(Heineken Nederland), en hebben zich afgemeld. De afwezigheid van was al bij het plannen van deze vergadering bekend

Doc. 1

Weigeringsgrond 1O.2.e

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Rijnstraat 50 2515 XP Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 Ei Den Haag www.rijksoverheid.nI Inlichtingen bij

verslag

Senior Beleidsmedewerker T M ©minvws.nl

Vergaderdatum en tijd Aanwezig

Atwezig

1.

19 maart 2013 (Trimbos), (KHN), (NOC-NSF), (EZ), (GGD-NL), (STIVA), (Vereniging Nederlandse Brouwers), (Koninklijke Slijters Unie), (Ahold), (CBL), (V&J), voorzitter (VWS), , verslag (VWS) (Heineken Nederland), (Lucas Bols), (Hoorn).

Datum 22 maart 2013 Bijlage(n) 1 Aantal pagina’s

Correspondentie uitsluitend richten aan het retouradres met vermelding van de datum en het kenmerk van deze brief.

Opening en mededelingen

en hebben zich afgemeld. De was al bij het plannen van deze vergadering wordt vervangen door (Trimbos) zal, naast , dit overleg ook aanwezig zijn om een presentatie over alcohol en overlast te geven. afwezigheid van bekend.

Er zijn geen opmerkingen bij de agenda. Deze wordt door de voorzitter vastgesteld. 2.

Verslag vorig overleg

Per mail is om reacties op het verslag van het DOA op 17 januari gevraagd. Er is geen verzoek om wijziging binnen gekomen. Het verslag is daarmee vastgesteld en wordt nog in het WOB-verzoek van de NOS meegenomen. Over het WOB-verzoek van de NOS is iedereen per mail geïnformeerd. Er zijn geen bedenkingen bij het WOB-verzoek ontvangen. 3.

Actualiteiten: verhoging en inwerkingtreding leeftijdsgrens 18 jaar

De voorzitter licht toe dat het wetsvoorstel verhoging leeftijdsgrens 5 maart in de Tweede Kamer is aangenomen. Op 12 maart is een motie aangenomen om de leeftijdsgrensverhoging zo snel mogelijk in te laten Pagina 1 van 6

Doc. 1

gaan, dus bij voorkeur 1 juli 2013 en indien niet mogelijk per 1 januari 2014. Het wetsvoorstel is inmiddels aan de Eerste Kamer aangeboden. Op 9 april wordt in de Eerste Kamer besproken hoe en wanneer het wets voorstel behandeld zal worden. Als er bij de behandeling in de Eerste Ka mer nog vragen worden gesteld, dan zal inwerkingtreding per 1 juli niet haalbaar zijn.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Datum 22 maart 2013

De staatssecretaris heeft aangegeven de communicatie over de verhoging van de leeftijdsgrens voor alcohol en tabak te willen combineren. Hij wil een zorgvuldige en uitgebreide campagne, gericht op normbesef. De voor bereidingen voor de communicatie rond de leeftijdsgrensverhoging worden op dit moment versneld. Bij de communicatie zullen diverse partijen wor den betrokken, waarvan een aantal ook in het DOA is vertegenwoordigd, zoals Trimbos, KHN, CBL, Ahold, STIVA etc. Deze partijen worden daar in de week van 18 maart over benaderd. De vraag wordt gesteld of het één voorlichtingscampagne is of twee aparte campagnes en of er voldoende aandacht is voor het onderscheid e tussen alcohol en tabak, aangezien men na het 18 levensjaar ook niet moet gaan roken en matig alcohol gebruik na die leeftijd acceptabel is. De voorzitter geeft aan dat dit punt het vorige DOA is besproken. Ze licht toe dat voor één gecombineerde campagne is gekozen omdat niet roken en e een langdurige sociale norm moet worden. drinken voor je 18 De Vereniging Nederlandse Brouwers heeft bezwaar tegen het combineren van beide campagnes. CBL geeft aan dat de supermarkten blij zijn met één invoeringsdatum voor de leeftijdsverhoging. KHN wacht de datum van invoering af. Vervolgens wordt de vraag gesteld of in de campagne ook aandacht aan e levensjaar wordt besteed en of ook de link matig drankgebruik na het 18 met strafverzwa ring wordt gelegd. De voorzitter geeft aan dat er aandacht e zal zijn voor matig drankgebruik na je 18 maar geen link met strafverzwaring zal worden gelegd. V&J vult aan dat het inderdaad verstandig is preventie en handhaving niet met elkaar te vermengen. Vervolgens worden vragen over de relatie tussen het alcoholbeleid en de acties van het DOA en het Nationaal Preventie Plan (NPP) gesteld. De voorzitter geeft aan dat het NPP binnenkort uitkomt en er een AO Preventie is voorzien voor 10 april. Daar moeten we niet op wachten. Wat betreft alcohol en preventie zijn door het DOA concrete acties geformuleerd, bijvoorbeeld over naleving. Over de uitvoering van deze acties spreken we nu in dit overleg. Uitwerking DOA-acties

De voorzitter wijst ter inleiding van de bespreking van de DOA-acties op de voortgang. Zij uit haar zorgen over de snelheid en inzet om resultaten te bereiken. Voorts roept zij alle DOA-leden op kritisch te beoordelen of de voorgestelde acties het verschil gaan maken. Het is de bedoeling te stimuleren met uitdagende voorstellen te komen.

Pagina 2 van 6

Doc. 1

4.

Uitwerking DOA-actie KHN, CBL, e.a.; inzetten op naleving van de leeftijdgrens.

Er ligt een concept-plan van KHN, CBL, NOC-NSF de Slijtersunie, Trimbos en de gemeente Hoorn om de naleving van de leeftijdsgrens te verbeteren, geeft aan dat alle partijen betrokkenheid tonen bij het plan, maar er nauwelijks of geen geld voor hebben. De partijen zijn bereid de activiteiten uit te voeren, maar leveren (nagenoeg) geen financiële bijdrage voor een projectleider communicatiecampagne en dergelijke.


Er volgt een discussie tussen partijen over betrokkenheid, beperkte budgetten en prioritering. De voorzitter concludeert dat het project op deze manier weinig slagingskans heeft. Het DOA is een gezamenlijke agenda, waarin partijen verantwoordelijkheid hebben genomen voor acties. De gezamenlijke acties zijn met de achterban en besturen besproken. Er wordt nu te gemakkelijk naar VWS worden gekeken voor het leiden of financieren van projecten. Afgesproken wordt: dat de partijen met hun medewerkers uitwerken hoe de financiering wordt ingevuld. De voorzitter merkt op er rekening mee te houden dat het project ook nog landelijk uitgerold moet worden. Aangegeven wordt dat het handig is als meer inzicht komt in het budgettair kader voor het project, zodat bekeken kan worden wat door de organisaties zelf wordt opgepakt en wat wordt uitbesteed. 5.

Uitwerking DOA-actie STIVA; concept-plan uitbouwen slogan “geen 16, geen druppel” en communicatiestrategie jongvolwassenen.

a)

Slogan “geen 16, geen druppel”:

STIVA licht de notitie over de slogan toe. Nu het Initiatiefwetsvoorstel om de alcoholverkoopleeftijd te verhogen van 16 naar 18 jaar is aangenomen, dient zich een kans aan om deze nieuwe leeftijdsgrens te communiceren. De inzet van VWS op het communiceren van een norm sluit bij de slogan aan. De kracht van de slogan is dat iedereen het kent. De zwakte is dat het verhaal niet verder gaat dan de slogan. De kernboodschap is gericht op ouders, en jongeren worden ook meegenomen. Bij voorkeur wordt de boodschap op een positieve manier gebracht. STIVA wil hierin investeren en zal voor de uitvoering bureaus benaderen. STIVA wil de campagne op 1 oktober gereed hebben en de slogan drie jaar inzetten. De voorzitter merkt op dat met de wettelijke leeftijdsverhoging en de communicatiecampagne van VWS het belangrijk is gezamenlijk op te treden. De wens om gezamenlijk op te treden is bovendien door iedereen in het DOA uitgesproken. Vervolgens wordt aan STIVA de vraag gesteld of er ook contact is met andere organisaties, bijvoorbeeld om de ouders te benaderen. Professionals moeten handelingsperspectief bieden om ouders te ondersteunen. Ook wordt aandacht voor de groep 16 en 17 jarigen

Pagina 3 van 6

Doc. 1

gevraagd en doelgroepen buiten de minderjarigen. De campagne moet ondersteund worden door sociale controle en positieve prikkels. Het is belangrijk jongeren vanuit hun eigen subcultuur aan te spreken. STIVA wijst op het massamediale karakter van de campagne. STIVA zal naar een platform verwijzen dat ontwikkeld wordt om de slogan te ondersteunen. Dit platform kan verbindingen leggen, bijvoorbeeld met andere activiteiten en organisaties. STIVA merkt op dat er overleg is wat betreft deze slogan en de communicatiecampagne van VWS. De voorzitter vult aan dat VWS een bijeenkomst organiseert met externe partijen, waarbij een en ander aan elkaar gekoppeld kan worden.


Tot slot wijst de voorzitter op een vraag die al langer voor ligt, namelijk of de slogan ook kan worden uitgebreid naar bijvoorbeeld “zwanger. geen druppel” en “sporten, geen druppel”. Na een korte discussie wordt besloten dat die opties kunnen worden uitgewerkt, maar dat nu eerst naar de centrale slogan wordt gekeken. Als tip wordt nog meegegeven om de positieve boodschap aan life-events te koppelen, denk aan zwangerschap en pensioen. b)

Communicatiestrategie jongvolwassenen:

De volgende vergadering: zal een meer uitgewerkte versie van deze notitie worden besproken. 6.

Overige DOA-acties.

a) Prijsacties: EZ heeft uitgezocht wat juridisch mogelijk is wat betreft afspraken over prijsacties. Afspraken over prijsacties zijn verboden. Er zijn uitzonderingen op basis van vier grondslagen: er moet een maatschappelijk voordeel zijn, het voordeel moet bij de consument terecht komen, de maatregel moet een noodzaak hebben en je moet rechtsconcurrentie over houden. Dit alles zal niet makkelijk te bewijzen zijn. Als de DOA-leden het willen, kan een gesprek met de NMA worden geregeld. De vraag aan het DOA is of ze de acties die nodig zijn in verhouding staan tot het voordeel. De vraag wordt gesteld of er voorbeelden van andere landen zijn en hoe het zit met de lagere prijzen van B-merken. EZ geeft aan dat NMA voorbeelden van andere landen kent. De lage prijzen van B-merken valllen waarschijnlijk onder de rechtsconcurrentie. De volgende vergadering: komt het stuk van EZ op de agenda te staan. Ook kan STIVA dan in gaan op de toezegging of de afspraken over kortingen in Reclame Code kunnen worden opgeschroefd. b)

Nieuwe deelnemers; aan welke actiepunten van het DOA willen zij bijdragen?

De Vereniging Nederlandse Brouwers wil een bijdrage leveren aan de acties “Geen 16. Geen druppel’ de communicatiestrategie jongvolwassenen en het aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank. De Slijtersunie sluit zich aan bij de actie naleving leeftijdsgrens.

Pagina 4 van 6

Doc. 1

c)

Rondvraag; nog iets te melden op de overige acties?

Bij de overige acties is op dit moment niets te melden. De volgende vergadering: zullen overige acties op de agenda komen, bijvoorbeeld de alcoholvrije drank. 7.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie D tum 22maart 2013

Likorettes

In het DOA van 28 oktober 2011 stond het onderwerp Likorettes (zoete drankjes met een alcoholpercentage onder de l %) op de agenda, naar 5 aanleiding van een artikel. Hij zei toe nader onderzoek te zullen verrichten naar wie likorettes in de supermarkt koopt. zou een kort literatuuronderzoek laten doen. De voorziter gaf toen aan de resultaten graag tegemoet te zien en het de volgende keer op de agenda te zullen zetten. Door de strategische sessies van het DOA in 2012 is dit agendapunt naar dit overleg verschoven. STIVA licht toe dat de beschikbare gegevens meer categorieën drankjes omvatten dan alleen likorettes, namelijk gezoete zwak gedistilleerde dranken. Wat betreft het volume van gezoete zwak gedistilleerde dranken is de afzet onder jongeren klein en de afgelopen jaren gedaald. Er is de laatste tijd geen aparte marketing op gezet, er zijn geen prijsacties en geen nieuwe productintroducties geweest. STIVA geeft ook aan dat er geen correlatie zou zijn tussen zoete dranken “binge-drinken”. Dit volgt uit een onderzoek van Anderson. Dit alles is terug te lezen in de bij de agenda bijgevoegde notitie. Trimbos is het niet met STIVA eens en verwijst naar hun eigen notitie over dit onderwerp. Zoete drankjes, met een hoog alcoholpercentages, die te koop zijn in supermarkten, dat is risicovol. Supermarkten zouden moeten afzien van de verkoop van deze producten. De Slijtersunie sluit zich hierbij aan. Bij de Slijters komt de jeugd het niet halen. De GGD stelt het op prijs dat er nu twee notities liggen. De twee tegenstrijdige notities laten tegelijk het spanningsveld zien. Het DOA moet zich focussen op harde data en wetenschappelijk bewijs. Als het DOA de alcoholmatiging onder de jeugd serieus neemt, dan volstaat de notitie van Spirits NL niet. Afgesijroken wordt: dat STIVA gaan naar Spirits NL. Het DOA en jeugd wordt door de notitie De volgende vergadering: zal vanuit deze optiek zijn verhaal

met het commentaar van het DOA terug zal signaal is duidelijk. De zorg over likorettes van Spirits NL niet opgelost. worden gevraagd om toe te lichten.

Tot slot wil Trimbos ook wijzen op bier met een alcoholpercentage van % dat in halve liters wordt verkocht. Vereniging Nederlandse Brouwers 0 l pakt het op en zal er de volgende vergadering op terug komen. 8.

Presentatie Trimbos alcohol en overlast

Trimbos heeft een notitie opgesteld met een overzicht van de risicofactoren voor uitgaansgeweld die vermoedelijk en rol speelden in Haren. Trimbos presenteert de uitkomsten. Er is een sterke relatie tussen

Pagina 5 van 6

Doc. 1

alcohol en de rellen in Haren. Het gros van de aangehouden jongeren had stevig gedronken %). 85 Alcohol is echter nooit alleen de oorzaak. Het ( gaat om de interactie met de omgeving. Naast alcohol hebben ook persoonskenmerken (bijvoorbeeld sensatiezoekers) en de omgeving (donker, druk, geen faciliteiten etc) invloed gehad op uitgaansgeweld in Haren. Deze kennis biedt veel aanknopingspunten voor preventie.


De vraag wordt gesteld of ook naar de rol van ouders is gekeken. Dit is niet meegenomen in dit onderzoek. Bekend is wel dat ook een groot aantal jongeren niet aanwezig was omdat het van de ouders niet mocht. Ook wordt de vraag gesteld wat nu de leerpunten voor het DOA zijn. Alcohol was breed verkrijgbaar in Haren. Een alcoholverbod en het sluiten van afdelingen supermarkten is op zo’n moment belangrijk, aldus Trimbos. GGD NL geeft aan dat er veel raakvlak is met de Koninginnedagrellen. Geen alcohol schenken is eigenlijk de enige optie om het op te lossen. Aansluitend wordt opgemerkt dat er nu teveel een cultuur van intoxicatie is. Als je niet dronken bent geweest, heb je geen goed weekend gehad. Trimbos geeft aan dat een puberbrein externe grenzen nodig heeft. De voorzitter bedankt Trimbos voor de boeiende presentatie van Trimbos, waarin een maatschappelijk probleem wordt geschetst. Overzicht toezeggingen In de afgelopen DOA zijn diverse toezeggingen over uit te voeren acties gedaan. Er is dit overleg geen tijd meer deze toezeggingen door te lopen. De volgende vergadering zal dit terug komen. 9.

Afsluiting en rondvraag Bij de rondvraag is discussie over de ambities van het DOA. Wordt er nu het maximale uit het overleg gehaald? Afgesproken wordt dat er een parallelle sessie kan worden georganiseerd, door bijvoorbeeld KHN en/of Trimbos, waarin organisaties worden uitgedaagd op een andere manier dan gebruikelijk naar de problematiek te kijken. De voorzitter wijst erop dat voor het DOA de uitvoering van de gezamenlijke agenda een belangrijke prioriteit is.

Pagina 6 van 6


Doc. la


Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 EJ Den Haag www. rijksoverheid. fl1 Inlichtingen bij

agenda Betreft Vergaderdatum en tijd Vergaderplaats

Aanwezig

Senior Beleidsmedewerker

DOA 19 maart 2013 17.00-19.00 uur OCW-toren, Rijnstraat 50, vergaderzaal 12.003 etage 12.003) (Trimbos),,_________ (NOC-NSF) onder voorbehoud (Hoorn),I (Vereniging Nederi l[jkeslijters Unie),

Datum 11 maart 2013

(12e

Bijlage( n) Divers Aantal paginas 3

-

1

j

we rs),

1

Afwezig

S lijtersu1_ voorzitter (VWS) (Heineken Nederland), (Lucas Bols)


verslag

1.

Opening en mededelingen Welkom aan die voortaan ook aan het DOA deelneemt. hebben zich afgemeld. 1 h onder voorbehoud aangemeld. wordt vervangen door

2.

Verslag vorig overleg Per mail is om reacties gevraagd. Er is geen verzoek om wijziging binnen gekomen. Het verslag is daarmee vastgesteld en wordt nog in het WOB verzoek van de NOS meegenomen. Over het WOB-verzoek van de NOS bent u alleen per mail geïnformeerd. Er zijn geen bezwaren op het WOB-verzoek ontvangen.

3. Actualiteiten: verhoging en inwerkingtreding leeftijdsgrens 18 jaar AO Tweede Kamer communicatieplan VWS, de naleving, aandacht voor de groep 16 en 17 en uitgaan. 4.

Uitwerking DOA-actie KHN, CBL, e.a.; inzetten op naleving van de leeftijdgrens. In bijgevoegde notitie (bijlage 1) treft u het concept-plan van KHN, CBL, NOC-NSF en de Slijtersunie om de naleving van de leeftijdsgrens te Pagina 1 van 3

Doc. la

verbeteren. Ook de gemeente Hoorn, Trimbos en VWS waren bij de tussentijdse projectg roep- bespreking van dit plan. zal het concept-plan toelichten. 5.

Uitwerking DOA-actie STIVA; concept-plan uitbouwen slogan “geen 16, geen druppel” en communicatiestrategie jongvolwassenen. In bijgevoegd concept-plan (bijlage II) treft u een uitwerking van de actie om de slogan uit te breiden door STIVA. Dit concept-plan moet nog in de Werkgroep Alcohol en Jongeren worden besproken en kan dus nog gewijzigd worden. Daarnaast treft u een beknopt overzicht van de communicatiestrategie jongvolwassenen (bijlage III). De heer de Wolf zal de documenten toelichten.

6.

Overige DOA-acties. Zie bijlagen voor overzicht stand van zaken DOA-acties vorig overleg (bijlage IV) en de gezamenlijke agenda (bijlage V). a) Prijsacties; toelichting door van EZ. b) Nieuwe deelnemers; aan welke actiepunten van het DOA willen zij bijdragen? c) Rondvraag; nog iets te melden op de overige acties?

7.

Likorettes In het DOA van 28 oktober 2011 stond het onderwerp Likorettes (zoete drankjes met een alcoholpercentage onder de 1S%) op de agenda, naar aanleiding van een artikel. gaf aan dat likorettes volgens onderzoek een dalende trend aangeven. Hij zei bovendien toe nader onderzoek te zullen verrichten naar wie likorettes in de supermarkt koopt. zou een kort literatuuronderzoek laten doen. gaf aan de resultaten graag tegemoet te zien en het de volgende keer op de agenda te zullen zetten. Door de strategische sessies van het DOA in 2012 is dit agendapunt naar dit overleg verschoven (zie bijlage VI bijdrage VIP en bijlage VII bijdrage Trimbos).

8.

Presentatie Trimbos middelengebruik en overlast

9.

Overzicht toezeggingen In de afgelopen DOA zijn diverse toezeggingen over uit te voeren acties gedaan. Hieronder treft u een weergave.

Wat Hokken en Keten; integrale aanpak (28-10-11) Toelichting over Convenant BoumanHeineken (19-05-11) Likorettes; onderzoek verkoopcijfers en wie koopt het? (28-10-11) Likorettes; literatuuronderzoek (2810-11) Overzicht alcoholbeleid regio’s (1701-13) Overzicht bestaand onderzoek (17-

Wie KHN

Wanneer n.t.b.

Heineken

n.t.b.

Lucas Bols

DOA 19 maart

Trimbos

DOA 19 maart

Trim bos/CGL

Alcoholcongres 26 juni n.t.b.

Trimbos

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie

Datum 11 maart 2013

Pagina 2 van 3

Doc. la

101-13) Toelichting bij Hakken en Keten: 9 nov. 2010. oppert het idee dat KHN een risk assesment van hakken en keten laat opstellen. Dit kan vervolgens worden gebruikt om gemeenten te beïnvloeden en aandacht en publiciteit te genereren. Dit idee wordt breed gedragen. 19 mei 2011. licht de brief met enquête toe die hij als KHN bij gemeenten willen uitzetten. Dit in plaats van de risk-assesment waar in het overleg van 9 nov over is gesproken. concludeert dat de DOA leden weinig enthousiast zijn over de br gaat nader bekijken of de brief met vragenlijst kan worden omgezet naar onderzoek, bv door de Universiteit van Twente. 28 okt. 2011. geeft aan dat KHN meer integraal naar de problematiek van hakken en keten wil kijken. Hij zoekt daarvoor een later moment om mee verder te gaan.

Ibirectie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Datum 11 maart 2013

1

Toelichting bij Convenant Bouman-Heineken: 9 nov. 2010. Convenant aan de agenda van het volgende overleg toevoegen. 19 mei 2011. meldt dat hij in het volgende DOA over het convenant zal vertellen. 28 okt. 2011. -.

