HÍRCSATORNA
hír
C S ATORN A 2004
A Magyar Szennyvíztechnikai Szövetség Lapja
május-június
TARTALOM MASZESZ – Hírhozó ....................................................................................... 2 Dulovics Dné., Dulovics D.: Szag és korróziós problémák a csatornahálózatokban ................................................................................... 3 Thury P., Kárpáti Á.: Iszaphozam számítása az eleveniszapos szennyvíztisztításnál ............................................................. 14 KA – Abwasser, Abfall tartalomjegyzék magyar nyelvû fordítása 2004/4 ................................................................................................................. 19 2004/5 ................................................................................................................. 21 FÓRUM Csépai L.: Megjegyzések Boda J.: A Nyíregyházi I. sz. Szennyvíztiszt1ító Telep c. cikkhez ................................................................. 23
2
HÍRCSATORNA
HÍRHOZÓ I. évf. 2. sz. R A Magyar Szennyvíztechnikai Szövetség KEDVES KOLLÉGA!
R 1998. szeptember
Amikor kézbe veszi/veszed a HÍRCSATORNA jelen számát, már tombol a (idõjárási frontokkal és sok csapadékkal teli) nyár. Ennek ellenére engedjék/engedd meg, hogy minden kedves Tagtársunknak és a HÍRCSATORNA minden kedves olvasójának kívánjak jó nyarat, jó pihenést. Utóbbi számunk megjelenése óta megtartottuk az V. német-magyar elõadóülésünket, melynek annak ellenére, hogy a német nyelvû elõadások elmaradtak jó visszhangja volt. Elhatároztuk, hogy a VI. elõadóülés – melyet 2005. tavaszán tartunk – programját a szennyvíztisztító telepek rekonstrukciója képezi majd. A program keretében szeretnénk bemutatni a külföldi rekonstrukciós példák mellett a hazai eredményeket, melyhez várjuk szíves javaslataikat/javaslataidat. Jelen számunkból szíves figyelmükbe/figyelmetekbe ajánlom a következõ cikkeket: • Dulovics Dné., Dulovics D.: Szag és korróziós problémák a csatornahálózatokban • Thury P., Kárpáti Á.: Iszaphozam számítása az eleveniszapos szennyvíztisztításnál FÓRUMUNKBAN rövid megjegyzést közlünk Boda János úr cikkéhez Közremûködésüket/közremûködésedet megköszönve, jó pihenést, majd jó munkát kíván:
Budapest, 2004. június 18.
Dr. Dulovics Dezsõ, PhD. ügyvezetõ igazgató, elnökségi tag
A Magyar Szennyvíztechnikai Szövetség kiadványa. (BME – Vízi-Közmû és Környezetmérnöki Tanszék) 1111 BUDAPEST, Mûegyetem rkp. 3. Megjelenik minden páros hónap utolsó hetében. A fordításokat Simonkay Piroska okl. mérnök készítette Kiadó és terjesztõ: DPH Kft. Szerkesztõ: Dr. Dulovics Dezsõ Tördelés: Aranykezek Bt. Nyomás: Ofszet Bt.
3
HÍRCSATORNA
SZAG- ÉS KORRÓZIÓS PROBLÉMÁK A CSATORNAHÁLÓZATOKBAN Dulovics Dezsõné*, Dulovics Dezsõ**
1. BEVEZETÉS Az utóbbi években a szennyvíztechnikai létesítményekbõl származó szagártalmak és a velük együtt járó korrózió elsõsorban a csatornahálózatokban jelentkeztek, de megjelentek a szennyvíztisztító telepeken is. Fõ okként a szennyvíz hosszú tartózkodási idejét jelölik meg általában, mely mögött azonban a szennyvízelvezetés és tisztítás centralizálása, gravitációs és nyomóvezetékek segítségével, a csatornák jövõszempontú méretezése, a túlbecsült szennyvízmennyiségek, az idegenvizek kizárása, egyesített rendszerben pedig a csökkenõ csapadékvíz bevezetések (a nem szennyezett csapadékvíz gazdasági és vízkészlet gazdálkodási szempontok miatt elszivárogtatásra ill. újrafelhasználásra kerülnek). Ezekkel egyidejûleg a vízfogyasztás csökkenése a szennyvízkibocsátás csökkenéséhez vezetett, azonos szennyezõanyag-mennyiségek mellett. A csatornahálózatok kialakításában bekövetkezett változások (pl. hosszú nyomócsõszakaszok, aknák nagyobb távolságokra, ill. helyettük ellenõrzõ nyílások telepítése, házi csatornában a tetõtérbe történõ csatornakivezetések elhagyása), melyek célja elsõsorban az olcsóbb csatornázás, is fokozták ezeket a problémákat. A fentiek a szennyvíz berothadását eredményezik, az alábbi káros hatásokat okozva: – szagterhelés, különösen a nyomóvezetéknek gravitációs csatornákba csatlakozásakor, – szulfátkorrózió a csatornahálózatokban (vezetékekben és aknákban), – csatornákban dolgozó személyzet veszélyeztetése, – a szennyvíztisztításra gyakorolt kedvezõtlen hatások.
2. ELMÉLETI ALAPOK (Ecker, 2003, Barjenbruch et al. 2004) A csatornába kerülõ széklet, ételmaradékok, vagy ezekhez hasonló anyagok, szervesanyag része ki van téve a csatornába jutástól mikroorganizmusok tevékenységének. A lejátszódó lebontási folyamatok komplex jellegûek, számos új anyag keletkezik; egyrészrõl új élõ anyag, másészrõl ezek anyagcsere termékei. Más szóval a szennyvíz keletkezésének pillanatától lebontási folya-
** fõiskolai tanár, SZIE Ybl Miklós Mûszaki Fõiskolai Kar, ** egyetemi docens, BME Vízi Közmû és Környezetmérnöki Tanszék
matoknak van kitéve, melyek intenzitása és lefolyása függ, mind a szennyvíztõl (összetevõinek tulajdonságaitól), mind a folyamatok peremfeltételeitõl. Ellentétben a magasabbrendû élõlényekkel, sok mikroorganizmus légzéséhez szükséges oxigént a nitrogén (nitrit, nitrát), a kén (szulfid, szulfát) és az arzén (arzenit, arzenát) oxigén tartalmú kötéseibõl is be tudja szerezni, melyekbõl légzés produktumként N-t, S-t, As-t, valamint CO2-t és H2O-t termelnek. A szerves szubsztrátumból lebontási termékek keletkeznek, melyek a peremfeltételek szerint – mikroorganizmus fajtája, hõmérséklet, pH, oxigéntartalom – sokféle variációt képezhetnek. A szennyvízben mindig megfelelõ mennyiségû kénvegyület található. Már az ivóvíz, de fõként a talajvíz nagy mennyiségû szulfátot tartalmazhat. Ez utóbbi az infiltráció révén juthat a csatornahálózatba. A mosószerek, a vizelet és a széklet további kénvegyületet szolgáltat. Az ételmaradékokban (mint pl. a húsban) kén tartalmú fehérjék vannak. A fekál-iszapok szintén tartalmaznak szulfidokat. A fentieket egészítik ki az ipari eredetû, szulfát tartalmú szennyvizek. Oldott oxigén hiányában (anaerob körülmények) a kén szervetlen oxidált vegyületei baktériumok segítségével szulfiddá redukálódhatnak (desulfurikáció, disszimilációs szulfátredukció és szulfátlégzés). A desulfurikációra specializálódott baktériumok (desulfurikálók) mindenhol megtalálhatók. Tulajdonságuk, hogy nagy sótoleranciával és széles határok közötti alkalmazkodóképességgel rendelkeznek. Tevékenyek 5-75 oC hõmérséklet közötti, és pH <5 – 9,5 tartományban. Obligát anaerobok, kis oxigénkoncentráció esetében nem pusztulnak el, csak inaktíválódnak. Elviselnek még 2 g/l kénhidrogén koncentrációt is, tehát a H2S nem gátolja a desulfurikáló baktériumok növekedését, de erõsen akadályozza a kísérõ mikroorganizmusok szaporodását, sõt megmérgezi ezeket. A desulfurikálók megtalálhatók a csatornafalon képzõdõ biológiai hártyában és a fenéküledékben is. Ott, ahol a desulfurikálók elhalási aránya a szaporodáshoz képest kisebb, nagymértékben elszaporodnak, ez érvényes a csatornafalon képzõdött hártyára és a fenéküledékre is. Anaerob körülmények között a desulfurikáció mellett a fehérjék (proteinek) – melyek közül némelyik ként
4
HÍRCSATORNA
is tartalmaz – mikrobiális lebontása is megtörténik. Ilyen esetben a kénhidrogén mellett thiolok (merkaptánok), thioéter és poliszulfidok keletkeznek. A protein lebontásból származó szulfidok aránya a desulfurikációból származókhoz képest elhanyagolható. A szerves szénvegyületek képzõdése, valamint a szerves kénvegyületek – skatolok és aminok mint pl. putrescin és cadaverin – már igen kis koncentrációban is szagártalmat okoznak. A szerves kénkötésekbõl származó szagterhelés gyakran két nagyságrenddel kisebb, mint a kénhidrogénbõl eredõ. A fentiekbõl látható, hogy a csatornahálózatokban keletkezõ szag és korróziós problémák a szulfát- szulfidion redukcióhoz (desulfurikációhoz) kötött: SO42-→ S2(→H2S ↑). Tekintettel a szulfátredukáló baktériumok korábban említett képességeire, kedvezõ körülmények között a kénhidrogén képzõdés, az aktív felülettõl függõen akár 1000 mg H2S/(m2/h) is lehet. Ez a folyamat – mint ahogyan azt már említettük – anaerob körülmények között játszódik le. A csatornahálózatba bevezetett szennyvíznek van bizonyos mennyiségû oxigéntartalma. A friss kommunális szennyvízben a lebontást végzõ aerob mikroorganizmusok oxigénigénye 2-4 mg O2/(l.h). Nyomóvezeték végén, az átemelõ szívóterében, vagy a gravitációs csatornába történõ csatlakozásnál, 15 oC hõmérsékletû szennyvíz esetén 10-18 mg O2/(l.h) oxigénfogyasztást is meghatároztak (Ecker, 2003). Az oxigénfogyasztás korrelációban van a szennyvíz szerves szárazanyagtartalmával és oldott szervesanyagtartalmával. Limitáló tényezõként a baktériumok metabolizmusa és nem a szubsztrátum kínálat jelentkezik. A mikroorganizmusok szaporodása a szennyvíz korával arányosan mértékadó az oxigénfogyasztásra nézve. A szennyvízben lévõ mikroorganizmusok oxigénfogyasztása mellett nagy jelentõsége van a csatornafalon lévõ biológiai hártyában élõ mikroorganizmusok oxigénfogyasztásának, különösen a kisátmérõjû nyomóvezetékekben. Az oxigénfogyasztás szoros kapcsolatban áll a hártya szerves szárazanyag tartalmával, tehát a csõfelület és a csõtérfogat arányának jelentõsége van. A hártyában az oxigénfogyasztás 15 oC hõmérsékleten általában 700 mg O2/(m2.h). Az 1. táblázatban erre az állapotra kerültek meghatározásra a oxigénfogyasztás értékei. Csõátmérõ DN Csõ belsõ felülete [mm] [m2/m]
