). Ook haar gedenken we in deze bijlage.

Geeuwke Jacobs Bosma

Sara Cornelia Heijkoop-Roggeband

Wim Bus

Johannes Offereins

Tonnis Sebo Havinga

Zuidwolde (gn) ✩ 02-04-1945

Brouwershaven ✩ 20-02-1916

Groningen ✩ 26-03-1967

Den Haag ✩ 22-06-1948

Eenrum ✩ 23-06-1923

Zuidhorn ✝ 06-09-2013

Hardinxveld-Giessendam ✝ 12-03-2014

Hamburg ✝ 24-01-2014

Bad Krosingen (Duitsland) ✝ 01-07-2014

Zwolle/Buitenpost ✝ 02-05-2014

uitvoerder

gemeenteambtenaar

veearts

4

nd In Memoriam

20 november 2014

Wat gebeurt er met de kinderen als beide ouders overlijden? Daniël Gillissen besloot toch maar iets te regelen, en ging met zijn vrouw Magrethe op zoek naar een voogd. Voor het geval dat. Daniël Gillissen beeld Dick Vos

Herman Buikema Groningen ✩ 13-03-1957 Den Haag ✝ 01-12-2013 systeemprogrammeur Luchtverkeersleiding Nederland

Aagje van Rietschoten– de Heer Slikkerveer ✩ 21-05-1925 Bosch en Duin ✝ 17-08-2014 boekverkoopster

Stel, er gebeurt iets Wie zorgt er voor onze kinderen als wij beiden verongelukken? Een jaar of tien geleden vroegen Magrethe en ik ons dat voor het eerst af. We stonden op het punt met het vliegtuig naar Genève te vertrekken – zonder kinderen. Het was zo’n moment van urgentie: stel dat er nú wat gebeurt! Ik weet niet meer precies of we op de valreep nog iets hebben ondernomen. Erover gepraat met vrienden, geloof ik. Daar bleef het bij. Sinds die tijd voel ik latent de drang iets vast te leggen. Het zal onze vijf kinderen maar gebeuren dat ze achterblijven en wij niets hebben geregeld. Toch hikken we ertegenaan. Vanwege het bezoek aan de notaris, maar vooral: wie vragen we hiervoor? Wie wil en kan er vijf kinderen bij hebben? En welk stel sluit het meest aan bij onze levensinstelling? Wie kan onze kinderen in ‘onze geest’ opvoeden? Of mogen we dat eigenlijk niet verlangen? We gaan op zoek naar een voogd. Het moet er een keer van komen.

*** Van het begin af aan zijn vrienden bij ons als eerste in beeld om de kinderen op te vangen. Ze hebben over het algemeen dezelfde leeftijd, hetzelfde levensgevoel, (deels) kinderen in dezelfde leeftijd. De overeenkomsten liggen voor het oprapen. Al betrappen we ons erop dat vrienden die tien jaar geleden als eerste in aanmerking kwamen, nu niet meer boven aan het lijstje staan. We zijn nog goed bevriend, maar door verhuizing valt ons leven minder samen dan voorheen. Dat maakt een even-

Zelf zou ik bij oom L. en tante T. terechtgekomen zijn.

Co de Vries Groningen ✩ 06-05-1935 Groningen ✝ 01-09-2013 hoofdinspecteur Algemeen Voortgezet Onderwijs

tuele overstap voor de kinderen wellicht te groot. Zondagmiddag zitten we met vrienden/overburen J. en A. voor een spontaan snackmoment aan onze picknicktafel. Ik leg onze zoektocht voor. Zij blijken ook niets te hebben geregeld. Toen ze jaren geleden samen een vliegreis gingen maken, spraken ze op weg naar het vliegveld op hun eigen antwoordapparaat nog de boodschap in wie hun dochter moest opvangen voor het geval hun iets zou overkomen. Tal van vragen passeren. Moeten de kinderen bij elkaar blijven? Wie bepaalt waar ze naartoe gaan

als we niets regelen? Wie betaalt verder hun opvang? Moet je zoiets officieel vastleggen bij de notaris of is een getekend briefje in een laatje genoeg? Spontaan biedt vriendin A. aan onze kinderen in huis te nemen. ‘Ze zijn van harte welkom, met alle liefde.’ Een aantrekkelijke optie, vind ik. Samen met een ander bevriend stel in de straat delen we als drie gezinnen veel van ons leven.

*** Een paar dagen later raak ik met een collega aan de praat over het onderwerp. Hij krijgt de voogdij over twee kinderen als zijn broer komt te overlijden. Door zijn uitleg realiseer ik me pas dat de voogd niet per se de zorg voor de kinderen op zich hoeft te nemen. In mijn hoofd spookt nog het idee dat wij een definitief gezin voor hen moeten vinden. Maar ja, het is natuurlijk onduidelijk hoe de wereld eruitziet op het onverwachte moment dat wij beiden overlijden. Is de plek die wij hebben bedacht dan wel de beste? Thuis valt mijn oog opnieuw op de hand die Magrethe enige tijd geleden op de van schoolbordverf voorziene wc-deur tekende. In de hand staan de initialen van onze kinderen met daaronder de tekst ‘Ik leg de namen van mijn kinderen in Uw handen’. Begin november, familiedag in een zwembad. Misschien geen ideaal moment om over overlijden en voogdij te beginnen, maar de broers van mijn vrouw reageren meteen als ik een balletje opgooi. Broer T. blijkt bij de notaris de voogdij te hebben neergelegd bij broer H. Die heeft op zijn beurt nog niets geregeld, maar realiseert zich dat dit nog moet gebeuren. Een Bijbelse opdracht, vindt hij, verwijzend naar koning Hizkia die het advies krijgt gezinszaken te regelen omdat hij gaat sterven. Maar net als bij ons is het tot nu toe blijven liggen. Vader H. mengt zich in het gesprek. Zelf hebben ze voor hun kinderen pas iets geregeld toen Magrethe achttien jaar was. Als oudste van het gezin was zij vanaf dat moment in potentie voogd van haar jongere broers. Regel het gewoon, is zijn advies. Want waar gaan de kinderen heen als je niets regelt? Gaat jeugdzorg ze ergens plaatsen? Hij moet er niet aan denken dat zijn kleinkinderen ergens terechtkomen waar hij ze niet meer kan zien. En, tekent hij erbij aan, zorg dat er geld is. Meteen doet hij de toezegging te willen bijspringen als zich ooit zoiets voordoet. En ook dat mogen we vastleggen. Liever zelfs. Lachend: ‘Als ik aan het dementeren ben, krijgt de voogd niks.’

*** Ik stuur een mailtje naar onze financieel adviseur met de vraag of er geld overblijft als wij overlijden. Daarna google ik wat op termen als ‘overlijden ouders’. Ik kom op sites van notarissen en advocaten en op pagina’s met antwoorden van de overheid en de kinderbescherming. Als ouders niet hebben vastgelegd door wie zij de kinderen willen laten opvoeden na hun dood, neemt de rechter een besluit, meldt rijksoverheid.nl. Bij die beslissing wordt de familie betrokken. Uit de gegevens en een telefoontje met rechtbank Midden-Neder-

Annie van Alteren-Hartzema

Bep Pleijsier

Martha Japenga

Elizabeth Openneer-Hamelink

Jan Huisman

Baflo ✩ 05-09-1928

Kampen ✩ 10-07-1922

Pieterburen ✩ 22-01-1940

Zaamslag ✩ 09-11–1918

Dalfsen ✩ 27-10-1931

Apeldoorn ✝ 16-04-2014

Zwolle ✝ 13-10-2013

Heerjansdam ✝ 18-06-2014

Hoek ✝ 30–03-2014

Drachten ✝ 18-10-2013

huisvrouw

opzichter Philips

coupeuse

5

nd In Memoriam

20 november 2014

met ons de kosten voor het levensonderhoud van de achtergebleven kinderen dragen, zegt Bakker.

*** Via de Whatsapp-groep met mijn broers en zussen vertelt schoonzus S. dat de voogdij in het testament van haar en broer J. nog openstaat. Net als wij vindt ze de overeenkomst in levensinstelling belangrijk. Over de keuze tussen vrienden en familie verwoordt ze precies wat wij ons in toenemende mate realiseren. ‘Mijn schoonzusje is na de dood van haar ouders bij haar oom en tante terechtgekomen. Die kennen natuurlijk de hele levensgeschiedenis van haar ouders van nabij. Wat weer fijn is nu er kleinkinderen zijn die (straks) gaan vragen wie hun andere opa en oma waren. Met vrienden gaat die geschiedenis vaak minder ver.’ Bij mijn eigen ouders waren voor ons als kinderen in eerste instantie vrienden in beeld, maar dat wilde mijn moeder niet, vertelt ze. ‘Vrienden kun-

Bij de notaris beginnen de prijzen bij tweehonderd euro.

land wordt duidelijk dat de Raad voor de Kinderbescherming als eerste in beeld komt als ouders wegvallen. Ik bel met woordvoerder Richard Bakker. Rond de vliegramp met de MH17 moest voor een aantal kinderen een oplossing worden gevonden. Uit zijn relaas blijkt dat de Raad zich zeer terughoudend opstelt. Niks kinderen in pleeggezinnen als er niets is geregeld. Alles is erop gericht een oplossing binnen de familie te vinden. ‘Dat is het eerste milieu van een kind’, legt Bakker deze keuze uit. ‘Een broer of een zus kan vaak goed vertellen wat voor een personen de ouders zijn geweest. Voor kinderen is dat erg belangrijk.’

De familie krijgt – als er niets is geregeld – carte blanche om een oplossing te vinden. De rechter komt pas in beeld om iemand als (tijdelijk) voogd aan te stellen of om een wijze beslissing te nemen als de familie ruziet over een oplossing. De Raad voor de Kinderbescherming doet dan een onderzoek en adviseert de rechter. Financieel komt de opvang volledig voor rekening van degene die de kinderen in huis neemt. Of de kinderen moeten onder toezicht van een instelling komen. Dan wordt de opvang gezien als pleeggezin en is het mogelijk de daarvoor geldende vergoeding te krijgen. Ideaal is die situatie natuurlijk niet. Wat ook gebeurt, is dat families gezamenlijk

nen verhuizen, waardoor banden verwateren. Familie blijft altijd familie.’ Zo zou ik bij oom L. en tante T. terechtgekomen zijn. Een beetje stuntelig breng ik bij het avondeten met de kinderen het onderwerp ter sprake. Je wilt toch voorkomen dat je kinderen ‘s avonds niet kunnen slapen omdat ze zich iets te precies gaan voorstellen hoe het is om zonder ouders door het leven te gaan. Magrethe vindt betere woorden. We willen naar vriendin A., roepen de kinderen in koor. Gewoon thuis blijven wonen met zorg van de twee bevriende gezinnen om hen heen. Dat zien ze wel zitten. En dan in het weekend naar familie. Of helemaal naar oom P., broer van Magrethe. Of eventueel naar opa en oma. Zoons S. (6) en P. (8) haken al snel af en zitten met dochter N. (2) onder de tafel. Dochter Z. (12) en zoon S. (11) zeggen verstandige dingen. ‘Als je vijf kinderen in huis krijgt, gaat ook je eigen leven helemaal anders. Daar moet je wel voor kiezen.’ En: ‘Als kinderen ook nog moeten verhuizen, dan krijgen ze heel veel emoties in één keer. Je moet niet alles meteen veranderen.’

Gelukkig dat kinderen vanaf twaalf jaar officieel mogen meepraten. Laat de voogd vooral goed naar hen luisteren. Dat helpt ongetwijfeld om de beste oplossing te vinden.