10. Afsluiting en rondvraag

Pagina 3 van 3

f

LHoreca]

MEMO Aan Van Betreft Datum

;

NEDERLAND

en

10.2.e

: •t gezamenlijke insteek verbetering naleving leeftijdsgrenzen 21 december2012 -

-

21 november hebben we een eerste keer bij elkaar gezeten om te bekijken in hoeverre we gezamenlijk kunnen optrekken om over de hele linie een verbetering te krijgen van de naleving van de leeftijdsgrenzen door alcoholverstrekkers. Het laatste mij bekende landelijke rapport dateert van november 2011, de kerntabel van dat rapport heb ik hieronder weer gegeven. Tabel 3: Aantal aankooppogingen en correcte naleving Type verkooppunt Supermarkten Slijterijen (<16) Slijterijen (<18) Horeca Cafetaria’s Sportkantines Thuisbezorgkanalen

Aantal aankooppogingen*a 409 201 201 300 100 78*b 49*c

Correcte naleving 121 80 124 34 15 3 0

Correcte naleving 30% 40% 62% 11% 15% 4% 0%

(%)

In alle regio’s zijn tijdens het onderzoek een aantal extra aankooppogingen ingepland in verband met verkooppunten die dicht konden zijn of niet meer bestaan, hierdoor is het aantal aankooppogingen bij supermarkten, sljterijen, horeca en sportkantines hoger dan gepland. *b

Van de 101 keer dat een sportkantine is bezocht kon 23 keer geen aankooppoging worden gedaan omdat (op dat moment)

überhaupt geen alcohol werd verkocht. Meestal had dit betrekking op alcoholbeleid tijdens jeugdwedstrijden en/of op bepaalde dagen en jdsppen (bv zaterdag tot 16:00 is de bar dicht). *c

Bij het thuisbezorgkanaalonderzoek is er één aankooppoging minder uitgevoerd omdat in één stad geen vijf

thuisbezorgdiensten te aanwezig waren.

UJ

Alle organisaties willen sowieso verbetering van de nalevingspercentages. Factor die daarnaast nog meespeelt is dat het DOA (Directeuren Overleg Alcoholbeleid) een gezamenlijke ambitie op het bredere terrein van Alcoholbeleid heeft geformuleerd. Een van de concreet benoemde actiepunten is dat deelnemers binnen het DOA gaan werken aan het verbeteren van de naleving van leeftijdsgrenzen. Iedere organisatie heeft inmiddels zo zijn eigen hulp/ondersteuningsmiddelen ontwikkeld (CBL; noggeen2ü.nl plus een training voor kassamedewerkers, NOC*NSF de e-learning IVA, KHN de e-learning VAS). Op 21 november hebben we besproken in hoeverre er mogelijkheden bestaan om tot een meer gezamenlijke insteek en/of aanpak te komen. Een opzet voor een aanpak zou er als volgt uit kunnen zien: pilot in een gebied met een cluster van gemeenten waar ze al actief met alcoholmatigingsbeleid bezig zijn; dus; zoveel mogelijk aansluiten bij een bestaand z z

0

Bijlage 1 verbetering naleving leeftijdsgrenzen

1/2

Doc. ic.

/Horeca NEDERLA Nu

•

•

• • •

•

samenwerkingsverband waar wel in ieder geval de volgende partijen samen werken: gemeente, politie, gezondheidsinstelling (ggz/ggd of verslavingszorg), horeca, supermarkten, slijterijen, sport); bij start van de pilot met mystery guests in beeld brengen hoe het zit met de naleving van de leeftijdsgrenzen; maar ook evt peiling onder jeugd en ouders hoe het zit met besef van alcoholgrenzen, besef wat alcohol met je doet etc.; met en nav de rapportage van het mystery guest onderzoek alle alcoholverstrekkers benaderen met een campagne om structureel ID te checken; het meest krachtig zou zijn wanneer dat met een zelfde beeldmerk en/of zelfde uiting (slogan) aan alle alcoholverstrekkers op het zelfde moment wordt gecommuniceerd; de campagne kan in die zin ‘custom made’ worden gemaakt dat de supermarkten nog eens worden gewezen op de voor de supermarkten bestaande e-learning, bestaande hulpmiddelen etc., dat zelfde geldt natuurlijk ook voor sportverenigingen en de horeca. tegelijkertijd campagne gericht op met name jongeren dat ze ID bij de hand hebben als ze alcohol gaan kopen; en gerichte campagne op scholen en ouders over de gevaren van alcohol/strafbaarstelling van jongeren; afspraken met gemeenten(n) over handhaving gedurende de pilotperiode; die handhaving moet er voldoende zijn, deels ook zichtbaar, en ook gericht op alle alcoholverstrekkers; Kortom, een duidelijk handhavingplan; aan het einde van de pilotperiode een tweede mystery guest-onderzoek om te bezien of de naleving is verbeterd.

De hierboven beschreven onderdelen zijn in de meeste gevallen, ieder voor zich los bezien, niet nieuw. Nieuw van deze aanpak zou wel zijn dat tegelijkertijd alle partijen met de zelfde boodschap worden geconfronteerd en op het zelfde moment aan de slag gaan. Dus niet ‘ieder voor zich’, maar ‘allen voor een’. Û

z

Als dit werkt, moet de ambitie zijn het landelijk uit te rollen. We hebben ieder voor zich afgesproken dat we in ieder geval dit eerste grove idee aan de respectievelijke besturen/achterbannen zouden voorleggen. Als die akkoord zijn met het idee, dan zou het mijns inziens voor de hand liggen om in een ‘DOA werkgroep’ verder te gaan met dit idee. Wat mij betreft zouden in deze bewuste werkgroep dan in ieder geval toegevoegd moeten worden: • Trimbos • Slijtersunie • VNG; danwel iemand namens een gemeente/cluster van gemeenten die actief met een alcoholmatigingsprogramma bezig zijn. Uitdagingen: 1. formuleren gezamenlijke ambitie/draagvlak 2. financiering van activiteiten; met name de mystery guest onderzoeken en gezamenlijke campagnes kosten geld

Bijlage 1 verbetering naleving Ieeftijdsgrenzen

2/2

Doc. id.

Gezamenlijke Agenda DOA

Actiepunt: Uitbouwen van de slogan “Geen 16? Geen druppel” Opzet plan van aanpak

In de gezamenlijke agenda van het Directeuren Overleg Alcohol: “Samen naar een verantwoord alcoholgebruik voor een gezonder Nederland’ staat als een van de actiepunten: Uitbouwen van de slogan “Geen 16? Geen druppel”. Specifiek wordt dat gedaan doordat partijen zich meer gaan richten op ouders en door gebruik te maken van social media. Achtergrond Het logo: ‘Geen 16? Geen druppel’ is op 17 december 2009 gelanceerd in aanwezigheid van toenmalig minister Rouvoet, STIVA voorzitter en vertegenwoordigers van het Trimbos Instituut, NOC*NSF, Centraal Bureau Levensmiddelenhandel en Koninklijke Horeca

1O.2.e

Nederland. Basis voor ‘Geen 16? Geen druppel’ waren afspraken gemaakt in de Werkgroep Alcohol en Jongeren. Het ministerie van VWS en STIVA vervulden samen het ‘tweemanschap’; in een Memorandum Of Understanding (MOU) werden de spelregels opgesteld ten aanzien van eigenaarschap, voorwaarden voor gebruik en praktische zaken ten aanzien van onjuist gebruik van het logo. ‘Geen 16? Geen druppel’ is zichtbaar bij alle TV- en bioscoopcommercials en printreclame voor zwakalcoholhoudende dranken. In de jaren 2010, 2011 en 2012 vertegenwoordigde die zichtbaarheid een directe waarde van ruim 1,5 miljoen euro. Het logo is ook gebruikt door andere partijen. Zo speelt het een belangrijke rol bij de online IVA van NOC*NSF en de online module Verantwoord Alcohol Schenken (VAS) van Koninklijke Horeca Nederland. Ook door partijen als de rijksoverheid en het Trimbos Instituut is het logo ingezet. Bij sommige retailbedrijven is ‘Geen 16? Geen druppel’ voortdurend te horen via de geluidsinstallatie in de winkels. In 2011 is een nulmeting gedaan door Intomart GfK naar bekendheid van het Iogo. Van het algemeen publiek kende toen 58% het logo. Van de ouders van jongeren van 12 t/m 15 jaar was dit 73%. Enkele malen is gesproken om het logo te laten dienen als drager van een bredere publiek-private campagne. Door diverse redenen is dat niet van de grond gekomen, onder andere door de ontwikkeling van de verhoging van de leeftijdsgrens. Situatie Nu het Initiatiefwetsvoorstel om de alcoholverkoopleeftijd te verhogen van 16 naar 18 jaar is aangenomen, dient zich een nieuwe kans aan om (opnieuw) nadrukkelijk deze (nieuwe) leeftijdsgrens te communiceren. Doelgroep 1: ouders

Doc. id.

Volgens onderzoek is 80% van de ouders voorstander van een leeftijdsgrens voor het kopen van alcoholhoudende drank naar 18 jaar. Tegelijkertijd blijkt ook dat veel ouders het moeilijk vinden om de leeftijdsgrens in de context van het eigen gezin na te leven. Dat is al het geval met de leeftijdsgrens van 16 jaar en dit zal alleen maar ingewikkelder worden nu die leeftijdsgrens wordt verhoogd naar 18 jaar. Doelstellingen: verhogen kennis, houding en gedrag. Kernboodschap ouders Onder de 18 geen alcohol. Zeg nee tegen je kinderen die nog geen 18 jaar zijn en toch willen drinken. Doe dat op een duidelijke en constructieve manier. Blijf erover communiceren, zonder concessies te doen aan je keuze. De campagne geeft een steun in de rug door er bruikbare en leuke tools voor te bieden. Doelgroep 2: jongeren Ook jongeren zelf zijn doelgroep. Uit sommige onderzoeken blijkt dat jongeren wel enig gevoel hebben voor het verhogen van de leeftijdsgrens. Maar uit hun gedrag blijkt dat veel jongeren nu al e proberen om voor hun 16 alcoholhoudende drank te drinken en dat zal bij een verhoging naar 18 jaar alleen maar intensiever worden. Doelstelling: verhogen kennis en houding.

Inhoud Cross-mediale campagne: logo in commercials en op andere plaatsen cf. huidige aanpak ‘Geen 16? Geen druppel’. Daarmee traffic genereren naar actiewebsite/social media platforms (in ieder geval Facebook en Twitter). Vanuit alcohoibranche nadenken over maken ‘tag on’ (TVC, bioscoopcommercial en print (geen tag on, wel format met ruimte voor merkvermelding) die kan worden ingekocht door adverteerders. Vanuit overheid kan gebruik worden gemaakt van bestaande kanalen, zoals alcoholinfo.nl, lokale/regionale GGD activiteiten, Gezonde School, bestaande initiatieven vanuit Trimbos zoals hoepakjijdataan.nI, etc. Doel is om een 360 graden campagne in te zetten die leidt tot: 1. 2. 3. 4.

bekendheid van logo en boodschap erachter traffic naar actiewebsite/Facebook homepage daar community building en aanbieden acties, prijsvragen en andere incentives om mensen zelf aan het denken te zetten en dat ook te delen

Tone of voice/sfeer Mogelijkheid is om het bestaande logo ‘Geen 16? Geen druppel’ te wijzigen in: ‘Geen 18? Geen druppel’. Wellicht is het ook een goed moment om te kijken of voor een andere invulling moet worden gekozen. Het is goed om dit punt ook expliciet aan de bureaus die met uitvoeringssuggesties komen voor te leggen, bijvoorbeeld in het kader van belerendheid, houdbaarheid, etc. De gedachte

Doc. id.

achter het kiezen van ‘Geen 16? Geen druppel’ was om een heldere norm te communiceren. De norm van 18 jaar is een norm die veel meer moet worden bevochten en uitgelegd dan die van 16. Hard van buiten, zacht van binnen De bekende Tikkel reclame van Venco had de slogan: ‘Hard van buiten, zacht van binnen’. Dat is een aardige karakterisering van de wens om vanuit een duidelijke norm toch op een toegankelijke en prettige manier te communiceren. Die ‘zachte binnenkant’ komt deels tot uiting in de presentatie en look & feel van de platforms, maar ook in de eraan gekoppelde acties. Een beetje vergelijkbaar met de BOB campagne, al zal in het begin van de nieuwe campagne ook nadrukkelijk moeten worden gekozen voor het uitleggen van de norm. Dus speelse, positieve en waar mogelijk humoristische insteek. Speelsheid kan concreet terugkomen in: koppelen van persoon aan campagne (cabaretier, sportman); koppelen van gadgets aan campagne; koppelen van kortingsbonnen aan campagne; creëren van een naam voor handelsalternatief ouders; koppelen aan bestaande initiatieven vanuit gezondheidsinstellingen en horeca (zoals ‘kroegentochten’ GGD), creëren van apps, gadget, activiteiten die interactie tussen ouders en jongeren bewerkstelligt. Next steps 1.

2.

Bijeenkomst plannen met daarin tweemanschap VWS en STIVA aangevuld met bijvoorbeeld andere DOA leden die betrokken waren bij lancering ‘Geen 16? Geen druppel’ of andere relevante DOA leden. In die bijeenkomst afspraken maken over: 1. De outline van de campagne; 2. Bijdrage die partijen willen leveren (financieel of in relevante menskracht); 3. Maken globale planning op

3. 4.

basis van het scenario dat leeftijdsgrensverhoging op 1januari 2014 ingaat. Opstellen van een briefing ter voorbereiding van een ‘pitch’ van diverse bureaus.

5. 6.

Pitch Selectie WAJ die bijdraagt (in financiën of relevante menskracht) kiest bureau/aanpak. Dit wordt voorgelegd aan het DOA

7.

Partij kiezen die ontwikkeling campagne gaat uitvoeren.

8.

Maken concrete planning.

9.

Uitvoeren ontwikkeling campagne

De planning is dat stap 9 rond 1 oktober 2013 is afgerond. De campagne wordt in ieder geval gestart voor een periode van 3 jaar. Aandachtpunt: Zorg voor goede koppeling bestaande campagnes die specifiek operationeel zijn, zoals bijv. “Nog geen 20? Laat je ID zien”: hoe stem je die goed af op nieuwe campagne.

Doc. le

Actie:

Ontwikkelen communicatiestrategie jongvolwassenen

Doel:

Creëren verhogen bewustzijn en inzicht in eigen gedrag en de factoren die daarbij een rol spelen bij jongvolwassenen.

Instrumenten:

Expertmeeting(s) met grote mate van participatie van vertegenwoordigers van jongvolwassenen. Moet leiden tot een communicatiestrategie die later kan worden ingezet voor opzetten campagne.

Actoren:

Alle leden WAJ met deelname PJV, NJR en LKvV. Externe deskundigen.

Tijdpad en resultaat:

Akkoord WAJ over aanpak op hoofdlijnen. Plannen

e 1

voorbereidingsbijeenkomst en

Mogelijk later

e 2

e 1

sessie (naar verwachting in april).

sessie met jongvolwassenen.

In juni is communicatiestrategie af.


Doc. 1f.

Overzicht acties gezamenlijke agenda DOA

Actie

Acties < 16 jaar Uitbouwen slogan “geen 16, geen druppel” (ouders en social media)

Wie

Stand van zaken

Planning en Tijdpad

Stiva

Werkt aan Plan van Aanpak voor een campagne gericht op 18 jaar (uitbreiding of omvormen slogan en sociale media). Doel; sociale norm jongeren en bewustzijn_ouders

Eerste aanzet bij bijeenkomst werkgroep A&J (4 feb.)

Concept idee is per brief aan betrokken partijen gestuurd. VWS ontvangt kopie ter info.

In maart terugkoppeling

(CBL trekt hier graag samen mee op)

Inzetten op naleving leeftijdsgrens 16 (sanctie en good practices)

KHN, CBL

Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank

Trimbos

(GGD-NL, NOC-NSF, Hoorn)

(KH N)

PvA eind feb. begin maart gereed

In overleg met KHN wordt een notitie opgesteld tbv profilering nonalcoholische dranken en happy drinks. Doel; het succes kaDitaliseren

Samenbrengen onderzoek en analyse data

Trimbos

Presentatie gegevens Peilstation

DOA 17 jan.

Good practices inventariseren en ter beschikking aan gemeenten, GGD etc. stellen.

VWS

Congres Alcoholbeleid 3.0 en website CGL. Doel; uitwisselen van goede lokale voorbeelden

Bespreking opzet bij werkgroep A&J (4 feb.)

Inventarisatie regio’s en activiteiten verantwoord alcohol gebruik

GGD-NL

Acties > 16 jaar Communicatiestrategie 16 t/m 24 jaar (project positief uitgaan via social media en stud.ver.)

(Hoorn)

Stiva, Trimbos (KHN)

Contactpersoon Werkgroep Alcohol en Jong eren

Congres en lancering site; 6 luni

Presentatie succesvolle projecten

DOA 17 jan.

Voorstel naar Trimbos, achterban en wetenschap; welke triggers zijn er om teveel te drinken. Doel: benutten social media en aansluiting bij project “positief uitgaan”.

Eerste aanzet bij bijeenkomst werkgroep A&J (4 feb.) PvA eind feb. begin maart gereed

1

Doc. 1f. Overzicht acties gezamenlijke agenda DOA

Inzetten op naleving leeftijdsgrens 18 jaar sterke drank (sancties en good practices)

KH N (GGD-NL, NOC-NSF, Hoorn)

Concept idee is per brief aan betrokken partijen gestuurd. VWS ontvangt kopie ter info.

Doorlichten evenementenbeleid op alcoholmaatregelen

Hoorn, Trimbos, GGD, NOC-NSF

Aansluiting zoeken bij “Veilig uitgaan van V&J”. Juridische check wat kan: Hoorn Evenementenbeleid checken: Trimbos en GGD Sportevenementen checken: NOC-NSF

Onderzoeken (juridische) mogelijkheden om in dit overleg over acties rond prijsacties te spreken

EZ

Verslag gesprek NMA en EZ/M&C: Meer info gewenst over prijselasticiteit alcohol, daarna gesprek DOA en NMA mogelijk. Benut art. 25d DHW. Inzet prijzenwet en minimumprijs niet mog ei ii k.

(VWS)

In maart terugkoppeling

Divers,o.a.

Verslag EZ wordt z.s.m. rondgestuurd. Volgend DOA mogelijkheden Stiva Code op de agenda.

Doc. ig

Gezamenlijke agenda van het Directeuren Overleg Alcohol’ Samen naar een verantwoord alcoholgebruik voor een gezonder Nederland De afgelopen maanden hebben vertegenwoordigers van Stichting Verantwoord Alcoholgebruik (Stiva), brouwers, producenten van gedestilleerde dranken, Trimbos Instituut, Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), Koninklijke Horeca Nederland (KHN), NOC-NSF, GGD-Nederland, de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Veiligheid en Justitie (V&J), Economische Zaken (EZ) en de burgemeester van Hoorn elkaar in een aantal strategische sessies van het Directeuren Overleg Alcohol (DOA) gesproken. Zij gaan samen de schouders zetten onder een alcoholgebruik door de Nederlandse bevolking met een verantwoord risico. Hun ambitie is: Samen naar een verantwoord alcoholgebruik voor een gezonder Nederland Op de goede weg en meer nodig De statistieken tonen de afgelopen jaren een stijgende trend wat betreft verantwoord alcoholgebruik. Nederland is, in tegenstelling tot het verleden, een Europese middenmoter als het gaat om onverantwoord gebruik. Ouders maken vaker duidelijke afspraken over alcohol met hun kinderen. Er is een dalende trend in het alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar. Zo is tussen 2003 en 2011 het percentage 12-jarigen dat de afgelopen maand alcohol had gedronken van 31 naar 8 procent gedaald 2 Toch is deze ontwikkeling niet voldoende. De benodigde cultuuromslag is ingezet, maar . Bijna 3 staat aan de start. Het aantal opnames van comazuipers neemt nog fors toe tweederde van de 16-jarige jongens heeft de afgelopen maand gebinged (5 of meer glazen bij één gelegenheid). Een kleine 20 procent zegt in het weekend meer dan 20 glazen alcohol te drinken . Alcohol veroorzaakt aanzienlijke schade in de periode dat de 4 hersenen nog in ontwikkeling zijn. Het uitgangspunt “Geen 16, geen druppel” zit niet bij iedereen tussen de oren. Naleving van alcoholgrenzen is matig te noemen . Promoties en 5 prijsacties zijn nog alom tegenwoordig. Een groot deel van de (gewelds)incidenten bij . 6 het uitgaan heeft een relatie met overmatig alcoholgebruik Samen de schouders eronder Onder een verantwoord alcoholgebruik verstaan de partijen dat mensen kunnen genieten van een drankje, maar dat het geen negatieve consequenties heeft voor hun eigen gezondheid en de gezondheid en veiligheid van hun omgeving. In dit licht wordt ook vaak over aanvaardbaar of laag risico alcoholgebruik gesproken. Er is in de ‘In dit stuk wordt uitgegaan van de leeftijdgrens van 16 jaar wat betreft het alcoholverbod. Dat is bij het schrijven van dit stuk de wettelijk norm. Het regeerakkoord VVD-PVDA spreekt over 18 jaar als leeftijdsgrens voor het alcoholverbod. Zodra dit gerealiseerd is dient op de plekken waar nu 16 jaar als wettelijke leeftijdgrens staat, 18 jaar te worden gelezen. 2 Peilstationsonderzoek Scholieren, Jeugd en riskant gedrag, Trimbos 2011 Alcohol vergiftigingen en ongevallen met jongeren tussen 10-24 jaar, Veiligheid.NL, 2011 Peilstationsonderzoek Scholieren, Jeugd en riskant gedrag, Trimbos 2011 Alcoholverkoop aan Jongeren, Universiteit Twente, 2011 6 Preventie van schadelijk alcohol en drugsgebruik onder volwassenen. Instituut voor verslavingsonderzoek2olo

Doc. ig

literatuur geen eenduidige definitie voor laag risico gebruik te vinden. Voor deze agenda hanteert het DOA de richtlijn van de Gezondheidsraad. Deze richtlijn adviseert voor mannen niet meer dan 2 glazen per dag en voor vrouwen niet meer dan 1 glas per dag. Daarnaast worden 2 alcoholvrije dagen per week geadviseerd om gewenning te voorkomen. Verder gaan de partijen uit van een heldere communicatieboodschap: geen enkele druppel onder 16, geen enkele druppel sterke drank onder de 18, extra inzet op de doelgroep tussen de 16 en 24 jaar (wanneer de hersenen nog in ontwikkeling zijn) en geen alcohol vooraf of tijdens werk, actieve deelname in het verkeer, het sporten, gebruik van medicatie en uiteraard zwangerschap. Onverantwoord gebruik leidt tot gezondheidsschade, verminderde hersenontwikkeling, hoge zorgkosten, verkeersdoden, overlast en geweld. Vandaar dat aan de ambitie is toegevoegd: een gezonder Nederland. Samen zorgen voor betekent dat elk van de partijen niet alleen haar eigen verantwoordelijkheid neemt, maar ook dat de partijen in hun analyse, boodschap, taal en diverse acties samen optrekken en samen verantwoordelijkheid nemen. De huidige individuele acties van partijen zijn hiermee niet langer voldoende en niet meer vrijblijvend. De partijen willen samen de agenda bepalen, inspireren, een aanjager van dynamiek en een initiator van acties zijn. Daartoe leveren ze een actieve bijdrage in de vorm van middelen en/of menskracht. Focus

Aan de ene kant constateren de partijen dat een verdere algemene verbetering nodig is om verantwoord alcoholgebruik te realiseren. Aan de andere kant is er ook de noodzaak om excessen, zoals comazuipen, zoveel als mogelijk te voorkomen. De partijen spitsen zich er in hun acties daarom op toe om een bijdrage te leveren aan de volgende doelen: -

-

-

echt geen druppelmeer onder de 16; na 16 jaar voldoet het gebruik aan de richtlijnen van de Gezondheidsraad. In deze groep is er een speciale focus op jongvolwassenen (tot en met 247) omdat bij deze groep een stevige alcoholconsumptie te zien is; overlast en geweld door alcohol nemen af.

