Het Neuropsychologisch en Toxicologisch Expertise Centrum

Driemaandelijks tijdschrift: april-mei-juni 2009 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P6080670 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel

België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum

PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners

ZOMER 2009

Het Neuropsychologisch en Toxicologisch Expertise Centrum Even voorstellen… Weer een nieuwe dienst in de geestelijke gezondheidszorg? Het is misschien voor velen open deuren intrappen door nog eens te herhalen dat het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum (OPZ Geel) een extern verzelfstandigd agentschap van de Vlaamse Overheid is dat de openbare psychiatrische zorgverlening voor kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen als eerste kerntaak heeft. Maar het is misschien minder gekend dat het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en diensten in de sector geestelijke gezondheidszorg ook tot de eerste kerntaken van het OPZ Geel behoort. Eén van de diensten van het OPZ Geel willen we met deze folder in het bijzonder toelichten, met name het Neuropsychologisch en Toxicologisch Expertise Centrum, kortweg NEC. Toen het OPZ Geel omwille van zijn unieke knowhow op gebied van kinderpsychologie en milieutoxicologie het promotorschap voor de opvolgstudie ‘neuropsychologische ontwikkeling van kleuters en blootstelling aan milieupolluenten in Vlaanderen’ toe-gewezen kreeg binnen het Steunpunt Milieu & Gezondheid Vlaanderen (2001-2006), werd binnen de muren het Neuro-psychologisch en Toxicologisch Expertise Centrum (NEC) boven de doopvont

gehouden. Door het uitvoeren van deze studie werd heel wat ervaring opgedaan met het testen van heel jonge kinderen. Tegelijkertijd werd door ambulante verwijzingen van volwassenen met het vermoeden van neurotoxiciteit door chemische stoffen uit het arbeidsmilieu, een uitgebreide expertise opgebouwd in het brede domein van neurocognitieve disfuncties en vooral ook in de neuro-psychologische differentiaaldiagnose met andere neurologische en psychiatrische ziektebeelden. In 2008 werd beslist dat het NEC de opgedane neuropsychologische kennis verder diende te ontwikkelen en te consolideren, door onder andere samen-werkingsverbanden met andere zorg-actoren in de regio aan te gaan en de verworven wetenschappelijke kennis voor klinische doeleinden te ontsluiten. Wat biedt het NEC concreet aan? Het is een ambulante dienstverlening die op drie deelgebieden een meerwaarde kan bieden voor verwijzers. Die dienstverlening wordt hierna voorgesteld, evenals de psychotherapie in de Polikliniek voor volwassenen. Dr. M.K. Viaene Neuroloog

Dr. Tom Geuens Hoofdgeneesheer

OPZ Geel 2009 / 1

1.

Neuropsychologische testonderzoeken en nabegeleidingen

Neuropsychologische testonderzoeken en nabegeleidingen gebeuren op vraag van alle hulpverleners (o.a. huisartsen, psychiaters, neurologen, pediaters, revalidatieartsen, CLB). Het NEC is gespecialiseerd in neuropsychologische differentiaaldiagnoses en heeft expertise bij jonge kinderen, adolescenten, volwassenen en ouderen. De vraag die hier centraal staat, is of het verminderd functioneren of het veranderende gedrag te wijten is aan een organisch lijden met weerslag op neurocognitie (concentratie, geheugen, taal, planning, impulscontrole, psycho-motorische snelheid…) of aan andere factoren (of aan beiden).

Een correcte diagnose in deze soms moeilijke klinische beelden is immers de eerste stap in het uitstippelen van het juiste therapeutisch beleid. In het kader van de gestelde neuropsychologische diagnose kan er ook aansluitend een begeleiding door het NEC gegeven worden (psycho-educatie, aanleren copingsstrategieën, angstreductie…). Psychologische begeleiding van psychiatrische problematiek zonder neurocognitieve aanmeldingsklacht doet het NEC echter niet en wordt het best direct doorverwezen naar de centrale polikliniek van het OPZ Geel (Veronique Vermeir, Hilde Helsen).