*** Een paar dagen later nemen Magrethe en ik op de bank ten slotte de mogelijkheden door. Een ideale oplossing moeten we uit ons hoofd zetten, benadrukt ze. ‘Er is geen “ideaal”, want de situatie is met ons overlijden niet ideaal.’ Door het onderwerp met allerlei mensen te bespreken, is al veel gewonnen. We weten dat familie en vrienden zich hoe dan ook voor onze kinderen zullen inzetten. De laatste handeling is de beslissing vastleggen. Een notaris hebben we daarvoor niet per se nodig. Sinds april kunnen ouders voor een minimaal bedrag in het gezagsregister van de rechtbank vastleggen wie na hun overlijden over de kinderen beslist. Kosten: € 12,50 per kind om precies te zijn; bij de aanmelding moet namelijk een originele geboorteakte worden gevoegd, verkrijgbaar bij de gemeente. Bij de notaris beginnen de prijzen voor het vastleggen van voogdij bij tweehonderd euro. Meer dan ik had gedacht is in deze zoektocht familie in beeld gekomen. De opmerkingen daarover van de Raad voor de Kinderbescherming en schoonzus S. overtuigden ons. Biologisch gezien herkennen kinderen meer van familie dan van vrienden. Mogelijk voelen ze zich daardoor sneller thuis bij familie. Al zullen we vastleggen dat de voogd nadrukkelijk met vrienden in gesprek gaat over wat zij denken dat goed is voor onze kinderen en hen als opvang niet uitsluit. Vrienden van ons spelen nu een belangrijke rol in het leven van de kinderen. Ze dragen bij aan hun opvoeding en het is mooi als daar iets van blijft bestaan doordat de kinderen bijvoorbeeld regelmatig een weekend komen logeren. De familie van Magrethe lijkt op dit moment in het geval van noodgedwongen opvang over de meeste gezamenlijke veerkracht te beschikken. Maar wie van de broers moet dan de voogdij ontvangen? De een heeft veel kinderen, de ander verhuist veel voor zijn werk, de derde woont in het buitenland en de vierde is net getrouwd. De voogdij neerleggen bij een van de ouders lijkt daardoor het meest logisch. Ze hoeven niet daadwerkelijk de opvang te doen, maar kunnen het speelveld overzien en naar gelang de situatie handelen. En als dochter Z. achttien jaar is, wijzen we haar aan. Wij kunnen nu met een gerust hart samen op pad. Verder dan dit hoeven wij niet over ons graf heen te regeren. Het wordt hoog tijd voor een vliegreis met z’n tweeën. ■

Heleen van Esch- Bakker

Riek Ferkranus-Bos

Dirk de Jong

Margreet Braakman-Olsman

Marije Bergsma

Zwijndrecht ✩ 10-07-1953

Groningen ✩ 14-04-1929

Blija ✩ 02-12-1943

Ommen ✩ 19-05-1974

Assen ✩ 03-04-1996

Zwijndrecht ✝ 02-02-2014

Hoogeveen ✝ 29-12-2013

Drachten ✝ 04-09-2013

Zwolle ✝ 22-04-2014

Assen ✝ 27-04-2014

zakenvrouw

boekhouder

verzorgende

6

nd In Memoriam

20 november 2014

Rick Timmermans

Arjen van Groos Arjen van Groos was 51 jaar toen alvleesklierkanker in zijn toekomst sneed. Hij leefde, na de diagnose, nog precies een jaar en een dag. Maar voor hem was dat geen reden voor woede en opstand. Hij kende de God die zijn leven leidde en kon daarom aanvaarden jong te moeten sterven. Voor hem was de essentie van leven altijd de eer van God geweest. En als Gods eer betekende te moeten sterven, dan was dat goed. Dat Godsvertrouwen doorweefde zijn leven. Na een studie levensmiddelentechnologie ging hij dan ook theologie studeren. Hij wilde niet elke dag thuiskomen met verhalen over melkpakken, hij wilde het kunnen hebben over God. Hij werd predikant. Diende drie gemeenten. Maar het predikantschap vond hij niet heel belangrijk. Er waren voornamere dingen: vader zijn, broer zijn, golfmaatje zijn en bovenal echtgenoot zijn. Om Gods zaad te zaaien had hij de kansel niet per se nodig. Dat deed hij ook bij de kapper of in een gesprek met de buurman. Je kon met hem over alles praten, maar de essentie was nooit ver weg. In de kerk was hij soms scherp. Hij liet mensen graag nadenken door te prikkelen. Tijdens catechisatie bijvoorbeeld, als jongeren zeiden niet aan seks voor het huwelijk te doen. ‘O nee?’, zei hij dan. ‘Tongzoen je dan ook met je vader? Niet? Is dat dan toch misschien seks?’ Hij liet ballonnetjes op. Maar kon onderwerpen ook laten rusten als zijn gemeente er nog niet rijp voor was, bijvoorbeeld toen hij in de kerk een cursus christelijke meditatie wilde beginnen. Het ging immers niet om hem en zijn ideeën. Toen de kanker zijn energie steeds verder uitholde, ging hij meer begrijpen van het lijden van Jezus. ‘Jezus kwam tot zijn heerlijkheid langs een weg van afbraak. En dat is ook de weg voor zijn leerlingen’, schrijft hij in zijn afscheidsbrief. ‘Zo heb ik in het afgelopen jaar mijn lijden en sterven leren aanvaarden. Maar dat niet alleen. De Heer Jezus heeft dit lijden ook gebruikt om de band met mij aan te halen… Ik wist al dat Christus mijn enige troost was in leven en sterven, maar nu heb ik het tot in mijn botten mogen ervaren.’ Een paar uur voor de laatste ademtocht keek hij zijn geliefden voor de laatste keer een voor een aan. Ze stonden rond zijn bed. Daarna werd hij in slaap gebracht en ging zijn leven geruisloos over in de grootheid van God. ■

Bert de Rijke Leusden ✩ 18-07-1936 Almkerk ✝ 20-07-2014 technisch ambtenaar bij de energiemaatschappij te Utrecht

Geboren te Goirle op 1 maart 1962 Beroep: predikant Overleden op 15 juni 2014 te Spijkenisse

Hanny Dijkstra-de Vries Monster ✩ 02-01-1958

Hugo de Bruijne

Gea Groeneveld-Geertsema Eline Groeneveld, het tweejarige dochtertje van Gea en Johan Groeneveld uit Bodegraven, weet het zeker. Mama is bij de Here Jezus. Net zoals ze in haar peuterlogica ervan overtuigd is dat mama slaapt, omdat ze moe is. Op 6 juli stierf Gea Groeneveld (34) aan kanker. Inderdaad, vol zekerheid dat God haar genadig was en dat ze ook in het sterven in zijn handen was. Ze had aan de dirigent van het black gospelkoor, waar ze tot drie weken voor haar sterven nog de repetities bijwoonde, gevraagd of het koor wilde zingen op haar begrafenis: ‘My life is in Your hands’. Zo bezien keek ze wel uit naar haar sterven, na drie jaar van spanning, angst en verdriet. Maar Eline zou ze niet zien opgroeien, geen eerste schooldag, geen moeder-dochterervaring als ze zou gaan trouwen. Dat was bijna ondraaglijk. Ze besprak met Johan de toekomst van het meisje. Wat een goede opvoeding zou zijn, dat ze pianoles zou kunnen gaan volgen. Op een bruiloft in de familie (zie foto) zouden ze voor het eerst vertellen dat ze een kindje verwachtten. Ze straalde en was opgetogen. Dat blije hoorde toch al bij Gea. Ze zorgde als vanzelf voor anderen, ook in haar werk. Op het moment dat iemand aan koffie dacht, had zij die al gezet. Ze was een vrolijke sfeermaker. Positief en nuchter. Ook toen na vijf maanden zwangerschap bleek dat ze borstkanker had, er chemokuren volgden, haar haren uitvielen en de roze wolk werd verdreven, bleef ze strijdlustig en onbevangen toeleven naar de bevalling. Een operatie en nieuwe kuren volgden. Haar lymfeklieren bleken schoon, maar de scans verzwegen dat het bloed de kankercellen naar haar hoofd had gestuurd, waar hersentumoren voor uitval zorgden. Zij en Johan deelden die drie jaar veel, ook in geloofsvertrouwen, maar op een gegeven moment was alles wel gezegd en kon ze hele periodes verstild doorbrengen. Twee woorden op een avond. Nadat aan het zware, schokkerige ademhalen op haar sterfbed een einde was gekomen, en een drukke week van meeleven en begraven was afgerond, bleven Johan en Eline achter in een leeg huis. Na drie jaar angst en spanning over wat hem te wachten stond, wist hij even niet hoe het verder moest. Gelukkig heeft een peuter ritme en regelmaat nodig. Ze zijn begonnen met opbouwen van hun leven, wetend hoe Gea daarover had gesproken en gefantaseerd. ■

Drachten ✝ 09-01-2014 tot 1989 praktijkbegeleidster in verpleeghuis de Wijngaard, daarna huisvrouw en vrijwilligerswerk

Kornelis Holthof Bedum ✩ 06-02-1920 Ten Boer ✝ 28-08-2013 medewerker eerste uur van uitgeverij de Vuurbaak

Geboren te Groningen op 1 april 1980 Beroep: verzorgende Overleden op 6 juli 2014 te Bodegraven

Annie Snip–Benedick

Eize Stamhuis

Elly van der Linden

Hendrikje Koelewijn-Heinen

Johannes Albertus Jutstra

Hoogezand ✩ 01-03-1909

Loppersum ✩ 29-05-1935

Gorkum ✩ 02-04-1926

Spakenburg ✩ 11-07-1931

Daarlerveen ✩ 25-05-1931

Groningen ✝ 11-03-2014

Apeldoorn ✝ 19-02-2014

Amsterdam ✝ 27-06-2014

Spakenburg ✝ 07-03-2014

Daarlerveen ✝ 29-10-2013

technisch ingenieur

zendelinge op de Filippijnen

7

20 november 2014

nd In Memoriam

Niek Stam beeld Niek Stam

Letterlijk tussen de kisten opgegroeid Wibo van Kampen (35) uit Tiel runt sinds 1997 met zijn broer het familiebedrijf Van Kampen Uitvaartzorg. ‘Toen ik op mijn twintigste het uitvaart- en middenstandsdiploma kreeg, was ik de jongste begrafenisondernemer van Nederland. Ik ben letterlijk tussen de kisten opgegroeid. Mijn vader heeft de zaak opgebouwd, naast het huis waar ik nu zelf woon. Het vak heeft voor mij altijd vertrouwd gevoeld. Op mijn zeventiende vond er in Kerk-Avezaath een geruchtmakende moord plaats. Omdat mijn vader en broer al druk waren, ging ik er met een collega heen met de rouwwagen om de lichamen op te halen. Dat soort dingen. Maar wennen doet de dood nooit. Bijvoorbeeld bij een ongeluk, een botsing met de trein, of een lijkvinding van iemand die al weken ligt. Dan is het: verstand op nul en werken. Als jongen heb ik ze op de brancard zien liggen, kinderen uit Tiel die omkwamen bij een brand. Als uitvaartverzorger moet je een bepaalde nuchterheid hebben. Daar huren mensen je voor in. Maar helemaal onbewogen zijn kan ook niet. Je mag best toestaan dat het je raakt. Dat gebeurt me ook wel regelmatig. Vooral als er een kind begraven wordt. Dan moet ik tijdens de plechtigheid soms wel even slikken. Dat zie ik niet als onprofessioneel. Integendeel. Maar wat dacht je van ouderen? Er was een oudere man die ik begroef. Dan heb je een mooi leven gehad, zeggen ze. Maar die vrouw, net weduwe, werd door de kinderen meteen maar even uit huis geplaatst. Dat doet ook wat met mij. Na zulke plechtigheden ben ik blij dat ik af en toe even lekker kan uitwaaien op de motor. Ik neem m’n werk niet mee naar huis, ondanks dat ik er vlakbij woon. Anderzijds is je leven er wel mee verweven. Het is onregelmatig werk. Je moet altijd beschikbaar zijn. Dat is nu eenmaal zo bij dit vak. Gelukkig sta ik er niet alleen voor. Met mijn broer Albert deel ik de bereikbaarheidsdiensten. Hij doet verder vaak de verzorging en het wassen, ik doe meer het regelen en uitvoeren van de plechtigheid. Mijn vader van 72 is ook altijd beschikbaar om bij te springen. Ik heb het beroep in de afgelopen jaren wel zien veranderen. Er zijn veel mensen op de markt die met dit beroep starten omdat ze een gat zien dat door de bestaande ondernemers niet wordt gedekt. Maar men vergeet nogal eens dat dit echt een vak is. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in hoe je met een overledene omgaat. We zien het weleens bij andere rouwcentra. Als uitvaartondernemer kijk ik dan altijd even hoe het lichaam erbij ligt. Wat je soms aantreft: boordjes niet goed, stropdas scheef, mond open, oogleden die niet helemaal dicht zijn. Terwijl het daar nu juist om draait: dat de overledene er goed bij ligt. Daar moet je alles van weten. Iemand kan wel overleden zijn, maar ook dan kun je hem verzorgen. Of je hoort dat er gezegd wordt: laat de kist maar dicht, want de overledene is niet goed meer te zien. Na een ongeluk bijvoorbeeld. Toen dat bij vrienden van mijn ouders gebeurde, heeft mijn vader toestemming aan de familie gevraagd om de lichamen toch te mogen zien. Ze hadden dat echtpaar gewoon onder het bloed in de kist gelegd en er niet meer naar omgekeken. Mijn vader en broer hebben toen zelf de man en vrouw gewassen en toonbaar gemaakt. Daar was de familie achteraf zo dankbaar voor. Zulke dankbaarheid geeft de meeste voldoening. Dat je de familie door jouw verzorging echt iets kunt geven. Bij ons is veel ruimte voor wensen van mensen. Niets is te gek zolang het maar binnen de wet blijft. Zoals die kunstenaar die in zijn eigen oude Mercedesbus naar het graf gereden wilde worden. Of dat jongetje van vier van wie de vader bij motorclub Satudarah zat. Hij lag op een open pick-uptruck, met een hele colonne motorrijders eromheen; zeer indrukwekkend. Over het leven na de dood heb ik niet zo veel gedachten, al denk ik wel dat er iets zal zijn. Het geloof zegt mij persoonlijk weinig. Ik zeg altijd: wat je zaait, moet je oogsten. De hoop die uit het geloof spreekt, is natuurlijk wel mooi. En als mensen dat graag willen, kan ik ook een gebed met hen doen.’ ■

Geert André

Henk Koster

Frederik Hollander

Jan Willems

Heleen Griffioen-van Oord

Harderwijk ✩ 29-01-1959

Groningen ✩ 26-10-1938

Valthermond ✩ 23-12-1931

Bergentheim ✩ 06-03-1920

Rotterdam ✩ 29-09-1966

Lelystad ✝ 01-10-13

Groningen ✝ 23-08-2013

Emmen ✝ 17-11-2013

Hardenberg ✝ 09-10-2013

Amersfoort ✝ 22-12-2013

medewerker AKU Emmen

trainer en pastoraal werker

8

nd In Memoriam

20 november 2014

De dood beneemt ook de levenden vaak de adem. Wat kun je nog zeggen tegen iemand die in deze afgrond staart? Vijf voorzichtige adviezen bij het condoleren. Rien van den Berg beeld novum, ap, nd

Spreken is goud – Albertus Jacobus Leyenhorst Amersfoort ✩ 04-02-1932 Armstrong, Vernon, BC, Canada ✝ 30-10-2013 agrariër

Gezina Willempje Sander-van der Veen

‘Gefeliciteerd’ zeggen in plaats van ‘gecondoleerd’ is het probleem niet. Sterker nog: misschien is dat wel het meest onverdachte blijk van medeleven. Het toont namelijk aan dat je zelf geraakt bent door het overlijden. Zo geraakt, dat je de uitdrukkingen verhaspelt. Het echte probleem zit veel dieper. Stel het je voor. De condoleance is begonnen. De aula of de bijzaal van de kerk is gehuld in gedempt licht. Tien, twintig handen verder staat de door verlies getroffen familie, en jij denkt: wat moet ik zeggen? Allerlei opties schieten door je hoofd. Wat zeg je? Of: je staat in de boekwinkel voor het kaartenrek. Wat zoek je uit? Een neutrale kaart? Een kaart met een Bijbeltekst? Onvermijdelijk komt het moment dat je de pen op het papier moet zetten. Eerst het adres van de familie maar eens even, dan staat er alvast wat. En dan je eigen naam, maar daarna is het onontkoombaar: wat schrijf je?