Activiteiten tot en met 2015

De acties die de partijen tot en met 2015 gaan ondernemen dragen bij aan de hierboven genoemde doelen. De partijen realiseren zich dat afzonderlijke acties niet altijd effectief zijn, en dat juist een stapeling van acties een effect kan bewerkstelligen. De onderstaande acties kunnen in de loop van de tijd worden aangevuld. De acties hebben een verschillende tijdshorizon. Sommige acties worden op korte termijn uitgevoerd of versterkt doorgezet. Andere acties worden gezamenlijk opgepakt en zijn werk voor de middellange termijn. Tot slot zijn er acties die een lange adem vragen. In de bijlage bij deze overeenkomst is een tabel bijgevoegd met acties per doel. In het onderstaande worden ze kort beschreven. Acties die bijdragen aan het doel “echt geen druppel meer onder de 16” zijn: Hier wordt de leeftijd van 24 aangehouden aangezien de hersenen zicht tot deze leeftijd ontwikkelen. Tevens wordt deze leeftijd gebruikt vanuit communicatie oogpunt. 2

Doc. ig

-

-

-

-

-

-

Uitbouwen van de slogan “geen 16, geen druppel”. Specifiek wordt dat gedaan doordat partijen zich meer gaan richten op ouders en door gebruik te maken van social media. De eerst verantwoordelijke partij is Stiva. Inzetten op naleving van de leeftijdgrens van 16. De sancties zoals opgenomen in de Drank en Horecawet worden geïmplementeerd. Good practices omtrent naleving worden actiever onder verstrekkers uitgewisseld en gedeeld. De eerst verantwoordelijke partij is: KHN samen met CBL (in samenwerking met GGD-NL, NOC-NSF en de burgemeester van Hoorn) Het aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank. De eerst verantwoordelijke partij is Trimbos (in samenwerking met KHN). Samenbrengen van bestaande onderzoeken zoals HBSC, Peilstation, CBS, IVO/NIGZ, en het analyseren van de data. Uit deze analyse kan blijken wat jongeren drinken, in welke settings en welke factoren mogelijk een rol spelen bij risicovergrotend gedrag. Indien blijkt dat er nog ontbrekende gegevens zijn, worden afspraken gemaakt over of en, zo ja, hoe deze gaten worden ingevuld. De eerst verantwoordelijke partij is Trimbos. Good practices worden in samenwerking met alle betrokken partijen geïnventariseerd en ter beschikking gesteld aan gemeenten, GGD-en en lokale en regionale samenwerkingsverbanden. De eerst verantwoordelijke partij is VWS. Er wordt transparant gemaakt in welke regio’s de meeste activiteiten voor een verantwoord alcohol gebruik plaatsvinden. De eerste verantwoordelijke partij is GGD-NL (in samenwerking met de burgemeester van Hoorn). ,

Acties die bijdragen aan het doel na 16 jaar zijn: Vanaf 16 is niet langer ‘a license to binge’. Er zal een nieuwe communicatiestrategie worden ontwikkeld gericht op de leeftijdsgroep tot en met 24. Hiervoor zal een project “Positief uitgaan” worden geïnitieerd. Hierbij wordt social media ingezet en wordt aangesloten bij de beleving van adolescenten. Ook worden studentenverenigingen betrokken. De eerst verantwoordelijke partij is: Stiva (in samenwerking met KHN). Inzetten op naleving van de leeftijdsgrens van 18 voor sterke drank. De sancties, zoals opgenomen in de Drank en Horecawet worden geïmplementeerd. Good practices omtrent naleving worden actiever onder verstrekkers uitgewisseld en gedeeld. De eerst verantwoordelijke partij is: KHN (in samenwerking met GGD NL, NOC-NSF en burgemeester van Hoorn). Doorlichten van het evenementenbeleid op alcoholmaatregelen. De eerst verantwoordelijke partij is de burgemeester van Hoorn. -

-

-

Acties die bijdragen aan de algemene doelstelling van deze gezamenlijke agenda zijn: Het onderzoeken van de (juridische) mogelijkheden om in dit overleg te spreken over acties met betrekking tot prijsacties, promoties en reclameacties in de retail en horeca. De eerstverantwoordelijke partijen zijn EZ en VWS. -

Werkwijze Het DOA is een informeel overleg. Het DOA formuleert de agenda en ambitie. De werkgroep Alcohol en Jongeren zorgt voor de uitvoering. De vertegenwoordigers van organisaties zorgen ervoor dat de acties waaraan zij zich in het DOA hebben 3

Doc. ig

gecommitteerd, worden uitgevoerd. In het DOA kunnen deelnemers elkaar aanspreken op de voortgang. Partijen spannen zich in om binnen drie maanden deze agenda verder uit te werken en om te zetten in een concreet plan van aanpak met bijbehorende doelstellingen, structuur en evaluatie. Daarbij gelden de volgende afspraken: -

-

-

-

-

VWS voert het secretariaat van het DOA De eerst verantwoordelijke brengt de voortgang van het project in de volgende DOA vergaderingen in. VWS heeft een faciliterende rol (bijvoorbeeld door het leveren van procesbegeleiding). De partijen komen drie maal per jaar bij elkaar. De voortgang wordt jaarlijks besproken. In 2015 zal een evaluatie plaatsvinden waarover in de komende drie maanden nadere afspraken worden gemaakt. Met name zal gekeken worden naar de trends in het alcoholgebruik onder jongeren en in de alcoholgerelateerde ziekenhuisopnames. Het DOA wordt door de werkgroep Alcohol en Jongeren ondersteund.

Kortom

De komende jaren wordt het verantwoord gebruik van alcohol door dit partnerschap met vereende kracht verder aangejaagd en in gang gezet.

4

Doc. 1h.

12 maart 2013

SPIRITS NL

Afzet zoete drank Regelmatig wordt beweerd dat vooral zoete dranken extra risicovol zijn met betrekking tot drankgebruik door jongeren. In een vergadering van het Directeurenoverleg Alcohol is verzocht om cijfers en gegevens over Iikorettes. Destijds is toegezegd om nader in kaart te brengen welke rol likorettes spelen in het drankgebruik door jongeren. Vereniging van Nederlandse Importeurs en Producenten van Gedistilleerde Dranken (tegenwoordig SpiritsNL) heeft deze vraag voorgelegd gekregen met het verzoek de gegevens te verstrekken. Daarbij is evenwel breder gekeken dan alleen de likorettes, want die categorie drank vormt slechts een beperkt deel van het aantal zwak gedistilleerde dranken verkrijgbaar in de supermarkt. De categorie dranken is verbreed tot zoete gedistilleerde dranken onder de 15% vol. De Vereniging van Nederlandse Importeurs en Producenten van Gedistilleerde Dranken, SpiritsNL is gevraagd om inzichtelijk te maken wat de afzet is van likorettes: Hoeveel likorettes worden verkocht en via welke kanalen, en op welke wijze blijkt dat deze dranken bijzonder aantrekkelijk zijn voor jongeren? De brancheorganisatie meet sinds vele jaren de afzet van diverse gedistilleerde dranken, waaronder likorettes. Het betreft hier alleen de eerste transactie “af fabriek”. Er worden geen gegevens verzameld m.b.t. afzetkanaal van likorettes en zoete zwak gedistilleerde dranken. Daarom is nagegaan of een onderzoek naar de gemiddelde consumenten van likorettes kon worden uitgevoerd: wie zijn de kopers van likorettes. Uit navraag bij verschillende bureau’s kwam evenwel telkens als reactie dat het bevragen van minderjarigen (tIml6), slechts kan met medewerking van de ouders en dat daardoor niet een correct beeld ontstaat doordat minderjarigen dan gewenste antwoorden gaan geven. Dit onderzoek is dus niet uitgevoerd. SpiritsNL heeft eigen leden gevraagd of er gegevens beschikbaar waren m.b.t. de consumenten van hun producten. Een aantal bedrijven heeft gegevens beschikbaar gesteld. Hieruit komt weliswaar niet een volledig beeld, maar wel een herkenbaar beeld naar voren. Ook is Trimbos Instituut gevraagd om onderzoeksgegevens over welke drank minderjarigen drinken en waar de jongeren deze drank van betrekken. Trimbos heeft geen specifieke gegevens waar welke dranken van betrokken worden, doch slechts algemene informatie over waar jongeren drank kopen. SpiritsNL is overigens van mening dat alle zwak alcoholhoudende dranken op gelijke wijze behandeld moeten worden en dat er niet gedifferentieerd moet worden naar samenstelling van het product: De wijze van bereiding mag geen aanleiding zijn om de producten verschillend te behandelen met betrekking tot verkoopkanalen. Het bestuurlijk aanpakken van specifieke producten m.b.t. de verkopen hiervan in supermarkten gaat geen bijdrage leveren aan aanpak van alcoholmisbruik door jongeren.

1

Doc. 1h.

Trend in alcoholconsumptie

abel 1 Totaal alcoholconsumptie in mln. litersconsumptiesterkte .i

1. gedistilleerd 76 76 74 74 73 4% 2. wijn 429 415 424 433 433 25% 3. bier 1.264 1.291 1.201 1.196 1.197 71% Totaal 1.769 1.691 1.690 1.694 1.694 100 % Het alcoholgebruik in Nederland daalt al vele jaren. Wijn stijgt licht, maar compenseert niet voor dalingen bier en gedistilleerd Tabel 2 Consum tie per hoofd van de bevolking in liters consumptiesterkte 1Q 87,70 14,50 5,64 107,84

1995 — 82,50 85,80 18,80 16,60 4,73 4,93 107,33 106,03

2007_ 2008 2009 2010 77,2 78,5 72,8 72 21,5 21,6 21,6 21,7 21,8 3,9 3,9 3,8 3,8 3,7 102,8 102,7 103,9 98,9 97,5 Consumptie per hoofd is in afgelopen dertig jaar het sterkste gedaald bij gedistilleerd bier met 25%. Wijn is gestegen met bijna 70%.

Bier Wijn Gedistilleerd Totaal

96,30 12,90 7,75 116,95

—

77,4

2011 72 73% 22 23% 4% 3,6 97,6 100% met 46%,

Tabel 3 Opbrengsten accijnzen alcoholische dranken Gedistilleerd

397

368

326

325

325

339

317

316

317

319

32%

Bier 324 315 319 313 313 318 385 385 382 38% 382 Wijn 236 234 243 249 249 293 287 30% 296 303 302 950 989 997 1002 1003 100% Totaal 957 917 888 887 887 Ondanks het grote verschil in totaal volumes dragen bier, wijn en gedistilleerd in min of meer gelijke mate bij aan de totale accijnsopbrengst per jaar. Verhoudingsgewijs is de accijns op gedistilleerd hoger dan op bier en wijn.

De markt voor gezoete zwak gedistilleerde dranken in Nederland Onderstaand overzicht geeft inzicht in de totale markt van alcoholische dranken <15% sterkte in Nederland zoals die op basis van gedistilleerde alcohol bestaat. NIET opgenomen zijn gezoete wijnen zoals port, sherry en vermout, cider, gearomatiseerde wijnen en vruchtenwijnen en gearomatiseerde bieren zoals tequila flavoured beer. Tabel 4 soort drank

—

200, 2007

_2008

2009 Â.2010

2011

advocaat

2.244

2.137

2.078

2.037

2.050

1.925

eierdrank

248

216

308

283

285

253

Vruchten op alcohol Likorettes

145

164

143

135

136

145

4.244

3.583

3.165

3.316

3.312

3.267

creamdranken

1.114

1.085

966

872

849

660

premixen

8.659

9.759

9.231

9.456

8.960

8.972

16.654

16.944

15.891

16.099

15.592

15.222

Totaal

-/-8,50% • •

Totale afzet zoete dranken vanaf 2006 tlm 2011 gedaald met 8,5% Totale afzet premixen vanaf 2006 tlm 2011 is stabiel 0% op ca. 9 mln. liter. 2

Doc. 1h.

•

o NB. Totale afzet premixen was in 2002 30 mln, liter! Totale afzet likorette vanaf 2006 tlm 2011 is met 23% gedaald.

Afzet van gezoete gedistilleerde dranken ten opzichte van de totale afzet van alcoholhoudende dranken in Nederland

Tabel 5 Volume per jaar in mln. liters c—--------—— Dranken 1. gedistilleerd premix likorettes creamdranken diverse <15% 2. wijn 3. bier Totaal *

2007 59 10 3.6 1 2,3 429 1.264 1.765

2008 59 9 3,1 0,9 3 415 1.291 1.781

2009 58 9 3,3 0,8 2,9 424 1.201 1.699

2010 58 9 3,3 0,8 2,5 433 1.196 1.703

2011 58 9 3,2 0,7 2,3 433* 1.197 1.703

% totaal 3,50% 0,50% 0,20% 0,05% 0,15% 26% 70% 100%

laatst bekende/gepubliceerde cijfers 2010 CBS

Alcohol en Jongeren Onder jongeren vertoont alcoholgebruik een dalende trend. Zowel het gebruik ooit, als de zwaardere consumptie onder jongeren daalt. Het aantal jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken is gedaald. Bij 12-jarigen is de daling het grootst. In 2007 hadden nog 55,7% van de 12-jarigen ooit alcohol gedronken, in 2011 is dat 25,4%. Voor de totale jeugd is het beeld eveneens positief van ca. 80% naar 60% heeft ooit gedronken. Zware drinkers: Uit het leefstijlonderzoek 2012 van het CBS blijkt dat het percentage zware drinkers onder jongeren van 12 tlm 15 jaar is gedaald van 1,1% naar 0,4%. In de leeftijdsgroep van 16 tot 20 jaar is het aantal zware drinkers met 30% afgenomen, nI. van 12,7% naar 9,0%. Onder zware drinkers wordt verstaan: het drinken van minstens 6 glazen alcoholhoudende dranken op minimaal één dag in de week. Dat is een prima ontwikkeling. In de aangegeven periode van 2003 t/m 2012 zijn er geen nieuwe wettelijke maatregelen ingevoerd, maar is er wél veel aandacht geweest voor aanpak van minderjarigen.

Welke rol spelen zoete dranken in gedrag van jongeren? Het vermeende probleem is te veel jongeren deze drankjes zouden drinken en dat deze

dranken beschikbaar zijn via supermarktkanaal. Bedrijfsgegevens Uit de gegevens van VIP/SpiritsNL leden uit 2012 is gebleken dat slechts een handvol bedrijven onderzoek heeft laten verrichten naar verkoopkanalen en consumentengedrag m.b.t. zoete dranken. Uit beschikbare gestelde informatie van één producent blijkt advocaat en eierdranken voornamelijk aftrek vinden onder senioren. Een andere producent van premixen heeft gegevens aangeleverd waaruit blijkt dat ca. 3-5% van afzet RTD’s aan minderjarige wordt verkocht. Meeste consumenten zijn in de leeftijd tot 27-35. Van een andere premix producent zijn gegevens afkomstig uit een steekproef onder 400 respondenten vanaf 18 jaar t/m 40 jaar uit 2010 waaruit blijkt dat het zelf mixen populairder is dan premixen 3

Doc. 1h.

onder de totale groep consumenten van gemixte drank. Premixen worden door 5% van deze groep gedronken. “Het kopen van een losse fles sterke drank en een losse fles frisdrank is verreweg de populairste optie om te kopen, indien men een mixdrank wilt kopen (85,2%). Met 5,2% komt een los normaal blikje premix op de 2e plaats. Er is dus weinig interesse in het kopen van een los normaal blikje.” Uit de online enquête naar perceived & actualprofiel van premix drinkers uit 2012, zie BIJLAGE 1. Uit deze enquete blijkt dat de vermeende leeftijd en de daadwerkelijke leeftijd van de consumenten van premixen, aanmerkelijk uiteen lopen. Het algemeen idee is dat premixen door jongeren tussen de 18 en de 24 worden gedronken, maar in de praktijk blijkt dat vooral volwassenen tussen de 35 en ouder te zijn. Er zijn geen cijfers beschikbaar over marketingbestedingen. Uit reacties van 4 producenten blijkt dat aan zoete zwakgedistilleerde dranken geen reclame-uitgaven worden besteed. Deze bedrijven gaven aan dat premixen vaak als service-product wordt aangeboden ten behoeve van het hoofdmerk dat alleen via slijterij verkrijgbaar is. Kortom, uit gegevens van Nederlandse gedistilleerdbedrijven blijkt niet dat er afwijkende verkoopinspanningen zijn voor likorettes of anders zwak gedistilleerde dranken of dat de producten bijzonder populair zijn onder een té jonge doelgroep. Blijft over aan gegevens wat (publieke) instanties aan gegevens heeft verzameld en onderzocht.

1O.2.e

Onderzoeken In april 2012 presenteerde de “Results from a Study by the HAPI (Health Action Partnership International) Consortium: Trends and Drivers of Young PeopIes Drinking Habits and Beverage Preferences: RTD’s niet verantwoordelijk voor drinken van jeugd is een deeltijd hoogleraar uit Maastricht die daar een leerstoel bekleedt Alcohol & Health. presenteerde in mei 2012 voor het European Health Forum een onderzoek naar de schadelijke effecten van alcohol voor de jeugd. Conclusies: • No evidence that alcopops are disproportionately associated with binge drinking or problematic drinking; • Found no meaningful evidence within the drinking patterns of 15-16 year olds that alcopops had any distinguishing features different from alcoholic beverages in general; • Young people try alcopops relatively “late”, cider commonly being the first beverage to be tried and spirits the last. Een belangrijk punt was kortom, dat uit zijn onderzoek was gebleken dat de jeugd een brede variatie aan alcohol consumeert. RTD’s zijn slechts een onderdeel van het totaal pakket en vormen dus niet de aanleiding voor jongeren om te drinken. Trim bos Uit onderzoek Trimbos Instituut 2011 blijkt dat onder scholieren die in afgelopen maand hebben gedronken, “breezers/premixen” na bier het meest gedronken worden. Zie tabel 6.

4

Doc. 1h.

Tabel 6 wat drinkt de jeugd: cijfers 2011?

f1t 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

J 8 6 3 1 4 2 2 0

Bier Breezerlpremix Mix Wijnlchampagne Shooter Likeur Sterk Sherrylportlvermout

M 3 9 8 5 4 4 1 3

J 36 13 9 2 9 5 4 1

M 5 15 12 11 7 8 3 1

J 70 16 21 5 16 10 13 2

M 13 21 19 33 15 11 3 1

.J 49 14 14 3 12 7 8 1

Totaal 30 16 14 12 II 8 6 1

M 9 18 15 21 10 9 3 1

Helaas is dit recente onderzoek moeilijk te vergelijken met hetzelfde onderzoek uit 2009 omdat de leeftijdscategorien niet overeenkomen, zie onder. 7 wat drinkt de j

Bier Breezer!premix Mix Wijnlchampagne Shooter Likeur Sterk

1 J 12 15.5 10.7 0 2.2 1.7 2.2

M 3 12.7 3.1 0 3.1 0 3.4

8.8 14.5 7.9 0 2.5 1.1 2.7

totaa1’

Voortgezet onderwijs J 55 32.5 23 6 19 19 10.3

-

M 22 45.6 28 22 25 26 8.5

39 38.8 26 14 22 22 9.4

Tabel 8 Waar koopt minderjarige drank? -

Zwakalcoholhoudend Horeca Slijterij Levensmiddelenzaak Sterkalcoholhoudend Horeca Slijterij Levensmiddelenzaak

2001

2009

2011

2001

2009

2011

38% 4% 13%

13% 1% 3%

3% 0% 2%

94% 91% 91%

96% 87% 95%

95% 89% 96%

32% 4%

7% 2%

8% 5%

97% 94%

98% 93%

96% 91%

-

-

-

-

-

Cijfers over zwak-alcoholhoudende dranken betreffen jongeren van 13 tot en met 15 jaar; cijfers over sterke drank betreffen jongeren van 16 en 17 jaar. In levensmiddelenzaken wordt geen sterke drank verkocht. Bron: Intra val

Uit het laatste Intraval-onderzoek (2011) naar koopgedrag van jongeren 2011 blijkt dat meeste jongeren zwak alcoholhoudende drank kopen in horeca (3%, in de afgelopen maand), maar dat de trend duidelijk dalend is ten opzichte van voorgaande jaren t/m 2001 .ln supermarkten is dat 2% en slijterijen zelfs 0%. Ook de trend bij koop van sterke drank door jongeren is duidelijk dalend.