Csõ térfogat [m3/m]
Oxigén fogyasztás [mg/m.h] [mg/l.h]
80
0,25
0,005
175
35
100
0,31
0,008
220
28
200
0,63
0,03
440
14
1. táblázat. Az oxigén fogyasztás értékei a hártyában a csõátmérõ függvényében
A táblázatból jól látható, hogy a DN 80 mm átmérõjû vezetékben, a hártyában élõ mikroorganizmusok okozta oxigénfogyasztás az átfolyó szennyvízmennyiségre vonatkoztatva a legnagyobb. Ezzel egyidejûleg a tartózkodási idõ szempontjából a kis átmérõ a kedvezõ, vagyis adott szennyvízhozam esetén kompromisszumot kell keresni a tartózkodási idõ, valamint a hártya okozta oxigénfogyasztás között, a csõátmérõ meghatározásában. Az 1. táblázat kiindulását képezõ 700 mg O2/ (m2.h) hártyabeli oxigénfogyasztást maximális értéknek kell tekinteni, mivel vastagabb hártya kialakuláskor a hártya mélyebb rétegei oxigénfogyasztás szempontjából nem aktívak. 500 mg O2/(m2.h) oxigénfogyasztás a hártyában DN 80 mm átmérõjû nyomócsõ esetén 125 mg O2/(m.h), illetve 25 mg/(l.h) fajlagos értékeket eredményez. Amennyiben ehhez az értékhez hozzáadjuk a szennyvíz (benne élõ mikroorganizmusok) oxigénfogyasztását, ami 15 mg O2/(l.h), az említett nyomóvezetékben összesen 40 mg O2/(l.h) oxigénfogyasztással számolhatunk. Ha feltételezzük, hogy a nyomóvezetékben a szennyvíz 8-10 mg O2/l oxigén koncentrációval érkezik, ez az oxigéntartalom kb. 10-12 perc alatt elfogy és utána lassan beindul a szulfidképzõdés. A szulfid bizonyos hányada a szennyvízben, pl. annak vastartalma miatt megkötõdik és csak az e feletti rész képezi a szagterhelést okozó H2S-t. Nyomóvezetékek hártyájában, anaerob körülmények között 0,25-1,1 g H2S/(m2.h) kénhidrogén keletkezik. A hosszú nyomóvezetékekben, mind aerob, mind anaerob körülmények között a BOI, illetve KOI lebontás is megtörténik. A diffúzió és a turbulencia által az illó gázrészek a nyomócsõhöz csatlakozó csatornában, vagy mûtárgyban a légtérbe jutnak, ahol a falakon illetve fedlapokon, vagy födémeken elemi kénné oxidálódnak. A kén ezután az említett páradús helyeken mindenhol jelenlévõ thiobaktériumok segítségével kénsavvá oxidálódik, mely a betont és a fémet korrodeálja. A szennyvízben általában kevesebb mint 5 mg H2S/l koncentráció található. A 0,1 mg/l koncentrációig jelentéktelennek, az 1 mg/l koncentráció tolerálhatónak és a 2 mg/l–nél nagyobb koncentráció károsnak ítélhetõ. Zárt mûtárgyakban a kénhidrogén vegyületek, különösen a H2S az ott tartózkodó személyzetre nézve káros, mérgezõ tulajdonsága miatt. A biológiai szennyvíztisztító berendezésekben a jelenlévõ kénvegyületek mérgezõ hatása miatt csökken a teljesítõképesség, az eleveniszapos berendezésekben gyakran megnövekszik az iszaptérfogat és iszapindex, és elszaporodhatnak a fonalas baktériumok (iszapfelfúvódás). A korrózió mellett a szaganyagok képzõdését anaerob állapotban lévõ szállítóvezetékekben kritikus mellékhatásnak kell tekinteni. A csatornából származó szagemisszió és korrózió megköveteli, hogy a kénhidrogén a folyadékfázisból a gázfázisba kerüljön. Az anyagátadásra érvényesek a gáztörvények, így
5
HÍRCSATORNA
pl. pH =7 és 20 oC esetében az oldott kénhidrogén koncentráció a szennyvízben 10-48 mg/l és 650 ppm H2S a csatorna légterében. De a csatorna légterében a valós H2S koncentráció függ a légcserétõl és az anyagátadás feltételeitõl (turbulencia stb.) a szennyvíz-levegõ határfelületén. A szennyvíz aerob körülmények között is jellegzetes szagú, de ez nem elviselhetetlen. Kivételt képeznek bizonyos ipari szennyvizek. A terhelõ szagok a nem megfelelõen levegõztetett csatornákban keletkeznek, a szennyvíz által szállított elsõdleges ozmogének szagterhelés szempontjából általában elhanyagolhatók. A másodlagos ozmogének a szagártalmat okozó anyagok, melyek szennyvíztechnikai berendezésekben, esetünkben a nyomóvezetékekben csak anaerob körülmények között keletkeznek. Az utóbbi években a szaghatásokkal szembeni lakossági tolerancia csökkent és a védekezés igénye pedig növekedett. Ezért a következõkben áttekintjük a szagártalom megelõzésének lehetõségeit, melyek: • Friss állapotban kell tartani a szennyvizet az anaerob körülmények szennyvízbeli kialakulásának elkerülése érdekében. • Iszapleülepedések, lerakódások kizárása, illetve rendszeres csatornatisztítás. • Települési folyékony hulladék fogadásának kizárása, fõleg nyomóvezetékek elõtt. • Nyomóvezetékekben nagymértékû turbulencia fenntartása – nyers szennyvíznél minimálisan v = 0,5 m/s sebesség mellett – miáltal a biológiai hártya és ezzel a szagártalom kialakulása minimalizálható. Rácsszûrt szennyvíz esetében a megengedhetõ maximális sebesség 2-2,5 m/s, és minél nagyobb a csõátmérõ, annál nagyobb sebesség engedhetõ meg a csõ mechanikai károsodása, kopása nélkül.
3. A SZAGÁRTALOM CSÖKKENTÉSÉNEK ILLETVE MEGELÕZÉSÉNEK STRATÉGIAI LEHETÕSÉGEI A csatornahálózatban kritikusnak mondható szaganyagok – mint ahogyan azt a 2. pont részletezi – különbözõ helyeken és különbözõ peremfeltételek mellett keletkezhetnek. Ezek: • azok a helyek, ahol intenzív szaganyagokat tartalmazó szennyvizek (pl. ipari) bevezetésre kerülnek, • kislejtésû és kis részleges töltésû, valamint hosszú tartózkodási idejû csatornaszakaszok, • nagy turbulenciájú helyek (irány, vagy lejtésváltozások, bukók, vagy surrantók, stb.), ha oda anaerob szennyvíz érkezik, • azok a helyek, ahol szulfidtartalmú szennyvizek savas, vagy meleg szennyvizekkel találkoznak,
• átemelõk szívóterei, • bujtatók és tárolók, • nyomóvezetékek kitorkolásai. A szaghatások szempontjából kritikus mûtárgyakat célszerû olyan helyre telepíteni, ahol a zavaró hatásuk a legkisebb, pl. lakott helyektõl távol, ipari övezetekbe, stb. 3.1. A szaghatások csökkentésének és/vagy megszüntetésének tervezési módszerei regionális csatornahálózatokban A szaghatások csökkentésének, vagy eliminálásának a következõ lehetõségei vannak regionális csatornahálózatokban: • A kellemetlen szagok keletkezési forrásának megszüntetése. • A szagszennyezõdés csatornahálózatból a légtérbe történõ szabad diffúziójának megelõzése. • A szagszennyezett levegõ tisztítása és/vagy maszkírozása. • Más különleges lehetõségek (Dulovics et al. 1998). Az alkalmazott módszer lehet fizikai, kémiai, biológiai és ezek kombinációja. Sok esetben az alkalmazott módszerek komplexek, az adottságoktól függõen, akár az öszszes módszer alkalmazható egy csatornahálózatban. A regionális csatornahálózatok rendszerint gravitációs gyûjtõ rendszerekbõl, átemelõkbõl és nyomócsõrendszerekbõl állnak. A csatornahálózat hidraulikai vizsgálata lehet a helyes tervezés, vagy beavatkozás alapja. A csatornahálózati rendszer vizsgálatát a következõkre való tekintettel célszerû elvégezni: • a csatornák lejtése, • a keresztmetszeti méretek, hosszak, • a túlfolyások, bukók, • a csatlakozási csomópontok, • az átemelõk számának mimimumra csökkentése, kedvezõ elhelyezése és kialakítása, • a nyomócsövek mérete, hossza, • levegõbeszívással mûködõ vákuumos csatornázási rendszer alkalmazása erre megfelelõ területen, • pneumatikus szállítás alkalmazása. 3.1.1. A kellemetlen szagok keletkezésének megakadályozása Az aerob vagy anaerob körülmények létrejötte elsõsorban függ a szennyvíz csatornahálózatbeli tartózkodási idejétõl. A tartózkodási idõ csökkentésével képesek vagyunk a problémát megoldani. A tartózkodási idõ általában összetevõdik: • összegyülekezési idõ a gravitációs rendszerbeli gyûjtésnél,
6
• tartózkodási idõ az átemelõ-telepek szívóterében, • tartózkodási idõ a nyomócsövekben. Mivel a szerves anyagok leülepedése a csatornarendszerben növeli a szagproblémákat, a hidraulikai paraméterek helyes meghatározása elõsegíti a hatékony szagszabályozást (Magó 1995), (Fogarasy et al., 1999). 3.1.1.1. Épületen belüli csatorna szakszerû kialakítása a tetõtér fölé kivezetett levegõztetõ csõvel. A hazai lakóház építési szokások során ritkán kerül alkalmazásra a házi csatornahálózat kilevegõztetése a tetõtér fölé történõ kivezetéssel, ezáltal a közcsatornahálózat nem jut friss levegõ öblítéshez, és a szagokat, valamint korróziót okozó termékek az épületen belül szellõznek, ez által a korrózió ezeket a belsõ pontokat megtámadja. 3.1.1.2. Az összegyülekezési idõ csökkentése a gyûjtõ rendszerben
HÍRCSATORNA
3.1.1.5. Szabad szagtermék diffúzió megelõzése A nyomócsövek végén, ahol a nyomás lecsökken az atmoszférikusra, a szagok kiléphetnek. Ezeken a helyeken a szagtermékek szabadon kidiffundálhatnak az atmoszférába. A tervezõ módosíthatja a rendszer struktúráját, a szagok szabad diffúziója nem jöhet létre. A rossz szagok a nyomócsõben maradnak és a kérdés megoldást nyert. Az elõzõk miatt nem kívánatos nyomócsõnek gravitációs csatornába kötése a települések belterületein. 3.1.1.6. Részvízgyûjtõ vákuumos csatornázásának kialakítása Egyes vákuumos rendszerek a szennyvíz továbbítása érdekében alkalmazott levegõbeszívással aerob körülményeket teremtenek a csatornában, ezzel kizárva a H2S képzõdését.