Loppersum ✩ 19-01-1919 Slochteren ✝ 05-08-2014

Bij een open wond volstaat een pleister niet.

Gerrit Jan Roebers

Zeven dagen en zeven nachten bleven ze naast hem op de grond zitten zonder iets tegen hem te zeggen, want ze zagen hoe vreselijk hij leed. Job 2:13

Wie veel vrienden heeft, raakt snel geruïneerd, een echte vriend is meer waard dan een broer. Spreuken 18:24

1. Zwijgen is zilver

2. Jij & de ander

Echt. Zwijgen is helemaal niet erg. De vrienden van Job zeiden allerlei goedbedoeld kwalijks, maar ze begonnen prachtig: ze zochten Job op in zijn ellende en erkenden de diepte daarvan. Door te zwijgen. Een handdruk – of zelfs een omhelzing – zonder woorden kan precies dat tonen: dat je iemand in zijn verdriet niet alleen wilt laten. Je zwijgen is dan een uiting van respect voor wat de ander overkomen is: jij wilt op geen enkele manier inbreuk doen op dat verdriet. Weet je niets te zeggen? Durf dan te zwijgen, als je een hand geeft. Durf het op de condoleancekaart bij je naam te laten. ‘Heb je wel eens iemand gezien die altijd met zijn woorden klaarstaat?’, vraagt de Spreukendichter. ‘Voor een dwaas is er meer hoop dan voor hem.’ Iemand die altijd praat, praat namelijk meestal over zichzelf. Voor wie wil meeleven met iemand in de rouw, is regel A tot en met Z: luister. Toon echte aandacht voor de ander en het verdriet waarin die zit.

Zwijgen kun je als je niet dicht genoeg bij iemand staat, en als je juist héél dicht bij iemand staat. Maar wat je kunt zeggen, hangt echt van je relatie af. Als je elkaar oppervlakkig kent, volsta dan met een eenvoudig ‘Van harte gecondoleerd’. Er zijn zegt genoeg. Besef wie je de hand schudt en maak verschil. Vaak is er een betrokkene of een stel in de rij voor wie jij speciaal komt. Houd het bij de andere mensen in de rij kort. Er staan achter jou mensen te wachten. Ga zelfs niet aan elke nabestaande uitleggen wie je bent – tenzij je dat gevraagd wordt, natuurlijk. Wees bovendien wie je bent. Ga niet doen alsof je goede vrienden bent omdat het moment zo heftig is. Gedraag je ook niet vromer. Wie rouwt, heeft behoefte aan echtheid, aan mensen uit één stuk. Als je de arm om iemand heen slaat, wees dan een vriend. En als je zegt ‘ik bid voor je’, bid dan.

Gerner ✩ 05-06-1930 Dalfsen ✝ 09-08-2014 vertegenwoordiger

Annie Moes-van der Berg

Femmigje Drost-Altena

Freerk Veenstra

Jan Pimmelaar

Susanna Rademaker-Cannegieter

Hoogkerk ✩ 19-01-1953

Zwolle ✩ 03-09-1924

Marum ✩ 30-04-1925

Wagenborgen ✩ 16-12-1923

Scheemda ✩ 02-08-1911

Groningen ✝ 18-02-2014

Zwolle ✝ 21-11-2013

Meppel ✝ 26-04-2014

Schildwolde ✝ 30-01-2014

Slochteren ✝ 31-07-1914

deurwaarder

landbouwer

verkoopster textielzaak

9

20 november 2014

nd In Memoriam

ja, echt

Eerder had ik slechts over u gehoord, maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd. Job 42:5

Er is een tijd om te zwijgen en een tijd om te spreken. Prediker 3:7b

Zolang ik zweeg, teerden mijn botten weg, kreunend leed ik, de hele dag. Psalm 32:3

3. Jij, de ander en de Ander

4. Voel het moment aan

5. Spreken is goud

De bekendste spagaat voor een christen is deze: je zou willen troosten. Er is perspectief, wij rouwen niet zoals mensen rouwen die geen hoop hebben, zegt de Schrift. Sterker nog: als er geen perspectief is over de dood heen, heeft het geloof niets te betekenen. Maar God ter sprake brengen, vergt evenwichtskunst. Een Bijbeltekst kan een pleister op een wonde zijn. Maar bij een grote open wond volstaat een pleister niet. Ook hiervoor geldt: wees je bewust van je relatie met de rouwenden. Is het iemand die dicht bij je staat, dan mag en kun je meer zeggen dan wanneer iemand verder af staat. Wat je wilt zeggen is dan namelijk geborgen in de relatie die je hebt. Je kunt later doorpraten, verhelderen, aanvullen… en eventueel sorry zeggen als je de situatie verkeerd aanvoelde. Als je elkaar minder kent, is het wijs ook minder te zeggen. Het breekpunt in het boek Job is het moment dat Job God écht leert kennen. Als hij in Gods ogen heeft gekeken, Gods hart heeft ontdekt, komt er een begin van heling. God kan alles tegen Job zeggen, omdat Hij alles voor Job is. En inderdaad: als je vanuit je relatie met de ander en de Ander echt God ter sprake durft te brengen, doe dat dan vrijmoedig. Want de enige echte troost is de troost die van boven komt.

Wie een rouwende ontmoet, ontmoet hem in een uitermate geconcentreerd moment in de tijd. Het maakt voor de rouwdrager verschil, of de klap van het nieuws vers is, of dat de begrafenisliturgie al is samengesteld, of dat de begrafenis achter de rug is. Het kan bijvoorbeeld een groot verschil maken als er een zondag zit tussen het overlijden en de begrafenis. Maar ook dan geldt dat iedereen zijn eigen proces doormaakt, zijn eigen route aflegt. Elke rouw is persoonlijk, en dus anders. Wees je bewust van het moment (regel A tot en met Z was immers: luister).

De dichteres Vasalis schreef dit vers: Verdriet kit al mijn krachten samen zodat ik roerloos word als steen. Mijn hele leven wordt materie, een ondoordringbaar, star mysterie o, sla de rots, opdat ik ween. Vooral na de begrafenis kan een periode van stilte invallen, waarin de leegte keihard toeslaat, terwijl de omgeving van de rouwende het volle leven weer oppakt. De rouwende kan zomaar het gevoel krijgen dat zij zwijgen moet, en doorbijten – terwijl het gemis juist dan in volle hevigheid toeslaat. Bied de rouwende je hart aan, en je oren. Wees degene tegen wie hij spreken kan. Laat jouw zwijgen het zilver zijn. Als de ander mag spreken, is dat goud waard. ■

Evert Jan Vos

Albert Mulder

Trijntje Slager-Vellema

Joost van den Herik

Arend ten Kleij

Enschede ✩ 17-10-1930

Schuinesloot ✩ 09-09-1922

Blija ✩ 19-08-1927

Rotterdam ✩ 09-05-1921

Lemelerveld ✩ 30-09-1934

Hardenberg ✝ 17-01-2014

Gramsbergen ✝ 13-01-2014

Baflo ✝ 29-09-2013

Capelle aan den IJssel ✝ 26-04-2014

Lemelerveld ✝ 11-01-2014

hoefsmid

boerenknecht/bouwvakker

vertegenwoordiger

veehouder, melktankchauffeur

10

nd In Memoriam

20 november 2014

advertenties

Begrafenisonderneming Stam Voor verzorging van begrafenissen in de gehele Alblasserwaard, Drechtsteden en omstreken

De uitvaartondernemer die werkt zonder marges en provisies. Ik ben geen verkoper, ik ben dienstverlener. Ik ben er om u te begeleiden en te helpen in het moeilijke proces dat het regelen van een uitvaart meestal is.

Persoonlijk Betrokken Respectvol

Dat doe ik op een persoonlijke en informele manier. Niet afstandelijk en met een uitgestreken gezicht, maar gewoon van mens tot mens, zoals ik ben, geïnspireerd door Gods liefde. Dat werkt het beste, voor u en voor mij.

Molenstraat 153 2961 AK Kinderdijk

Dag en nacht bereikbaar op 033 - 475 00 45 Hans Meijerink [email protected]

www.meijerinkuitvaartzorg.nl പപAchter de Kamp 37, 3811 JD Amersfoort

Aula Schoonenburg

078-6919005 www.jacstam.nl

Nieuw-Lekkerland

GEDENK DEN S A BB AT DAG , DAT GI J DIEN HEIL IG T.

Hoe lief is u

de dag des HEEREN? Allerlei wetgeving in ons land heeft er mede toe bijgedragen dat de zondag meer en meer als een gewone dag wordt gezien. Nog afgezien van het feit dat deze dag met sport en spel door miljoenen in ons land wordt doorgebracht. Heeft u dat nog iets te zeggen? Of zijn wij het zo gewoon gaan vinden dat we onze schouders er maar over ophalen en daarmee zeggen: ‘Er is toch niets meer aan te doen...?’ Het is onze dure plicht om de dag

ering van de Zond

ag sr

DOELSTELLING: a e Zond gsheiligin

ndse Vereni gin derla g

d vor

nd te

g

Ne

e tb

us

to

des HEEREN waar te nemen zoals de HEERE het Zelf ingesteld heeft in Zijn Woord.

U kunt bij on s deurstickers bestellen tegen lectuu rverspreidin g op zondag. Ook sturen wij u graag ons jaar verslag toe.

Doel van de vereniging is met ernst te streven naar de bevordering van de zondagsrust en zondagsheiliging, zoals dat in Gods woord geboden wordt. Word vandaag nog lid en geef zo blijk dat u de doelstelling van de vereniging onderschrijft en de zondagsrust en zondagsheiliging u alles waard is. Al vanaf 1 euro per jaar bent u lid van onze vereniging! U kunt zich opgeven via [email protected] of door te bellen naar (0317) 61 43 98. Ons kantoor is bereikbaar op werkdagen tussen 9.00 en 16.00 uur.

Fred. v.d. Paltshof 15 • 3911 LA Rhenen • T (0317) 61 43 98 • F (0317) 61 60 44 • E [email protected] • NL98 INGB 0000 8786 28

MAAK HET VERSCHIL

Nu en later

een iopië kan na Safiya uit Eth aalt van str Ze n! weer zie staaroperatie kleinkinderen r haa ze geluk wanneer armen sluit. weer in haar

Er zijn momenten in het leven dat je even wordt stilgezet. Dat gebeurde dertig jaar geleden bij oogarts Dr. Martien Cozijnsen. Om gezondheids-

voor deze kwetsbare kinderen. Hij had niet kunnen vermoeden dat zijn toenmalige beslissing ook vandaag de dag nog van grote betekenis is. Stichting LIGHT FOR THE WORLD verzorgt jaarlijks

redenen moest hij zijn goedlopende praktijk

meer dan 14.000 oogoperaties en zorgt ervoor dat ruim 4.000

LEGAAT VOOR OOGZORG

kinderen met een handicap aangepast onderwijs kunnen volgen. De Bijbelse oproep in Matteüs 25 is nog steeds de grondslag voor alle activiteiten.

De heer Van W. uit Bilthoven werkte acht jaar voor een

sluiten. De periode daarna werd een zoektocht naar een zinvolle nieuwe invulling in zijn leven. In Thailand werd hij geconfronteerd met de erbarmelijke omstandigheden waarin blinde kinderen leefden. Zij werden weggestopt en kregen niet de kans om naar school te gaan. Dit maakte diepe indruk op hem. Dr. Cozijnsen besefte dat hij het verschil kon en moest maken

voor bestrijding van vermijdbare blindheid voor inclusie van mensen met een handicap

handelsmaatschappij in Ethiopië. Na uitvoerige gesprekken met een lokale oogarts nam hij LIGHT FOR THE WORLD op

Ook u kunt heel concreet het verschil maken voor mensen met een handicap in Afrika en Azië. Een schenking bij leven of bij testament kan een goede invulling zijn van uw persoonlijke wensen.