5

Doc. 1h.

BIJLAGE 1

3. RESULTS

—

WHO

—

PREMIX DRiNKERSABOJTTHEMSELYES

According to themselves, premix drinkers are young women. However, real age is much tijger. Perceivedgender premix dunker Base: Prernix group (n=1191).

Age premo drinker Base: Premie group (n=1191).

50% 45% 40%

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5%

Vounger than 16 yearsof

lSto 17 years of

age

Between Between Between Olderthon 18 and 24 25 and 34 35 and 55 55 yeam of yearsof

age

age

0% 1

Perceived

yearsof age

yeeraof age

age

. Actual

conclusie: 1. vermeende leeftijd van consumenten van premixen ligt in de groep 18 tlm 24 jaar 2. de daadwerkelijke leeftijd van premix consumenten ligt veel hoger in de groep 35 tlm 55 jaar.

6

Doc. ii.

Likorettes en de mogelijke risico’s voor jongeren 1O.2.e Trim bos-instituut 31 oktober 2011 De NOS maakte maandag 17 oktober 2011 melding van een ongebruikelijke’ coalitie tegen likorettes. Er is een ongebruikelijke coalitie opgestaan die strijd voert tegen likorettes. Slijterijen en de alcoholpreventie zijn helemaal klaar met drankfabrikanten die iedere keer met “nieuwe’ zoete drankjes op de proppen komen. Het gaat dan om likeurtjes waarvan het alcoholpercentage minder dan 15 procent is. Als het daar namelijk onder blijft dan mag het in de supermarkt verkocht worden. (http://nos.nI/op3/artikel/304686-ongebruikelijke-coalitie-teen-likorettes.html)” “

1O.2.g

De fabrikant is onlangs met gekomen, een likorette met een alcoholpercentage van 14,5 procent. Volgens de fabrikant is het drankje bedoeld voor vrouwen tussen de 25 en 40 jaar. De slijtersunie twijfelt aan de motieven van de fabrikant en is bang dat de ontwikkeling van de likorette veel meer is gericht op de verkoop aan kinderen en jongeren. Dit wordt natuurlijk door de fabrikanten ontkend. Risico’s van de likorette Voor preventie is de vraag relevant of de toevoeging van de likorettes aan het assortiment van de supermarkt tot een vervroeging van het alcoholgebruik leidt en/of tot meer (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren. Vanuit de wetenschap is deze vraag moeilijk keihard te beantwoorden omdat het een nieuwe productcategorie betreft. Op basis van een aantal argumenten kunnen we echter wel verwachten dat het leidt tot een vervroeging van het alcoholgebruik en ook tot meer overmatig en problematisch gebruik van jongeren. 1. De zoete smaak en de kleur is aantrekkelijk voor kinderen. Kinderen hebben een natuurlijke aversie tegen de smaak van bier en wijn (veel te bitter en complex). Sinds de introductie van premixen zoals de breezer weten we dat zoete, limonade achtige alcoholhoudende dranken de natuurlijke aversie wegnemen. Premixen zijn vooral populair bij jongeren. Hoewel de verkoop van premixen aan het teruglopen is blijft het een van de populairste dranken bij jongeren. Het RIVM heeft een rapport geschreven waarin wetenschappelijk wordt aangetoond dat zoete alcoholhoudende dranken de natuurlijk aversie voor alcohol verminderen. Van likorettes mogen we verwachten dat ze vooral interessant zijn voor kinderen en ook tot een verlaging van de aversie tegen alcohol zullen leiden. Zie rapport RIVM: htti //www. rivm, nl/bibliotheek/raijjorten/340400003.pdf De kleur van de Likorettes is ook aantrekkelijk voor kinderen en zal ook zeker de aandacht trekken van kinderen in de supermarkt. 2. De controle op de verkoop in supermarkten is slechter dan in slijterijen. Mysteryshop onderzoek laat keer op keer zien dat het handhaven van de leeftijdsgrenzen het beste gebeurt in de slijterijen. De introductie van nieuwe interessante alcoholhoudende dranken in de supermarkt zal de vraag onder jongeren stimuleren en de handhaving op de verkoop van deze dranken zal in de supermarkt slechter zijn dan in de slijterij. 3. Het alcoholpercentage is relatief hoog zeker ten aanzien van de breezer. De likorette lijkt onschuldig maar heeft voor een zwak-alcoholhoudende drank een bijzonder hoog alcoholpercentage. Het risico van overmatig gebruik en ook alcoholvergiftigingen ligt hier op de loer. Jongeren zijn geen ‘nippers’ maar vooral doordrinkers en krijgen in korte tijd veel alcohol binnen. 4. Er is niet echt een standaardglas voor de Likorette. Observaties in hokken keten laten zien dat likorettes in frisdrankglazen worden gedronken. Het drinken uit grote glazen verhoogt het risico op overmatig alcoholgebruik.

Doc. ii.

5. Aantrekkelijk voor jonge meiden De verwachting is dat jonge meiden likorettes aantrekkelijk vinden. Dezelfde hoeveelheid alcohol leidt bij meiden tot hogere BAC dan bij jongens. Een zware zwak alcoholhoudende drank zal het risico op vergiftigen bij deze groep verhogen. Conclusie. De likorette zal zeer waarschijnlijk de koopdrempel van jongeren verlagen. Doordat likeuren alleen in de slijterij verkocht worden komen jongeren nauwelijks in aanraking met likeurachtige dranken. Doordat het in de supermarkt wordt aangeboden zijn deze dranken opeens wel in beeld voor jongeren (ze via de supermarkt meer aan de verleiding blootgesteld dan via de slijter). Een voor jongere interessante nieuwe drank qua smaak en kleur zal zeker de interesse opwekken en daardoor ook de intentie tot kopen. Dit in combinatie met de matige handhaving in supermarkten op de leeftijdsgrenzen zal zeer waarschijnlijk leiden te het verlagen van de koopdrempel voor alcoholhoudende dranken. Dit effect zal wellicht nog sterker zijn voor meiden.

Doc. 2

Weigeringsgrond 1O.2.e Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 0703407911 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 Ei Den Haag www. rijksoverheid. n 1

Verslag DOA 28 mei 2013

Inlichtingen bij

Senior Beleidsmedewerker T 070 340 79 11 M @minvwa. ni Betreft Vergaderdatum en tijd Vergaderplaats

Aanwezig

DOA 28 mei 2013 16.30-18.30 uur Hoftoren, Rijnstraat 50, vergaderzaal 12.003 (12e etage 12.003) ei Trimbos), (Heineken Nederland), (Hoorn), (EZ), (GGD-NL), (STIVA), (Vereniging Nederlandse Brouwers), (Koninklijke Slijters Unie), (Ahold), (CBL), (V&J), voorzitter (VWS), verslag (VWS) (NOC-NSF), (KHN), (V&J), (Lucas Bols).

,

,

Afwezig

1.

,

Datum 30 mei 2013 Bijlage ( n) Divers Aantal pagina’s 7


Opening en mededelingen Welkom aan die voor het eerst bij het DOA aanwezig is.

en wordt door

zijn vervangen. vervangt die per 1 juni een nieuwe functie heeft. van Trimbos is vandaag ook aanwezig in verband met de presentatie over Happy Drinks. verhinderd

Vanwege de afwezigheid vai zal het agendapunt Likorettes komen te vervallen. Bij het plannen van de vergaderingen voor 2013 was reeds duidelijk dat niet aanwezig zou kunnen zijn. Opgemerkt wordt dat bij dit agendapunt ook een vraag aan VNB is gesteld over grote liters bier die in de supermarkt te koop zijn. VN heeft de vraag intern uitoezet en komt hier de volgende vergadering orj terug. 2. Verslag vorig overleg De bierbrouwers hebben het vorig overleg bezwaar tegen het combineren van alcohol en tabak in één communicatiecampagne gemaakt. Dit komt onvoldoende in het verslag terug en zal alsnog worden toegevoegd. Daarna wordt het verslag van 19 maart 2013 vastgesteld. Pagina 1 van 7

Doc. 2

3.

Actualiteiten Stand van zaken Ieeftijdsgrenzen verhoging: Op 11 juni wordt het wetsvoorstel in de Eerste Kamer behandeld. De ingangsdatum van het wetsvoorstel is 1 januari 2014.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Datum 30 mei 2013

De gemeente Hoorn geeft aan dat de interpretatie van de DHW wat betreft het verstrekken van drank en de handhaving in Hoorn en omliggende gemeenten divers is. Bij de uitvoering zijn diverse gemeenten, horeca, supermarkten en sportkantines betrokken. Ieder heeft zijn eigen idee over de aanpak. De partijen hebben met elkaar afgesproken dat nu eerst een jaar wordt aangezien hoe de implementatie van de DHW verloopt en dat daarna wordt bekeken wat de resultaten zijn en of een gezamenlijke aanpak mogelijk is. Ook CBL ervaart dat gemeenten de handhaving verschillend oppakken. De één richt zich op systeemtoezicht, de ander op intelligente pasjes. Rotterdam wil het op wijkniveau aanpakken. Gemeenten zijn zoekende. CBL gaat hierover graag de dialoog met gemeenten aan, maar wil liever nationaal beleid stimuleren. VNB stelt de vraag of VNG de coördinatie niet zou moeten oppakken. De reactie van het DOA is dat VNG dit onderwerp tot nu toe geen prioriteit geeft. Wel is er een nieuwe directeur die door haar eerdere werkervaring misschien meer affiniteit heeft om dit onderwerp op te pakken. CBL vraagt of de staatssecretaris van VWS de VNG het signaal kan geven dat er behoefte is aan een coördinerende rol van VNG. De voorzitter neemt dit mee. De voorzitter verzoekt CBL een overzicht op te stellen van de verschillende vormen van handhaving door gemeenten die zil tegenkomen. Dit kan de volgende vergadering worden besproken. Hoorn kan daarop reageren en het aanvullen. Vervolgens geeft de voorzitter aan dat het Congres Alcoholbeleid van 26 juni a.s. bedoeld is om gemeenten een handreiking te bieden bij de implementatie van de DHW. Congres Alcoholbeleid: Het congres is volgeboekt. Er was ruimte voor 350 deelnemers. Vanwege de grote belangstelling is het maximum aantal deelnemers uitgebreid tot 500. Op het plenaire programma staan 2 bijdragen (dubbelinterview met Martin van Rijn en en een presentatie van Trimbos en Stap over lokaal integraal alcoholbeleid). Daarnaast worden 30 interactieve workshops georganiseerd. Er komen zowel gemeentebestuurders ambtenaren; mensen van de politie, GGD, verslavingszorg, handhavers, buurtregisseurs, supermarkten, thema-instituten, Kamerleden etcetera. —

De gemeente Hoorn vraagt of er ook een strategie is om de beste initiatieven hieruit te halen en een overzicht te krijgen van hetgeen wel of niet werkt. De voorzitter geeft aan dat Trimbos onderzoek doet naar de succes- en faalfactoren. Het onderzoek zal tijdens het Congres worden

Pagina 2 van 7

Doc. 2

gepresenteerd.

Stand van zaken communicatie: Zoals eerder aangegeven is de inzet van VWS om een grootschalige, meerjarige communicatiecampagne op te zetten. Het doel van de campagne is het versterken van een sociale norm dat jongeren voor hun achttiende niet roken en drinken. De campagne zal dit najaar starten (september/oktober). Er zal een beeldmerk worden ontwikkeld dat de huidige verscheidenheid aan slogan’s en logo’s kan vervangen. De inzet is dat diverse partijen binnen hun eigen omgeving/doelgroep (sport, supermarkten, horeca, etcetera) met dit beeldmerk uit de voeten kunnen; “eenheid met verscheidenheid”. Het beeldmerk zal zich richten op de hele bevolking, het wordt geen jongerencampagne die zich alleen op 18minners richt. De sociale norm moet immers iets van iedereen worden. Het beeldmerk zal zich dus ook vooral op de omgeving van jongeren (ouders, verstrekkers etc.) richten. VWS heeft het communicatiebureau gevraagd rekening te houden met een differentiatie in boodschappen. In het geval van tabak wordt alleen de verkoop aan jongeren die jonger zijn dan 18 jaar verboden; in het geval van alcohol zijn zowel de verkoop aan als het bezit van alcohol door jongeren onder de 18 zelf, strafbaar. Daar waar het drinken van alcohol vanaf 18 jaar zij het met mate verantwoord is, adviseert VWS iedereen, dus ook mensen vanaf 18 jaar, niet te roken. Begin juni zal er een concept voor de communicatiecampagne liggen. Dit zal op 11 juni met de klankbordgroep worden gedeeld. Daarnaast krijgt Trimbos de opdracht informatie- en lesmateriaal aan te passen, een toolkit te ontwikkelen en de regio’s te ondersteunen. —


—

De feitelijke informatie over de aangepaste wetgeving zal apart worden gecommuniceerd. Dit traject duurt korter (ca. november t/m februari). Er worden complimenten over de aanpak van de communicatiestrategie geuit. AH geeft aan graag een bijdrage te willen leveren aan een verantwoorde verkoop van alcohol. Tot nu toe wordt tot en met 20-jarigen om de ID gevraagd. Met de leeftijdsverhoging komt het verkoopverbod tot 18 jaar en de check tot en met 20 jaar veel dichter op elkaar te liggen. Duidelilk zal moeten worden tot welke leeftild met de leeftiidsverhoging om ID wordt gevraagd. Wordt dit aspect ook in de campagne meegenomen? De voorzitter geeft aan dat dit niet in de campagne zit. CBL merkt op dat het wel handig is hier afspraken over te maken. CBL, KHN, Sliltersunie en AH zullen hierover met elkaar in gesorek gaan. Trimbos wijst er op dat het alcoholverbod lastig zal zijn voor de 16 en 17 jarigen die nu nog wel mogen drinken. Reclamecode STIVA De reclamecode zal per 1 jan. 2014 worden herzien. De herziening zit nu nog in de voorbereidende fase. Er zal nog een consultatieronde plaatsvinden. VNB merkt op dat er een toename is van kleine brouwers die nergens bij aangesloten zijn. VNB probeert deze brouwers ook bij de vereniging aangesloten te krijgen. CBL geeft aan dat de gemeenteraden verzoeken om een toelichting op de kortingscode.

Pagina 3 van 7

Doc. 2

De voorzitter geeft aan dat in het Kamerdebat over de gewijzigde DHW de Kamer heeft gevraagd of het reclameverbod van 21.00 naar 22.00 uur kan worden verschoven. Kan dit in de herziening van de code worden meegenomen? STIVA geeft aan op dit punt de wetgeving te volgen. Dit is dus geen onderdeel van de code. Vervolgens wordt de vraag gesteld of er ook naar het percentage jongeren dat na 21.00 uur naar de televisie kijkt, wordt gekeken. STIVA geeft aan dat niet meer dan een kwart na 21.00 uur naar de televisie kijkt.


Zwangerschapslogo Begin juni zullen de cijfers worden gepresenteerd waarmee inzichtelijk wordt hoeveel bedrijven het zwangerschapslogo al gebruiken of van plan zijn het logo binnen een jaar op het etiket te zetten. Er is volgens STIVA duidelijk betrokkenheid van de branche om hiermee aan de slag te gaan. Als het onderzoek is afgerond dan zullen, in overleg met VWS, de vervolgstappen worden gezet. De voorzitter vraagt of “White labelling’ dat wil zeggen de huismerk labels, hier ook in mee worden genomen. De reactie van AH en Heineken is dat de huismerken niet zo’n probleem zullen zijn wat betreft het invoeren van het zwangerschapslogo. VNB geeft aan dat naar verwachting circa 85% van de bierflessen een zwangerschapslogo zullen hebben, middels de afzet van de eigen leden. Daarnaast gaat VNB het gesprek met CBL en de kleine brouwers aan. 4.

DOA acties; uitwerking gezamenlijke agenda

a) Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank. Trimbos geeft een presentatie over hun project “Alcoholvrij met een kick”. Het project gaat uit van een brede omgevingsaanpak om overmatig alcoholgebruik te voorkomen. Een belangrijk uitgangspunt is dat (alcohol) drinken een persoonlijke keuze is. De keuze wordt beïnvloed door sociale druk, cultuur omgeving enzovoorts. Jongeren raken gedurende de puberteit steeds meer geïnteresseerd in alcoholhoudende dranken en minder in alcoholvrije dranken. Het aanbod alcoholvrij is in het algemeen breed aanwezig. Voor uitgaande jongeren is het aanbod alcoholvrije dranken minder interessant en wordt het aanbod sterk gedomineerd door alcoholhoudende dranken. Trimbos heeft de behoeften van ‘uitgaanders’ geïnventariseerd en heeft in samenwerking met een nieuwe categorie drankjes, “Happy Drinks”, ontwikkeld. De Happy Drinks moeten inspelen op de behoeften van de uitgaanders. Doelen zijn; het imago van alcoholvrije drank spannender te maken, het aanbod voor de uitgaande jeugd te verhogen en de keuze voor alcoholvrij interessanter te maken. Inmiddels zijn er diverse resultaten die uit dit initiatief voortkomen; de website, een facebookpagina, receptenboek, lesbrieven voor scholen, dvd, masterclass voor de horeca en een happy drinks shaketeam. De Happy Drinks waren aanwezig bij Pinkpop, het Holland Heineken House en het Horecavakonderwijs. Ook is er samenwerking met gemeente Utrecht, ROC, van der Valk, The Greenery en het Voedingscentrum. De uitdaging is nu om nog meer de samenwerking met andere partijen op te zoeken.

Pagina 4 van

7

Doc. 2

De vraag wordt gesteld of er een onderscheid in groepen jongeren te zien is. Trimbos geeft aan dat er diversiteit in gedrag en voorkeuren tussen jongeren is, echter bovengenoemde beschrijving over (des)interesses van de jeugd is wel breed aanwezig.


Vervolgens wordt de vraag gesteld of er bij evenementen vraag is naar alcoholvrije dranken. Die vraag is er, maar de kwaliteit van de drank moet dan ook gewaarborgd zijn. VNB vult aan ook onderzoek te doen naar de vraag van alcoholvrije drank. De waardering voor het product stijgt. De vraag wordt gesteld of deze dranken ook vanuit commercieel oogpunt interessant zijn. VNB geeft aan dat het steeds meer gaat om het aanbieden van een brede categorie dranken, zowel alcohoivrij als alcohol houdend. Ook wordt de vraag gesteld of de prijs van invloed is op de vraag naar drankjes. Trimbos geeft aan dat dit wel het geval is, zoals bij studentenverenigingen. Opgemerkt wordt dat daarom ook zo vaak thuis wordt ingedronken. Het is daarom belangrijk dat het alcoholvrije alternatief niet duur is. Vervolgens wordt de vraag gesteld of er nog een verschil in gedrag te zien is bij moslim-jongeren. Trimbos geeft aan dat die jongeren meer terughoudend drinken, omdat zij niet dronken thuis willen komen. De sociale druk om fatsoenlijk thuis te komen speelt mee. Dit betekent dat de rol van de ouders cruciaal is. De Slijtersunie merkt op dat de happy drinks een mooie uitbreiding voor hun assortiment bij de slijters zouden kunnen zijn. VNB geeft aan dat ook de biersector daar ook zo in te staan. De voorzitter concludeert dat het een enthousiasmerend en goed onderbouwde presentatie van Trimbos is. Het is belangrijk er concrete vervolgacties aan te geven. KHN en VNB hebben een afspraak met Trimbos om dit op te pakken. Gesuggereerd wordt ook NOC-NSF voor het vervolgoverleg uit te nodigen. GGD NL verwijst ook nog naar het Convenant Gezond Gewicht waar dit product misschien in kan worden meegenomen. Afgesproken wordt dat het volgend overleg een presentatie zal worden gegeven over de wijze waarop partijen dit verhaal van Trimbos verder invulling gaan geven. Ook zullen de Happy Drinks een plek op het Congres krijgen. b) Mogelijkheden rond aanpak prijsacties. EZ heeft in overleg met de NMa een stuk opgesteld. Die notitie is bijgevoegd. Afspraken over prijsacties zijn in beginsel verboden, tenzij aan vier voorwaarden wordt voldaan. Het zal ingewikkeld zijn en een enorme inspanning vragen om aan die vier voorwaarden te voldoen. Een benen-op-tafel gesprek hierover mag van de NMa plaatsvinden. Afgezien van nationale afspraken mogen prijsacties op gemeentelijk niveau wel verboden worden op basis van de specifieke wetgeving (DHW). Deze route is makkelijker. De vraag wordt gesteld of er voorbeelden zijn waar de prijsacties wel door de sector worden

Pagine 5 van 7

Doc. 2

opgepakt. CBL geeft aan van niet. Diverse partijen geven aan dat deze conclusie van EZ het vermoeden van de branche bevestigt dat dit een intensief traject is terwijl de slagingskans klein is. De voorzitter concludeert dat in de gezamenlijke agenda was benoemd dat de (juridische) mogelijkheden rond het aanpakken van prijsacties zouden worden onderzocht. EZ en branche stellen vast dat dit traject ingewikkeld en intensief is en de kans van slagen klein.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie D 30 rn& 2013

Tot slot vraagt de voorzitter aan STIVA of het aanpakken van de prijsacties nog in de herziening van de Code kunnen worden meegenomen. STIVA geeft aan dat een jurist hiernaar heeft gekeken, maar dat deze tot dezelfde conclusie is gekomen als door EZ is geschetst. De voorzitter merkt op dat dit actiepunt hiermee is afgerond. c)

Communicatiestrategie jongvolwassenen. De aanpak van de strategie voor jongvolwassenen, zoals met de agenda meegestuurd, is door STIVA opgesteld in samenwerking met Trimbos en VNB, Het doel van de aanpak is om “piekdrinken” af te vlakken en na te gaan wat de prikkels voor overmatig drankgebruik zijn. De aanpak is gericht op doelgroepen, zoals op studenten, groepsvakanties, plattelandsjongeren en ouders. Trimbos zal eerst een literatuuronderzoek doen. STIVA zal een aantal sessies met jongeren en ouders organiseren. Op basis van de uitkomsten van het literatuuronderzoek en de gesprekken zal een strategie worden opgesteld, die eind september moet zijn afgerond. De aanpak zal vervolgens eerst met een pilot worden getest.

d) Stand van zaken overige acties; Slogan “Geen 16. Geen druppel”: Deze actie is op verzoek van VWS even stil gelegd totdat het concrete voorstel voor de communicatiecampagne er ligt. Op dat moment kan worden bekeken hoe de slogan zich tot de campagne verhoudt en wat dit voor het vervolg betekent. Pilot ter verbetering van de naleving van de leeftijdsgrens: CBL geeft aan dat eind september een kick-off zal plaatsvinden. Daaraan voorafgaand zullen alle verstrekkers in de Hoorn en omliggende gemeenten worden benaderd om te stimuleren de ID’s te checken. Ook ouders en jongeren zullen bijvoorbeeld via de scholen worden geïnformeerd. Eind november volgt een mystery guest onderzoek (gefinancierd door de gemeenten) waaruit moet blijken of er een verschil is met eerdere nalevingscijfers van Hoorn (twee jaar eerder) en de landelijke cijfers. Via de gemeenten wordt nu ook naar een projectleider gezocht. Een discussiepunt is nog of bestaande materialen voor de communicatie en voorlichting zullen worden gebruikt, of dat nieuw, uniform, materiaal wordt ontwikkeld. Opgemerkt wordt dat het mooi zou zijn als er uniform materiaal ligt, zodat de herkenbaarheid en vergelijkbaarheid wordt vergroot. CBL geeft aan bereid te zijn daarin te investeren, net als KHN. Het project

Pagina 6 van 7

Doc. 2

loopt nu beter. De voorzitter vraagt of de pilot ook nog een landelijke dimensie krijgt. CBL geeft aan dat op basis van de pilot aanbevelingen of een draaiboek zal worden opgesteld, dat voor andere lokale partijen bruikbaar is.