Az elválasztott, gravitációs szennyvízcsatorna rendszerben a tartózkodási idõ csökkentése általában nem lehetséges a keresztmetszet, vagy átmérõ csökkentésével, mivel az alkalmazott csõátmérõ a minimális a kis települések hálózatainál, ahol a regionális rendszereket a leggyakrabban építik. Gyakran a szállított szennyvízhozam kevés, nagyobb lejtés nem vezet eredményre a feliszapolódást megelõzõ hidraulikai feltételek javításában. Így nem rendelkezünk hatékony módszerrel a gravitációs csatornarendszerbeli tartózkodási idõ csökkentésére. A bukók alkalmazása nagyon elõnyös lehet a levegõnek szennyvízbe keverése miatt (Öllõs, 1990).
3.2. A szaghatások csökkentésének és/vagy megszüntetésének mûszaki módszerei a regionális csatornahálózatokban
3.1.1.3. A tartózkodási idõ csökkentése az átemelõ-telepen
Hatékony módszer a levegõ (vagy oxigén) bekeverés erre a célra kifejlesztett szerkezettel (különleges szivattyú, vagy egyéb levegõ keverõ stb.). a szívótérben lévõ szennyvízbe. A bekevert levegõ felfrissíti az aerob körülményeket. A levegõztetés ideje alatt szagtermékek távoznak a levegõbe a szennyvízbõl, ezért a szagszennyezett levegõ felfogása és szûrése szükséges.
A szivattyútelepi tartózkodási idõ csökkentése reális lehetõség. A szívótérbeli tartózkodási idõ a szivattyúbekapcsolást indító maximális vízszintet érzékelõ szenzornak a lejjebb helyezésével, és/vagy a szívótér térfogatának csökkentésével megoldható. Az elõzõkben ismertettek hatását növelhetjük a szennyvíz átemelõbeli keverését biztosító szivattyúkkal. 3.1.1.4. A nyomócsõbeli tartózkodási idõ csökkentése A tartózkodási idõ csökkentésének leghatékonyabb módja a nyomócsõ méretének optimalizálása, a súrlódási veszteségek és a tartózkodási idõ tekintetében. A csõméret csökkentése növeli a sebességet, a súrlódási veszteségeket és a hártyabeli oxigén fogyasztást (l. 1. táblázat), ugyanakkor csökkenti a tartózkodási idõt. Szivattyúzási periódusok közötti idõszakokban a tartózkodási idõ csökkenthetõ pneumatikus, levegõs átöblítéssel, mikor is a nyomócsõbõl a szennyvizet levegõvel kinyomatjuk. Ezzel a tartózkodási idõ csökkentésén túlmenõen levegõt is nyomunk a rendszerbe, ami az anaerob feltételek kialakulásának veszélyét csökkenti.
3.2.1. A szagszennyezett levegõ szûrése és/vagy maszkírozása A szagszennyezett levegõ levegõs öblítése után azt kezelni szükséges. Számos lehetõség áll rendelkezésünkre a nem kívánatos hatások eliminálására, szagszûrésre, vagy maszkírozásra. 3.2.2. Levegõztetés az átemelõ-telep szívóterében
3.3. A szaghatások csökkentésének és/vagy megszüntetésének kémiai-biológiai módszerei regionális csatornahálózatokban 3.3.1. Kémiai oxidáció az átemelõ telepen A szennyvízbeli szagtermékek oxidációja megoldható limitált nitrát adagolással, mely segíti az aerob körülmények kialakulását a csatornahálózatban. Hazánkban e módszert a Balaton térségében sikerrel alkalmazzák, megfelelõ tapasztalatokat szerezve (Jobbágy et al. 1994). Ennek a módszernek az alkalmazása során figyelmet kell fordítani a szennyvíztisztítási folyamatra is, mivel az oxidálószerként használt mûtrágya hatással lehet arra.
7
HÍRCSATORNA
3.3.2. Biokémiai módszerek alkalmazása liofil baktériummal A szagszabályozás biokémiai módszerek alkalmazásával is lehetséges, bár a liofil baktérium használatára nézve hazánkban tapasztalatokkal nem rendelkezünk. Ennek a módszernek a használata azokon az átemelõ-telepeken, fõgyûjtõkben és nyomócsövekben lehet eredményes, ahol a zsírkiválás jellemzõ és tömeges. 4. Esettanulmányok a szaghatások szabályozására vizsgált és módosított csatornarendszerekrõl (Dulovics et al. 1998, 1999, 2000, 2004) Az elmúlt években a csatornahálózatok építése felgyorsult. Vizsgáltunk meglévõ és szagszennyezést okozó csatornarendszert (Nagycenk és térsége kistérségi szennyvízelvezetõ csatornarendszer). A szagszennyezõdések megelõzésére, még a tervezés idõszakában vizsgáltuk a Brennbergbányai, a Szepetneki és Zalakarosi kistérségi rendszereket. A következõkben a fentiekkel kapcsolatos vizsgálatainkról nyújtunk rövid áttekintést. 4.1. Nagycenki kistérségi szennyvízelvezetõ csatornarendszer (diagnózis+stratégia) A Nagycenk kistérségi szennyvízelvezetõ csatornarendszer, ahogyan azt az 1. ábra is mutatja, ellátja a következõ hét települést: Harka, Kópháza, Nagycenk, Nagylózs, Pereszteg, Pinnye és Sopronkövesd. A rendszer 38,8 km hosszúságú, KG PVC anyagú gravitációs gyûjtõ hálózatból, 17,1 km hosszúságú, két ággal kialakított nyomócsõhálózatból, 22 átemelõbõl és 1000 m3/d kapacitású, Nagycenk határában elhelyezett szennyvíztisztító telepbõl áll. A 2. táblázat bemutatja a vizsgált terület átlagos napi vízfogyasztását 1997-ben, a tervezés során elõrebecsült szennyvízterhelést, és a szivattyúk által szállított, mért szennyvízhozamot 1997. 05.08-án, amikor is nem volt csapadék. A 2. táblázat azt mutatja, hogy a vízfogyasztás sokkal közelebb áll a mért szennyvízkibocsátáshoz, mint az elõrebecsült szennyvízhozam. Így a tényleges tartózkodási idõ a rendszerben sokkal nagyobb, mint a tervezett. Továbbá feltételeztük, hogy az átlagos napi szennyvízhozam – és nem az óracsúcs szennyvízhozam-jellemzõ a szagproblémák keletkezésére, mivel az hozzávetõleg annyiszori elõfordulást eredményez, mint ahányszor nem éri el a valóságban. Így a tartózkodási idõ vizsgálatainkat az átlagos napi szennyvízhozamra végeztük el, és azt meghatároztuk a gravitációs csatornarendszerben, az átemelõkben és a nyomócsövekben. E három érték öszszege adja meg egy-egy szállítási útvonalon a teljes öszszegyülekezési idõt, bármelyik ágban. A teljes összegyülekezési idõt a Harka-Kópháza ágban a 2. ábrán, a Sopronkövesd-Pinnye ágban a 3. ábrán mutatjuk be.