IBAN NL10 INGB 0000 0001 31 www.lightfortheworld.nl

in zijn testament. Dankzij dit legaat is het oogzorgprogramma in Ethiopië voor de komende drie jaar verzekerd!

11

20 november 2014

nd In Memoriam

Hugo de Bruijne

Jessica Schaaij Al trappelend met haar beentjes werd ze geboren. Dat had niemand verwacht, zeker de artsen niet, die rekenden op een levenloos kindje. Op maandag 10 februari van dit jaar kwam Jessica Schaaij ter wereld, na 25 weken zwangerschap, heel klein – als je haar beentjes strekte 29 cm. Maar zo kwetsbaar als ze was, ze had Cornelis en Doritha papa en mama gemaakt, die daar lang op hadden moeten wachten. En vervolgens bleek het ook nog een dapper meisje, dat zelfstandig begon te ademen, al moest er wel snel zuurstofhulp bij komen. Op de echo was een paar weken eerder gebleken dat ze te weinig voeding via de navelstreng kreeg. Vanwege zwangerschapsvergiftiging werd Doritha met 23 weken opgenomen. Snel gingen ze op zoek naar een naam. Jessica! God ziet, betekent dat. Cornelis legde zijn hand op de buik van zijn vrouw en Doritha voegde haar hand daarbij. Toen schopte hun dochter weer, voor het eerst na lange tijd, alsof ze wilde zeggen dat ze er nog was. Al snel na de geboorte koelde ze af en moest ze worden geholpen in de couveuse. Je moest onder dekentjes door kijken om een glimp van haar te zien. Jessica deed het goed! De beloning was dat ze van de beademing af mocht. Twaalf uur hield ze dat vol, toen was er weer een ander type beademing nodig. Op woensdagavond deed ze het zo goed dat haar ouders lang bij haar bleven, trots en genietend, kletsend, haar aanrakend door de gaten in de couveusewand. Een uur of zeven later bleek het leventje toch af te lopen en werden haar ouders gewekt. Huilend en biddend stonden ze bij de couveuse: mag er een wonder gebeuren, hoeft ze niet te lijden? Helemaal aan het einde legde Cornelis haar bij Doritha en stierf ze vredig. Ze mochten haar wassen, in bad doen, met olie insmeren, de haartjes borstelen, voet- en handafdrukken maken. Het ziekenhuis zorgde dat er mooie foto’s werden genomen. Daarna volgde de dag van de begrafenis. Haar ouders waren met z’n tweeën toen ze haar thuis vanuit een mandje in het kistje legden en dat afsloten. Met het kistje in de kinderwagen liepen ze met een kleine groep mensen naar het graf. Cornelis legde het kistje erin. Thuis hebben ze daarna nog een fotoboek gemaakt: ‘Boek voor Jessica’. ‘Eens zullen we samen zingen tot Gods eer’, staat erin geschreven. ■

Johanna Pieternella Wilhemina Oggel Axel ✩ 16-09-1915 Axel ✝ 22-03-2014 leerkracht basis- en speciaal onderwijs

Geboren te Veldhoven op 10 februari 2014 Overleden op 13 februari 2014 te Veldhoven

Harco Ploegman

Cor van Esch

Helen Grace Meima-van der Noord Na een slopend ziekbed van zeven jaar overleed Helen Grace vorig jaar oktober op 85-jarige leeftijd. Haar man Jaap mist haar nog elke dag. Maar hij is ook dankbaar. Samen met zijn van oorsprong Amerikaanse vrouw Helen Grace en zijn acht kinderen woonde Jaap Meima tijdens zijn werkzame leven in meerdere landen, waaronder Curaçao, Venezuela, Brazilië, en Canada. ‘Ik heb m’n hele leven, in diverse commerciële functies, voor de KLM gewerkt. Dat vele reizen en steeds verhuizen van land naar land was voor mijn vrouw wel moeilijk. Zij heeft veel gedaan aan de opvoeding van de kinderen en heeft ons gezin altijd draaiende gehouden. Soms was ik langdurig weg. Achttien jaar hebben we in het buitenland gewoond. Steeds nieuwe talen leren was niet gemakkelijk. Toen we terugkwamen in Nederland heeft mijn vrouw maatschappelijk werk gedaan op verschillende plekken.’ Vorig jaar oktober overleed Helen Grace. ‘Mijn vrouw leed aan een zeldzame ziekte, waardoor ze steeds verder achteruitging en uiteindelijk dement werd.’ In het jaar dat volgde, overleden ook een dochter en een kleindochter van hem. Toch is Meima niet bitter geworden. ‘Het was een zwaar jaar, maar mijn geloof in God houdt me staande. Het leven is wel moeilijker geworden en ik heb een zware dip gehad. Maar God geeft me steeds weer kracht. Ik ben dankbaar voor elke dag die ik nog krijg.’ Meima omschrijft Helen Grace als ‘een liefdevolle echtgenoot en gelovige vrouw’. ‘We hebben altijd een goed huwelijk gehad. Ze was een fijn persoon om mee om te gaan. Ze was zorgzaam en ze had interesse voor iedereen. Ook had ze een brede belangstelling. Doordat we in verschillende landen hebben gewoond was ze internationaal georiënteerd. Ook was ze kerkelijk altijd actief.’ Helen Grace had een grote liefde voor bloemen. Meima: ‘Bloemen waren haar lust en haar leven. “Een huis zonder bloemen is geen huis’’, zei ze altijd. Ze heeft ook een tijdlang bloemen verkocht in een bejaardenhuis. Nog elke veertien dagen krijg ik bloemen van mijn kinderen. Om aan haar te blijven denken en omdat het voor mij zo belangrijk geworden is. Ze heeft veel voor me betekend, en ik mis haar nog elke dag.’ ■

Geboren te Chicago op 18 december 1927 Beroep: huisvrouw / maatschappelijk werkster Overleden op 15 oktober 2013 te Amersfoort

Rotterdam ✩ 07-08-1926 Rotterdam ✝ 13-08-2014 directeur handelsonderneming

Henk de Stigter Hoorn (Terschelling) ✩ 02-03-1923 Bennekom ✝ 23-02-2014 wetenschappelijk onderzoeker

Ronnie Kramer-Oostra

Johan Bello

Wim Schaafsma

Johanna Hannema–Meijer

Nelly Horstman-Apperloo

Enschede ✩ 27-03-1943

kampen ✩ 29-02-1952

Amsterdam ✩ 09-06-1953

Lonneker ✩ 08-07-1924

Enschede ✩ 11-02-1923

Enschede ✝ 19-12-2013

Zwolle ✝ 04-11-2013

Zwolle ✝ 03-02-2014

Bilthoven ✝ 21-01-2014

Enschede ✝ 17-05-2014

technicus

leraar wiskunde

huisvrouw

12

nd In Memoriam

20 november 2014

De tijd is voorbij dat de familie een grafsteen moest kiezen uit de paar modellen die de begrafenisondernemer hun voorhield. Een standaardgraf bestaat niet meer. Hilbert Meijer beeld nd en Roskam Grafmonumenten

Liever een zeilschip of een muzi

van links naar rechts: De plaatsing van een grafmonument van fundering en dekplaat tot grafsteen.

Hoe verder je loopt op begraafplaats De Boskamp in Assen, hoe meer er te zien is. Op het oude gedeelte staan onopvallende stenen op de graven – traditioneel, grijs, rechttoe rechtaan. ‘Dertien in een dozijn’, zegt Anne-Matthijs Roskam, die gespecialiseerd is in grafmonumenten. De vakken met de nieuwere graven zijn kleurrijker. Geen graf is hier hetzelfde. Er is veel meer rode steen te zien, glazen platen, roestvrij staal. Tussen de traditionele modellen staan een steen in de vorm van een hart, een rond exemplaar met een glazen vlinder, een graf met twee pilaren die voorzien zijn van koperen figuren. Er staat ook een asymmetrische steen met een grijs-blauwe gloed, ‘waarschijnlijk uit Brazilië’, vermoedt Roskam. Ontwikkelingen in de grafsteenmode gaan traag, maar wie op een begraafplaats eerst langs oude graven loopt om vervolgens die van de laatste jaren te bekijken, ziet onmiskenbaar verandering. ‘Een standaardgraf bestaat niet meer. Het is persoonlijker geworden’, vat Roskam die voorzichtige verschuiving samen. Die trend trekt van zuid naar noord over het land. In het zuiden is het al langer

gebruikelijk om bijvoorbeeld een foto van de overledene op het graf te plaatsen. Langzamerhand zie je dat ook op noordelijke begraafplaatsen gebeuren. Wie een beeld wil krijgen van wat

Soms zie je alleen maar ‘Psalm 73’ staan. Dat vind ik een gemiste kans. er allemaal mogelijk is, kan het beste ter plekke gaan kijken, ‘want’, zegt Roskam, ‘een begraafplaats is de beste showroom’. Hij pakt een porseleinen plaatje uit, met daarop een foto van een overledene. En hij laat een git-

zwart steenplaatje zien waarop een foto van een gezicht haarscherp is gelaserd. ‘Op die manier kun je een graf heel persoonlijk maken.’ Een voorwerp op of bij een graf is al net zo’n trendbreuk: een voetbalschoen op het graf, of een afbeelding van een zeilschip of een muziekinstrument op de steen. ‘Men denkt er veel meer zelf over na’, merkt Roskam. ‘Mensen willen hun eigen keuzes maken, ze laten zich niet meer zo makkelijk sturen door een begrafenisondernemer die maar enkele stenen heeft om uit te kiezen.’ Soms hebben mensen zelf al een duidelijk idee van wat ze willen. ‘Ze hebben op de begraafplaats foto’s gemaakt van graven die ze mooi vinden.’ Roskam inventariseert dan de wensen, laat zien wat er nog meer mogelijk is en komt zo tot een ontwerp. Met anderen begint hij bij nul. Hij probeert erachter te komen wat voor persoon de overledene was, en wat voor monument daarbij past. Een koffer met graniet gaat altijd mee, net als de iPad, waarop foto’s van stenen in alle mogelijke vormen en kleuren zijn te zien. ‘Zo wordt al snel duidelijk wat mensen wel en niet willen. Vervolgens maak ik een schets.’ Omdat niet alles mag

op elke begraafplaats, raadpleegt hij eerst de regels die op de begraafplaats gelden. ‘Afmetingen, kleur, materiaalsoort, sommige begraafplaatsen gaan daar heel ver in. Ze willen wildgroei voorkomen. In de meest extreme vorm krijg je een vuurtoren met een zwaailicht op een graf, dat willen ze natuurlijk niet.’ En wat de tekst betreft: vrijwel alle lettertypes zijn mogelijk, maar niet alles is mooi in het ontwerp. ‘Sommigen komen met heel veel tekst. Als mensen dat graag willen, maak ik een schets en komen ze zelf tot de conclusie dat het daarvan veel te druk wordt.’

Bijbeltekst

Voor christenen heeft een grafsteen vaak nog een extra functie: het is niet alleen een herinnering aan degene die is overleden, maar ook een manier om te kunnen getuigen van het geloof. Roskam: ‘Er komen veel mensen op een begraafplaats. Die kunnen aan het denken worden gezet door de tekst op een steen: wat is dat toch, dat men troost vindt en hoop heeft, ondanks het verdriet? Dat vind ik, als christen, persoonlijk erg mooi.’ Ros-

Daniël Hooghuis

Clasien Escher

Janna Willemina Simmelink-Grevers

Els Wielhouwer-Sweep

Jan Geert Veldhuis

Bedum ✩ 07-02-1946

Zuidhorn ✩ 03-09-1933

Winterswijk ✩ 23-12-1918

Tilburg ✩ 11-05-1940

Gorredijk ✩ 05-07-1935

Sappemeer ✝ 26-10-2013

Amersfoort ✝ 14-03-2014

Emmeloord ✝ 10-10-2013

Veenendaal ✝ 12-04-2014

Zuidhorn ✝ 21-03-2014

verpleegkundige

huisvrouw

vertegenwoordiger

13

nd In Memoriam

20 november 2014

ekinstrument gebruikte grafstenen als wegverharding Jaarlijks worden in Nederland zo’n 35.000 grafmonumenten geplaatst. Na dertig jaar is zeventig tot tachtig procent daarvan verdwenen. Nabestaanden die een grafsteen laten plaatsen, zijn de eigenaar tot het moment dat het graf geruimd wordt. Als de grafrechten vervallen, wordt het graf inclusief alle onderdelen eigendom van de begraafplaats. Het overgrote deel van de duizenden grafstenen die elk jaar van graven worden gehaald, wordt vermalen tot gruis en dient vervolgens als wegverharding. ‘Hergebruik komt weinig voor en er is zeker geen handel in’, verzekert Liset van Pinxteren van de Branchevereniging Ondernemers Begraafplaatsbeheer. Sommige begraafplaatsen slaan de stenen van een geruimd graf nog enkele maanden op, voor het geval nabestaanden de steen willen ophalen. ‘Komen die niet opdagen, dan volgt de rigoureuze methode: vernietigen. Voorkomen moet worden dat ze oneigenlijk hergebruikt gaan worden. Er gaan verhalen over grafstenen die als tafelblad dienst doen.’ Toch zijn er volgens Leon Bok van het Bureau Funeraire Adviezen veel mogelijkheden voor hergebruik van oude stenen. In België en Duitsland gebeurt dat al veel, maar in Nederland wil men daar niet aan.