Hoe verwijs ik door? —

Patiënt wordt op regelmatige basis door een artsverwijzer gevolgd: aanmelden via OPZ Geel, secretariaat NEC: Jan Laenen (014-57 90 66 of [email protected]) met naam en telefoonnummer van de patiënt en een korte vermelding van het probleem waarvoor een advies wordt gevraagd. Ook vermelden waar en wanneer zo nodig de psychologe de verwijzende arts voor meer informatie kan bereiken. De patiënt wordt binnen de week gecontacteerd door de psychologe die de vraag opneemt voor een afspraak.

—

Patiënt wordt niet op regelmatige basis door een artsverwijzer gevolgd: aanmelden gebeurt op dezelfde manier; er wordt eveneens een afspraak geregeld bij dr. Viaene.

2.

Niet-medicamenteuze behandelingen van chronische slaapstoornissen

Enkele voorbeelden: —

Zijn gedragsproblemen bij kinderen het gevolg van een ontwikkelingsstoornis (bv. licht mentale handicap, ADHD, autisme spectrum) of zijn ze te wijten aan een hersenletsel (bv. trauma), of is het eerder depressie, faalangst…?

—

Bij leerstoornissen is er vaak de vraag naar de differentiaaldiagnose, bv. is het probleem gebonden aan het IQ, een specifieke leerstoornis (bv dyslexie, nietverbale leerstoornis…) of ook weer aan een onderliggende depressie, aan faalangst of gedragsproblemen?

—

Taalontwikkelingsproblemen bij jonge kinderen: gelijkaardige vragen kunnen gesteld worden.

—

Aan de andere kant van het levensspectrum kan het de vraag zijn of het veranderende functioneren een beginnende dementie betreft of eerder een depressie.

—

Of dat geheugen- en concentratiestoornissen echt van blootstelling aan een chemische stof komen dan wel dat het eerder om een angstprobleem of een depressie gaat.

2 / OPZ Geel 2009

Niet-medicamenteuze behandelingen van chronische slaapstoornissen gebeuren op vraag van alle hulpverleners. Slapeloosheid of insomnie heeft voor 9 à 15 % van de bevolking een wezenlijke impact op het dagelijkse functioneren. De verstoring van de nachtrust leidt op termijn vaak tot concentratiestoornissen, verhoogde kans op ongevallen, maar ook op een verhoogde kans op psychische klachten en depressies. In vele gevallen is er geen medische grond voor deze slapeloosheid (primaire insomnie) en is het een complex samenspel van persoonlijkheidsstijlen, maladaptieve denkprocessen, medische, sociale en omgevingsfactoren. Zelfs bij medisch geïnduceerde slapeloosheid ontwikkelt zich heel vaak een secundaire conditionering waardoor men moeilijk

de slaapmiddelen kan stoppen. De bestaande behandeling met slaapmedicaties zijn zeer efficiënt op korte termijn, maar op langere termijn bestaat hierover toch veel twijfel, ook omdat de aanpak niet altijd zonder gevaren is (hang-over, afhankelijkheid, gewenning). Omdat slaapstoornissen heel vaak gepaard gaan met disfunctioneren van geheugen en concentratie overdag en met maladaptieve copingsmechanismen die de inactiviteit overdag en de slapeloosheid ’s nachts onderhouden, biedt het NEC een begeleiding van insomniepatiënten aan. In samenwerking met het slaaplabo van het AZ St.-Dimpna is de aanpak erop gericht zo correct mogelijk het type insomnie te diagnosticeren en de aangepaste (eventueel gecombineerde) psycho-educatieve en gedragstherapeutische technieken aan te bieden. Indien blijkt dat een onderliggende psychiatrische pathologie een langdurige begeleiding met meer psychotherapeutische technieken vergt, wordt er samengewerkt met de centrale polikliniek van het OPZ Geel (Veronique Vermeir, zie pagina 6) of doorverwezen voor psychiatrische behandeling.

Hoe verwijs ik door? —

De diagnose insomnie is duidelijk: aanmelden via OPZ Geel, secretariaat NEC: Jan Laenen (014-57 90 66 of [email protected]) met naam en telefoonnummer van de patiënt en de vermelding ‘aanmelding voor begeleiding insomnie’. Ook vermelden waar en wanneer zo nodig de psychologe de verwijzende arts voor meer informatie kan bereiken. De patiënt wordt binnen de week gecontacteerd door de psychologe die de begeleiding opneemt, voor een afspraak.