Település megnevezése
Átlagos napi vízfogyasztás 1997 évben, m3/d
Tervezett szennyvízhozamok m3/d
Mért szennyvízhozamok 1997. 05.08-án m3/d
Harka
136,6
263
102
Kópháza
182,6
436
108
Nagycenk
186,6
366
136
96,4
119
96
118,8
262
118
24,4
82
9
108,5
257
82
Sopronkövesd Nagylózs Pinnye Pereszteg
2. táblázat. Vízfogyasztás és szennyvízterhelések a vizsgált Nagycenki rendszerben
A teljes hossz a Harka–Kópháza ágban 11,9 km, a teljes maximális összegyülekezési idõ, a mért szennyvízhozamok esetén elõálló körülményekkor 43,4 h. Ez háromszor nagyobb, mint a tervezett, és harminchét órával hosszabb, mint az aerob körülmények fenntartásához szükséges maximum 6-8 óra. A Sopronkövesd–Pinnye ágban, ahogyan azt a 3. ábrán is láthatjuk, a maximum teljes összegyülekezési idõ több mint 60 óra. A szaghatások erõsen megjelennek Nagycenk belterületén, ahol a C-IV átemelõ – ahonnan a szagszennyezett levegõ szabad diffúziója lehetséges – a település központjában került elhelyezésre. Ez eredményezi a kellemetlen hatást Nagycenk lakóinak életkörülményeiben. Természetesen, ezen felül a szennyvíztisztító telep mûködésében is zavarok jelentkeznek a berothadt szennyvíz telepre érkezése következtében. A lefolyásvizsgálatok alapján dolgoztuk ki a szagszabályozás stratégiáját. A stratégia fõbb elvei a következõk: • levegõztetés és keverés azokban az átemelõkben, ahol az összegyülekezési idõ összességében többre adódott, mint 6-8 óra, • levegõs átöblítés a nyomócsövekben, • a szagszennyezett levegõ összegyûjtése és szagszûrése. 4.2. A Brennbergbányai szennyvízelvezetõ csatornarendszer (megelõzõ stratégia) 4.2.1. A szennyvíz-elvezetési tanulmányterv vázlatos ismertetése Brennbergbánya – Ó- és Új-Hermes – Görbehalom szennyvízelvezetésének engedélyezési terve az egyes települések gravitációs gyûjtõrendszeréhez csatlakozó kistérségi nyomócsöves elvezetõ rendszerbõl áll, mely a soproni gravitációs csatornahálózathoz való csatlakozás elõtt befogadja a Gyermektábor és Erdei iskola szennyvizeit is. A kistérségi rendszer elemei a következõk (3. táblázat):
8
HÍRCSATORNA
1. ábra. A nagycenki szennyvízkezelõ rendszer sematikus vázlata
2. ábra. Összegyülekezési idõk a Harka–Kópháza–Nagycenk ágon
9
HÍRCSATORNA
3. ábra. Összegyülekezési idõk a Sopronkövesd–Nagycenk ágon S.sz
Vezeték szakasz
Település
1.
Sopron
2.
Erdei iskola
hossz m 640
50
3. 4.
561
110
1599
110
Gyermektábor
50
5. 6.
Görbehalom
50
7. 8.
Brennbergbánya
9.
Brennbergbánya
Átmérõ mm 150
10.
1977
90
1638
63
624
63
1661
50
11.
Ó-Hermes
13
12
Új-Hermes
390
50
3. táblázat. A Brennbergbányai kistérségi rendszer vezetékeinek jellemzõi
4.2.2. Tervezett szennyvízmennyiségek A kistérségi rendszer tervezésénél a 4. táblázat szerinti, következõ szennyvíz-hozamokat vették figyelembe: S.sz
Átemelõ
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Hermes H-2 Hermes H-1 Brennbergbánya B-2 Brennbergbánya B-1 Görbehalom G-1 Gyermektábor GYT Erdei iskola EI Összesen:
Napi átlag m3/d 55 5 90 220 60 17 30 477
l/s 0,64 0.06 1,04 2,55 0,69 0,20 0.35 5,52
Csúcslefolyás l/s Idõ – h 1,53 10 0,14 10 2,50 10 6,11 10 1,67 10 0,50 10 0,83 10 13,25 10
4. táblázat. A Brennbergbányai kistérségi rendszert terhelõ szennyvízhozamok
A fenti, 4. táblázat adatainak elemzésekor megállapítható, hogy azok nagytávlatra elõrebecsült értékek, melyek az egyes települések távlati fejlõdését is figyelembe veszik. A jelenlegi vízfogyasztás a tervezési területen 30 m3/d. A szagártalom jelentkezése szempontjából a távlatra kiépített rendszer beindulásakor kedvezõtlen mind üzemeltetés, mind pedig a várható szagártalom szempontjából. Az óracsúcs tényezõ megválasztása egységesen 10 hval, nem veszi figyelembe a valóságos egyidejûségeket. 4.2.3. Összegyülekezési idõk A települési gravitációs szakaszokon, kedvezõ lejtésadottságuk folytán, gyors lefolyással és a bukóaknákban kaszkádos levegõztetéssel lehet számolni, ami elõnyös. Feltétele azonban az aknák megfelelõ szellõztetése. A kis szennyvízhozamok következtében elõálló kis úsztatási mélységek azonban lerakódásokat eredményezhetnek. Megelõzésük gyakori tervszerû öblítést igényel. A nyomás alatti csatornázásnál a tervezett, 0,7 m átmérõjû beemelõ aknák 4-5 ingatlan csatlakozása esetén is 5–6 h átlagos tartózkodási idõt eredményeznek. Egy-két család esetében ez az akna 24 h tartózkodási idõt is biztosíthat. Az átemelõ aknák szívótereit min. 1,5 –2,0 m átmérõvel tervezték, ami pl. a H-1-es átemelõnél 6-12 h tartózkodást is eredményezhet. Így tehát H-1-tõl B-1-ig távlatban 1 h-nál rövidebb tartózkodás jön létre a csõve-
10
HÍRCSATORNA
zetékben, a 6-12 h-ás tartózkodási idõ a szívótérben és a nyomás alatti csatornában esetleg ½- 1 napos tartózkodási idõ, ami már a szennyvíz anaerob lebomlását okozhatja. Ezért indokolt mérlegelni a H-1 átemelõnél is a csõvezetékek levegõvel történõ átöblítését. A kompresszoros levegõs öblítés hatására a nyomóvezeték végén, a B-1 átemelõnél és a soproni gravitációs csatornába történõ csatlakozásnál számolni kell a szagemisszióval. A szagártalom kiküszöbölésére célszerû a B-1 átemelõt a beépített területtõl távolabbra elhelyezni, ill. Sopronban a gravitációs csatornába történõ kitorkolásnál a következõ lehetõségek közül választani: – a beépített területtõl távolabbi helyen csatlakozni (akár csatorna építés árán is), – szellõzõ akna és megfelelõ magasságú kürtõ megépítése, – szagszûrõk alkalmazása. Sopron csatornázása szempontjából a kistérségi rendszerbõl bevezetett szennyvíz a városban keletkezõ öszszes szennyvíznek kb. 1%-át jelenti. Hatása a szennyvíztisztító telepre elhanyagolható. A csatlakozási pont környezetében azonban a szagártalomra célszerû figyelni és az esetleg szükséges intézkedéseket (szellõzõk, szagszûrõk, stb.) a hatások csökkentése érdekében bevezetni.
gyobb távolságról érkezõ szennyvízben sem jelentkezik a berothadás. 4.3. A Szepetneki kistérségi rendszer (megelõzõ stratégia) A Szepetneki kistérségi szennyvízelvezetõ csatornarendszer tervezésekor a Nyugatdunántúli Környezetvédelmi Felügyelõség megkövetelte a szaghatás vizsgálat elkészítését a szagszennyezõdés kialakulásának megelõzése érdekében. Ez a rendszer öt települést lát el, - Szepetnek, Eszteregnye (Obornak), Rigyác, Semjénháza és Nagykanizsa-Bajcsai városrészt, a terv szerint. A nyomócsõrendszert a 4. ábra mutatja be.
4.2.4. Tapasztalatok A fentiek szerint megvalósult rendszer tapasztalatait a Soproni Vízmû a próbaüzem során és utána is rendszeresen vezette, melyekrõl a szakirodalom (Molnár, 2004) számol be. Az eredmények azt mutatták, hogy a fogadó mûtárgyhoz érkezõ szennyvízben az 5. táblázat szerinti vízminõség alakult ki a levegõs öblítés, lefúvatás hatására. Vízminöség alakulása a B1-es átemelõben* Lefúvás elõtt Lefúváskor Átlag
Paraméter KOI
mg/l
1 580
838
1 085
NH4
mg/l
141
116
124
öP
mg/l
30
25
27
* Megjegyzés: Ide csatlakozik a H1-H2-B2 nyomóvezeték + gravitációs ág.
4. ábra. A szepetneki szennyvízelvezetõ rendszer
5. táblázat. Vízminõség alakulása a levegõs öblítés hatására a Brennbergbányai rendszerben
A tartózkodási idõk meghatározása érdekében lefolyás-vizsgálatokat végeztünk. Ez volt a megelõzési stratégia kidolgozásának alapja. Néhány nyomócsõ-szakasz átmérõjét lecsökkentettük, a sebesség növelése céljából. Bár ezzel a súrlódási veszteségeket növeltük, de a gyorsabb lefolyás kedvezõbb feltételeket teremtett a tartózkodási idõk kialakulásában. A „lefolyás vizsgálatokat” két idõhorizontra – egy közeljövõbeli és egy nagytávlatúra – készítettük el. A távlatra a megelõzési stratégia sémája az 5. ábrán látható.
A mûködõ rendszer üzemében a fogadó mûtárgy közelében bizonyíthatóan javult, megszûnt a káros biogén kénsavas korrózió, a levegõben sem érzõdik a kénhidrogén kellemetlen szaga. Ezt eleinte annak tulajdonították, hogy a szennyvíz sokkal rövidebb idõ alatt kiürült a nyomócsõbõl. A Vízmûvek a régebben mûködõ rendszereknél ennek a levegõöblítésnek az üzemeltetése során a rövid tartózkodási idõn kívül megfigyelték, hogy a na-
11
HÍRCSATORNA
vízkibocsátást, 1,6-os évszakos egyenlõtlenségi tényezõt, és 14 órás csúcslefolyást feltételezve. A következõ 6. táblázatban bemutatjuk a 2003. évi – községekkel egyeztetett - lakosságszámokat és a 2003. évi vízfogyasztást, valamint az ebbõl számítható fajlagos vízfelhasználást. Számításainknál 100%-os ellátottságot tételeztünk fel. Ugyancsak ebben a táblázatban mutatjuk be a népességszám, az átlagos fajlagos napi tömény szennyvíz kibocsátás, valamint 100%-os közcsatornába történõ bekötést feltételezve az átlagos napi, tömény szennyvíz kibocsátás távlatban várható értékeit Település
Lakosszám Lakosszám Vízfogyaszt. Fajlagos Várható 2003-ban, távlatban, 2003-ban, vízfogyasztás, fajlagos N Q2003 q2003 szennyvíz N2003 kibocsátás qsz
Távlati napi átlag szennyvíz kibocsátás Qd,sz.