Evenementenbeleid Trimbos licht toe dat het een checklist vanuit het centrum gezond uitgaan ontwikkelt. VNB geeft aan hieraan mee te willen werken. De vraag wordt gesteld voor wie de checklist is bedoeld. De checklist wordt voor gemeenten opgesteld. V&J wijs op een initiatief vanuit EZ. EZ heeft vanuit het idee van lastenvermindering ook een checklist voor evenementenhouders ontwikkeld. Wellicht zitten alcohol en vergunningverlening daar ook al in. EZ zeot toe dit uit te zullen zoeken. Bijdrage AH-winkels aan de DOA-acties: AH wil graag een bijdrage aan het niet verkopen van alcohol aan jongeren leveren. AH heeft met klanten te maken maar ook de medewerkers, veelal jongeren, en de ouders van de medewerkers. AH nodigt regelmatig mensen uit om te laten zien wat AH allemaal doet rond het alcoholbeleid. AH stelt voor het volgend overleg een presentatie over hun beleid en activiteiten rond het alcoholbeleid te geven. Daarin kan worden meegenomen wat AH voor het DOA kan betekenen. Opgemerkt wordt dat AH wellicht in de zin van best practices iets kan betekenen. AH ziet zelf kansen in het meedenken over de communicatie. Hulp bij het drukken van materiaal is geen probleem. De vraag wordt gesteld of AH ook een rol voor zichzelf ziet weggelegd als het gaat om innovatie rond het verbeteren van de naleving van de leeftijdsgrens. AH geeft aan daar een bijdrage aan te willen leveren. Zo gelooft AH in de ID-checker. Het gaat uiteindelijk mis bij de daadwerkelijke controle van leeftijd. AH vraagt of het een idee is dat de ID voor jongeren een andere kleur krijgt dan de ID voor mensen ouder dan 18 jaar. De voorzitter merkt op dat de menselijke “nee” dan nog steeds moet worden gegeven. En daar ontstaat nu juist de sociale druk en een deel van het probleem. AH beaamt dat de druk op de medewerkers hoog kan zijn en dat ze soms met agressief gedrag geconfronteerd worden. Daarom is het probleem niet simpel en is AH blij met de sociale campagne van VWS. Ook wijst AH op de wederverkoop. 5.

Overzicht toezeggingen vorig overleg

In de afgelopen DOA zijn diverse toezeggingen over uit te voeren acties gedaan. De voorzitter vraagt Heineken het volgend overleg een korte presentatie te geven over het Convenant Bouman-Heineken. Heineken geeft aan er de volgende keer niet bij te kunnen zijn. De presentatie over het convenant zal in het daarop volgende overleg worden gegeven. De voorzitter zal KHN, die dit overleg afwezig is, over de toezegging rond Hokken en Keten bellen.

Pagina 7 van 7

Doc. 2a



Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 Ei Den Haag www. rijksoverheid.nI Inlichtingen bij

age ii ci a Betreft Vergaderdatum en tijd

Vergaderplaats Aanwezig

Senior Beleidsmedewerker T 070 340 79 11 M @minvws.n

DOA 28 mei 2013 16.30-18.30 uur Hoftoren, Rijnstraat 50, vergaderzaal 12.003 etage 12.003) • 1 (Trim en (Heineken Ne

Datum 11 maart 2013

(12e

‘‘‘

Bijlage(n) Divers Aantal pagina’s


voorzitter

1 (VVVD)

(VWS) Afwezig

(NOCNSF)

1.

Opening en mededelingen Welkom aai die voor het eerst bij het DOA aanwezig is.

2.

Verslag vorig overleg Vaststelling van het verslag van 19 maart 2013.

3.

Actualiteiten Stand van zaken Ieeftijdsgrenzen verhoging, communicatieplan VWS, Congres Alcoholbeleid, Reclame Code STIVA, zwangerschapslogo en overige mededelingen.

4.

Likorettes Toelichting door bij stuk over Likorettes van Spirits NL van DOA 19 maart (zie bijlage T). Voor de volledigheid treft u bijgaand ook het stuk van Trimbos over Likorettes dat op 19 maart ook is besproken (zie bijlage II).

5.

DOA acties; uitwerking gezamenlijke agenda (zie bijlage III en XV) a) Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank. Presentatie Trimbos en vervolgstappen. b) Mogelijkheden rond aanpak prijsacties. Zie bijlage V van EZ en bespreking mogelijkheden Reclame Code. Pagina 1 van 2

Doc. 2a

c)

Communicatiestrategie jongvolwassenen, zie bijlage VI. Toelichting door STIVA. d) Stand van zaken overige acties; Slogan “Geen 16. Geen druppel”. Toelichting VWS. Pilot naleving leeftijdsgrens. Toelichting KHN. Evenementenbeleid. Toelichting Trim bos. e) Bijdrage Ahold/AH aan de DOA-acties.


-

-

Datum 11 maart 2013

-

6.

Overzicht toezeggingen vorig overleg In de afgelopen DOA zijn diverse toezeggingen over uit te voeren acties gedaan. Hieronder treft u een weergave van toezeggingen die nog open staan.

Wat Hokken en Keten; integrale aanpak (28-10-11) Toelichting over Convenant BoumanHeineken (19-05-11)

Wie KHN

Wanneer n.t.b.

Heineken

n.t.b.

Toelichting bij Hokken en Keten: 9 nov. 2010. oppert het idee dat KHN een risk assesment van hokken en keten laat opstellen. Dit kan vervolgens worden gebruikt om gemeenten te beïnvloeden en aandacht en publiciteit te genereren. Dit idee wordt breed gedragen. 19 mei 2011. licht de brief met enquête toe die hij als KHN bij gemeenten willen uitzetten. Dit in plaats van de waar in het overleg van 9 nov over is gesproken. concludeert dat de DOA leden weinig enthousiast zijn — gaat nader bekijken of de brief met vragenlijst kan worden o Lk, bv door de Universiteit van Twente. 28 okt. 2011. geeft aan dat KHN meer integraal naar de problematiek van hokken en keten wil kijken. Hij zoekt daarvoor een later moment om mee verder te gaan. .

-

Toelichting bij Convenant Bouman-Heineken: 9 nov. 2010. Convenant aan de agenda van het volgende overleg toevoegen. 19 mei 2011. meldt dat hij in het volgende DOA over het convenant zal vertellen. 28 okt. 2011. -.

7.

Afsluiting en rondvraag

Pagina 2 van 2

Doc. 2f

Memo DOA-actie “Onderzoeken (juridische) mogelijkheden om in dit overleg over acties rond prijsacties te spreken” Aan: Leden van de DOA Directeuren Overleg Alcohol Van: EZ lam VWS —

10.2.e

Hierbij zoals beloofd in de DOA-vergadering van januari 2013 een toelichting op de DOA actie “Onderzoeken (juridische) mogelijkheden om in dit overleg over acties rond prijsacties te spreken”. De toelichting is opgesteld door EZ in overleg met de NMa en is afgestemd met VWS. Gezamenlijke maatregelen tegen prijsacties door de sector zijn in beginsel verboden, Maatregelen tegen prijsacties door de sector zelf zijn verboden op grond van art. 6, lid 1 Mw (en art. 101, lid 1 van het Europese Verdrag (VWEU); hierna samengevat onder: art. 6, lid 1 Mw). In principe profiteren namelijk de betrokkenen van deze afspraken, ten koste van de consument. Maar onder strenge voorwaarden kunnen gezamenlijke maatregelen tegen prijsacties door de sector worden toegestaan De NMa zou echter kunnen besluiten dat maatregelen tegen stunten met alcohol (door prijsacties), waaronder bier, eventueel toch door de sector genomen mogen worden op grond van art. 6, lid 3 Mw (art. 101, lid 3 VWEU; hierna samengevat onder: art. 6, lid 3 Mw). Vier voorwaarden met “bewijslast” bij de sector Om vanuit de sector gezamenlijke maatregelen te mogen treffen tegen stunten met alcohol moet aan strenge voorwaarden zijn voldaan, waarbij de “bewijslast” bij de sector ligt. Volgens artikel 6, lid 3 Mw moet voldaan zijn aan 4 cumulatieve voorwaarden, die hierna afzonderlijk aan bod komen. Wel moet worden bedacht dat deze voorwaarden onderling samenhangen. De afzonderlijke voorwaarden zijn: (i) Opheffen van prijsacties geeft een aanzienlijk maatschappelijk voordeel, bijvoorbeeld omdat er een causaal en meetbaar verband is tussen (miljoenen euro aan) gezondheidswinst en het opheffen van de prijsacties. De sector moet dus (empirisch) aantonen wat die voordelen zijn. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door aan te tonen dat de extra afzet eenduidig wordt gegenereerd door jongeren die toch al stevig drinken en dat de extra negatieve effecten die door dat extra drinken ontstaan, substantieel zijn en vermeden worden door het opheffen van de prijsacties. De nadruk ligt op een causaal en meetbaar verband, omdat er van feitelijke voordelen sprake moet zijn en niet kwalitatieve, of mogelijke voordelen. Een complicerende factor bij het aantonen van het aanzienlijke maatschappelijke voordeel kan zijn, dat dit voordeel zich kan beperken tot een kleine groep probleemdrinkers, terwijl de groep die schade ondervindt door de afspraken heel groot kan zijn. Dit punt is onder meer van belang, omdat het kan betekenen dat

Doc. 2f

gerichte maatregelen effectiever zijn (dit hangt bijvoorbeeld samen met de derde voorwaarde); (ii) Het bedoelde voordeel moet aantoonbaar bij de consument terechtkomen. Dit zal met name lastig aan te tonen zijn, omdat de consumenten door de actie op deze markt per definitie (gemiddeld) met prijsverhogingen worden geconfronteerd. Het zou bijvoorbeeld helpen als de extra opbrengsten die door het afschaffen van de prijsacties worden verkregen, op een of andere manier naar de consumenten zouden worden teruggesluisd en niet tot extra winst voor de sector zouden leiden; (iii) De gekozen actie moet noodzakelijk zijn (en daarmee dus niet verdergaan dan nodig is) om het voordeel (onder i) te bereiken. Dat zal moeilijk aan te tonen zijn, want het betekent eigenlijk dat moet worden aangetoond dat deze maatregel de beste is om (bijvoorbeeld) gezondheidswinst te bereiken. Intuïtief lijkt bijvoorbeeld het verbod op consumptie (en niet alleen verkoop) van alcohol tot 18 jaar, met een strikte Ieeftijdcontrole effectiever en efficiënter dan een verbod op prijsacties; (iv) Er moet voldoende restconcurrentie zijn. Of dit wel of niet het geval zal zijn, hangt van verschillende factoren af. Bijvoorbeeld of de hele sector, over alle verticale schakels (van productie en distributie, dus alle retailkanalen) heen, de afspraak maakt of niet en wat het betekent voor (bijvoorbeeld) de importmogelijkheden. Indien de restconcurrentie helemaal wordt uitgeschakeld, is niet aan deze voorwaarde voldaan. Consistentie in de bewijslast over de gehele casus is vereist De voorwaarden en met name de vierde voorwaarde over restconcurrentie moeten consistent worden aangetoond in de gehele casus. Hier komt dan nog bij dat de specifieke aspecten ook geadresseerd moeten worden: over welke prijsacties en dus producten gaat het; welke relevante markt(en) en spelers zijn daarbij in het geding. Het kan blijken dat een goed werkend systeem (zie ook de restconcurrentie-voorwaarde) van beperking van prijsacties juist volledige deelname van alle spelers op alle drankenmarkten met zich zou moeten brengen. Mogelijkheid tot gesprek staat open De conclusie uit bovenstaande is dat gezamenlijke maatregelen tegen prijsacties door de sector verboden zijn, maar dat onder strenge voorwaarden maatregelen tegen het stunten met alcohol (door prijsacties), waaronder bier, eventueel toch door de sector genomen mogen worden. De “bewijslast” dat aan die voorwaarden wordt voldaan, ligt bij de sector. Of aan de voorwaarden is voldaan, wordt getoetst door de NMa. Als de sector zijn gegevens conform bovenstaande op orde heeft en causale en meetbare verband tussen (bijvoorbeeld) het opheffen van prijsacties en de gezondheidswinst kan aantonen, dan kan via het reguliere overleg tussen EZ-beleidskern en de NMa-directie met inbegrip van de sector een gesprek worden gearrangeerd. Dat bovenstaande discussie speelt, is al in dit reguliere overleg aangestipt.

Doc. 2g.

DOA actiepunt Communicatiestrategie Jongvolwassenen Betrokken organisaties: STIVA, Trim bos Instituut en Nederlandse Brouwers Op 21 mei jl. vond de eerste vergadering van projectteam plaats. Dit heeft het volgende opgeleverd.

Probleem Er is weinig bekend van overmatige en excessieve alcoholconsumptie door jongvolwassenen. Wellicht mede daarom zijn er ook nauwelijks campagne-activiteiten gericht op deze leeftijdsgroep. Het projectteam wil door het uitvoeren van een aantal stappen komen tot het realiseren van de activiteit zoals die in de DOA Agenda ‘Samen naar een verantwoord alcoholgebruik voor een gezonder Nederland’ staat omschreven: “Vanaf 16/18 is niet langer ‘a license to binge’. Er zal een nieuwe communicatiestrategie worden ontwikkeld gericht op jongvolwassenen.”

Aanpak algemeen Op basis van een literatuurstudie wordt gekeken welke determinanten een rol spelen bij overmatige en excessieve alcoholconsumptie. Ook wordt gekeken wat zij drinken en in welke settings deze manier van drinken vaak voorkomt. Tegelijkertijd wordt aan jongeren zelf gevraagd wat hun ervaringen zijn, zowel die van eigen consumptie als van de mensen om hen heen. Ook ouders van jongeren wordt gevraagd hoe zij aankijken tegen en omgaan met eventuele overmatige/excessieve alcoholconsumptie door hun kinderen.

Doel Het ontwikkelen van een communicatiestrategie 1 te ontwikkelen die kansrijk is bij het afvlakken van excessieve alcoholconsumptie (‘curbing’). Ook wordt gekeken naar de cultuur die bij sommige doelgroepen bestaat van het ‘drinken om dronken te worden’. Daarbij zal afhankelijk van de uitkomsten van literatuurstudie en sessies met jongeren/ouders zelf: 1. gekeken worden welke doelgroepen het meest relevant zijn (Denk daarbij bijvoorbeeld aan studenten, plattelandsjongeren, festivalgangers en jongeren die op jongerenvakantie gaan in het buitenland). De keuze voor de doelgroepen zal bepaald worden door de omvang van de doelgroep en kans op effectieve interventies; 2. Gekeken wordt welke elementen daar een rol bij spelen (groepsdruk, verwachtingen, etc.). 3. Wat kansrijke communicatiestrategieën zijn die toegepast kunnen worden, uitmondend in een of meerdere pilots. Deze moeten vervolgens de potentie hebben breder opgeschaald te kunnen worden. Inzet is daarbij om aansluiting te zoeken met lokaal relevante partijen.

Stappen: 1. Trimbos Instituut doet een analyse van alle beschikbare relevante literatuur. Daarbij wordt gekeken welke doelgroepen het meeste drinken binnen de leeftijdsgroep 16-24 jaar, wat zij drinken, welke determinanten/factoren een rol spelen bij overmatige en excessieve alcoholconsumptie en welke aanpakken effectief zijn gebleken bij het terugdringen hiervan. Het Trimbos zal een tweetal onafhankelijke wetenschappers

1

Het gaat hierbij om een strategie op maat, dus geen massamediale aanpak.

Doc. 2g.

betrekken als adviseurs om de kwaliteit van het onderzoek te bewaken en te voorkomen dat er een schijn van belangenverstrengeling ontstaat; 2. STIVA organiseert een aantal sessies met betrokken jongeren en ouders; De verwachting is dat stappen 1 en 2 die parallel worden uitgevoerd medio juli zijn afgerond. 3. Synthese van literatuur en praktijkervaring: opzet van strategie wordt ontwikkeld. De verwachting is dat stap 3 eind september is afgerond. 4.

De aanpak zal worden getoetst in pilotvorm. Mogelijk in een universiteitsstad en in een regio op het platteland.

Het is niet de bedoeling om een aanpak te ontwikkelen voor iedereen binnen de leeftijdsgroep van 16 tlm 24 jaar. De verschillen tussen jongvolwassenen zijn eenvoudigweg te groot om hier met één campagnestrategie voldoende effectief te zijn. Er zal worden gekozen voor een aantal relevante doelgroepen uit de vier die hierboven genoemd zijn.

Doc. 3


Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 EJ Den Haag www.rijksoverheid. nI

verslag

Inlichtingen bij

Senior Beleidsmedewerker T M @minvws.nl

Betreft Vergaderdatum en tijd Aanwezig

Afwezig

Verslag DOA 15 oktober 2013 15 oktober 2013 15.00-17.00 uur (Trimbos), (NOC-NSF), (Lucas Bols), (KHN), (EZ), (STIVA), (Vereniging Nederlandse Brouwers), (AH), (CBL), (V&J). , voorzitter (VWS), verslag (VWS) (Heineken Nederland), (Koninklijke Slijters Unie), GGD NL, (VWS), (Hoorn), (V&J)

Opening en mededelingen plaatsvervangend directeur VGP, vervangt voorzitter van dit overleg. Daarnaast hebben , en zich afgemeld. Voor de vertegenwoordiger van GGD NL is nog geen vervanger.

Datum 17 oktober 2013 Aantal pagina’s 6


1.

als ,•

2. Verslag vorig overleg Naar aanleiding van pag. 1 merkt VNB op dat het punt over de halve liters bier is opgepakt en dit overleg kan worden toegelicht. Naar aanleiding van pag. 3 over de leeftijdsverhoging en de leeftijd voor de ID-check geeft KHN aan dat er geen gesprek is geweest tussen alle verstrekkers over dit onderwerp. Naar aanleiding van pag. 6 over de strategie jongvolwassenen merkt STIVA op dat de aanpak niet gericht zal zijn op doelgroepen, zoals in het verslag vermeld. De aanpak zal op basis van het onderzoek door Trimbos en het panelonderzoek worden opgesteld. Het verslag wordt vervolgens definitief vastgesteld. 3. Actualiteiten Zwangerschapslogo STIVA licht toe dat de minister van VWS de branche heeft gevraagd om te bekijken wat zij aan het bevorderen van het zwangerschapslogo op de etiketten van alcoholhoudende dranken kan doen. Hiertoe heeft STIVA overleg gehad met de achterban en VWS. De branche verwacht de volgende nalevingsresultaten te kunnen behalen; bier 90%, wijn 70% en sector gedistilleerd 60°k. Deze verwachtingen zijn op basis van de nulmetingen. Ook heeft de branche zich ten doel gesteld het logo goed zichtbaar weer te geven. STIVA heeft vertrouwen in Pagina 1 van 6

Doc. 3

deze doelstellingen en acht ze realiseerbaar. De voorzitter vraagt hoe het zit met de “white-labeling” flessen. Ligt hier een knelpunt? Of worden die meegenomen? STIVA licht toe dat deze via de retail lopen. Niettemin zal STIVA ook contact met de retail opnemen. Een aantal bedrijven heeft al positief gereageerd. VNB geeft aan dat een klein deel van de bierbouwers niet bij VNB is aangesloten. Ook het deel dat niet lid is zal het advies krijgen het zwangerschapslogo in te voeren.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Datum

17 oktober 2013

Overige actualiteiten NOC-NSF meldt dat het Convenant Gezond Gewicht aan de slag is gegaan met het alcoholbeleid bij sportkantines. Het Convenant Gezond Gewicht zet in op gezondere kantines. Daarbij wordt ook het verantwoord alcoholgebruik meegenomen, waaronder cie naleving van de leeftijdsgrens en het voorkomen van alcoholmisbruik. STIVA geeft aan dat er persberichten zijn uitgegaan over hun standpunt omtrent series zoals “Oh Cherso”. Deze series leveren geen positieve bijdrage aan verantwoord alcoholgedrag door jongeren. STIVA heeft de tv-zenders hierover gebeld, maar die gaven geen gehoor. In elk geval worden er geen alcoholreclames rond dit soort programma’s uitgezonden. CBL merkt op dat vooral dit laatste een goede zet is. VNB geeft aan dat dit ook onderdeel is van de Reclame Code. 4 Communicatiecampagne VWS geeft een presentatie over de uitgangspunten en de invulling van de communicatiecampagne rond de leeftijdsverhoging bij de verkoop van alcoholhoudende dranken per 1 januari 2014. De campagne zal zowel gericht zijn op leeftijdsverhoging bij alcohol als tabak.