—

De diagnose insomnie is niet duidelijk: aanmelden via consultatie neurologie AZ St.-Dimpna (014-57 70 18) voor consultatie en polysomnografie dr. Viaene met vermelding ‘1 nacht registratie en gesprek met psychologe NEC’. Het eerste kennismakingsgesprek gebeurt dan tijdens de hospitalisatie na de polysomnografie.

3.

Psychodiagnostisch onderzoek naar hechtingsproblematiek, uitgebreid psychiatrisch en persoonlijkheidsonderzoek en/of psychotherapeutische medebegeleidingen

Psychodiagnostisch onderzoek naar hechtingsproblematiek, uitgebreid psychiatrisch en persoonlijkheidsonderzoek en/of psychotherapeutische medebegeleidingen gebeurt enkel op vraag van verwijzende psychiaters. Het NEC doet op vraag van verwijzende psychiaters ambulant uitgebreide of specifieke differentiële psychiatrische en persoonlijkheidsdiagnostiek. We hebben ook ervaring met gevalideerde gedragsobservatie naar hechtingsstoornissen bij jonge kinderen (moeder-kind observaties). Op vraag van verwijzende psychiaters kunnen ook psychotherapeutische medebegeleidingen van patiënten opgenomen worden.

Hoe verwijs ik door? Aanmelden via OPZ Geel, secretariaat NEC: Jan Laenen (014-57 90 66 of [email protected]) met naam en telefoonnummer van de patiënt en een korte vermelding van het probleem waarvoor een onderzoek of begeleiding wordt gevraagd. Ook vermelden waar en wanneer zo nodig de psychologe de verwijzende arts voor meer informatie kan bereiken. De patiënt wordt binnen de week gecontacteerd door de psychologe die de begeleiding opneemt, voor een afspraak.

OPZ Geel 2009 / 3

Wie maakt deel uit van het NEC?

Dokter M.K. Viaene Dr. M.K Viaene is neuroloog en parttime verbonden aan het OPZ Geel en aan het AZ St.Dimpna. Ze is sinds 1999 ook als deeltijds docent verbonden aan het Centrum voor Preventieve Gezondheidszorg, Afdeling Arbeids-, Milieu- en Verzekeringsgeneeskunde van de K.U.Leuven. Ze is op basis van haar wetenschappelijk onderzoek bijzonder geïnteresseerd in de neurologische deelgebieden van neurotoxicologie en neurocognitie. Ze werd de drijvende kracht achter het NEC en de neurologische en neurofysiologische dienstverlening, afgestemd op de kinderpsychiatrische dienst. Kennis van slaappathologie was in dit verband cruciaal en in samenwerking met de dienst pneumologie (Dr. Coeman) startte ze in 2005 in het AZ St.Dimpna het slaaplabo op. Nu start het slaaplabo van het AZ St.-Dimpna onder haar impuls een samenwerking met het NEC van het OPZ Geel om een niet-medicamenteuze behandeling van insomniepatiënten te kunnen aanbieden. Dr. Viaene staat in voor de neurologische differentiaaldiagnostiek en de neurologische begeleiding van de neurocognitieve en slaapstoornissen.

De medewerkers zijn polyvalent en vervangen elkaar, maar hebben ook elk enkele topics waar ze zich extra in interesseren. Griet Vermeir Griet Vermeir werkt sinds 2001 als psychologe in het NEC (OPZ Geel), waar ze de studies in opdracht van de Vlaamse overheid Milieu en Gezondheid 1 en 2 uitvoerde en nu nog adviseert. In dit kader kreeg ze een zeer grote expertise in de neurocognitieve ontwikkeling van het heel jonge kind (mentale, psychomotorische en taalontwikkeling van 3- tot 6-jarigen). Ze doctoreert in de medische wetenschappen aan de UGent, op het thema van de neurotoxicologische effecten van milieupollutie op de ontwikkeling van deze kinderen. Ze is co-auteur van de Nederlandstalige bewerking van zowel de intelligentietest voor kinderen WISC-II-NL als de Dyslexia Screening Test. Ze is systeemtherapeute in opleiding en implementeerde het laatste halfjaar in samenwerking met de andere medewerkers van het NEC een kortlopend therapeutisch programma voor insomnie op basis van cognitieve gedragstherapie. Ze neemt ambulante psychologische onderzoeken en begeleidingen op. Bijzondere interesse voor volgende topics: insomnie, ontwikkelingsstoornissen (ADHD/autisme spectrum stoornissen) en leerstoornissen (NLD, taal…). Rita Verachtert Rita Verachtert, gegradueerde in de psychologie/psychologe, met specialisatie in de psychodiagnostiek, is al sinds 1978 werkzaam binnen het OPZ Geel. Daarnaast heeft Rita Verachtert sinds 1996 ook een eigen praktijk waarbij ze o.a. deel uitmaakte van de Praktijk voor Psychiatrie en Psychotherapie in Geel en nu nog werkt op de polikliniek pediatrie van het AZ St.-Dimpna. Rita Verachtert was één van de pioniers die de testbatterij voor de neuropsychologische diagnostiek van ‘de schilderziekte’ (OPS) op punt stelde voor Vlaanderen.