m3/d
m3/d
Fõ
l/fõ.d
Zalaszabar
664
680
43,2
65
80
54,4
Nagyrada
602
610
39,1
65
80
48,8
Garabonc
801
830
48,1
60
80
66,4
Zalamerenye
272
300
16,3
60
80
24,0
Összesen:
2339
2420
146,7
63
80
193,6
6. táblázat. Lakosszám, átlagos fajlagos vízfogyasztási és tömény szennyvíz kibocsátási adatok, valamint a várható távlati átlagos napi tömény szennyvíz kibocsátás várható értékei 5. ábra. Beavatkozások és összegyülekezési idõk a szepetneki rendszerben
A teljes maximális összegyülekezési idõ 44,6 h-ra adódott. A teljes elõrebecsült ellátott lakosszám 5000 fõ, a nyomócsõhálózat teljes hossza 22,4 km, a gravitációs gyûjtõrendszer hossza 21,8 km, az átemelõ telepek száma: 19 db. Megfontolható a legnagyobb összegyülekezési idõt eredményezõ Obornak csatornázását leválasztani a rendszerrõl, és saját tisztító-telepet építeni. A kis lakosszám miatt egyszerû, esetleg természetes szennyvíztisztítással megoldani az Obornakon keletkezõ szennyvíz elhelyezését. 4.4. A Zalakarosi kistérségi rendszer (megelõzõ stratégia) A Garabonc, Nagyrada, Zalamerenye és Zalaszabar települések elválasztott rendszerû községi szennyvízelvezetõ hálózataikat, a tervezett fõmûvi csatlakozásig megépítették. A csapadékvíz elvezetése nyíltárkos rendszerrel történik, befogadójuk a Kis-Balaton. A vizsgált tervdokumentáció a keletkezõ szennyvízhozamok meghatározásakor a NYUDUVIZIG által 1996.évben készített „A Kis-Balaton térségének csatornázási és szennyvíztisztítási koncepcióterve” c. dokumentáció szerint jártak el, q=100 l/ fõ.d fajlagos szenny-
4.4.1. Szaghatás vizsgálat és javasolt beavatkozások A szaghatás vizsgálatok során külön határozzuk meg a gravitációs csatornákban a lefolyás során eltöltött idõt, az átemelõk szívóterében a tartózkodási idõt, és a nyomócsövekben a célállomáshoz való megérkezésig számítható idõt. A kistérségi rendszert csomópontok közötti szakaszokra bontottuk ahhoz, hogy a tartózkodási idõket részenként ki tudjuk számítani. Csomópontnak tekintettük: – a gravitációs csatornák végpontjait, – az átemelõket, – a nyomócsövek gravitációs csatornákhoz csatlakozásának pontjait. A felülvizsgálati rendszer sémáját a 6. ábrán mutatjuk be. A rendszert terhelõ szennyvízmennyiségek közül a távlati Qd átlagos napi szennyvízhozammal számoltunk, feltételezve azt, hogy ebben az esetben a levezetendõ vízhozam annyiszor nem éri el, mint ahányszor meghaladja a számított értéket. Természetesen a csatornahálózat kiépítésekor ennél rosszabb (hosszabb) tartózkodási idõk fognak fellépni, mivel a hálózatra csatlakozás nem egyszerre történik meg, és a szennyvízkibocsátás sem éri el a távlati értéket. Ezért is nagyon fontos, hogy a szagszennyezõdés eliminálását biztosító mûszaki rendszer a beruházással egy idõben épüljön ki.
12
HÍRCSATORNA
6. ábra. Zalakaros fõmûvi hálózati séma
7. ábra. Zalakaros tartózkodási idõk a fõmûvi hálózatban
8. ábra. Beavatkozások a zalakarosi rendszerben
13
HÍRCSATORNA
A fõmûvi gravitációs csatornákban, az átemelõk szívóterében és a nyomócsövekben a tartózkodási idõk öszszegezését a 7. ábrán foglaltuk össze. A tartózkodási idõk vizsgálata alapján megállapítható, hogy a kritikus út a lefolyás okozta szaghatás kialakulására a Zalaszabari RZ 2-1-0 gravitációs csatornától Zalakaros csatornahálózatába történõ csatlakozásig tart. A 8. ábrán mutatjuk be a szagszennyezõdés megelõzésére javasolt beavatkozásokat a rendszerbe. Összefoglalás A jövõben számos térségi és regionális rendszer fog kiépülni, a vízminõség védelem érdekében. Hazánkban az EU normákhoz való harmonizáció, becslések szerint, 1000–1500 milliárd forint (4–6 millió EURO) beruházási költséget igényel a csatornázás és szennyvíztisztítás terén. Már rendelkezünk valamennyi tapasztalattal a regionális csatornarendszereket illetõen. A szaghatások szabályozása az egyik legnagyobb problémája ezeknek a rendszereknek. Jelen tanulmányban bemutattunk egy diagnózisra alapított, és három megelõzés célú stratégiát a szagszennyezõdések elkerülésére. Az elõbbit mûködõ, az utóbbit tervezett rendszereken. Az elméleti alapokra támaszkodva, az egyes rendszerek hidraulikai viszonyainak tanulmányozása segítségével vizsgáltuk és dolgoztuk ki a szagelimináció metodikáját és a megelõzõ stratégiákat. A szageliminálás beruházási költségei a teljes beruházási költség 5–15%-át teszik ki, és növekedést eredményeznek az energia költségekben, de a használók számára elviselhetõvé teszik a csatornázást.
Felhasznált irodalom: Barjenbruch, M., Dohse, C. (2004): Verminderung von Geruch und Korrosion im Kanal, KA-BetriebsInfo, Hennef, Nr.2. .pp 1215-1219. Dulovics, M., Dulovics, D. (1998) : A térségi szennyvízelvezetõ rendszerek szaghatás problémái MHT XVI. Országos Vándorgyûlés, pp. 374-385 Dulovics, M., Dulovics, D. (1999): A térségi, illetve regionális csatornahálózatok tervezésének sajátosságai (Esettanulmány a nagycenki kisregionális rendszerrõl) Építési Piac, Vol. XXXII. 1. pp 13-16. Dulovics, M., Dulovics, D. (2000) The elimination possibilities of odour problems by designing methods in regional sewerage systems. Annual of St. István University Dulovics, D., Dulovics, Dné (2004): A Zalakarosi kistérségi szennyvízelvezetõ rendszer felülvizsgálata, szakértõi vélemény, HJK Budapest. Ecker, E. (2003): Geruchsprobleme auf Klaranlagen , KA- Betriebs- Info Nr.2. pp.1145-1148 Fogarasy , Z., Hódi, J. (1999) :A szag keletkezésének okai és az ellenük való védekezés lehetõségei a csatornázás és a szennyvíztisztítás területén MHT XVII. Országos Vándorgyûlés, pp. 903-918. Jobbágy, A., Szántó, I., Varga, Gy., Simon, J.(1994): Sewer system odour control by the lake Balaton area. Water Science and Technology. Vol.30. No.1. pp.195-204. Magó, I. (1995): A szennyvízelvezetés fejlõdése és az ezzel járó káros biológiai jelenségek Vízmûpanoráma, Vol.III. No.1. pp.11-13. Molnár,Gy.(2004):Szennyvízzel nyomott csõszakaszok levegõvel történõ kiürítése, Vízellátás, csatornázás VII. évf. pp. 69-71. Öllõs, G. (1990): Csatornázás- Szennyvíztisztítás I. K+F eredmények AQUA , Budapest.
14
HÍRCSATORNA
ISZAPHOZAM SZÁMÍTÁSA AZ ELEVENISZAPOS SZENNYVÍZTISZTÍTÁSNÁL Thury Péter–Kárpáti Árpád*
Bevezetés A lakossági szennyvizek tisztítása során keletkezõ iszap kezelésére és felhasználására többféle lehetõség van. Nagyobb telepeken az anaerob rothasztás, majd azt követõ víztelenítés, komposztálás a gyakorlat, a kisebbeknél a rothasztás nélküli, hasonló tovább-feldolgozás, hasznosítás. Az iszapkezelés tervezése szükségessé teszi a feldolgozandó iszap mennyiségének a pontosabb behatárolását is a szennyvíztisztító telepek tervezésekor. A szennyvíziszap feldolgozásának, hasznosításának az optimális megoldását egyébként jelentõsen hátráltatja a hazai szabályozás sok esetben túlzott szigora. Az iszapok elhelyezése és az iszapvonal mûtárgyainak tervezése során fennálló bizonytalanságok sem segítik a tervezõket a megfelelõ technológiák kiválasztásában, az üzemeltetõket pedig a telep mûködésének optimalizálásában. Különbözõ rendszerekben sokféle összefüggést használnak az iszaphozam számítására, melyek mindegyikében lehetek apróbb hibák. Jelen tanulmány az eleveniszapos tisztítók primer és szekunder iszaphozamának a számításához ad néhány táppontot, bár az elsõt inkább csak felületesen érinti. Ugyanígy nem pontosítja az anaerob iszaprothasztás iszaphozam csökkentõ hatását sem. Erre egy megjelenés alatt lévõ anyagunk tesz némi utalást, de a jövõben ezt is megpróbáljuk pontosabban bemutatni. A komposztálás anyagmérlegének a pontosítására ugyan már korábban kísérletet tettünk, egy rövid összegzõ munka erre vonatkozóan is várat magára.