kam kiest het liefst ervoor een tekst voluit op de steen te zetten. ‘Soms zie je alleen maar ‘Psalm zoveel’ op een steen staan. Als christen vind ik dat een gemiste kans. Iemand die onbekend is met de Bijbel, wordt niet geraakt door ‘Psalm 73’, het is veel aansprekender om zo’n Bijbeltekst er voluit op te zetten. Persoonlijker nog is een vrije tekst. Bijvoorbeeld ‘Opgenomen in Gods heerlijkheid’. Er zit heel veel achter zo’n zin.’

twee seizoenen

Een steen mag niet te snel op een graf worden geplaatst om te voorkomen dat die door de inklinkende grond zal verzakken. ‘Afhankelijk van de grondsoort en het type fundering, is het het mooiste om er twee seizoenen overheen te laten gaan’, zegt Anne-Matthijs Roskam. Hij raadt familie aan zich niet te laten opjagen door grafsteenleveranciers die kort na de begrafenis foldermateriaal opsturen. ‘Neem de tijd.’ Dat is niet alleen belangrijk om een goede keus te kunnen maken, maar ook om te voorkomen dat je te veel betaalt. De totaalkosten van een graf met

steen en dekplaat, inclusief plaatsing, kan vanaf zo’n 1500 euro. Een staande steen met voetstuk is er vanaf 950 euro, waarbij de granietsoort voor een belangrijk deel de prijs bepaalt. Voor een uiterst exclusief grafmonument met een bijzondere vormgeving en dito materialen, zoals roestvrij staal, heb je met 3000 euro veel keus. Veel verkopers van grafmonumenten doen het goed, benadrukt Roskam, maar hij verbaast zich ook geregeld over de kosten die sommigen berekenen. ‘Vooral als mensen iets afwijkends willen, wordt er vaak veel geld gerekend. Dat hoeft helemaal niet. Of je een steen recht zaagt of in een hartvorm, dat maakt in de kostprijs bijna niets uit.’ Zo is het ook niet nodig dat voor een glazen plaat veel meer betaald moet worden dan voor graniet. Of dat de rekening hoger uitpakt als er veel tekst op de steen moet. ‘Sommigen rekenen twee, drie euro per gefreesde letter’, weet Roskam. ‘Dat is zo’n onzin. De tekst wordt in de computer gezet en vervolgens automatisch in de steen gefreesd. Of dat nou letters zijn of een kruis of een vogel of een bloemtakje, dat hoeft niks extra’s te kosten.’ ■

‘Zelfs niet als je zegt dat het duurzaam is en minder kost.’ De belangrijkste verklaring dat grafstenen nauwelijks worden hergebruikt, is volgens steenhouwerijen het prijskaartje. ‘De kosten van frezen en opnieuw beletteren komen al snel in de buurt van een nieuwe steen’, legt Raymond Harderwijk van Steenhouwerij Jongerius in Utrecht uit. ‘Daardoor is er absoluut geen handel in gebruikte stenen. We worden weleens gebeld door familie: willen jullie een steen overnemen? Nee dus. Als we er een moeten ophalen, moeten we er zelfs geld voor vragen, want bij ons gaat-ie ook in de container.’ ‘Vijfentwintig jaar geleden werden van de hardstenen palen op graven dorpels gemaakt, maar dat stadium zijn we allang voorbij’, zegt Jaring Roosma van Steenhouwerij De Vries in Buitenpost. ‘Er wordt weinig Belgische hardsteen meer gebruikt, nu is het allemaal graniet. Dat laat zich wel recyclen, maar door de goedkope import uit China en India is dat niet meer rendabel.’ Bovendien veranderen de modellen, legt Roosma uit. ‘Vroeger wilde een weduwe net zo’n steen als de buurvrouw. Nu moet het zo veel mogelijk opvallen en wil iedereen zijn eigen steen.’

Anne-Matthijs Roskam: ‘Sommigen rekenen twee, drie euro per gefreesde letter. Dat is zo’n onzin.’

Diny Huizinga

Pieter Dirk Kaijser

Aaltje van der Maar-Westra

Reina Horinga-Wierenga

Mees Graafland

Groningen ✩ 05-04-1931

Terneuzen ✩ 21-05-1927

Niezijl ✩ 01-05-1924

Ten Post ✩ 08-04-1925

Rotterdam ✩ 04-02-1946

Zwolle ✝ 17-04-2014

Terneuzen ✝ 25-08-2013

Grijpskerk ✝ 06-10-2013

Assen ✝ 06-09-2013

Berkel en Rodenrijs ✝ 06-03-2014

documentaliste

klusjesman

huisvrouw

autorijschoolhouder

14

nd In Memoriam

20 november 2014

advertenties

Zorg voor uw uitvaart Diverse zakbijbels Bijbels in Statenvertaling

Kleine zakbijbel D31 D31ZK

Geert van de Belt

D32 D33 D34 D35

06-16945646

8,5 x 12,5 cm, met Psalmen en Formulieren, en landkaartjes, zwart kunstleer, kleursnee m 28,idem, in zwarte kunststof koker m 31,50 leer, goudsnee m 50,kunstleer, kleursnee, duimgrepen m 55,leer, goudsnee, duimgrepen m 78,als D34, met ritssluiting m 94,-

Grote zakbijbel

dag en nacht bereikbaar www.geertvandebelt.nl ook als elders verzekerd bent kunt u een beroep op mij doen.

H31 H32 H33 H34 H35

10,5 x 15,5 cm kunstleer, kleursnee leer, goudsnee als H31, met duimgrepen leer, goudsnee, duimgrepen idem, met ritssluiting

m m m m m

37,57,62,85,103,-

Nijverheidstraat 21 Postbus 168, 4140 AD Leerdam Telefoon (0345) 61 01 55 | [email protected] | www.gbs.nl

BLIJVENDE HERINNERING Samen met Roskam Grafmonumenten kunt u op een persoonlijke manier voor uw dierbare een grafmonument ontwerpen en laten uitvoeren. Ook als voor u, naar de mens gesproken, sterven onvermijdelijk is en u wilt graag zelf mee beslissen over het ontwerp van het grafmonument, dan willen wij u graag hierin begeleiden. Roskam Grafmonumenten werkt met veel verschillende materialen zodat er altijd een uniek gedenkteken gemaakt kan worden. Bij ons betaalt u een eerlijke lage prijs omdat wij rechtsreeks vanaf de fabriek leveren en niet afhankelijk zijn van andere partijen. Roskam Grafmonumenten levert en plaatst uw grafmonument in heel Nederland. Wij maken graag een afspraak bij u thuis of op de begraafplaats, voor een respectvol en betrokken gesprek.

Hoogbree 80 9403 JR ASSEN 0592 201002 [email protected] www.roskamgrafmonumenten.nl

‘We geloven vooral dat we er zijn voor elkaar.’

‘Bij De Haan en Van de Kamp DELA geloven we in een waardig afscheid voor iedereen. Maar we geloven vooral dat we er zijn voor elkaar. We helpen nabestaanden dan ook niet alleen tijdens de uitvaart. Ook vóór en ná de uitvaart staan wij hen met raad en daad bij. Zodat zij de draad van het leven weer zo goed mogelijk op kunnen pakken’, zegt Egbert van Dijk, regiomanager van De Haan en Van de Kamp DELA.

Een vertrouwd gezicht in Amersfoort De Haan en Van de Kamp DELA regelt al 24 jaar vele uitvaarten in Amersfoort en omgeving. De betrokken medewerkers zetten zich in om bij elke uitvaart de verwachtingen te overtreffen. De Haan en Van de Kamp DELA is een vertrouwd adres waar de klant voorop staat. Dat toont ook het onderzoek naar klanttevredenheid aan. Nabestaanden waarderen de dienstverlening gemiddeld met een 9,1. Egbert van Dijk: ‘Ontzorgen zien wij als onze belangrijkste taak, dat is onze passie.’

De voordelen van de coöperatie De Haan en Van de Kamp DELA maakt deel uit van de coöperatie DELA. Een ledenorganisatie die ruim 75 jaar geleden is opgericht om een waardige uitvaart voor iedereen mogelijk te maken. Heeft u een verzekering bij

DELA, dan bent u lid van coöperatie DELA. Dat biedt u toegang tot het volledige pakket aan dienstverlening en ledenvoordelen. Denk aan praktische hulp van een consulent Nabestaandenzorg of het beantwoorden van al uw vragen over bijvoorbeeld uw testament door de DELA VoorelkaarDesk.

Contact De Haan en Van de Kamp DELA Mozartweg 58 | Amersfoort 033 475 70 07 www.dela.nl

15

20 november 2014

nd In Memoriam

Niek Stam beeld Niek Stam

‘Mensen bidden voor me’ Uitvaartondernemer Koos Stam (52) uit Kinderdijk nam in 1999 het bedrijf over van zijn vader. Hij doet geen crematies. ‘Officieel ben ik de derde generatie die begrafenisondernemer is. Mijn vader nam de onderneming over van zijn schoonvader, die overigens ook Stam heette. Diens familie was al generaties lang met activiteiten rondom uitvaarten bezig: graven delven, kisten timmeren en grafstenen schilderen. Het bijzondere is dat mijn dochter Ellen, een jonge moeder van vijf kinderen, nu ook de cursus voor uitvaartleider is begonnen. Je zou ons bedrijf traditioneel kunnen noemen. Wij begeleiden bijvoorbeeld geen crematies. Dat doe ik op grond van de Bijbelse regel dat het verbranden van een overledene niet eervol is, of zelfs een straf is. Daaraan wil ik niet meewerken. Ik weet dat er andere christenen zijn die er wel ruimte voor zien. Maar als ik de vraag krijg, leg ik rustig uit dat ik niet de goede persoon ben om zoiets te begeleiden, en dan verwijs ik de familie door. Ik hecht aan protocol, dus ik verkleed me regelmatig. Als ik aan het werk ben bij een overledene draag ik een driedelig zwart pak, en op de dag van de begrafenis een jacquet: zwart met een heel klein streepje erin. En een hoge hoed. Voor ander werk, zoals een gesprek over dankbetuigingskaartjes, draag ik een gewoon pak. Thuis, waar ik mijn kantoor heb, loop ik het liefst in een spijkerbroek en trui. Met die kledingtraditie is niets mis. Als ik bij een klant kom, is er verdriet in huis, daarin deel ik. Lang geleden zei iemand: “Ik zie aan uw kleding dat u ons verdriet serieus neemt.” Soms zeggen mensen ook wel: “Van ons hoeft dat zwarte pak niet.” Daar wil ik gerust een beetje in meegaan, maar ik wil wel herkenbaar blijven als de begrafenisondernemer. De bedrijfstak is in verandering. Twintig jaar terug was er de schaalvergroting. Nu is de tegenbeweging dat mensen voor zichzelf beginnen, vaak vrouwen. Soms vanuit een eerder opgedane negatieve ervaring. Sommigen hebben in mijn ogen een wat overtrokken bevlogenheid. Dan roepen ze maar hoe mooi het werk is. Maar het is ook gewoon hard werken, op onregelmatige tijden. Ik zou mezelf meer nuchter dan bevlogen willen noemen. Verder zijn er veel dingen bij gekomen die ik ’modern heidendom’ noem: de overledene aanspreken als een sterretje. Of wat ik laatst las: een ondernemer liet linten uit de kist hangen, en die konden de nabestaanden dan doorknippen. Ik geloof dat je jezelf moet blijven. In mijn geval: praktisch en oplossingsgericht, maar ook wel meelevend. Het kan zo gebeuren dat er een gesprek ontstaat dat eigenlijk meer pastoraal van aard is. Dan is het fijn dat ik geen urenverantwoording aan een directeur hoef af te leggen. Ik woon in een kleine gemeenschap, en dan is het prettig om te merken dat er met je wordt meegeleefd. Mensen die je sterkte wensen, of zeggen dat ze voor je bidden. Begrafenissen laten mij niet koud. Het gebeurt regelmatig dat ik de overledene goed gekend heb. Het maakt voor mij ook nogal een verschil of men een gebakje neemt na afloop “om te vieren dat het mooi geweest is zo”, of dat je bij het graf van een klein kind staat waarvan gezegd wordt dat het in de armen van Abraham wordt gedragen. Ik ervaar dan dat de Bijbel gelijk heeft als daar staat dat het beter is om naar een klaaghuis te gaan dan naar een feestmaal. Het geeft mij veel voldoening als een begrafenis ordelijk is verlopen. Dat ik denk: zo zou ik het voor mezelf ook wel willen. Maar ook als het niet mijn smaak is, wil ik toch dat bezoekers naar huis gaan met het idee “zo is het goed, zo zou hij of zij het zelf gewild hebben”. Ik verzorg meestal kerkelijke begrafenissen, maar een uitvaart zonder dominee doe ik met evenveel aandacht en respect. Ook al sta je daar soms wel met je eigen gedachten. Zoals die begrafenis waar de dominee alleen aan het eind nog kort wat mocht zeggen. In dit geval na een cd van Frans Bauer, met het lied ‘Er gaat een trein naar niemandsland, op weg naar het beloofde land.’ De dominee sprak daarna, en zei: “Ik wil graag nog even aanhaken bij die trein. Er gaat inderdaad een trein naar het paradijs. En het tarief is betaald door Jezus Christus.” Kijk, zo’n dominee kan voor mij dan niet meer stuk.’ ■