De vraag wordt gesteld wat de stand van zaken is rond de leeftijdsverhoging bij tabak. VWS geeft aan dat de leeftijdsverhoging bij Tabak later zal zijn, maar de planning is nog onzeker. 1 januari 2014 is nog steeds haalbaar. CBL verzoekt VWS hen een signaal te geven als duidelijk wordt dat het nog 1 lanuari 2014 wordt. VWS geeft aan dat de campagne voorlopig van start zal gaan met alcohol en dat tabak daaraan wordt toegevoegd als de leeftijdsverhoging er door is. Ook wordt het onderscheid tussen de informatievoorziening over de wettelijke leeftijdsverhoging en de massamediale, meerjarige sociale normcampagne toegelicht. De sociale normcampagne moet zoveel mogelijk door alle partners worden uitgedragen en is gericht op de omgeving van de jongere, maar moet ook de jongere zelf aanspreken. Trimbos en GGD nemen de campagne mee bij hun werk in de regio. Ook is er een brief naar alle colleges van B&W gegaan over de leeftijdsverhoging, de communicatiecampagne en de wettelijk verplichtte handhaving. VWS zegt toe deze brief ter informatie ook naar de DOA-leden te sturen. Het logo voor de campagne is getest en viel goed. Het logo is gelijk duidelijk en wordt positief ontvangen. Er zullen rolmodellen worden ingezet. De campagne komt op tv en op beeldmateriaal, zoals stikkers. Daarbij zal voor supermarkten ook de legitimatie-eis op de stikkers worden vermeld. Ook op de folder over de wettelijke leeftijdsverhoging wordt aandacht aan de ID-check besteed. Dit komt tegemoet aan de vraag van Albert Heijn, die het verbeteren van de naleving nastreeft.

Pagina 2 van 6

Doc. 3

CBL doet een oproep aan alle stakeholders aan tafel om zich maximaal in te zetten voor het naleven van de leeftijdsgrens en de bijbehorende ID-check tot de leeftijd van 25 jaar. KHN geeft aan dat zij een folder heeft waarin de boodschap is dat voor het schenken van alcohol een leeftijdsgrens van 18 jaar geldt, dus dat er om een ID zal worden gevraagd. Horecagelegenheden waar grote groepen jonge mensen komen, zullen waarschijnlijk iedereen bij binnenkomst naar de ID vragen en minderjarigen niet binnen laten. Als het om het buurtcafé om de hoek gaat, zal iedereen die erjong uit ziet, om een ID worden gevraagd. Daarop ontstaat een discussie. Supermarkten, slijterijen en sportkantines gaan samen hetzelfde beleid voeren door allen tot 25 jaar de ID te checken. Gesproken wordt over de spanning tussen ambities en de realiteit, zoals bij de achterban van KHN en agressie en sociale druk, bijvoorbeeld richting kassamedewerkers bij supermarkten. Geconstateerd wordt dat het jammer is dat in de communicatie geen eenduidige boodschap over de leeftijd voor de ID check wordt uitgedragen. In elk geval moet iedereen de ambitie hebben om de ID-check en de naleving te verbeteren. Dit wordt door alle DOA-leden ondersteund.


17 oktober 2013

5) Stand van zaken DOA-acties Stand van zaken uitbouwen slogan “Geen 16, geen druppel” STIVA geeft aan dat deze actie van de agenda af kan. Deze communicatieboodschap wordt immers vervangen door het nieuwe logo van VWS. STIVA zal het nieuwe logo van VWS niet uitdragen, omdat er bezwaren zijn tegen het samenvoegen van alcohol en tabak in de boodschap. De alcoholproducenten zullen geen eigen logo meer voeren, maar slechts een nieuwe tekst. Het voorlopige idee is te werken met de tekst “Geniet, maar drink met mate. Geen 18, geen alcohol.” De besturen moeten daar nog mee instemmen. Met deze tekst draagt de alcoholindustrie bij aan de boodschap over de leeftijdsgrens. Er is voor deze volgorde van de twee zinnen gekozen om de nadruk vooral te leggen op de matigingsboodschap en niet te concurreren met het VWS-logo over het niet drinken onder je 18e jaar. Daarop wordt de vraag gesteld of de boodschap van VWS ook niet breder moet worden getrokken. VWS geeft aan dat de staatssecretaris er expliciet voor heeft gekozen zich op de leeftijdsgrens te richten. VWS blijft graag aangesloten bij de nieuwe communicatieboodschap van STIVA. Pilot naleving leeftijdsgrens (CDL, Slijtersunie, NOC-NSF, KHN, gemeente Hoorn). In de gemeenten in West-Friesland loopt een pilot waarbij alle verstrekkers tegelijkertijd extra aandacht hebben voor de ID-check. KHN geeft aan dat er voor de lokale horeca workshops zijn gehouden en ID-readers zijn aangeboden, ook is er, net als door CBL en NOC-NSF, een brief over de pilot naar de achterban gestuurd. NOC-NSF geeft aan de vorige avond een awareness-meeting te hebben georganiseerd met kinderarts Dit had veel effect. NOC-NSF wil hier graag mee door gaan. Zo heeft NOC-NSF via haar bestuursleden een behoorlijk bereik. Zo was er begin dit jaar een groot congres voor de bestuursleden waar ook heeft gesproken. CBL vult wat betreft de pilot aan dat er ook een kick-off op een school is geweest om ook de jeugd bij de pilot te betrekken. Er is een nulmeting uit 2011 over de ID-check en de naleving. Binnenkort zal met behulp van mystery guests worden onderzocht of de pilot effect heeft gehad. Overigens is het in dit kader ook belangrijk dat de VNG bij het (DOA-)overleg aanwezig is, zo merkt CBL op. De

Pagina 3 van 6

Doc. 3

handhaving wordt een lappendeken. In West-Friesland is er goed contact met de gemeenten en wordt tezamen bekeken wat de beste aanpak is. Andere gemeenten geven echter aan weinig of niets op het gebied van handhaving te zullen doen, zoals de gemeente Deventer. Een duidelijke rol van VNG is gewenst. VWS geeft aan dat er binnenkort weer een overleg met VNG komt en dit punt ook weer zal worden meegenomen. Tot slot wordt nog gesproken over de belangrijke rol van ouders bij dit onderwerp. NOC-NSF bereikt ouders via haar bestuursleden. AH via (de ouders van) haar werknemers en Trimbos geeft aan dat ook uit de evaluatie van de DGSG-aanpak is gebleken dat betrokkenheid van ouders relevant is voor de effectiviteit.


17 oktober 2013

Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank (Trimbos i.s.m. VNB en KHN) Trimbos licht toe dat er twee lijnen zijn ingezet: 1) een expertmeeting waarbij is gesproken over de vraag hoe alcoholvrije drank in de horeca gestimuleerd kan worden en 2) een inspiratiebijeenkomst voor horecaondernemers gericht op het behoud van 15-17 jarigen voor de horeca. Er is informatie gegeven over de wet, hoe de horeca ook zonder alcohol aantrekkelijk kan zijn en over Happy Drinks. Trimbos vraagt zich af waarom de alcoholproducenten geen spannende alternatieven voor alcoholdrankjes ontwikkelen. Nu is het risico dat het gat wordt gevuld met Energy Drinks, die door het hoge suikergehalte ook niet gezond zijn. VNB antwoordt dat het voor de bierbrouwers ook van belang is het alcoholvrije bier te promoten. Zo wordt bekeken of er meer alcoholvrij bier op evenementen kan worden geschonken. Dit is nu technisch gezien nog lastig, i.v.m. de druk op het vat. Strategie jongvolwassenen STIVA meldt dat er een wetenschappelijke analyse over de interventies door trimbos wordt uitgevoerd en STIVA zelf een panelonderzoek heeft uitgezet. De eerste, voorlopige, conclusie is dat jongvolwassenen niet in aantallen consumpties denken, maar aan de gevolgen zoals een kater. Er zijn twee motivaties om te drinken: 1) de bewuste drinkmotivatie, bijvoorbeeld om iets te vieren, deze is niet kansrijk om aan te pakken, en 2) wanneer men het niet van plan is, maar door de situatie veel gaat (mee-)drinken. Deze motivatie is kansrijk om aan te pakken. Het is in een uitgaanssetting makkelijker om niet te drinken dan om een beetje te drinken. Als jongeren 18 zijn, vinden ouders dat hun taak er op zit. Op basis van de bevindingen is het nuttig de strategie niet zozeer op doelgroepen te richten, maar bijvoorbeeld op het verschil tussen platteland versus stad en jongeren die veel naar de kroeg gaan. De sociale norm benadering is belangrijk. Het volgend DOA zal STIVA een voorstel doen hoe met de strategie verder te gaan en zullen de resultaten worden cieresenteerd. Evenementenbeleid Trimbos licht toe dat er een checklist is ontwikkeld en dat deze in West-Friesland wordt uitgetest. Er is ook bij EZ een checklist voor evenementen, waarbij aandacht is voor het alcoholbeleid. De samenvatting is met de agenda meegezonden en ook het web-adres zit daarin. Presentatie AH over bijdrage aan DOA AH licht het alcoholbeleid toe. AH heeft voor een deel eigen winkels en voor een deel zijn het zelfstandig ondernemers. In totaal werken er 80.000 (jonge) medewerkers. AH heeft dus veel te maken met de doelgroep en neemt hen in de sociale norm mee. Bij AH staat niet de regelgeving voorop, maar dat wat AH wil.

Pagina 4 van 6

Doc. 3

AH kiest voor een integrale aanpak; van medewerker tot klant wordt nagedacht over de informatievoorziening en de houding. Hier worden veel uren aan besteed in teamavonclen en opleidingspakketten. Ook is er veel communicatiemateriaal. De ID-check is bovendien onderdeel van het arbeidscontract en het personeelsbeleid.. Ook is ondersteuning van de caissière gewenst. Daarbij spelen teamleiders een belangrijke rol. Het verbaal geweld in de winkels valt niet mee.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie D

1ber 2013

Wat betreft de likorettes treft AH commerciële maatregelen. Deze producten zijn nooit in de aanbieding en jongeren worden waar mogelijk bij het schap aangesproken. Ook is er steeds meer alcoholvrij aanbod. AH doet een kleinschalige pilot met de ID-reader, deze kan ondersteunend werken voor de caissière. Er komt een volgende ronde van de pilot. AH zet in op: 1) het samen optrekken in de maatschappelijke discussie en 2) het verder zoeken naar soft-ware oplossingen, zoals het intoetsen van de geboortedatum bij de koop van alcohol om de kassa te deblokkeren. In reactie op de presentatie wordt gesproken over mogelijke middelen om cle naleving te verbeteren. AH geeft aan dat voor een goede naleving de sociale norm zeer belangrijk is. De bijdrage van AH is dan ook dat ze de sociale norm via haar medewerkers positief wil beïnvloeden. 6) Voortgang en vervolg DOA Eind 2012 is de gezamenlijke agenda van het DOA naar de Tweede Kamer gestuurd. Dit jaar is aan de uitvoering van de agenda gewerkt en is de voortgang ervan in het DOA besproken. VWS vraagt de leden alvast voor het volgend DOA na te denken over hun perceptie van de voortgang en het vervolg in 2014. Dit agendapunt zal het volgend DOA worden besproken. 7) Terugkoppeling toezeggingen eerder overleg Overzicht verschillende (opvallende) vormen van toezicht door gemeenten (CBL) en verhoging leeftijd ID-check naar 25 jaar. CBL heeft een overzicht van verschillende vormen van handhaving door gemeenten bij de agenda gevoegd. Eindhoven is een interessant voorbeeld. CBL probeert daar zoveel mogelijk te bereiken, onder meer door met de gemeente aan tafel te zitten. CBL zal het overzicht aanvullen als er andere relevante ontwikkelingen zijn. Halve liters bier met een alcoholpercentage van 10% VNB licht toe dat dit segment om 0,6% van de afzetmarkt gaat. Een veel kleiner segment dan bijvoorbeeld alcoholvrij bier. Het profiel van de gebruiker betreft 5060 jarigen en huishoudens zonder kinderen. De bierbrouwers gaan verschillend met dit product om. Zo is er een belangrijke speler die geen halve liters bier produceert waar meer dan 8% alcohol in zit. Belangrijk is in elk geval dat duidelijk moet zijn wat er in het blik zit, ook qua alcoholpercentage. Kortom; het is een klein segment, het onderwerp heeft aandacht van cle brouwers en het staat als agendapunt op de bestuursvergadering. Over 2 weken ligt er een notitie met de conclusie. Deze notitie kan het volgend DOA worden besproken. Trimbos wil nog wel benadrukken, dat ondanks dat het om een klein segment gaat, het toch een risicovol product is. De vraag kan toenemen en zo’n halve liter blik wordt in één keer opgedronken. Het product zou eigenlijk niet verkocht

Pagina 5 van 6

Doc. 3

moeten worden. Het is wel goed te horen dat er aandacht voor is van de brouwers. Likorettes Lucas Bols geeft aan dat dit onderwerp inmiddels meerdere malen op de agenda heeft gestaan. Lucas Bols heeft een notitie opgesteld en die is al eerder besproken. Belangrijk is dat er sindsdien geen nieuwe likorettes op de markt zijn gekomen, dat er geen reclame voor Likorettes wordt gemaakt en dat er geen prijsacties voor zijn. Er is een sterk dalende trend te zien bij de afname van het product. De branche houdt dit product scherp in de gaten en treft ook dichte deuren bij de afzetkanalen, zoals AH. Lucas Bols vraagt zich af of het überhaubt verstandig is om in categorieën dranken te praten. Trimbos vindt dit wel nuttig omdat het categorieën betreffen die een risico vormen. Deze categorieën moeten in dit overleg aan de orde worden gesteld. VWS concludeert dat als er iets opkomt op dit terrein, het in dit overleg besproken wordt. In dat kader zijn ook de notities over Likorettes besproken. Op die manier zullen dit soort ontwikkelingen worden gevolgd.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie D t

acber 7 l O 2 3 l

Convenant Bouman-Heineken en Hokken en Keten is niet aanwezig. Dit onderwerr komt het volgend overleg terug. Over Hokken en Keten is tussen VWS en KHN tussentijds contact geweest.

8) Afsluiting en rondvraag kondigt aan dat dit de laatste keer was dat hij bij het DOA aanwezig is, omdat hij een nieuwe functie heeft. Zijn opvolger zal bij het volgend DOA aansluiten. spreekt zijn waardering en respect uit voor dit gezamenlijke overleg. Hij vindt het positief dat partijen in staat zijn in dit overleg over hun eigen schaduw heen te springen. Hij heeft met plezier aan het overleg deelgenomen. KHN merkt op dat hij uit het vorige verslag van het DOA van 28 mei, waar hij niet bij aanwezig was, opmaakt dat de NMa open staat voor een “benen-op-tafel” overleg over prijsacties. Daar wordt nu geen gebruik van gemaakt, is dan wel alles aan het verkennen van deze mogelijkheid gedaan? VNB reageert dat deze discussie was afgesloten. Op basis van de notitie van EZ is geconcludeerd dat dit geen haalbare kaart was. EZ ondersteunt deze conclusie. De vorige keer is geconstateerd dat het DOA de NMa bedankt voor het aanbod, maar dat deze route zodanig ingewikkeld is dat het niet haalbaar lijkt. CBL vult aan dat zij hier ook al met de hoogste ambtenaar van NMa over hebben gesproken en tot dezelfde conclusie kwamen. Daarop wordt opgemerkt dat dit onderwerp wel in algemene zin kan worden besproken, zodat de achterban op de lange termijn uit zichzelf een andere benadering gaat krijgen. Dat vertrouwen zou er moeten zijn. VWS roept nogmaals voor het volgend overleg na te denken over de voortgang en het vervolg van dit overleg.

Pagina 6 van 6

Doc. 3a Weigeringsgrond 1O.2.e



agenda Betreft Vergaderdatum en tijd Vergaderplaats

Aanwezig

Senior Beleidsmedewerker T 070 34079 11 M @minvws.nl

DOA 15 oktober 2013 15.00-17.00 uur Hoftoren, Rijnstraat 50, vergaderzaal 13.003 (13e etage) (Trimbos), (NOC-NSF), icas Bols) (KHN) (STIVA) Vereniging •ouwers), , (Ahold), (V&J), voorzitter (VWS), J, (VWS) verslag •, • -leineken Nederland’ (Koninklijke Slijters Unie), GGD r’ (VWS), (Hoorn),

J

J

Afwezig

Datum 10 oktober 2013 Bijlage(n) Divers Aantal pagina’s 2


J

_•••••••••••_____

1..


2.

Verslag vorig overleg (zie bijlage 1) Vaststelling van het verslag van 28 mei 2013.

3.

Actualiteiten Zwangerschapslogo (STIVA) en overige mededelingen.

4.

Communicatiecampagne VWS

5.

Stand van zaken uitwerking gezamenlijke agenda DOA (zie bijlage II en III) a) Uitbouwen slogan “Geen 16, geen drupppel” (STIVA) b) Pilot in West-Friesland, verbeteren naleving leeftijdsgrens (KHN, e.a.) c) Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank (Trimbos, i.s.m. VNB en KHN). cl) Strategie jongvolwassenen (STIVA, e.a.) e) Doorlichten evenementenbeleid (Trimbos), oa checklist EZ f) Presentatie bijdrage Ahold/AH aan de DOA-acties (Ahold).

6.

Voortgang DOA en vervolg

7.

Terugkoppeling toezeggingen eerder overleg

Pagina 1 van 2

Doc. 3a

Overzicht verschillende (opvallende) vormen van toezicht door gemeenten (CBL; zie bijlage IV) b) Verhoging leeftijd ID-check bij verhoging leeftijdsgrens (CBL, e.a.) c) Halve liters bier met alcoholpercentage van 10% d) Stand van zaken eerder genoemde of besproken onderwerpen; likorettes (zie bijlage V en VI), convenant Bouman-Heineken, Hokken en Keten. a)

8.

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie D l0ber 2013


Pagina 2 van 2

Doc. 3d


Overzicht acties gezamenlijke agenda DOA

Actie

Acties < 16 jaar Uitbouwen slogan “geen 16, geen druppel” (ouders en social media)

Inzetten op naleving leeftijdsgrens 16 (sanctie en good practices)

Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank

Wie

Stand van zaken

Planning en Tijdpad

Stiva

PvA besproken in het DOA van 19 maart.

Uitvoering ontwikkeling campagne in PM

(CBL en VNB)

KHN, CBL

Daarna traject tijdelijk stil gezet i.v.m. afwachten uitkomst communicatiecampagne VwS.

Trimbos (KHN, VNB)

....

Voorbereiding pilot is gestart.

Kick-off bijeenkomst pilot 30 sept. .Afronding pilot eind 2013.

Presentatie Happy Drinks Trimbos in DOA 28 mei.

Verdere invulling door sector; PM

(GGD-NL, NOC-NSF, Hoorn, Slijtersunie, Trimbos)

Samenbrengen onderzoek en analyse data

Trimbos

Presentatie gegevens Peilstation

DOA 17 jan.

Good practices inventariseren en ter beschikking aan gemeenten, GGD etc. stellen.

VWS

Congres Alcoholbeleid 3.0 en website CGL. Doel; uitwisselen van goede lokale voorbeelden

Congres en lancering site; 26 juni 2013

Inventarisatie regio’s en activiteiten verantwoord alcohol aebruik

GGD-NL

Presentatie succesvolle projecten

DOA 17 jan.

Stiva, Trimbos

PvA besproken in DOA 28 mei.

PM

(KHN, VNB)

Onderzoek Trimbos en panels gestart.

Inzetten op naleving leeftijdsgrens 18 jaar sterke drank (sancties en good practices)

KHN

Zie bij actie “inzetten op naleving leeftijdsgrens 16 jaar”.

Zie bij actie “inzetten op naleving leeftijdsgrens 16 jaar”.

Doorlichten evenementenbeleid op al co ho m aatreci ei en

Hoorn, Trim bos, GGD. NOC

Aansluiting zoeken bij “Veilig uitgaan van V&J”.

PM

Acties > 16 jaar Communicatiestrategie 16 t/m 24 jaar (project positief uitgaan via social media en stud.ver.’)

Contactpersoon Werkgroep Alcohol en Jongeren

(Hoorn)

(GGD-NL, NOC-NSF, Hoorn)

Divers, o.a

1_____

Doc. 3d Overzicht acties gezamenlijke agenda DOA

Onderzoeken (juridische) mogelijkheden om in dit overleg over acties rond prijsacties te spreken

NSF

Juridische check wat kan: Hoorn Evenementenbeleid checken: Trimbos en GGD Sportevenementen checken: NOC-NSF

EZ

Overzicht door EZ (i.s.m. NMA) opgesteld en mogelijkheden Stiva Code uitgezocht.

(VWS)

Besproken en afgesloten in DOA 28 mei.

1

Doc. 3h.