OPZ Geel 2009 / 4

In het NEC behandelt Rita alle poliklinische vragen, vooral psychodiagnostiek met daaraan gekoppeld al dan niet verdere begeleiding. Ze is ook betrokken bij de andere werkzaamheden van het NEC zoals groepsonderzoeken voor bedrijven, wetenschappelijk onderzoek en projecten. Ze vervult een specifieke adviserende en ondersteunende taak naar collega’s toe (divisieoverkoepelend). Bijzondere interesse voor volgende topics: ontwikkelingsstoornissen (ASS, ADHD), psychiatrische en psychologische problematieken, neurotoxicologische problematieken (OPS), hechting en verdere uitwerking van hechtingsobservatie. Mieke Bellinkx Mieke Bellinkx werkt sinds 2007 als neuropsycholoog parttime in het OPZ Geel en sinds 2008 parttime in de geheugenkliniek van het Heilig Hartziekenhuis in Mol. Sinds een jaar werkt ze ook in de geriatrische dagkliniek van het AZ St.-Dimpna en dit in het kader van het samenwerkingsverband AZ St-Dimpna-OPZ Geel dat startte rond de geriatrische dagkliniek. Door haar opleiding en vroeger werk binnen de Geheugenkliniek van het UZ Gasthuisberg te Leuven heeft ze uitgebreid kennis en ervaring van psychodiagnostiek bij een oudere populatie, en meer bepaald bij de differentiaaldiagnose van neurodegeneratieve aandoeningen. Naast het klinisch werk is Mieke Bellinkx ook betrokken bij het onderzoek van de COTESS, een nieuwe cognitieve testbatterij voor senioren die in Vlaanderen genormeerd wordt. Binnen het OPZ Geel bouwt ze nu ook ervaring op met diagnostisch onderzoek bij ontwikkelingsstoornissen en neurotoxiciteit, en is ze geïnteresseerd in de raakvlakken tussen cognitief disfunctioneren en slaap bij ouderen. Bijzondere interesse voor volgende topics: dementie, neurodegeneratieve aandoeningen, slaap. Mieke Thijs Mieke Thijs, gegradueerde in de psychologie, is sinds 2004 parttime werkzaam in het OPZ Geel, waar ze werkzaam was binnen de centrale polikliniek en het NEC. Deze betrekking combineerde ze enkele jaren met een parttime betrekking in het OPZC Rekem waar ze op de geriatrische afdeling als hoofdtaak psychodiagnostiek en de organisatie van therapeutische activiteiten (bv. geheugentraining, psycho-educatie) had. Gedurende haar loopbaan bij het OPZ Geel heeft ze meegewerkt aan verschillende projecten waarin psychodiagnostiek telkens centraal stond. Zo werkte ze mee aan de studie van Milieu en Gezondheid waarbij 3-jarigen op mentaal, motorisch en taalvlak getest werden. Voor de firma Pearson (voormalig Harcourt) werkte ze al meermaals mee aan normeringsonderzoeken voor tests in ontwikkeling. Tijdens haar studies heeft ze een thesis uitgewerkt waarin psychometrische aspecten van de Calgary Sleep Apnea Quality of Life Index getoetst werden (cfr. UZ Antwerpen, slaapkliniek). Bijzondere interesse voor volgende topics: neuropsychologie (ADHD, NLD), persoonlijkheids-, slaap- en ontwikkelingsstoornissen (ASS).