A szennyvíztisztítás iszaphozama A biológiai tisztítás során keletkezõ iszap képezi a szennyvíztisztításból kikerülõ iszapok felét – negyedét. Nitrogéntartalma a kiindulási mennyiségnek ennél is kisebb hányada, maximálisan 20-40%-a (Kárpáti és társai, 2004). Foszfortartalma ugyanakkor a szennyvíz foszfortartalmának akár a 70-80%-a is lehet, bár esetenként igen rosszul oldható, növények számára nehezen hozzáférhetõ formában (Pásztor és társai, 2004). Ettõl függetlenül a szennyvíziszap mind szerves anyag, mind növényi tápanyag tartalma miatt a mezõgazdaság számára hasznosítható melléktermék. A szennyvíztisztítás során keletkezõ iszapok minõségének szabályozására az üzemeltetõnek a telep adottságaitól függõen számos lehetõ-
sége van. Például, a relatív iszapterhelésnek, és az azzal fordítottan arányos iszapkornak a szabályozásával módosíthatja a tisztítás során lejátszódó folyamatokat. Az iszapkor befolyásolja – többek között – a szekunder iszap ülepedését, vízteleníthetõségét, valamint az iszaphozamot is. Ezen tényezõk változása/változtatása lényegesen kihat a tisztítási technológia, valamint az iszapkezelés beruházási- és üzemeltetési költségeire is. Ennek megfelelõen a mûködési paraméterek lehetõ legpontosabb ismerete, a mûködtetés optimalizálása a biztonságos üzemeltetést, valamint a tisztítási költségek csökkenését is eredményezheti. A tisztítási igény és a szükséges iszapkor között összefüggést a 1. táblázat mutatja. TISZTÍTÁSI IGÉNY
SZÜKSÉGES ISZAPKOR
csak BOI5 eltávolítás
3-5 nap
+ nitrifikáció
9-10 nap
+ denitrifikáció
14-15 nap
+ foszforeltávolítás
17-20 nap
1. táblázat: A tisztítási igény és az iszapkor viszonya
Az iszap hozamának a különbözõ összefüggésék használatával történõ kiszámítására egymástól eltérõ végeredményre juthatunk, ami sokszor az üzemeltetés során tapasztalt hozamoktól is különbözhet. Napjainkban a tervezõk és a kutatók saját belátásuk és gyakorlati tapasztalataik alapján alkalmazzák a különbözõ összefüggéseket a tervezésre, valamint a folyamatok leírására, modellezésére. Félreértésekre adhat okot az is, hogy az iszapprodukció jelölése a különbözõ összefüggésekben más-más értelmezést kap, amire utalnak az eltérõ mértékegységek is. A 2. táblázat néhány ilyen komponens jelentését, tartalmát próbálja pontosítani.
Az iszapprodukció komponensei → mértékegységei↓ kg SS/d
Szervetlen lebegõanyag, nyers szennyvíz
Szerves lebegõanyag, nyers szennyvíz
Biológiai növekedés a levegõztetõ medencében
+
Kémiai kicsapószerek
+
+
+
kg VSS/d
+
+
(+)
kg KOI/d
+
+
2. táblázat: Az iszapprodukció esetén alkalmazott mértékegységek és az esetükben számításba vett változások (Henze és társai 1996).
* Veszprémi Egyetem, Környezetmérnöki és Kémiai Technológia Tanszék
15
HÍRCSATORNA
A különbözõ mértékegységekre az alkalmazásnak megfelelõen van szükség. A víztelenítés esetén, például az általánosan használt mértékegység a kg SS/d, az aerob, valamint az anaerob iszapstabilizálásnál, pedig a kg VSS/d, vagy a kg KOI/d a használhatóbb (Henze és társai 1996). Az iszaphozam meghatározása a kezdeti idõszakban az ökölszabályokon alapult, melybõl kialakult az a nézet, mely szerint az iszapprodukciót az adott technológiában a tömegáramok alapján számolják (egy meghatározott mûtárgyra, vagy tisztítási lépcsõre). A különbözõ tisztítási technológiai megoldások esetén más-más iszaphozam adódhat (különbözõ mûtárgy-kialakítások, terhelések). Igaz ez például az elõülepítés hatására is. Ha például van a rendszerben elõülepítés, akkor errõl nem szabad elfeledkezni a biológiai tisztítás során keletkezõ iszap hozamának számításakor. Ekkor elfogadva azt az elõrejelzést, hogy az elõülepítés során a lebegõ anyag bizonyos része kiülepedik a mûtárgyban az elõülepítés iszaphozamára a következõ összefüggés használata javasolt (Vesilind és Spinosa 2001): WPS=Qi*ESS*CSS*10-5 ahol: WPS Qi ESS CSS
(1)
– a primeriszap hozam (kg-szárazanyag/d), – a befolyó szennyvíz térfogatáram (m3/d), – a lebegõanyag eltávolítási hatásfok, – a befolyó szennyvíz lebegõanyag koncentrációja (mg/l).
A lebegõanyag-eltávolítás hatásfoka 18 amerikai telep tapasztalatai alapján a következõ összefüggéssel számolható: ESS (%) = t / (a + b t)
(2)
ahol: ESS – a lebegõanyag eltávolítási hatásfok, t – a folyadék átlagos tartózkodási ideje az elõülepítõben (min), a – konstans (becsült értéke 0,406 min), b – konstans (becsült értéke 0,015). A lebegõanyag-eltávolítás hatásfoka az elõülepítõ felületi folyadékterhelésétõl is függ (m/d), ami a napi folyadékáram (m3/d) és az elõülepítõ felületének (m2) a hányadosa (Vesilind és Spinosa 2001). Az 1. a-b ábrákon a kutatók az iszapkor és az iszaphozam közti összefüggéseket a különbözõ hõmérsékletek és tisztítandó szennyvíz KOI/BOI5, valamint a LA/BOI5 arányának ismeretében készítették el (WEF 1990). Látható, hogy az elõülepítés a szekunder iszap hozamát csökkenti. (1. a ábra). Ezt a szennyvíz egyes szennyezõanyagai koncentrációjának ismeretében hasznosíthatjuk. Tudjuk, hogy a kommunális szennyvizek elõülepítése során (természetesen a technológiától és a terheléstõl függõen) átlagosan a befolyó KOI 30%-a, a
lebegõ anyag 60%-a, a nitrogén tartalomnak pedig csak 10%-a kerül a primer iszapba (Henze és társai 1996). Olyan szennyvizek esetén, amelyek a késõbb lejátszódó biológiai folyamatokhoz már eleve a szükségesnél kevesebb könnyen bomló tápanyagot tartalmaznak, az elõülepítés az ott kiülepedõ tápanyagok miatt kifejezetten hátrányos lehet. Természetesen az elõülepítés, (1. a ábra) csökkenti az eleveniszapos rész biológiai termelését, ami a beruházás, üzemeltetés oldaláról költségcsökkenést jelenthet. A fent említett túlzott nitrogéntartalom miatt azonban az elõülepítés a kisebb telepeknél nem különösebben javasolt. Ugyanilyen irányba hat a kétféle iszap keletkezése is.
1. a-b ábrák. Az iszapkor és hõmérséklet hatása a fajlagos iszaphozamra (Y) elõülepített és elõülepítetlen kommunális szennyvíz eleveniszapos tisztításakor (WEF, 1990).
Az 1. a-b ábrákról leolvasható, hogy ha a szennyvízhõmérséklet, valamint az iszapkor növekszik a várható iszaphozam kisebb lesz. Lényeges különbség látható az elõülepített és az elõülepítetlen szennyvíz biológiai tisztítása esetén, hogy az iszaphozamokon kívül az iszaphozamok változásának aránya is bekövetkezik. A tisztítatlan szennyvízben, mindhárom hõmérséklet esetében, relatíve nagyobb hozamcsökkenést idéz elõ az iszapkor növelése, mint az elõülepített szennyvíznél. Az alábbi összefüggések, valamint a szennyvíz tápanyagtartalmának ismeretében a megfelelõ szabályozás jelentõs költségmegtakarítást is eredményezhet a meglévõ iszap- elhelyezési és -kezelési problémák mérséklése miatt. A szakirodalomban a fölösiszap-hozam számítására található egyszerûbb összefüggésekkel ellentétben a hõmérséklet iszaphozamra gyakorolt hatását matematikailag is tartalmazó egyenlet található Pöpel 1994-es munkájában. Az eredeti jelöléseket megtartva a biológiailag bontható anyagok fajlagos fölösiszap-hozama (kg TS/kg BOI5) a következõ egyenlettel fejezhetõ ki (Pöpel 1994): TS 0,072 * 0,6 * fT ÜS BSB = 0,6 * WB + o − 1 So + 0,08 * fT tTS
(3)
ahol: TSo – a biológiára érkezõ szennyvíz lebegõanyag koncentrációja (mg/l), So – a biológiára befolyó szennyvíz BOI5 koncentrációja (mg/l),
16
HÍRCSATORNA
tTS – az iszapkor (d), WB – a BOI eltávolítási hatásfok (-), amely közelítõleg 1, fT – a hõmérséklet hatását számításba vevõ függvény (–):
fT = 1,072 T −15
(foszforeltávolítás) külön történik, az (5), ill. (6) összefüggés szerint. A szerves anyag lebontásából eredõ iszap mennyisége a következõ egyenlettel számolható: X TS ,ZB ÜS d ,C = Bd , BSB * 0,75 + 0,6 * ( )− C BSB, ZB
(4)
Az egyenletbõl készített (2. ábra) diagram segít a könnyebb értékelésben. Az ábrák (1. a-b és 2. ábra) öszszehasonlítását nehezebbé teszi, hogy az iszaphozam numerikus meghatározására mindkét esetben különbözõ mértékegységet használnak a szerzõk, de az iszaphozamok változása mindkét ábrán egyszerûen nyomon követhetõ. Látható, hogy az iszaphozam csökken az iszapkor, illetve a hõmérséklet növekedésével, ami a már említett elõnyök miatt az üzemeltetõ számára a szabályozás szempontjából fontos információt jelent. Az üzemeltetõknek egy adott technológia esetén a szennyvíz hõmérsékletét nem áll módjukban szabályozni, de az iszapkor beállítását egyéb paraméterek ismerete esetén megtehetik.
Az endogén légzéshez szükséges hõmérsékleti tényezõ (FT =fT) a korábbival megegyezõ, a tTS pedig ugyanúgy az iszapkor. A foszforeltávolításnál a keletkezõ iszap mennyisége a biológiai eltávolításból (általánosan 3g TS/g biológiailag eltávolítható foszfát), és a vegyszeres kicsapatásból tevõdik össze. A szimultán kicsapatásnál az iszap szervetlen anyag mennyisége egyrészt függ a kicsapószer milyenségétõl, másrészt az alkalmazott vegyszer mennyiségétõl. Vas kicsapószernél 2,5 kg TS/kg Fe-al, míg alumíniumnál 4 kg TS/kg Al értékkel kell számolni. Ha kicsapószerként meszet adagolnak, akkor 1,35 kg TS/kg gipsz-mészhidrát iszap keletkezik. A vegyszeres és a biológiai foszforeltávolításból keletkezõ fölös iszap mennyiségét a következõ összefüggésbõl számíthhatjuk: −
ÜS d , P = Qd *
Bd,BSB
2. ábra. Az iszapkor és hõmérséklet hatása a fajlagos iszaphozamra elõülepítetlen kommunális szennyvíz eleveniszapos tisztításánál a 3. egyenlet szerint.