Nederlandse Brouwers Aan: Van: Datum: Betreft:

Directeuren Overleg Alcohol 10.2.e 29 januari 2014 Notitie Bier boven 10% alcohol in halve liter blikken

Aanleiding In het Directeuren Overleg Alcohol is de vraag opgekomen over hoe brouwers omgaan met de halve liters bier in blik met een alcoholpercentage boven de 10% die verkocht worden in supermarkten. In de vorige DOA-vergadering heb ik daar al een toelichting op gegeven en conform afspraak heb ik die toelichting bijgaand op een rij gezet. Om het onderwerp in perspectief te plaatsen, hebben we bijgaande notitie opgesteld die meer inzicht moet geven in de achtergrond. De volgende punten komen aan de orde: 1. Hoeveelheid bier boven 10% alcoholpercentage dat in halve liters wordt verkocht 2. Ontwikkeling van dit segment 3. Beleid van Nederlandse Brouwers Hoeveelheid bier boven 10% alcoholpercentage in halve liter blikken Om zicht te krijgen op de omvang van dit deelsegment, hebben we op basis van marktcijfers (2012 2013) een berekening gedaan op het volume van bier met een alcoholpercentage boven de 10% in halve liter blikken. Dit zijn marktinschattingen die gebaseerd zijn op cijfers van Nielsen. Het aandeel bier met een alcoholpercentage van meer dan 10% bedraagt ongeveer 0, % van de 6 totale markt. Dit betreft 0,33 en 0,5 liter. De exacte uitsplitsing naar 0,33 en 0,5 cl is niet bekend vanwege het relatief klein aandeel van de totale markt. Ter vergelijking: dit segment is vele malen kleiner dan het segment alcoholvrij en alcohol arm bier. -

Ontwikkeling segment Het segment ontwikkelt zich in lijn met de algehele speciaalbiermarkt. Het speciaal bier segment kent over de afgelopen jaren een groei. En dit segment volgt deze groei. Opgemerkt dient te worden dat deze groei vanuit een toename in frequentie komt, terwijl het aantal kopers en het volume per aankoop juist afneemt (bron: GFK) Het gemiddelde profiel van een koper van zwaarder bier ziet er als volgt uit (bron: GFK): • Leeftijd: 50-60 jaar • Huishoudens zonder kinderen, 35+ • Hogere inkomensgroepen: tweeverdieners • Koopt gemiddeld 5,7 keer per jaar zwaarder bier

[1]

Doc. 3h.

-

Nederlandse Brouwers

Besteedt gemiddeld € 3,60 per aankoop

Beleid Nederlandse Brouwers Nederlandse Brouwers heeft geen specifiek beleid op afzonderlijke product/verpakkingscombinaties. Wel hebben we een aantal algemene uitgangspunten. Uiteindelijk vinden we het belangrijk dat er een brede portfolio aan bier beschikbaar is, variërend van 0.0 (dat een sterke groei kent) tot zwaarder speciaal bier. Daarbij is het belangrijk dat consumenten een geïnformeerde keuze kunnen maken. Het alcohol percentage moet duidelijk zichtbaar op de verpakking worden geplaatst. Dat is een advies dat wij zullen blijven geven. Verder moeten brouwers zelf de afweging maken welke producten wel of niet op de markt worden gebracht. Daar kan Nederlandse Brouwers op grond van mededingingsregels geen rol in spelen. Daarnaast is het goed om te realiseren dat Nederlandse Brouwers een deel van de markt vertegenwoordigt en niet de hele markt. In de totale bierplas is het gezamenlijk marktaandeel ongeveer 85%. In het segment halve liters met een alcoholpercentage boven de 10°h vertegenwoordigt Nederlandse Brouwers ongeveer 8O% van de totale plas. De overige 20°h wordt door derden op de markt gebracht.

[2]

Doc. 3i STICHTING VERANTWOORDE ALCOHOLCONSIJMpTJE Parkst.aat

l525

2514(0 Den Haag T .31(0)70

ABN Anno KvK

6

201

76

529964171 41205916

BTW 006267737B01 W slivaril E

noWstiva.nI

Ministerie van VWS Tav. de directeur VGP mevrouw M. Sonnema Postbus 20350 2500 EJ Den Haag

datum: referentie:

17 december 2013 05-PdW

betreft:

toelichting STIVA op brief dd. 5 december 2013 aan CBL over NIX18

Geachte mevrouw Sonnema,

STIVA heeft vernomen dat er onduidelijkheid bestaat over de inhoud van een brief en de gevolgen daarvan ten aanzien van het gebruik van het NIX1 8 beeldmerk. Bijgevoegd de brief d.d. 5 december 2013 die STIVA aan het CBL heeft gestuurd. Uitgangspunten STIVA en de alcoholbranche staan volledig achter de wijziging van alcoholverkoopleeftijdsgrens van 16 naar 18 jaar die per 1 januari 2014 in werking treedt. Ook juicht STIVA het toe dat partijen met het ministerie van ‘vWS als leidende partij ervoor kiezen om de invoering van die nieuwe leeftijdsgrens gepaard te laten gaan met een communicatiecampagne. Het is genoegzaam bekend dat STIVA het betreurt dat dit een gecombineerde campagne is van alcohol en tabak. STIVA en andere partijen uit de alcohoibranche hebben herhaaldelijk aangegeven dat dit knelpunten oplevert. Daarom heeft de alcoholbranche al eerder te kennen gegeven dat zij niet meedoen met de NIX18 campagne. Eén van de gevolgen daarvan is dat op reclame-uitingen die van de alcoholbranche zelf zijn. het logo NIX18 niet geplaatst wordt. Dit gebeurt niet in de laatste plaats omdat sommige internationale hoofdkantoren van alcoholmerken het beleid hebben dat vermenging van uitingen met zowel alcohol als tabak niet zijn toegestaan. Dit beleid wordt zeer streng toegepast en Nederlandse onderdelen van deze merken zijn dus verplicht zich hieraan te houden. Afspraken over logos op alcoholreclame: hoe werkt het? Alle voorwaarden waaraan alcoholreclame inhoudelijk moet voldoen, zijn geregeld in de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken. Deze Code is onderdeel van de Nederlandse Reclame Code. Daarmee is zij ook algemeen verbindend voor iedereen die alcoholreclame maakt die op de Nederlandse markt gericht is. De regels gelden dus ook voor allerlei internationale bedrijven, waar we normaal gesproken geen contact mee hebben.

Doc. 3i

Het plaatsen van een gezamenlijke slogan of logo is één van die voorwaarden. In het kader van rechtszekerheid en werkbaarheid is het belangrijk dat het voor alle adverteerders binnenlands en buitenlands duidelijk is wat de exacte regels zijn. Wanneer de alcohoibranche in het DOA of op een andere plaats afspraken maakt over bijvoorbeeld het plaatsen van een dergelijk 1090, is dat niet iets wat zomaar vanzelf goed komt. Het moet duidelijk en tot in elk detail omschreven worden in de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken. Aanvullend daarop heeft STIVA met tal van partijen in binnen- en buitenland contact gehad om de noodzaak van het gebruik van het logo Geen 16? Geen druppel’ uit te leggen. Van wijnproducenten uit Chili, tot reclamebureaus uit Griekenland en hoofdkantoren van tv zenders in Zweden. —

—

Nieuwe Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken per 1 januari 2014 Onder andere naar aanleiding van de nieuwe leeftijdsgrens, wijzigt de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken per 1januari 2014. In de nieuwe Code zijn de slogans en logos gewijzigd. Uiteraard is het logo ‘Geen 16? Geen druppel’ vervangen. Vanuit de markt wordt nu al nagedacht over en gewerkt aan reclame-uitingen die in 2014 worden gepubliceerd Bijzondere situatie: alcoholreclame in en door het detailhandeiskanaal Zoals elke set van regels, kent ook de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken uitzonderingen. Eên van die uitzonderingen is die waarin het adverteerders uit het detailhandelskanaal is toegestaan om voor actiereclanie een andere slogan/logo te gebruiken. De afgelopen vier jaar heeft het detailhandelskanaal ook al van die uitzonderingsmogelijkheid gebruik gemaakt en heeft het in actiereclames gewerkt met: ‘Nog geen 20? Laatje ID zien’, in plaats van : ‘Geen 16? Geen druppel’. Actiereclame vs. themareclame De uitzonderingsgrond geldt dus alleen voor actiereclame. Actiereclame is ‘een reclame-uiting voor alcoholhoudende drank waarbij de aanprijzing in overwegende mate betrekking heeft op de voorwaarden ten aanzien van verstrekking aan de consument, zoals prijs, duur van de actieperiode, etc.’ Thematische reclame krijgt de aanprijzing in overwegende mate gestalte ‘door middel van producteigenschappen, imago, sfeer en gewenste consumptieomgeving Op basis van deze definities wordt de uitzonderingssituatie voor alcoholreclame door het detailhandelskanaal begrensd. Dat is van belang voor de casus op basis waarvan de brief geschreven is. ‘

Casus Een supermarkt verplicht een alcoholproducent om in een zgn. productpaspoort (een kader in een blad van een supermarkt waarin een merk of product wordt uitgelicht) te werken met het NIXI 8 logo. Het logo staat in een beeld dat door de producent zelf is gemaakt en aangeleverd. De opgemaakte advertentie ziet er in alles uit als een advertentie afkomstig van de producent. Centraal staan elementen als producteigenschappen, imago en sfeer en de advertentie is dus een vorm van thematische reclame. Argument van de supermarkt is dat het NIX1 8 logo wettelijk verplicht is. Dit argument is feitelijk onjuist. Omdat blijkt dat beide partijen er in onderling overleg niet uitkomen, wordt een beroep gedaan op overkoepelende brancheorganisaties. Omdat de tijd ook dringt en omdat het om complexe materie gaat, schrijft STIVA een brief. Doel van die brief is om in aanloop naar de inwerkingtreding van de nieuwe Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken per 1januari 2014 duidelijkheid te krijgen en te bieden aan adverteerders over welk logo in welke reclamevorm gebruikt moet worden.

Doc. 3i

Overleg CBL en STIVA Op 12 decemberjl. vond een overleg plaats naar aanleiding van de brief van STIVA van 5december. Het CBL heeft in dit gesprek laten weten verrast te zijn door de inhoud van de brief. Deze brief zal worden geagendeerd voor de eerstvolgende CBL-bestuursvergadering. Vooruitlopend hierop hebben CBL en STIVA afgesproken de aard en omvang van dit soort grensgevallen te inventariseren. Naar verwachting is dit eind januari 2014 afgerond. De uitkomst wordt in de respectievelijke achterbannen besproken. Geen principiële, maar een uitvoeringskwestie STIVA kan zich niet voorstellen dat deze brief gezien kan worden als het opleggen van een verbod aan de supermarkten om het NIX18 logo te gebruiken, Het gaat om het helder krijgen van een naar verwachting zeer klein deel van de reclame-uitingen vanuit het detailhandelskanaal, die in de markt kennelijk tot onduidelijkheid heeft geleid. Dit willen CBL en STIVA met elkaar oplossen en daartoe wordt eerst een inventarisatie gemaakt van dergelijke zeer specifieke reclame-uitingen. —

—

Met vriendelijke groet,

10.2.e

Doc.

3j.

STICHTING VERANTWOORDE ALCOHOLCONSUMPTIE Parksraaa 1525 251410 Den Haag

X’Veigeringsgrond 1O.2.e

T

+31(0)7076 201

76

ABN Amro 529964171 KvK 41205916 BTW 006267737B01

W stka.nl [email protected]

CBL Tav, Postbus 262 2260 AG Leldschendam

datum: betreft:

5 december 2013 gebruik logo NIX1 8 in themareclame alcoholhoudende dranken

Geachte

STIVA doet u mede namens de Nederlandse Brouwers, SpiritsNL en de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Wijnhandelaren en —importeurs, het verzoek om richting de leden van het CBL te communiceren om bij themareclame rond alcoholhoudende dranken niet het logo NIX18 te gebruiken. Achtergrond Vanaf 1januari 2014 treedt de nieuwe leeftijdsgrens van 18 jaar in werking. In dat kader is de overheid een campagne gestart met als titel NIX18. Dit is een publiek-private campagne. De retail doet mee aan deze campagne de alcoholbranche (producenten en importeurs) niet. Reden daarvoor is dat alcohol en tabak verschillende producten zijn: alcohol is indien met mate geconsumeerd een product dat prima na 18e levensjaar geconsumeerd kan worden, tabak is dat uiteraard niet. Bovendien gelden voor tabak en alcohol verschillende wettelijke regimes, bijv. voor wat betreft in bezit hebben in openbare ruimte. —

—

Dat retailers en alcohoibranche een verschillende slogan/logo hanteren is niet nieuw. Tot en met 2013 gebeurt dat ook: retail gebruikt: ‘Nog geen 20? Laat je ID zien’ en de alcoholbranche of het logo ‘Geen 16? Geen druppel’ of de slogan ‘Geniet, maar drink met mate’. Omdat er geen bezwaren waren tegen de inhoud van die boodschappen, werd de afbeelding van een merk met daarbij een retail logo nooit als onwenselijk beschouwd. Bovendien was dit een invulling van artikel 31 lid 3 van de RvA waarin een uitzondering werd gemaakt voor actiereclame in het detailhandelskanaal. In de nieuwe situatie na 1 januari 2014, geldt dat de alcoholbranche wel bezwaren heeft tegen de associatie met NIX18, dus ook in reclame-uitingen. Dat betekent dat extra zorgvuldig gekeken moet worden naar reclame-uitingen waarin alcoholmerken in fungeren door retailers. Situatie Het logo behorende bij de campagne NIX18 kan worden gebruikt op vrijwillige basis. Het is niet bij wet geregeld. De nieuwe educatieve boodschap die in de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken s geregeld, is wel een vorm van algemeen verbindende regelgeving. Het belang van merkhouders om aan die vorm van regelgeving te voldoen is zwaarwegend.

Doc.

OP basis van het huidige art. 32, lid 3 kan een retailer er voor kiezen om met een afwijk ende educatieve boodschap te werken, maar uitsluitend voor wat betreft actiere clame. Case Een retailer verplicht producent om in een zgn. productpaspo ort (een kader in een blad van een supermarkt waarin een merk of product wordt uitgelicht) te werken met NIX18. Het logo staat in een beeld dat door de producent zelf is gemaakt en aangeleverd. Argument van de supermarkt is dat het NIX1 8 logo wettelijk verplicht is. Dit argument is feitelijk onjuist. Daarna ast is STIVA van mening dat het hier geen actiereclame betreft, omdat genoemde advertentie ook en meer thematisch van karakter is. In dit geval moet ook de wens van producent om de RvA na te leven gerespecteerd worden en mag het NIX18 ogo niet gebruikt worden. Bovendien speelt op dit punt dat het beeldmateriaal wordt aangel everd door de producent. Retailer kan daar merkenrechtelijk niet zomaar iets in wijzigen zonder toestem ming van de merkhouder. Punten van aandacht 1. Thematische alcoholreclame In reclame-uitingen in supermarktmagazines in de vorm van productpaspo orten, maar ook andere uitingen die (mede> kunnen worden beschouwd als themat ische reclame, dient de verplichte educatieve boodschap ‘Geen 18, geen alcohol’ als onderr egel te worden gebruikt. Daarnaast zijn er per sector verschillende hoofdregels. Bij bier is dat: ‘Met trots voor u gebrouwen’, bij gedistilleerd is dat: ‘Geniet, maar drink met mate’ en bij wijn is ervoor gekozen om alleen ‘Geen 18, geen alcohol’ te gebruiken. 2.

Actiereclame Daarnaast geldt dat individuele producenten en importeurs mogelijk bezwa ren hebben tegen het gebruik van hun geregistreerde merknaam, logo en productafbeelding in combinatie met het logo NIX18, ook bij actiereclame. Dit heeft dus geen betrekking op de RvA, maar op het merkenrecht.

Het is van belang dat de leden van het CBL kennis nemen van de spelreg els ten aanzien van het gebruik van educatieve slogans en die in goed overleg met producenten en import eurs van alcoholhoudende drank uitvoeren. Met vriendelijke groet,

directeur

3j.

Doc. 4 Weigeringsgrond 1O.2.e Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 Postbus 20350 2500 Ei Den Haag www. rijksoverheid. fl1

verslag

Inlichtingen bij

Senior Beleidsmedewerker T D70M @minvws.nl

Vergaderciatum en tijd Vergaderplaats Aanwezig

Afwezig

1.

3 februari 2014 15.00-17.00 uur VWS (Vereniging Nederlandse Brouwers), (Koninklijke Slijters Unie), (GGD NL Gelderland), (Trimbos), (EZ), (Heineken Nederland), (CBL), , (Hoorn), (Albert Hein), (STIVA), voorzitter (VWS), , verslag (VWS) (KHN), (NOCNSF), (V&J), (Lucas Bols).

Datum 5 februari 2014 Aantal pagina’s 6



en hebben zich afgemeld. heeft al bij het vaststellen van de data voor de vergaderingen aangegeven op 3 februari niet aanwezig te kunnen zijn. Een aantal personen is nieuw bij dit overleg omdat zij hun voorganger opvolgen, namelijk van GGD NO Gelderland, van het Trimbos, van EZ ei van Heineken Nederland. neemt eind maart afscheid van het bedrijf en is dit keer samen met aanwezig. heeft met de VNG afgestemd dat hij voortaan ook namens de VNG aan het DOA deelneemt. 2.

Presentatie pilot verbeteren naleving leeftijdsgrens in WestFriesland

heeft in opdracht van de verstrekkers de pilot in WestFriesland begeleid. De pilot is een invulling van de actie uit de DOA-agenda om de naleving van de leeftijdsgrens te verbeteren geeft een presentatie over de pilot. CBL, KHN, NOC-NSF Slijtersunie en VDN hebben in het najaar van 2013 een gezamenlijke pilot gehouden waarbij zij gelijktijdig hun eigen achterban Pagina 1 van 6

Doc. 4

hebben benaderd om de ID-check bij de verkoop van alcoholhoudende dranken goed uit te voeren. Dit hebben de betrokken partijen gedaan door middel van mailings en bijeenkomsten voor de lokale verstrekkers. Ook is er een aftrap geweest op een school, waar de verstrekkers en burgemeester een discussie met de jeugd hebben gevoerd. Om na te kunnen gaan wat het effect van de pilot op de naleving van de leeftijdsgrens is, zou gekeken worden naar de uitslag van het mystery guest onderzoek dat deze periode sowieso al in heel Noord-Holland-Noord zou plaatsvinden. Dit onderzoek van Noord-Holland-Noord volgde op een zelfde onderzoek in 2011.

Directie Voeding, Gezondheidsbes Preventie Datum

5 februari 2014

De eerste cijfers van het mystery-guest onderzoek naar de naleving in Noord Holland-Noord eind 2013 zijn net binnen en lijken voor West-Friesland niet positief zo constateert Ten opzichten van 2011 is de naleving in 2013 omlaag gegaan. Het volledige rapport zal op woensdag 5 februari door drie burgemeersters uit Noord-Holland-Noord, waaronder de heer Van Veidhuizen, worden gepresenteerd. De secretaris van het DOA biedt aan het rannort namens ter informatie door te zullen sturen aan de leden van het DOA, vlak voor het oienbaar wordt, zodat de ciegevens bij alle relevante partijen bekend zijn, wordt bedankt voor de presentatie en vertrekt in verband met een andere afspraak. .

De deelnemers geven aan dat de uitslag voor West-Friesland teleurstellend is. Het is gissen waardoor dat komt. Geopperd wordt dat de discussie van burgemeesters en ouders in de media over een overgangstermijn voor 16 en 17 jarigen en handhaving en de discussie over loktieners geen goed heeft gedaan. De voorzitter merkt op dat dit vooral n het mystery guest onderzoek in de media speelde. Toch was er volgens de aanwezigen overlap. Vervolgens wordt gesproken over de vergelijking met het landelijke onderzoek dat in opdracht van VWS uitgevoerd. Een verschil in de uitkomst kan zitten in de wijze waarop het beleid bij de deur voor minderjarigen, bijvoorbeeld bij discotheken, in het onderzoek is meegeteld. De voorzitter wijst op het belang van deze gezamenlijke actie van de verstrekkers. Die kans moet worden benut en er moeten conclusies uit worden getrokken. CBL geeft aan dat er nog een afspraak met de verstrekkers wordt gepland om de ervaring van de pilot en de uitkomst van het mystery-guest onderzoek in West-Friesland te bespreken. Daarnaast wordt gemeld dat de supermarkten zelf twee maal per jaar de naleving meten. Er is een langzame stijging van de naleving bij supermarkten te zien. Er wordt veel inzet gepleegd richting kassamedewerkers, het verbeteren van procedures en de inzet van nieuwe techniek. Er is veel verschil tussen de ketens. CBL richt zich op de ketens die het minst presteren. De best-presterenden worden als benchmark gebruikt. AH vult aan dat er geen vrijblijvendheid is ten opzichte van de minder-presterende ketens. De voorzitter vraagt waar nu de leerpunten van de pilot in zitten. Wat is de opbrengst van deze actie? De reactie is dat het belangrijk is met deze groep opnieuw de ambitie vast te stellen en af te spreken waar de partijen met de volgende meting willen zitten. De partijen moeten met elkaar dezelfde boodschap hanteren. De sociale norm zal ook moeten veranderen. Tot nu toe zijn er nog te vaak ouders die in de supermarkt komen uitleggen dat het prima is als hun kinderen alcohol kunnen drinken. Als burgemeesters roepen

Pagina 2 van 6

IDoc. 4

dat ze niet gaan handhaven dan draagt dat niet bij. Trimbos geeft aan dat uit onderzoek blijkt dat ouders de laatste 10 jaar wel strenger zijn geworden. Helaas is het vooral de 15% ouders die het er niet mee eens, die je in de media hoort. Maar dit moet vooral als een overgangsfase worden gezien. Beaamd wordt dat het tijd kost om normen te veranderen. Het DOA heeft in elk geval de taak om een andere toon te zetten. Trimbos vraagt of Heineken een open brief aan de verstrekkers kan sturen, zoals Heineken dit ook richting ouders heeft gedaan. Dit gaat niet gebeuren, omdat dit niet logisch is. Heineken is niet de eigenaar van de nalevingscijfers.