Joanne Vergouwe-de Haan

Gerharda Johanna Zomer-Rots

Engelina Christina Rots

Joas Blootens

Mark Gunnink

Leiden ✩ 29-03-1982

Aalten ✩ 19-09-1926

Aalten ✩ 30-01-1921

Deventer ✩ 13-12-2007

Zevenhuizen (Leek) ✩ 27-11-1945

Arnhem ✝ 15-04-2014

Leiden ✝ 23-04-2014

Aalten ✝ 08-08-2014

Deventer ✝ 26-09-2013

Zuidwolde Dr. ✝ 27-10-2013

leerkracht basisonderwijs

verpleegkundige

huisarts

16

nd In Memoriam

20 november 2014

Bertus van Dijk

Willem Koning

Hilke Jacoba Appelman-Zwarts

Hanny van den Berg

Mattheus Goossen

Kampen ✩ 20-10-1931

Oldekerk ✩ 05-05-1921

Delfzijl ✩ 18-03-1918

Poortugaal ✩ 08-10-1956

Spui ✩ 20-11-1924

Zwolle ✝ 21-09-2013

Hardenberg ✝ 11-12-2013

Bilthoven ✝ 05-11-2013

Rozenburg ✝ 31-03-2014

Axel ✝ 07-04-2014

medewerker tabaksfabriek, later Philips

opzichter bij de Kon. Ned. Heide Maatschappij

belastingambtenaar/ huisvrouw

huisvrouw, voorheen Z-verpleegkundige

agrarisch medewerker/ fabrieksarbeider

Antonia Alida Vos-Hagens

Nely Houtman-van Dijk

Jannie Siebe-Kamphuis

Tonko Beijes

Riea Kamphorst-van Eck

Rotterdam ✩ 21-09-1929

Wijnjeterp ✩ 13-01-1927

Engelbert ✩ 07-02-1942

Oude Pekela ✩ 13-02-1927

Wijk bij duurstede ✩ 29-05-1939

Rotterdam ✝ 02-02-2014

Harderwijk ✝ 20-11-2013

Sappemeer ✝ 20-01-2014

Rotterdam ✝ 05-05-2014

Amersfoort ✝ 31-03-2014

kleuterjuf, huisvrouw, verkoopster banketbakkerij

onderwijzeres en domineesvrouw

werkte samen met vader in juwelierszaak/huisvrouw

vertegenwoordiger in appendages

verkoopmedewerkster detailhandel

Jacomina Brand-Hannewijk

Jouke van der Leest

Jan Roelof Poelman

Jan Koorn

Kornelis Venema

’s-Heer Arendskerke ✩ 04-08-1919

Ten Boer ✩ 11-05-1948

Uithuizen ✩ 01-02-1930

Assen ✩ 12-10-1936

Slochteren ✩ 30-04-1944

Bilthoven ✝ 17-08-2014

Hilversum ✝ 30-07-2014

Stadskanaal ✝ 22-12-2013

Assen ✝ 01-06-2014

Aduard ✝ 15-10-2013

musicus

internist

magazijnchef

hoofduitvoerder in de bouw

Lub Post

Klaas Grasdijk

Pieter Riemer Cornelis van ‘t Hof

Dinie Visser

Hendrik Jan Bosch

Kampen ✩ 29-01-1930

Groningen ✩ 06-03-1952

Amersfoort ✩ 26-05-1928

Diffelen ✩ 15-07-1965

Enschede ✩ 19-11-1922

Zwolle ✝ 17-05-2014

Utrecht ✝ 04-02-2014

amersfoort ✝ 04-05-2014

Zwolle ✝ 12-09-2013

Enschede ✝ 04-11-2013

vertegenwoordiger

kunstkenner

technisch adviseur

leerkracht basisschool

belastingambtenaar

17

20 november 2014

nd In Memoriam

Het is verstandig af en toe stil te staan bij je overlijden en er met anderen over te praten. Maar houd bij je wensen rond rouw en uitvaart wél ruimte voor de nabestaanden. Martin Boon beeld nd

Alvast praten over straks ‘Dit is een rouwkoets. Als ik dan toch ooit begraven of gecremeerd word, dan wil ik de laatste keer zo worden weggebracht.’ Sylvia (1985-2014) is een van de deelnemers van de BNN-serie Over Mijn Lijk. In het programma – inmiddels loopt het vijfde seizoen – worden vijf jongeren gevolgd die ongeneeslijk ziek zijn. Sylvia, met eierstokkanker onder de leden, laat in de aflevering van 23 oktober aan haar vriend Luuk zien hoe ze naar haar laatste rustplaats wil worden gebracht. Het geeft een surrealistisch beeld. Gitzwarte, trappelende paarden voor een rijtuig in dezelfde donkere kleur. Presentator Patrick Lodiers die aan Luuk vraagt wat hij ervan vindt. ‘Typisch Sylvia, met die paarden. Heel indrukwekkend.’ Geëmotioneerd loopt hij even later weg.

laatste bladzijde

Mensen met een levensbedreigende ziekte worden gedwongen na te denken over hun levenseinde en wat ze dan willen. In wat voor soort kist wil je opgebaard worden? Hoe moet de rouwkaart eruitzien? Welke liederen klinken of worden gezongen in een afscheidsdienst? Wie nodigen de nabestaanden uit voor de viering? Begraven of cremeren? Onder gezonde mensen is het minder gebruikelijk over dit soort vragen met elkaar te praten, ook al bestaan er tegenwoordig grote verschillen in uitvaarten en rouwrituelen. Henk van der Meulen, universitair docent aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen, heeft het zien verschuiven in de afgelopen decennia. ’Vroeger was heel duidelijk wat er moest gebeuren na iemands overlijden. Daarover hoefde niet lang nagedacht te worden. Alles lag redelijk vast in protocollen.’ Vandaag is dat anders. ‘Een afscheidsdienst is toegespitst op de persoon die is heengegaan. Het is subjectiever geworden. Mensen bepalen zelf soms hoe zij herinnerd willen worden in een dienst. ‘Ik sla de laatste bladzijde van mijn leven om’, is dan het idee. Daar kun je je vraagtekens bij zetten. Wie schrijft ons levensboek? Is God alleen nog maar de lezer daarvan?’

gekrakeel

Is het wel of niet goed je wensen voor na je heengaan bij leven kenbaar te maken? Voor beide valt wat te zeggen, meent ook Van der Meulen. Waarom je niets zou vastleggen over wat je wilt na je dood? In de eerste plaats is vanuit christelijk perspectief sterven te zien als een ‘uit handen geven’. De overledene gaat heen en draagt zichzelf over aan de Ander. Je bent niet de regisseur van wat er na je verscheiden gebeurt. In de tweede plaats kan het kenbaar maken van wensen beklemmend of zelfs verstikkend werken voor nabestaanden. Stel je voor: je moeder overlijdt en

Is het wel goed je wensen voor je uitvaart kenbaar te maken?

er ligt onverwacht een kant-en-klaar, uitgeschreven liturgieboekje van de afscheidsdienst in de kast, terwijl je de teksten en liederen ongepast of

Nuchterheid kenmerkt de gelovige. Ook in zijn dood. nietszeggend vindt. Ruimte voor eigen vormen van verwerking zijn in dat geval beperkter. Terwijl het rouwproces van nabestaanden ook gebaat is bij het zelf zoeken naar woorden, rituelen en uitingsvormen. Aan de andere kant pleit genoeg juist wel voor het delen van je wensen bij leven. Het kan

heel troostend en goed zijn voor nabestaanden te weten wat iemand graag had gewild. ‘We zingen nu dit lied, want dat was haar wens’, kan iemand tijdens een afscheidsdienst zeggen. Daarnaast: helder hebben wat de overledene had gewild, kan de nabestaanden ontzorgen. Veel gekrakeel en pijnlijke, oeverloze discussies, stress en gepieker kun je zo voorkomen. In minder dan een week tijd na iemands overlijden moet al zo veel geregeld worden. En er is, ten slotte, een zakelijk argument dat ervoor pleit de dingen op een rijtje te zetten: geld. Na iemands overlijden zijn familie en vrienden soms aangeslagen, kwetsbaar. In de uitvaartbranche is veel te kiezen en alles heeft zijn prijs. Om een financiële kater voor nabestaanden te voorkomen kan het raadzaam zijn bij leven je ideeën helder te hebben. Misschien moet er alvast een spaarpotje worden aangelegd. Het antwoord ligt dus ergens in het midden. In het schemergebied tussen autonomie en overgave, aldus Van der Meulen. Ja, het is goed bij leven na

te denken over wat je wilt na je dood. Nee, doe dat niet uitputtend en laat ruimte voor de nabestaanden. Van der Meulen: ‘Ik denk aan de Latijnse spreuk memento mori: gedenk te sterven. Nuchterheid kenmerkt de gelovige. Ook in zijn dood.’

mooie aanleiding

Het is verstandig je ideeën op schrift te stellen. Zorg wel dat de directe omgeving weet waar ze die pennenvrucht kunnen vinden. Beter is nog om af en toe het gesprek hierover te voeren met een partner, kind of ouder. Spontaan beginnen over je afscheidsdienst, dat is weinigen gegeven en roept mogelijk schrik op. Een mooie aanleiding kan de uitvaart van iemand anders zijn. ‘Mooi, dat lied dat we zojuist zongen. Wat zou jij eigenlijk willen in jouw afscheidsdienst?’, bijvoorbeeld. Het beste is wellicht een combinatie van de twee: in grote lijnen opschrijven wat je wilt na je dood en daarnaast met intimi erover spreken. ■

Ietje Plug

Harry Jonker

Korrie Veenstra-Veldman

Johanna Moerman-van Berkel

Jan Wemekamp

Leiden ✩ 11-08-1954

Drachten ✩ 30-08-1941

Briltil ✩ 03-06-1920

Maasland ✩ 2-12-1923

Hellendoorn ✩ 06-08-1926

Sassenheim ✝ 24-02-2014

Leeuwarden ✝ 09-04-2014

Groningen ✝ 20-04-2014

Leiden ✝ 21-11-2013

Hellendoorn ✝ 23-11-2013

verpleegkundige

landbouwer

timmerman

18

nd In Memoriam

20 november 2014

advertenties

Hulzebus uitvaartverzorging heeft een eigen sfeervol pand, ‘Ardante’. Een modern uitvaartcentrum waar u afscheid kunt nemen. Het uitvaartcentrum beschikt over vier ruime rouwkamers. Met uw eigen sleutel kunt u altijd naar binnen.

Geef kinderen toekomst!

Bovendien heeft Hulzebus Uitvaartcentrum een moderne en ruime aula.

050 -5251800 Zuiderweg 191 9744 AD Groningen www.hulzebus-uitvaartverzorging.nl

Jager Begrafenis en Crematie Verzorging Het Uitvaarthuis Samen leven, samen zorgen Al sinds 1997 met respect en aandacht. Lunaweg 12, 8251 AE Dronten Telefoon 0321-316174 of in Lelystad 0320-251124

www.jageruitvaartzorg.nl www.balsemen.com

Wat kunt u voor hen betekenen als u er niet meer bent? U leest hierover meer op redeenkind.nl/nalaten. Postbus 40169, 8004 DD Zwolle • T 038 - 460 46 48 [email protected] • redeenkind.nl • IBAN: NL77 ABNA 0377332860

:LMNULMJHQVWHHGVYDNHUGHYUDDJZDWQXHLJHQOLMNHHQEHJUDIHQLV NRVW2PXDOYDVWLQ]LFKWWHJHYHQLQGHNRVWHQKHEEHQZLMKLHURQGHU HHQHHQYRXGLJHEHJURWLQJJHPDDNW



‡9UDDJJUDWLVKHWERHNMH´0LMQ/DDWVWH:HQVHQµDDQ

5HJHOHQHQXLWYRHUHQEHJUDIHQLV   (HQYRXGLJHNLVW   %H]RUJHQNLVWHQRSEDUHQRYHUOHGHQH   7KXLVRSEDULQJ   URXZNDDUWHQ   URXZ]HJHOV   $GYHUWHQWLHSODDWVHOLMNHNUDQW  FD OLWXUJLHsQ   'LHQVWLQNHUNLQGLHQXOLGEHQW   2UJDQLVW   5RXZDXWRWLMGHQVEHJUDIHQLVLQFOZDFKWWLMG &RQVXPSWLHVQDGHEHJUDIHQLV  FD



‡%HUHNHQGHNRVWHQYRRUHHQEHJUDIHQLVRSRQ]HZHEVLWH

Totaal 



‡+HWMXLVWHDGUHVYRRUHHQYULMEOLMYHQGHYRRUEHVSUHNLQJHQNRVWHQEHJURWLQJ



‡2QJHDFKWZDDUXOLGRI YHU]HNHUGEHQW



‡:LMYHU]RUJHQEHJUDIHQLVVHQRYHUDOZDDUXGDWZHQVW

Stijlvolle verzorging van begrafenissen Met aandacht voor persoonlijke wensen Persoonlijk en betrokken Betrouwbaar en respectvol Met oog voor detail

Schrijf u gratis in via onze website en ontvang € 150,00 korting op de totaalnota van de begrafenis mits Begrafenisverzorging Van Asselt de begrafenis verzorgt.