Az iszaphozam szempontjából, mint az ábrák is mutatják, csak az iszapkezelésnél felhasznált segédanyagok mennyiségét becsülhetik pontosabban, valamint a mûveletek optimalizálását végezhetik el. Ezen túl a vízhõmérséklet pontos regisztrálása természetesen fontos a telepen lejátszódó mikrobiológiai folyamatok megértése érdekében is. A tervezõknek a szennyvíz hõmérsékletét viszont figyelembe kell venniük az adott technológia tervezésénél, hiszen már rendelkezésre állnak a szennyvíz „felmelegítésére” szolgáló technológiai megoldások is, amelyek a téli üzemeltetést biztonságát fokozzák. Természetesen az üzemeltetõ lehetõségei a rendelkezésre álló medencetérfogatok, technológiai kialakítások miatt is korlátozottak, de a már említett összefüggések az optimalizálás szempontjából jelentõs segítséget nyújthatnak. Az ATV-131a (1999) tervezési irányelveiben az iszaphozam számítása a biológiai és vegyszeres iszapra
(5)
kg/d
FT
–
Qd
m3/h
(1 − 0,2) * 0,17 * 0,75 * tTS * FT 1 + 0,17 * tTS * FT
(3 * X P , BioP + 6,8 * X P , Fall , Fe + 5,3 * X P , Fall , Al ) 1000 Napi BOI5 terhelés Az endogén légzés hõméréskleti faktora Szárazidei befolyó szennyvízáram
tTS
d
ÜSd
kg/d
ÜSd,C
kg/d
A szervesanyag eltávolításból származó napi iszaphozam
ÜSd,P
kg/d
A foszforeltávolításból keletkezõ napi iszaphozam
CBSB
mg/l
Homogenizált mintában a BOI5 koncentrációja
XP,Fall
mg/l
Vegyszeres kicsapatással eltávolítandó foszfát mennyisége
XP,BioP
mg/l
Biológiailag kötött foszfát
XTS
mg/l
0,45 µm-os szûrõn fennmaradó anyag (105oC-on szárítva)
ZB
(6)
Az eleveniszpos medencére vonatkoztatott iszapkor Napi iszapprodukció
Eleveniszapos medencébe (biológiára) érkezõ víz
3.táblázat: Az ATV tervezési irányelvben használt jelölések
Az ATV tervezési irányelv iszaphozam meghatározására szolgáló egyenlete külön nem tér ki az elõülepítés hatására, ezért az elõülepítetlen szennyvíz ábrájával (1. b ábra) hasonlítjuk össze. Jól látható az iszaphozamok tekintetében a hozamok hasonló függése az iszapkórtól és a vízhõmérséklettõl, de a keletkezõ mennyiség a két ábra esetében jelentõsen különbözik egymástól. A legnagyobb eltérések a nagy iszapkorok esetén adódnak. Az ATV irányelve szerint csaknem kétszer akkora iszaphozammal kellene számolnunk egy 20-25 napos iszapkor-
17
HÍRCSATORNA
ral üzemelõ technológia esetén mint a WEF 1990-es anyagában található 1. b ábra alapján. Az 5. egyenletbõl készített 3. ábra segítségével csak a szerves anyag lebontása során keletkezõ fölösiszap-hozamot ábrázoltuk.
is néhány napos iszapkor különbség akár 10-20%-os iszaphozam különbséget is eredményezhet. Ez a pontos szabályozás az üzemeltetõ számára költségmegtakarítást is jelenthet. Megjegyzendõ, hogy a bemutatott öszszefüggések a kommunális szennyvizek eleveniszapos szennyvíztisztításának iszaphozamára vonatkoznak. Élelmiszeripari szennyvizek esetében a fajlagos iszaphozam a fentiektõl jelentõsen eltérhet, elsõsorban a biológiailag rosszul bontható lebegõ részek arányának az eltérése miatt.
3. ábra. Fajlagos iszaphozam az ATV tervezési irányelve szerint
Munkánk során lehetõségünk volt az általunk elképzelt biológiai szennyvíztisztítás számítógépes szimulációjára is. A modell nem tartalmaz elõülepítést. A telep oxikus reaktorból és utóülepítõbõl állt. A két technológiai egység között recirkuláció van az iszapkor szabályozása érdekében. A modellezést a GPS-X programmal végeztük a Mantis biológiai modell változóit használva. A Mantis modell program által használt mátrixa az I. Mellékletben található. A tisztítás során csak a szerves anyag biológiai eltávolításának az iszaphozamát szimuláltuk, a nitrifikáció/denitrifikáció, valamint a foszfor eltávolítás iszaphozamával nem számoltunk. Ezek az egyszerûsítések tették lehetõvé, hogy az így kapott eredményeket összehasonlítsuk a fenti összefüggések eredményeivel. Arra kerestük a választ, hogy az eddig ismertetett egyenletekbõl készített diagramok és a modellezés során kapott eredményekbõl készített görbék mennyire térnek el egymástól. A szimulációnál arra törekedtünk, hogy a már bemutatásra került egyenleteknél alkalmazott kiindulási és környezeti paramétereket használjuk fel. Minden egyenlet, valamint a szimuláció esetén alkalmazott nyers szennyvíz paraméterei a következõk voltak (4. táblázat). Jellemzõ T, (oC)
Q, (m3/d)
TSS (mg/l)
CBOI5, (mg/l)
KOI/BOI5
TSS/BOI5
10
500
600
600
~ 1,8
1
20
500
600
600
~ 1,8
1
30
500
600
600
~ 1,8
1
4. táblázat. A számításokhoz alkalmazott nyersvíz paraméterek
A kapott görbék alakja nagy hasonlóságot mutat a már bemutatott egyenletekbõl készített ábrákkal. A görbéken (4. ábra) látszik, hogy az iszaphozam az iszapkor növelésével és a hõmérséklet emelkedésével csökken. Egyértelmû a szabályozás fontossága az üzemeltetés során, hiszen egy ilyen kisméretû telep esetében (l. 4. táblázat)
4. ábra. A GPS-X-el végzett szimuláció eredményeként kapott fajlagos iszaphozam a Mantis biológiai modellt alkalmazása esetén
Összefoglalás Fontos, hogy a tervezéshez, az üzemeltetéshez a megfelelõ összefüggést válasszuk, hiszen mint az (1.-4. ábrák) ábrákon látható azok között egyes esetekben jelentõs eltérések is lehetnek. Az üzemeltetõnek és a tervezõnek ezért nagy a felelõssége, mert a rosszul megválasztott hozamszámítási egyenlet alkalmazása esetén a valós iszaphozamtól lényegesen eltérõ eredményt is kaphat. Akár fele - kétharmada mennyiségû iszappal is számolhatnak, ami az iszapkezelésnél jelenthet súlyos következményeket. Ahogy a jövõben elõtérbe kerülnek a gazdaságossági szempontok a szennyvíztisztásban, úgy fog növekedni az üzemeltetõk azon igénye is, hogy az elméletben alkalmazható összefüggések a valóságot minél jobban megközelítsék, így azok alkalmazásával a szennyvíztisztító mûködését költséghatékonyabbá, megbízhatóbbá tehessék.
Irodalomjegyzék ATV 131a (1999) Eleveniszapos szennyvíztisztítók tervezési irányelvei, ATV, (MASZESZ, 2001.) Henze, M., Harremoës, P., La Cour Jansen, J. and Arvin, E. (1996). Wastewater Treatment: Biological and Chemical Processes. 2nd edn, Springer, Heidelberg. 1996. Kárpáti Á., Pásztor I., Pulai J. (2004) Nitrogéneltávolítás jelenlegi és távlati lehetõségei a szennyvíztisztításban. VÍZMÛ Panoráma, (2) 17-22.