Adres NEC Pas 230 2440 Geel Contact Jan Laenen, secretaris Tel: 014-57 90 66 E-mail: [email protected]

5 / OPZ Geel 2009

Het aanbod Psychotherapie in de Polikliniek OPZ “In een veilige ruimte je gevoelens en gedachten uitspreken en onderzoeken helpt !” Meer dan ooit is een niet-residentiële, goed toegankelijke en toch specialistische zorg belangrijk voor een tijdige en continue zorg voor mensen met psychosociale of psychiatrische moeilijkheden. Daarom kunnen deze mensen, op eigen verzoek of na doorverwijzing, terecht in onze polikliniek voor een traject Psychotherapie, en dit zowel volkomen los van een opname, om een opname overbodig te maken, alsook ter voorbereiding van of als nazorg na een opname. In een intakegsprek wordt de hulpvraag geëxploreerd en de mogelijkheden van een psychotherapie besproken en verhelderd. Cliënten worden niet gereduceerd tot hun klacht of problematiek maar benaderd vanuit een experiëntieel, psychodynamisch en/of systeemtherapeutisch model. Psychische problemen, vastgeroeste disfunctionele gedrags- en belevingspatronen worden gezien als pogingen om in de wisselwerking individu-omgeving het best mogelijke evenwicht te handhaven. Indien een persoon ziek is, is zijn situatie ziek. En tegelijk zitten in die situatie de mogelijkheden tot herstel en groei vervat. Cliënten worden dus niet enkel in hun ziek-zijn erkend en aangesproken, maar ook in hun potentieel. Verder zal onze behandeling zoveel mogelijk aansluiten bij de fenomenologische definitie van de cliënt/het cliënt-systeem. Behandelingen kunnen zowel kort- als langdurend zijn al naargelang motivatie, verwachting en evolutie van de cliënt(en). Indien nodig wordt ook samengewerkt met een behandelend psychiater. De evolutie wordt tijdens het psychotherapieproces regelmatig samen met cliënt geëvalueerd. Uiteraard wordt van bij aanvang ook gecommuniceerd met de verwijzer, alsook bij afsluiting van de therapie. Verder is er intern regelmatig overleg met collega’s psychologen en artsen. Meer concreet kan men terecht voor angst-, stemmings- en stressgerelateerde stoornissen, relatie- en gezinsproblemen, depressie, rouwverlies, aanpassingsmoeilijkheden, en persoonlijkheidsproblematieken. Na intake volgt dan één van de volgende mogelijkheden: kwaliteitsvol advies en/of doorverwijzing een individuele psychotherapie een gezins- of relatietherapie Aanmelding kan via het centrale telefoonnummer 014-57 91 11 of rechtstreeks bij de psychotherapeut. Momenteel zijn twee klinisch psychologen-psychotherapeuten werkzaam in de Polikliniek voor volwassenen: Veronique Vermeir Zij focust op intensieve individuele psychotherapie op experiëntiële en psychodynamische basis voor volwassenen en jongvolwassenen. Tel. 014-57 93 73

COLOFON Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Dr. Sanodreef 4 2440 Geel Tel +32-(0)14 57 91 11 Fax +32-(0)14 58 04 48 E-mail: [email protected] www.opzgeel.be

Redactieleden Walter Krikilion (paramedisch directeur), Mieke Mondelaers (coördinator verpleegkundig departement), Mieke Celen (psychiater), Nadine De Wachter (psychologe), Anita Van Den Plas (divisiecoördinator Ouderen), Julienne Aerts (maatschappelijk werker), Johan Claeys (communicatieadviseur) Eindredactie Johan Claeys Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels Redactieadres Bijdragen voor of reacties op dit blad kunnen gestuurd worden naar:

Redactiesecretariaat Passano Cel Marketing en Communicatie Dr. Sanodreef 4 – 2440 Geel Telefoon: +32(0)14 57 91 98 E-mail: [email protected] Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans

Hilde Helsen Zij richt zich vooral op relationele problematieken met individuele of relatietherapie op systeemtheoretische basis. Tel. 014-57 92 63

6 / OPZ Geel 2009

Dr. Sanodreef 4 - 2440 Geel