Colijnstraat 20, 3752 AS Bunschoten-Spakenburg 033-2586120 of 06-26248611 (Dag en nacht bereikbaar) [email protected] www.begrafenisverzorgingvanasselt.nl



½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  ½  € 3.644,00



Gemeentelijke kosten: *HPHHQWH%XQVFKRWHQJUDI YRRUMDDU 5XVWKRI LQ$PHUVIRRUWJUDI YRRUMDDU *HPHHQWH%DDUQJUDI YRRUMDDU  *HPHHQWH1LMNHUNJUDI YRRUMDDU 

   

½ ½ ½ ½

   

Overige kosten: 'UDJHUVVFKRXGHUJHGUDJHQ  9ROJDXWRYRRUSHUVRQHQ %ORHPHQ

FD FD FD

½ ½ ½

  

  

Kijk voor een uitgebreide kostenbegroting op onze website.

19

20 november 2014

nd In Memoriam

Lisa Petersen

Gerhard ter Haar Gerhard (roepnaam: Gerard) ter Haar was een dankbaar mens. Hij stelde nooit vragen en had een rotsvast vertrouwen op God. ‘Hij had het geloof van een kind. Het was om jaloers op te zijn’, zegt zijn neef Henk Zanting. Bij de bevalling had Gerard een zuurstoftekort, waardoor hij moest leven met een geestelijke en lichamelijke beperking. Hij zat in een rolstoel, lezen of schrijven kon hij niet en ook spreken ging moeilijk. Na zijn twaalfde was het niet meer mogelijk om speciaal onderwijs te volgen. Zijn ouders konden hem niet de aandacht en verzorging geven die hij nodig had, dus ging hij naar de zorginstelling ’s Heeren Loo in Apeldoorn. In de kerst- en zomervakanties kwam hij naar huis in Zuidwolde. Daar genoot hij van het weerzien van zijn familie. Het afscheid viel hem echter elke keer erg zwaar. Eén keer had Gerard geluk. Hij moest thuisblijven, vanwege de hevige sneeuwval. ‘Het was veertig jaar geleden, maar sinds die dag heeft hij elke vakantie gebeden of er weer zo’n hevige sneeuwval mocht komen.’ Zijn verlangen om thuis te blijven werd zelfs zo hevig dat hij op een keer een fles parfum opdronk en naar het ziekenhuis moest. Begin dit jaar kreeg Gerard een kijkoperatie voor zijn galblaas. Voor de operatie zei hij dat hij zijn overleden ouders en zus graag weer wilde zien. In de operatiekamer lag hij met gevouwen handen en gesloten ogen in bed en zei niets meer. ‘Alsof hij zich al helemaal overgaf.’ Tijdens de operatie kwam er gal in de bloedbaan terecht, waardoor zijn nieren onherstelbaar werden aangetast. De giftige stof had ook zijn hart en longen beschadigd. ‘Na zestig uur hebben we met de doktoren besloten de beademing te stoppen. Hij zou binnen een half uur komen te overlijden.’ Een kwartier daarvoor kwam de dominee geheel onverwacht binnen om te kijken hoe het met Gerard was. ‘We hebben met elkaar gebeden en gezegd dat zijn Heiland hem kwam halen. We voelden dat zijn vertrouwen op God niet voor niks was. In al zijn eenzame momenten in dat verre Apeldoorn is hij nooit alleen geweest.’ Van de begrafenis werd een feestdag gemaakt. 200 witte en blauwe ballonnen gingen de lucht in. Ook wilde Gerard dat zijn horloge en de cd’s van Elly en Rikkert in zijn kist werden gelegd. Zijn wens was om in het graf van zijn ouders begraven te worden. ‘Hij was bang dat hij hen anders niet meer kon vinden, als de graven opengaan.’ ■

Alstje de Vries-van Dijken Roodeschool ✩ 26-11-1924 Uithuizermeeden ✝ 14-08-2014 huisvrouw

geboren te Zuidwolde op 17 juli 1938 overleden op 23 januari 2014 te Apeldoorn

Hans Hopman

Rink Wiggers

Jan Lauwrens Sneep In de flat waar hij woonde, stond hij bekend als ‘opa’. Dat kwam doordat Jan Sneep zeer betrokken was bij zijn omgeving. In buurt, kerk, gezin en nageslacht: iedereen kon op zijn belangstelling rekenen. De ander belangrijker achten dan jezelf stond bij hem voorop. Hij had de gave om met iedereen gemakkelijk een gesprekje aan te knopen. De drempel maakte hij zelf altijd heel laag, waardoor de ander zich ook makkelijk blootgaf. Dat heeft hem als ouderling en diaken in de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt veel waardering opgeleverd. Bovenal was hij erop gericht de genade van Christus uit te delen. Tot op zijn sterfbed, na acht jaar narigheid met chemokuren, leefde hij mee met de zaken die op de generale synode speelden. De veranderingen binnen zijn kerk bezag hij met een zekere zorg. Jan Sneep was ook dienstbaar aan zijn vrouw, die een groot gezin van acht kinderen moest runnen. Zijn kinderen kunnen vertellen over de eindeloos vele wandelingen en fietstochten. Dat was om zijn vrouw te ontlasten én, dat ook, omdat hijzelf enorm daarvan genoot. Het grootste deel van zijn werkzame leven was hij scheepstuiger. Een zwaar beroep. Elke dag door weer en wind via de Maastunnel naar de Waalhaven. ‘Pa was een echte ambachtsman’, vertelde zoon Wim op de begrafenis, maar hij moest op een gegeven moment vanwege rugklachten stoppen. De jaren voor zijn pensioen had hij een fijne baan op het arbeidsbureau. ‘Maar zijn belangstelling voor de Rotterdamse havens is altijd gebleven.’ Jan Sneep heeft zich ook altijd geïnteresseerd in politieke en sociaal-maatschappelijke onderwerpen. Hij was bestuurslid van de plaatselijke afdeling van zowel het GPV (voorloper van ChristenUnie) als de gereformeerde vakbond GMV. Jarenlang was hij bovendien vertegenwoordiger van het Nederlands Dagblad. Met deze vrijwilligersfunctie moest hij onder meer advertenties werven. Behalve ‘de krant van Pieter Jongeling’ had hij nóg een inspiratiebron om zich op de hoogte te stellen van allerlei ontwikkelingen: de radiolezingen van G.B.J. Hilterman. Zoon Wim: ‘De radio ging op zondag nooit aan, maar voor Hilterman maakte hij een uitzondering.’ ■

geboren te Rotterdam op 16 maart 1927 beroep: scheepstuiger overleden op 20 mei 2014 te Zwijndrecht

Zoutkamp ✩ 30-12-1913 Assen ✝ 30-09-2013 assurantiekantoorhouder

Aafke Wilhelmina Geertruida Prins-Kladder Westernieland ✩ 14-02-1927 Uithuizermeeden ✝ 29-05-2014

Loes van Wijnen-Coert

Maria Anna de Jong-de Rijk

Harmke van Eeken-Middeljans

Riek Schoppers-Seigers

Antje Westra-Holman

Leidschendam ✩ 03-04-1987

Leiden ✩ 06-07-1914

Groningen ✩ 08-01-1934

Lemele ✩ 21-01-1927

Zevenhuizen ✩ 11-01-1916

Leusden ✝ 07-05-2014

Bilthoven ✝ 02-08-2014

Emmen ✝ 01-12-2013

Rotterdam ✝ 13-05-2014

Tolbert ✝ 10-11-2013

opticien

huisvrouw

huismoeder

20

nd In Memoriam

20 november 2014

advertenties

$ISJTUFMJKLF
UPFXJKEJOH
JO
VJUWBBSUFO

Gepaste zorg vanuit respect en persoonlijke benadering Bij het verlies van uw dierbare moet u kunnen rekenen op de begrafenisondernemer die u met rust en kennis van zaken begeleidt, met u meedenkt, met u beslist en zorgt voor een respectvolle begrafenis.

8JF
VX
WFS[FLFSBBS
PPL
JT
)FTT
WFS[PSHU
EF
VJUWBBSU

Onze uitvaartcentra:

Uitvaartcentrum De Olm Krimpen a/d IJssel (0180) 52 22 55

Uitvaartcentrum Linquenda Schoonhoven (0182) 38 22 31

Rouwcentrum Lekkerkerk Lekkerkerk (0180) 66 36 44

Aula Hoflaan Stolwijk (0182) 38 22 31

Stoppelenburg Al meer dan 58 jaar uw vertrouwen waard [email protected] | www.stoppelenburguitvaart.nl

3PVXDFOUSVN
%F
.FJEPPSO .FJEPPSOTJOHFM
 
#4
3PUUFSEBN4DIJFCSPFL

3PVXDFOUSVN
0WFSTDIJF )PPSOTJOHFM
 
/-
3PUUFSEBN

3PVXDFOUSVN
)FTT 3FJHFSMBBO
 
-(
$BQFMMF
BBO
EFO
*+TTFM

5





EBH
FO
OBDIU

]

VJUWBBSU[PSH!IFTTOM

]

XXXIFTTOM

€ 6,95

Gedichten voor moeilijke dagen € 9,95

€ 9,95 Corien Oranje

Deze bundel bevat de nagelaten gedichten van Anje Maria de Sonnaville. Zij overleed als gevolg van de verlammende ziekte ALS. Haar eerdere dichtbundels troffen

Joni Eareckson Tada

€ 12,50

velen door de openhartige, rake beschrijving van haar jarenlange afhankelijkheid van zorg. € 10,95

Anje Maria de Sonnaville

Anje Maria de Sonnaville

www.uitgeversgroepjongbloed.nl

21

20 november 2014

nd In Memoriam

Niek Stam beeld Niek Stam

’Je moet een antenne hebben’ Lieneke van der Kolk (43) uit Ede is sinds 2007 uitvaartbegeleider, en werkt vanaf 2011 zelfstandig. ‘Toen ik begon, reageerden mensen soms onwennig. Want dat een vrouw een begrafenis of crematie begeleidde, waren ze niet gewend – zeker niet hier op de Veluwe. Dat merkte ik bijvoorbeeld aan oudere kistdragers die zeiden dat ze liever niet achter een vrouw aan wilden lopen. Een van m’n kinderen vond het ook maar niets: “Moet je dan ook dode mensen aanraken, mam?” Uitvaarten begeleiden is prachtig werk. Daar gingen mijn ogen voor open toen ik tijdens mijn werk bij stichting Philadelphia een cursus deed over het begeleiden van verlies en rouw van mensen met een verstandelijke beperking. Ik was geboeid door alle mogelijkheden rondom sterven en afscheid nemen. Ik vind het fijn om betrokken te zijn, te luisteren, en helpen vorm te geven aan een mooi afscheid. Soms voelt het alsof je even deel van de familie bent. Ik kwam eerst in dienst bij een grote landelijke organisatie. Er was werk genoeg, ik maakte soms weken van 60 uur. Best druk als je thuis vier jongens hebt, waarvan de jongste toen zeven jaar was. Maar de verkooptargets werden daar steeds meer bepalend. Als iemand om kisten vroeg, moest je de massieve dure kisten het eerst laten zien. Dat past niet bij mijn idee van rouwbegeleiding. Nu werk ik zelfstandig. De markt is veranderd. Mensen kijken meer rond dan vroeger, vergelijken prijzen. Begrijpelijk, want er is enorm veel verschil. Ik zeg zelf altijd dat het niet per se duur hoeft te zijn. Er is veel mogelijk. Ik bied vaak ook de keuze om dingen zelf te doen. Dat kan het zelf vervoeren van de kist zijn, of het invullen van de rouwdienst, of het zelf dichtmaken van het graf. Dat dit soms goedkoper is, is niet eens het belangrijkste. Het is therapeutisch: je geeft mensen maximaal de kans het verlies te verwerken. Ik heb ervaren: hoe dichter je bij de overledene betrokken blijft, des te beter is het voor de verwerking van je verlies. Zo herinner ik me een overleden vader, een grote man, met twee even grote zonen, die aangaven wel te willen kijken bij het verzorgen van zijn lichaam. Door uit te leggen wat ze moesten doen, konden ze het uiteindelijk zelf doen. Waarna ik een stap terugdeed en kon toekijken hoe ze hem wasten en kleedden. Een zeer liefdevol moment. Je hebt een antenne nodig voor momenten waar je wel en niet gewenst bent. Er zijn situaties die ook mij diep raken. De dingen die soms nog worden gezegd als de kist gesloten wordt, bijvoorbeeld. Het helpt dan dat ik in m’n hoofd met praktische zaken bezig ben, dat schept wat afstand. Ik weet nog goed dat ik met een jong stel naar het ziekenhuis ging om hun jonge kind op te halen dat volkomen onverwacht was overleden. Die vader voelde zich zo machteloos dat hij met zijn vuisten op de muur sloeg. Op de terugweg zaten ze bij mij op de achterbank, het kind gewikkeld in een deken. Dat beeld vergeet je niet meer. Soms is het proces zo intensief dat je contact houdt. Ik denk aan het gezin van Gaby en Gosse, dat omkwam tijdens de aardbeving in Haïti. Ze gingen daar samen heen om twee adoptiekinderen te halen en zijn in het hotel met z’n vieren omgekomen. Er was veel media-aandacht en een grote herdenkingsdienst in Rijswijk. Daar maak je met de nabestaanden zo’n langdurig en intensief traject mee dat er blijvende contacten uit ontstaan. Met het dragen van zwarte kleding ben ik gestopt. Ik merkte dat mensen het een opluchting vonden als ik me minder plechtig kleedde. Wel stijlvol uiteraard. Bij het eerste bezoek draag ik altijd donkere, veilige kleding. Daarna is het aanvoelen wat mensen prettig vinden. Ik ben christen, en dat wordt regelmatig gewaardeerd. Zo leid ik, als de familie dat wil, soms de uitvaartdienst, wanneer er geen dominee bij is. Geen preek, maar ik spreek wel een gebed uit of een paar bezinnende woorden. We hebben ooit met een familie psalmen gezongen rond de tafel, ook bijzonder. Uiteraard voel ik me niet bij iedere keuze prettig. Een familie die tijdens de uitvaartdienst samen een smartlap wil zingen bijvoorbeeld. Dat moet ik dan uitleggen aan de dominee, en weer terug. Of andersom: dat een kerk zo’n sterk protocol heeft dat het helemaal niet aansluit bij de familieleden. Die dingen vragen tact. Uiteindelijk staat voorop dat nabestaanden met een goed gevoel op het afscheid kunnen terugkijken.’ ■