Pásztor, I., Pulai, J., Kárpáti Á. (2004) Foszforeltávolítás lehetõsége és távlatai a szennyvíz-tisztításnál. VÍZMÛ Panoráma, Megjelenés alatt. Pöpel, H. J. (1994): Szennyvizek eleveniszapos tisztítása - tervezési példák. Elõadás-kézirat TH Darmstadt, WAR – Veszprémi Egyetem, Környezetmér-
HÍRCSATORNA
nöki és Kémiai Technológia Tanszék, 1994 p. 64 /duplaoldal/ Spinosa, L., Vesilind, A. (2001). Sludge into Biosolids, IWA Publishing. WEF (1990) MOP-11 Design of Wastewater Treatment. Water Environment Federation, Alexandria, USA
I. Melléklet. A Mantis félebiológiai modell (GPS-X által használt) mátrixa
18
HÍRCSATORNA
19
KA Abwasser-Abfall 04/2004 Tartalomjegyzék A KIADÓ ELÕSZAVA Vízgazdálkodás, szennyvíziszap és körforgás-gazdálkodás ................................................................................. 345
BESZÁMOLÓK Biofiltráció – A módszer reneszánszát éli bel- és külföldön, a megnövekedett követelmények következtében? 70. Darmstadti Szennyvíztechnikai Szeminárium a Darmstadti Mûszaki Egyetemen ........................................ 352 Elmar Rother (Darmstadt) 2nd International Seminar on Environmental Engineering Education (EEE) (2. Nemzetközi Környezetmérnök-oktatási Szeminárium) Az IWA zürichi rendezvénye ................................................................................................................................ 355 Theo G. Schmitt (Kaiserslautern) Membránszûrés a szennyvíztisztításban Hessen tartományban Hesseni Környezeti Szövetség – Üzemek és hatóságok párbeszéde ......................................................................................................................... 358 Franz-Bernd Frechen és Wernfried Schier (Kassel) Mérés- és szabályozástechnika szennyvíztechnikai berendezésekben Az ATV-DVWK és a Mérés- és Automatizálás-technika VDI/VDE-Társaság ülése ........................................... 361 Ulrich Jumar (Barleben)
EURÓPAI VÍZ KERETIRÁNYELV Üledékmenedzsment az Európai Víz Keretirányelv keretében, a hajózás számára történõ megfelelõ vízmélység fenntartása szempontjából ................................................................................................ 362
INTERNET Zsírleválasztó berendezések Kilenc gyártó és termékeik ................................................................................................................................... 367 Dieter Maass (Hamburg)
VÍZELVEZETÕ RENDSZEREK Lineáris és finombuborékos levegõztetés eredményei nyomóvezetékekben a szagkibocsátás és a korrózió megelõzése érdekében ........................................................................................................................................... 372 Ute Urban, Andrea Heilmann (Wernigerode) és Jost Freystein (Elbingerode) Az idegen víz nyomában ....................................................................................................................................... 376 Steffen Lucas (Karlsruhe)
20
HÍRCSATORNA
KOMMUNÁLIS SZENNYVÍZTISZTÍTÁS A szennyvíztisztító telepekrõl elfolyó szennyvizek szuszpendált anyagainak UV-fertõtlenítésére vonatkozó hatásvizsgálata ....................................................................................................................................................... 382 Antje Schöler (Pfullingen) Dinamikus oxigén-beviteli mérések a kerámia- és membrán-levegõztetõelemek teljesítményének összehasonlítására, üzemi körülmények között ...................................................................................................................... 390 Anne Schuchardt, Judy Libra, Christoph Sahlmann, Udo Wiesmann és Regina Gnirß (Berlin)
HULLADÉK/SZENNYVÍZISZAP Recirkulációs iszap dezintegrációja a denitrifikáció javításában ......................................................................... 396 Boris Diehm (Stuttgart), Torsten Setzer (München) és Helmut Kapp (Biberach)
GAZDASÁG A szennyvízelvezetés privatizációja? A vita állása az ATV-DVWK-nál és a kommunális csúcsszövetségeknél ............................................................ 404 Reimer Steenbock (Mainz)
KÉPZÉS/NEMZETKÖZI EGYÜTTMÛKÖDÉS Az utánpótlás támogatása a fejlesztési együttmûködésben történõ alkalmazás számára A Német Fejlesztési Szolgálat programjai ............................................................................................................ 414 Carola Heider (Bonn) Az utánpótlás támogatása a fejlesztési együttmûködésben történõ alkalmazás számára A GTZ programjai ................................................................................................................................................. 417 Hinrich Eylers (Eschborn)
ATV-DVWK Munkabeszámolók Adatok a városi vízelvezetésben a csapadékvíz-tisztítására tett intézkedéseinek hatékonyságára és költségeire a befogadó vizeire vonatkozóan GB 5.3-as ATV-DVWK-munkacsoport ................................................................................................................ 421 Irányelv .................................................................................................................................................................. 428 Szakmai grémiumok .............................................................................................................................................. 428 Tartományi szövetségek ........................................................................................................................................ 429 Információs helyek ................................................................................................................................................ 430
MaSzeSz az Interneten Elkészült a Magyar Szennyvíztechnikai Szövetség weblapja (www.maszesz.hu). Mostantól a cím alatt friss információkhoz juthatnak kedves tagjaink. Reméljük, hogy elnyeri tetszésüket internetes megjelenésünk. Kérjük, hogy amennyiben rendelkezik internetes kapcsolattal, jelezze azt a emailcímen. Szeretnénk tagjaink között az információ-áramlást még naprakészebbé tenni, s ehhez nagyon jó eszköznek látszik az internet. A weblapot a Macrosolid Internet Consulting segítségével készítettük el, mely cég a MaSzeSz tagoknak, szolgáltatásai listás árából, kedvezményt nyújt. MacroSolid Internet Consulting 1024 Budapest, Kisrókus u. 3. III. 1. Hotline: 06209-980-998 www.macrosolid.com
[email protected]
HÍRCSATORNA
21
KA Abwasser-Abfall 05/2004 Tartalomjegyzék A KIADÓ ELÕSZAVA Az EU bõvítése – rengeteg munka a kulisszák mögött ........................................................................................ 463
BESZÁMOLÓK Felfúvódott iszap, úszó iszap és hab a kommunális és ipari szennyvíztisztító telepeken A Kaiserslauterni Mûszaki Egyetem ülése ........................................................................................................... 470 Joachim Hansen és Theo G. Schmitt (Kaiserslautern) Decentralizált csapadékvíz-hasznosítás ................................................................................................................ 472 Német-Arab Ipari Szennyvíz-Ülés Homs-ban ...................................................................................................... 474 Ute Austermann-Haun (Detmold) Gazdaságossági számítások a csatornahálózat anyagértékének fenntartásával kapcsolatban Az ATV-DVWK szemináriuma Lehrte-ben .......................................................................................................... 476 Josef Kröger (Karlsbad)
EURÓPAI VÍZ KERETIRÁNYELV Kezdeményezések az integrált vízpolitikáért a térrendezés és természetvédelem példáján ................................ 478 Rudolf Hurck (Essen)
INTERNET Kézi számítógépek: hasznos kis segítõink Nyolc hardvergyártó cég kínálata ......................................................................................................................... 482 Dieter Maass (Hamburg)
VÍZELVEZETÕ RENDSZEREK A csõ-behajtás új dimenziói .................................................................................................................................. 486 Patrick Blase (Erkrath), Stefan Fechte, Guido Klein-Hitpaß és Georg Steiner (Bocholt) Hõelvonás a csatornarendszerbõl – a szennyvíz hõmérsékletének befolyásolása ................................................ 489 Oskar Wanner, Vassileios Panagiotidis és Hansruedi Siegrist (Dübendorf/Svájc) A nagynyomású tisztítás létrejötte ........................................................................................................................ 496 Hans-Ruedi Steiner (Zürich/Svájc) Csõfektetés a DIN EN 1610 és az ATV-DVWK-A 139 alapján Európai követelmények és a nemzeti átültetés ..................................................................................................... 497 Karl-Heinz Flick (Köln)
KOMMUNÁLIS SZENNYVÍZTISZTÍTÁS Mikrobiológiai vizsgálatok a természet-közeli szennyvíztisztító telepek járványhigiéniai értékeléséhez ........... 500 Ulrich Hagendorf (Langen), Klaus Diehl (Berlin), Irmgard Feuerpfeil, Annette Hummel (Bad Elster), Juan Lopéz-Pila és Regine Szewzyk (Berlin)
22
HÍRCSATORNA
Vizsgálatok újonnan kifejlesztett kör-keresztmetszetû, hengeres, levegõztetett homokfogón ............................. 511 Ulf Theilen és Thomas Luthardt-Behle (Gießen)
IPARI SZENNYVIZEK A technikai és technológiai színvonal változása a BVT (elérhetõ legjobb technológia) bevezetése miatt Hatása az ATV-DVWK szakmai grémiumainak munkájára az IG-2-es szakbizottság példáján .......................... 518 Jörg Brinkmeyer és Karl-Heinz Rosenwinkel (Hannover)
JOG Az Európai Víz Keretirányelv hatásai az ipari és kommunális szennyvíztisztító telepek üzemeltetõire Példa: az irányelv átültetése Baden-Württemberg tartományban ......................................................................... 521 Klaus Hofmann (Stuttgart)
GAZDASÁG Egy kisebb település szennyvízelvezetésének együttmûködési modelljével kapcsolatban szerzett tapasztalatok 526 Erwin Rippl (Berlin)
KÉPZÉS/NEMZETKÖZI EGYÜTTMÛKÖDÉS Képzési perspektívák külföldön A Központi Munkaközvetítõ Hivatal (ZAV) ajánlatai vezetõk, szakemberek és az utánpótlás számára ............. 530 Christian Schneider (Hennef)
ATV-DVWK Munkabeszámolók Homokfogóból kikerülõ homok tisztítása A KA-5.1-es ATV-DVWK-munkacsoport munkabeszámolója .................................................................. 534 Irányelv .................................................................................................................................................................. 537 Szakmai grémiumok .............................................................................................................................................. 539 Tartományi szövetségek ........................................................................................................................................ 540 Képzés ................................................................................................................................................................... 541
23
HÍRCSATORNA
FÓRUM Megjegyzések Boda J.: A Nyíregyházi 1.sz. Szennyvíztiszító Telep c. írásához. A kitûnõ szennyvíztisztítási eredményt a szerzõ csupán a szennyvíz túlterhelésideji magas – átlag 18 °C-os – szennyvízhömérsékletére vezeti vissza. Ezt az indokolást az Európában általánosan ATV-A 131 sz. méretezési irányvonal szerinti számítógépes ellenõrzõszámítás nem igazolja, ellenkezõleg legalább 25%-kal nagyobb szükséges levegõztetõ medencét ír elõ. Az eltérés alighanem a tervezésnél az elõülepítés 25%-ra becsült hatásfokának lényegesen magasabb valós értékén alapszik, ami a másztejadagolásra és így az élesztett iszap különlegesen jó flokkulációs tulajdonságaira vezethetõ vissza, amely a fölösiszapnak az elõülepítõkbe történõ visszaforgatása ugyanazokban elõlecsapatási hatást idéz elõ. Így tiszta képet csak az elõülepítõket elhagyó összterhelés mérése esetén ill. után lehet kapni.
„PANNON-VÍZ” Víz- Csatornamû és Fürdõ Rt. 9025 Gyõr, Bercsényi liget 1. Tel./fax : 96/329-047, 96/326-566
SZOLGÁLTATÁSAINK: VÍZTERMELÕ KUTAK KAMERÁS VIZSGÁLATA 150 mm átmérõ felett, 200 m mélységig, videófelvétel és szakvélemény készítése,
CSATORNAHÁLÓZATOK KAMERÁS VIZSGÁLATA 180 mm átmérõ felett, videófelvétel, lejtésdiagram, mérési jegyzõkönyv és szakvélemény készítése
24
HÍRCSATORNA