Geertruida Johanna Korf-Kramer

Jan Haveman

Roelof Telgenhof

Johanna Sophia de Waardt-de Ruiter

Anna de Boer-Korf

Urk ✩ 20-12-1922

Vlagtwedde ✩ 15-11-1931

Heerenveen ✩ 26-03-1917

Capelle aan den IJssel ✩ 11-11-1910

Groningen ✩ 07-12-1919

Veenendaal ✝ 29-11-2013

Zeewolde ✝ 12-07-2014

Zwolle-Berkum ✝ 04-04-2014

Capelle aan den IJssel ✝ 13-01-2014

Aalsmeer ✝ 05-01-2014

bouwkundig hoofdambtenaar

huisvrouw

22

nd In Memoriam

20 november 2014

Als rouwtherapeut biedt Kathy Beckers hulp aan kinderen, jongeren en ouders die te maken hebben met rouw en verlies. Zelf verloor ze haar zoontje. Lisa Petersen beeld nd

IJsbeer is bang Kathy Beckers straalt rust uit, maar aan de andere kant ook iets heel energieks. Dat laatste komt vooral door haar enthousiaste manier van vertellen over haar vakgebied en haar diepe bewondering voor haar cliënten. Haar werkkamer is klein en wordt grotendeels gevuld met boekenkasten. Naast de boekenkast staat wat speelgoed uitgestald. Dicht bij het raam staan drie armstoelen tegenover elkaar. Ook ligt er een grote, groene zitbal in de kamer. ‘Jonge kinderen vinden het vaak fijner om daarop te zitten. Het geeft ze namelijk bewegingsruimte.’ Beckers trekt de gordijnen voor de deur dicht, zodat de kamer geïsoleerd wordt van de rest van haar huis.

begrijpen

Nicolaas van der Gugten Rijnsburg ✩ 30-10-1934 Ten Boer ✝ 05-03-2014 schilder/autospuiter, pomphouder

Johanna Conradine Dorothea Heinen ‘s-Hertogenbosch ✩ 28-08-1931 ‘s-Hertogenbosch ✝ 08-01-2014

Voordat Beckers als rouwtherapeut begon, had ze een eigen bedrijf waar ze teksten redigeerde. Ze stopte ermee vanwege een groot verlies in haar eigen leven. Haar zoontje Jari, een baby nog, stierf achttien jaar geleden in haar armen. ‘Toen mijn kind overleed ben ik hier veel over gaan lezen, maar ik vond het eigenlijk niet voldoende. Ik wilde helemaal tot op de bodem begrijpen wat ik precies meemaakte en hoe rouw werkte.’ Ongeveer tien jaar later is ze verschillende studies en stages gaan volgen om rouwtherapeut te kunnen worden. Zo heeft Beckers onder meer bij een hospice gewerkt, waar ze mensen begeleidde die ongeneeslijk ziek waren. Na de stageperiode heeft ze daar nog een jaar als vrijwilliger gewerkt. Ze moest ermee stoppen toen het werk te veel tijd in beslag ging nemen. In 2010 richtte ze haar eigen praktijk aan huis op: MetJari. Een samentrekking van ‘Met’, wat staat voor de ondersteuning die ze geeft om met haar cliënten hun ‘innerlijke kracht’ te ontdekken, en ‘Jari’ voor de naam van haar overleden zoontje. In november 2013 is haar boek Kind van de toekomst, Verhalen over de impact van het verlies van een baby verschenen. Ondanks alle verdrietige verhalen ervaart Beckers de verhalen van haar cliënten als een cadeau dat ze krijgt. ‘Hierdoor kan ik mijn eigen ervaringen spiegelen.’ Zo kreeg ze een vrouw in haar praktijk die haar kind verloor bij een auto-ongeluk. Ondanks dat haar eigen zoontje jonger was, herkende ze veel bij deze vrouw.

moeilijke gevallen

‘Kinderen, jongeren en ouderen die hier komen, hebben vaak veel meegemaakt’, zegt Beckers. Velen zelfs met meerdere verliezen achter elkaar. Door mensen hun verhaal te laten vertellen, vragen te stellen en door hun verhaal samen te laten vatten, probeert de rouwtherapeut haar cliënten te helpen. ‘Bij een traumatisch ongeval, zoals een

Rouwtherapeut Kathy Beckers: ‘Je kunt niet zomaar over iemand oordelen. Als mensen zich vreemd gedragen, ontdek ik vaak de achterliggende reden.’

auto-ongeluk, is het ontzettend belangrijk om het verhaal te structureren. Je hebt namelijk gauw het gevoel dat je gek wordt. Er gaat van alles door je hoofd.’ Iedereen die hier in de praktijk komt, heeft te maken met een traumatisch verlies, denkt ze. ‘Niet alleen als iemand in je nabije omgeving komt te overlijden, maar ook als er sprake is van een

echtscheiding of pesten is er sprake van verlies. Je verliest je gevoel van veiligheid en vertrouwen. Kinderen, maar ook volwassenen, kunnen lang niet altijd woorden geven aan wat ze precies voelen. Dat probeer ik op allerlei manieren toch naar boven te halen. Speelgoeddieren kun je gebruiken om het verhaal buiten jezelf te plaatsen. Zo kun-

boekverkoopster

Lucas Cornelis Bergsma

Sjoerdje Kielstra-Zijlstra

Anje Maria de Sonnaville-de Groot

Auktje Lap-Wielinga

Berend Doedens

Groningen ✩ 21-11-1933

Drachten ✩ 16-07-1933

IJmuiden ✩ 02-04-1961

✩ 13-07-1913

Loosduinen ✩ 22-11-1917

Leeuwarden ✝ 04-02-2014

Drachten ✝ 31-10-2013

Barneveld ✝ 27-01-2014

Kloosterburen ✝ 08-03-2014

Laren (NH) ✝ 04-01-2014

bedrijfshygiënicus

verpleegkundige

directeur gemeentewerken

23

20 november 2014

nd In Memoriam

advertenties

nen kinderen bijvoorbeeld vertellen dat de ijsbeer erg bang is.’ Het werk kan heel mooi zijn. Toch krijgt Beckers ook te maken met moeilijke gevallen. Een jong meisje van een jaar of zeven had gescheiden ouders. Het was een vechtscheiding. ‘Treiteren, Jeugdzorg, alles kwam eraan te pas. En dat meisje ging dissociëren. Ze trad buiten zichzelf. Ik moest haar helaas toen doorverwijzen. Ik ben rouwtherapeut. Dat betekent dat ik niet elke psychische nood kan behandelen. Daar lag mijn grens. Het was moeilijk, omdat dat meisje een intense band met mij had.’ Het meisje had een sterk gevoel van veiligheid bij Beckers.

Omdat een stijlvolle begrafenis geen vermogen hoeft te kosten

Leendert Johannes Bergwerff ’s-Gravenhage ✩ 19-03-1930 Assen ✝ 16-07-2014 hoofdambtenaar Rijkswaterstaat

inspiratiebron

Beckers gaat niet naar een kerk. Ze gelooft dat elke religie een kern van waarheid bevat, en laat zichzelf onder meer inspireren door het boeddhisme. ‘Zelf ben ik geen boeddhist, maar dat geloof bevat aspecten die ik gebruik omdat ik ze mooi vind. Dat is de liefde voor de ander en je willen inzetten voor het belang van de ander. Ik denk dat ieder mens goed en mooi is, maar wat hier op aarde gebeurt, kan mensen zodanig beschadigen dat ze niet meer zo mooi zijn en doen’, meent de rouwtherapeut. ‘Ik denk dat veel mensen liefde tekort zijn gekomen. Zelf ben ik met heel veel liefde opgevoed door mijn ouders. Ik probeer dat ook door te geven aan mijn kinderen en in mijn vakgebied. Liefde is mijn inspiratiebron.’

010 4560101 Uitvaartverzorging A.W. Broekema Dag en nacht bereikbaar en beschikbaar www.broekema-uitvaart.nl Hilje Algra-Emmens

Als het om vertrouwen gaat!

Oostwold ✩ 23-10-1922 Maassluis ✝ 10-05-2014

Dat mensen dan tóch nog in staat zijn om gelukkig te worden, vind ik erg mooi.

Helmich van Dijk M. 06 51 88 2700 T. 038 38 568 62

Nienke Apperlo M. 06 122 09 114 T. 038 38 670 98

Ze heeft ook geleerd anders te denken over mensen. ‘Je kunt niet zomaar over iemand oordelen. Als mensen zich vreemd gedragen, ontdek ik vaak de achterliggende reden. Mensen hebben een volle rugzak met ervaringen en gebeurtenissen. Juist de mensen van wie je het niet verwacht’, zegt Beckers. ‘In bijna iedereen bevindt zich een stille wereld. Dat is prachtig om te ontdekken. Wat ik daarnaast ook heb geleerd, is dat de kracht van de mens heel groot is. Ik krijg hier werkelijk heftige verhalen op tafel en dat mensen dan tóch nog in staat zijn om gelukkig te worden, vind ik erg mooi.’ >> metjari.nl

onderwijzeres/ predikantsvrouw

Uitvaartverzorging ongeacht waar u verzekerd bent. www.uitvaartvandijk.nl [email protected] Gaffel 88, 8061 LC Hasselt (Ov.)

Gerrie Los-Mannak

Deze bijlage aan familie laten lezen? Download gratis via nd.nl/inmemoriam

Zwolle ✩ 06-08-1918 Zwijndrecht ✝ 22-01-2014

Jantje Dijkstra-Tjepkema

Grietje de Vries-van Houten

Jantje Oost

Luitje Bos

Gerrigje Ensing-Bosch

Hantumeruitburen ✩ 27-05-1936

Oudega ✩ 19-08-1921

Diever ✩ 31-08-1912

‘t Zandt ✩ 05-11-1921

Zwartsluis ✩ 23-04-1928

Zuidlaren ✝ 29-12-2013

Drachten ✝ 28-04-2014

Assen ✝ 25-05-2014

Uithuizen ✝ 23-06-2014

Hardenberg ✝ 18-04-2014 (Goede Vrijdag)

huisvrouw

buschauffeur

24

nd In Memoriam

20 november 2014

advertenties

“Bert en Inez gaven ons alle ruimte, waardoor onze eigen inbreng uitstekend naar voren kwam” “Waar nodig gaf Inez ons goede adviezen, waar we echt iets aan hadden. Door een aantal praktische aanwijzingen verliep de uitvaart rustig en stijlvol” “Doordat Bert vanaf het begin veel rust uitstraalde, konden wij op een ontspannen manier afscheid nemen van onze moeder” Wij verzorgen uitvaarten in Groningen, Friesland en Drenthe, mét of zonder uitvaartverzekering

Wij zijn dag en nacht bereikbaar op: T: 050-3011 241

M: 06-412 26 559 M: 06-286 17 285

Leverancier van alle grafwerken Ook voor onderhoud en reparatie

Toonzaal aanwezig met circa 80 modellen

Verven en schilderen van opschriften

Openingstijden:

Urn- en grafkelders

ma.wo.do.vr

08.00 - 12.00 uur 13.15 - 17.00 uur

dinsdagmiddag gesloten (behalve op afspraak) zaterdag 09.00 - 12.00 uur ‘s middags op afspraak Voor persoonlijk advies kunt u contact opnemen met onze adviseuse: Elina Poel-Bulthuis M: 06 231 01 909

‡ meer dan 70 jaar ervaring in uitvaartverzekeringen ‡ samenwerkingspartner van meer dan 170 uitvaartverenigingen/stichtingen in Nederland ‡ÀH[LEHOHYHU]HNHULQJVSURGXFWHQPHWZHUHOGGHNNLQJ ‡ geen uitvaartverzorger, dus optimale keuzevrijheid ‡ ook als aanvulling op bestaande verzekeringen VRAAG VRIJBLIJVEND EEN OFFERTE AAN Uitvaartverzekering Twenthe NV, Getfertsingel 91, Enschede Telefoon: 053 - 4312732 | www.twenthe.nl | [email protected]

Verbindingsweg 36 9781 DA Bedum www.bertvandijken.nl [email protected]