5 februari 2014

Vervolgens ontstaat een gesprek over loktieners. Het advies is voor mystery shoppers alleen 18 jarigen in te zetten. Alleen in een gecontroleerde omgeving kun je ook minderjarigen inzetten. De voorzitter licht toe dat de situatie in Utrecht anders was, omdat daar op basis van de constatering van de mystery shopper ook gelijk een boete werd uitgedeeld. Het systeem is voor bewustwording prima, voor handhaving is het niet bedoeld. Afgesijroken wordt dat de verstrekkers een vervolgoverleg plannen, waarin zal worden besoroken wat de pilot heeft oogeleverd en welke conclusies kunnen worden getrokken. Dit komt het volgend DOA terug. 3. Verslag vorig overleg

Het verslag van het vorig overleg wordt definitief vastgesteld. 4.

Actualiteiten

a) Stand van zaken naleving leeftijdsgrens

De voorzitter geeft aan dat dit onderwerp bij agendapunt 2 al uitvoerig is besproken. Alle deelnemers zijn bekend met het rapport over de landelijke naleving van de leeftijdsgrens. Een volgende meting zal in het najaar van 2014 worden gehouden. CBL prikt sessies met de supermarktketens om de uitkomsten door te nemen. Hiertoe is het nuttig ook te beschikken over de onderliggende gegevens. De cijfers zullen in het overleg tussen de ketens en DGV aan de orde komen.. Gevraagd wordt hoe deze uitkomst gezien moet worden gelet op de leeftijdsverhoging per 1 januari 2014. De voorzitter geeft aan dat dit rapport in die zin een soort nulmeting is, maar dat vergelijkingen met voorgaande rapporten ook mogelijk zijn. De voorzitter sluit dit agendapunt af met de mededeling dat er ook nog overleg is tussen de staatssecretaris en koepelorganisaties over de uitkomsten van het nalevingonderzoek. b) Brief STIVA aan CBL over NIX-logo

STIVA heeft op 5 december 2013, mede namens de Nederlandse Brouwers, SpiritsNL en de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Wijnhandelaren en importeurs, een brief aan CBL gestuurd met het verzoek om richting de leden te communiceren om bij themareclame rond alcoholhoudende dranken niet het logo NIX18 te gebruiken. STIVA licht toe dat deze brief is gestuurd omdat bij één kwestie onduidelijkheid was over de advertenties en het plaatsen van het logo. De producenten hadden immers besloten niet met het logo te werken, in verband met -

Pagina 3 van 6

Doc. 4

de combinatie alcohol en tabak. Het CBL heeft de brief geagendeerd voor haar bestuursvergadering op 13 februari 2014. 5.

Stand van zaken uitwerking gezamenlijke agenda DOA

a)

Uitbouwen slogan ‘Geen 16, geen druppel”

Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie Datum 5 februari 2014

STIVA licht de stand van zaken toe. De slogan is vervangen door “Geen 18, geen alcohol”. Het is alleen een tekst en geen logo, zodat het niet dubbelop is met het NIX-logo. De voorzitter wijst er op dat de afspraak in de DOA-agenda was om het logo ook uit te bouwen, bijvoorbeeld met “zwanger, geen alcohol” of “sporten, geen alcohol”. VNB benadrukt dat er al andere manieren zijn om over dit soort dingen te communiceren, zoals het zwangerschapslogo en het “drive, don’t drink-logo”. Opgemerkt wordt dat dit een nieuwe tekst niet hoeft uit te sluiten. Er kan ook synergie zijn. Trimbos vult aan dat er bij de alcohollijn steeds meer vragen over zwangerschap en alcohol zijn. Heineken ziet geen bezwaar en kan zich voorstellen dat in een damesblad een ogo over “zwanger, geen alcohol” wordt geplaatst. VNB wil het uitbouwen van de slogan met de achterban bespreken. VNB zal de opties en overwegingen op een rij zetten. Het volgend DOA zal STIVA hierop terug komen. b) Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank (Trimbos, VNB en KHN)

Trimbos licht toe dat een tijdje geleden in het DOA een presentatie over Happy Drinks is gegeven. De vraag is nu hoe dit onderwerp op een hoger niveau kan worden getild. Hierover is gesproken met KHN en VNB. Het idee is om expertmeetings hiervoor te organiseren. De expertmeetings kunnen gaan over de vraag hoe alcoholvrije drank in de horeca gestimuleerd kan worden en op het behoud van 15-17 jarigen voor de horeca. Voor de meetings is echter financiering nodig en dat is er nu nog niet. Trimbos zal dit met KHN bespreken en komt hier volgend overleg op terug. c)

Strategie jongvolwassenen

STIVA geeft een presentatie over de uitkomsten van het literatuuronderzoek door Trimbos en het panelonderzoek dat door Youngworks is uitgevoerd. Jongeren hebben twee motivaties om (af en toe) excessief te drinken, namelijk bewust dan wel gepland om iets te vieren, los te gaan of in de stemming te komen en onbewust door mee te drinken met de rest van de groep. De twee belangrijkste redenen om niet excessief te drinken zijn het beperken van korte termijn risico’s en omdat jongeren het prettig vinden om zich fit te voelen. De sociale norm binnen een bepaalde drinksetting is van doorslaggevende invloed op het drinkgedrag van jongeren, meer dan de persoonsgebonden dimensies. Excessieve alcoholconsumptie vindt vrijwel uitsluitend in groepsverband plaats. Op basis van deze uitkomsten stelt STIVA elementen voor de communicatiestrategie voor: het uitlichten van individuele korte termijn voordelen, het ingaan op de groepsdruk en aandacht voor de sociale settings. STIVA gaat nu checken welke instrumenten of acties het meest kansrijk zijn om in te zetten, onder meer door naar buitenlandse voorbeelden te kijken, de

Pagina 4 van 6

Doc. 4

houdbaarheid van de strategie te verifiëren en bestaande mogelijkheden op een rij te zetten. Deze elementen worden uitgewerkt in een concrete strategie die in een volgend DOA zal worden voorgelegd. Trimbos adviseert de strategie ook aan lokale activiteiten en evenementen te koppelen, zoals carnaval. Ook de ouders zouden in de strategie moeten worden meegenomen. STIVA geeft aan dat de focus van de strategie vooralsnog niet op ouders zal liggen, maar de communicatiestrategie wel zo ontworpen zal worden dat ook ouders erin mee kunnen worden genomen. Trimbos biedt aan aanvullende data te zullen aanleveren over de rol van ouders. De voorzitter stelt de vraag of op het studentenleven extra moet worden ingezet. STIVA geeft aan dat deze doelgroep bekend is, net als de doelgroep plattelandsjongeren, maar dat dit vooral een campagne gericht op de sociale setting moet worden. Trimbos concludeert dat het een uitdaging zal zijn om de sociale druk voor jongeren te doorbreken. STIVA sluit af door Trimbos te bedanken voor de goede samenwerking. d)


ari 2014

Door//ch ten evenementenbe/eid (Trimbos)

Hierover is niets nieuws te melden. 6.

Terugkoppeling toezeggingen eerder overleg

a) Halve liters bier met alcoholpercentage van 10% VNB licht toe dat dit segment om 0,6% van de afzetmarkt gaat. Een veel kleiner segment dan bijvoorbeeld alcohoivrij bier. Het profiel van de gebruiker betreft 50-60 jarigen en huishoudens zonder kinderen. De bierbrouwers gaan verschillend met dit product om. Zo is er een belangrijke speler die geen halve liters bier produceert waar meer dan 8% alcohol in zit. Belangrijk is in elk geval dat duidelijk moet zijn wat er in het blik zit, ook qua alcoholpercentage. Het is een vraag voor elke individuele brouwer of ze dit product op de markt willen brengen, daar kan en mag VNB geen collectieve uitspraken over doen. b)

Toelichting Convenant Bouman-Heineken

Het convenant zal het volgend overleg door Heineken worden toegelicht. 7.

Acties en ambities DOA 2014 (bijlage IV)

De gezamenlijke acties zoals benoemd in de brief aan TK eind 2012 zijn opgepakt en lopen of zijn afgerond. De voorzitter vraagt of er aanvullende ambities of wensen zijn. VWS vindt het belangrijk met het DOA te blijven inzetten op het verbeteren van de naleving van de leeftijdsgrens. De DOA leden zijn het hiermee eens. Het is belangrijk eerst goed te doen wat al is afgesproken. Zo moet het DOA inderdaad gezamenlijk de schouders zetten onder het verbeteren van de naleving leeftijdsgrens. Opgemerkt wordt dat de gemeenten op dit onderwerp nog wel wat kennis kunnen gebruiken. VWS geeft aan dat het expertisecentrum van de NVWA deze taak nog tot 1 januari 2015 heeft. Hier kunnen gemeenten terecht voor hun vragen over de handhaving. Geconstateerd wordt dat in deze overgangsperiode nog veel rumoer over alcohol en naleving zal zijn. Ook zullen altijd nog onderwerpen opkomen

Pagina 5 van 6

Doc. 4

waaruit de schadelijkheid van alcohol blijkt, zoals de combinatie huiselijk geweld en alcohol. De voorzitter wijst er op dat de groep 55+ aandacht behoeft. Trimbos kijkt in opdracht van VWS naar evenementen en middelengebruik. Beaamd wordt dat het inderdaad vaak gaat om een combinatie van middelengebruik, met name als het om schadelijke effecten gaat. 8.


5 februari 2014


STIVA uit zorgen over Europese documenten waarin negatief wordt gesproken over het overleg tussen de sector en de overheid. VWS geeft aan dat vooralsnog alcohol een nationaal onderwerp is. Deze stukken hebben geen bindende status. STIVA geeft aan dat er een interessant verschil is tussen gemeenten als het om zware drinkers gaat, bijvoorbeeld als het gaat om de aantallen. STIVA zal de internetlinks aan de secretaris van het DOA doorgeven zodat deze informatie naar alle DOA-leden kan worden gestuurd. Aangegeven wordt dat “neck-nominations” via het internet een hype zijn in UK en Ierland. In hoeverre speelt dit ook in Nederland? Trimbos zoekt dit uit. Tot slot neemt het DOA afscheid van , die acht jaar aan het DOA heeft deelgenomen en van , die de directie VGP gaat verlaten. Beiden worden bedankt voor hun bijdrage aan het DOA.

Pagina 6 van 6

Doc. 4a Weigeringsgrond 1O.2.e Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport


age ri ci a Betreft Vergaderdatum en tijd

Vergaderplaats

Senior Beleidsmedewerker T 070 340 79 11 M @minvws.nl

DOA 3 februari 2014 17.00-19.00 uur Hoftoren, Rijnstraat 50, vergaderzaal 13.003 etage)

Datum 22januari 2014 Bijlage(n) Divers

(13e

Aantal pagina’s

Aanwezig

en

1


Afwezig

1.


2.

Presentatie pilot verbeteren naleving leeftijdsgrens in WestFriesland

3. Verslag vorig overleg (bijlage 1) 4.

Actualiteiten a) Brief STIVA aan CBL over NIX-logo b) Stand van zaken naleving leeftijdsgrens (bijlage II)

5.

Stand van zaken uitwerking gez. agenda DOA (bijlage III) a) Uitbouwen slogan “Geen 16, geen druppel” (STIVA) b) Aantrekkelijker maken van alcoholvrije drank (Trimbos, e.a.) c) Strategie jongvolwassenen (STIVA, e.a.) d) Doorlichten evenementenbeleid (Trimbos), oa checklist EZ

6.

Terugkoppeling toezeggingen eerder overleg a) Halve liters bier met alcoholpercentage van lO%

7.

Acties en ambities DOA 2014 (bijlage IV)

8.

Afsluiting en rondvraag Pagina 1 van 1

Weigeringsgrond 10.2.e

OVERZICHT VERSCHILLENDE VORMEN VAN HANDHAVING DOOR GEMEENTEN

Lokale pilots Het CBL spant zich maximaal in om alle lokale ontwikkelingen en activiteiten te volgen. Daarnaast is het CBL in een aantal gevallen betrokken bij of volgt de ontwikkelingen van pilots en opmerkelijke initiatieven. Pilot West Friesland In de regio West Friesland zijn alle verstrekkers van alcohol (supermarkten, horeca-ondernemers en sportkantines) vanaf 30 september de leeftijd bij de aankoop van alcohol (en tabak) extra en uniform gaan controleren. Ter voorbereiding hiervan is het personeel nog eens extra geïnstrueerd en de communicatie richting jongere/consument geactualiseerd. Tegelijkertijd is de gemeente haar handhavingstaak serieus gaan oppakken, ook richting 16-minners die alcohol bij zich hebben, en benadrukt de GGD scholen om in de pilotperiode extra aandacht te besteden aan het onderwerp alcohol. Zo wordt op hetzelfde moment aan alle aspecten van het kopen van alcohol aandacht besteed. De pilot is bedoeld om te onderzoeken of door de gemeenschappelijke aanpak de naleving verbetert en of het gedrag van jongeren verandert. De gemeente meet de effecten met mysteryshoponderzoek. Als nulmeting wordt het onderzoek gebruikt dat in 2011 in dezelfde regio is gedaan. Kick off heeft plaatsgevonden in aanwezigheid van twee klassen van het voortgezet onderwijs met 15- en 16-jarigen. Checklist supermarkten ten behoeve van handhaving in gemeente Eindhoven Met Eindhoven heeft op 7 oktober een tweede ‘branchebreed’ gesprek plaatsgevonden (negen vertegenwoordigers van de branche aanwezig!) om verder te praten over systeemtoezicht. De basis hiervoor is de CBL-checklist (gebaseerd op de Code verantwoorde alcoholverkoop in de supermarkt). Winkels die deze checklist ingevuld hebben en dat bij de BOA kunnen aantonen komen in aanmerking van een flexibelere vorm van handhaving. De eerste stap is dat de BOA checkt of de ondernemer inderdaad aan de punten in de checklist voldoet, daarna volgt een aantal mysteryshop bezoeken waarmee wordt onderzocht of het invullen van de lijst inderdaad leidt tot betere naleving. Na een halfjaar wordt geëvalueerd. De gemeente houdt het recht om in te grijpen bij excessen, maar is in principe bereid de eerste twee overtredingen (die mbv mysteryshop onderzoek worden geconstateerd) niet met een boete te bestraffen. Wethouder

van Eindhoven wil groot naar buiten treden met deze aanpak en een presentatie verzorgen voor een aantal grote gemeenten. Het effect daarvan zou kunnen zijn dat gemeenten het voorbeeld van Eindhoven navolgen. Initiatief gemeente Weststellingwerf Gemeente Weststellingwerf heeft in het voorjaar met de supermarkten en slijterijen in de gemeente een convenant afgesloten om een pilot uit te voeren met de zogenaamde ‘Jong proef preventie methodiek’. Hierbij legt een supermarkt of slijterij ca. € 700 in. Vervolgens worden de winkels zes keer per jaar gecontroleerd op alcohol verkopen aan 16-minners. Als bij een controle blijkt dat er geen alcohol wordt verkocht aan een jongere onder de 16, dan krijgt het bedrijf een deel van dat geld terug. Iedere keer als er wel alcohol verkocht wordt is het een deel van zijn inleg (1/6) kwijt. Dat geld wordt ingezet voor het project. Deelnemende bedrijven krijgen tijdens het project geen

Doc. 4e

Doc. 4e

controleurs van de gemeente over de vloer. Als ze drie keer de fout ingaan, komen ze in het reguliere handhavingstraject terecht. Volgens een recent persbericht van Bureau Horeca en Bijzondere Wetten (de initiatiefnemers) is de naleving van de leeftijdsgrenzen in Weststellingwer[ 73% en gaan zo’n 60 gemeenten met een dergelijk convenant aan de slag. Roermond heeft inmiddels laten weten met de methodiek aan de slag te gaan. Pilot ‘Jongerenpas Heerenveen’ met biometrische gegevens Heerenveen. In deze pilot wordt aan jongeren van 16 jaar of ouder een pas uitgereikt waarop hun vingerafdruk is opgeslagen. Ten tijde van de proef kunnen jongeren alleen alcohol kopen wanneer ze zo’n pas laten zien én wanneer ze door het ‘afgeven’ van hun vingerafdruk kunnen aantonen dat de pas van hen is. Daarmee staat onomstotelijk vast dat ze 16 jaar of ouder zijn. De kaart moet gebruikt worden op alle plekken waar alcohol gekocht wordt. Wijkaanpak in gemeente Rotterdam. In een bijeenkomst met Rotterdamse supermarkten en een aantal ambtenaren van de dienst Veiligheid en de dienst Stadsbeheer is een discussie gevoerd over de verschillende interventies die gepleegd worden om het alcoholgebruik van jongeren terug te dringen. Er wordt veel inspanning gepleegd op het bereiken van jongeren en ouders via scholen, maar ook handhaving is één van de instrumenten die ingezet wordt. Afgesproken is om bij wijze van pilot in twee wijken in Rotterdam een samenwerkingsverband te vormen tussen de gemeente (stadsmariniers), alle ondernemers die alcohol verstrekken (dus niet alleen supermarkten), scholen en politie om gezamenlijk afspraken te maken over de naleving, het signaleren van problemen en intensief gebruik te maken van elkaars activiteiten binnen en kennis over de wijk. Wijk voor wijk kan de stad dan ‘schoongeveegd’ worden.

Doc. 4f

Ministerie van Economische Zaken

Directoraat-generaal Bedrijfsleven & Innovatie Directie Topsectoren en md ustriebeleid

Aan De deelnemers DOA

Behandeld door

1O.2.e

T 070 @minez.nl

m

Datum 7 oktober 2013

FT’1 0

Checklist bij evenementen

Kenmerk DGBI-TOP

/

13168411

Kopie aan

Bijlage( n)

Aanleiding In het verslag van de DOA van 28 mei ji. staat dat het Trimbos een checklist vanuit het centrum gezond uitgaan ontwikkelt. EZ zegt toe uit te zoeken of er al een checklist voor evenementen is en of alcohol en vergunningverlening daar onderdeel van zijn. Dit memo geeft invulling aan die toezegging. Checklist voor evenementen Er bestaat inderdaad een checklist voor evenementen en die heet EvenementenAssistent. Zie http://www.evenementassistent.nl Achtergrond De EvenementenAssistent is primair ontwikkeld als webapplicatie voor gemeenten en organisatoren van evenementen. De Stichting EvenementAssistent is opgericht in juni 2012. De stichting is een samenwerkingsverband (PPS) van gemeenten en koepelorganisaties van evenementondernemers. De EvenementAssistent is bedacht, ontwikkeld en getest door diverse gemeenten en organisatoren tijdens de casus Evenementvergunning van het programma Slim geregeld, goed verbonden (Sggv) van het ministerie van Economische Zaken. Doel De Evenementenassistent heeft tot doel het aanvraag- en vergunningverleningproces voor evenementen te vereenvoudigen en digitaliseren. Hierdoor worden de inspanningen en administratieve lasten van de ondernemer verlaagd en krijgen gemeenten en veiligheidsregio’s een beter en sneller proces. Ook wordt zo een bijdrage geleverd aan de veiligheid van evenementen. Huidige stand In de periode oktober 2011 tot en met januari 2012 is een prototype in de praktijk getest met de medewerking van ruim 40 gemeenten en 25 organisatoren. In juni 2012 is een nieuw functioneel ontwerp opgesteld waarin vele opmerkingen en bevindingen van de praktijktest zijn meegenomen en verwerkt. De link naar het functionele ontwerp is: http:f/www.evenementassistent.nl/unload/File/documenten/Function Ontwerp EA 20-06-2012 DEF- vi 0e kopie 2.pdf

Pagine 1 van 2

Doc. 4f

Directoraat-generaal Bedrijfsleven & Innovatie Directie Topsectoren en md ustriebeleid

De stichting EvenementAssistent heeft in januari 2013 een opdracht ontvangen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om de EvenementAssistent verder te ontwikkelen in het kader van het programma Regeldrukvermindering sport en vrijwilligersorganisaties. Er wordt momenteel gewerkt aan de ontwikkeling en exploitatie van een landelijke webapplicatie. Die zou medio november 2013 beschikbaar moeten zijn.

Memonummer DGBI-TOP / 13168411

Nadere informatie over de toekomstige werking van de applicatie Als de webapplicatie operationeel is, zou de organisator van een evenement een vragenlijst invullen en zou hij aan de hand van de beantwoorde vragen moeten kunnen zien welke vergunningen hij nodig heeft. Hij krijgt de benodigde formulieren op zijn beeldscherm en kan die dan online invullen en opsturen. De gemeente beoordeelt de vergunningaanvragen en beslist.

Ook gemeenten kunnen de EvenementenAssistent benutten. Het overgrote gedeelte van de EvenementenAssistent is voor alle gemeenten gelijk, maar de EvenementenAssistent biedt ook ruimte voor eigen gemeentelijk beleid. Eén van de onderdelen van de EvenementenAssistent is de ontheffing dranken horecawet. Veel handige informatie over de evenementenassistent is te vinden in een factsheet: htt:f/www.evenementassistent.nl/uload/File/documenten/Factsheet Evenement Assistent.df Conclusie Er is een checklist voor evenementhouders en gemeenten ontwikkeld, die binnenkort beschikbaar komt. Er wordt in de (web)applicatie aandacht besteed aan vergunningverlening mbt alcohol. Daar het Trimbos instituut aan een checklist werkt vanuit het centrum gezond uitgaan, lijkt het logisch aan te sluiten bij de EvenementenAssistent. Daar de webapplicatie bijna gereed is, is het nu het goede moment contact te leggen met gemeenten en de ontwerpers van de EvenementenAssistent.

Pagina 2 van 2

Doc. nr. 5


>

Retouradre Postbus 20350 2500 Ei Den Haag

Berenschot Groep BV.

Directoraat Generaal Volksgezondheid

10.2.e


Postbus 803e 3503 RJ\ Utrecht

Sezoekadres: RiJnstraat 50 2515 XP Den Haag T _070 340 79 11 F 070 340 98 34 Postbus 20350 2500 Ei Den Haag wwwrijksoverheid.nI

Inlichtingen bij

Datum Betreft

Projectleider

Opdrachtverlening naar aanleiding van offerte praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen

10.2.e

T 070-3 minvws,nI

Kenmerk

Geachte 10 2 e

10.2.e

De door u, op basis van mijn offerte-aanvraag, ingediende offerte d.d. 26 februari 2014, kenmerk inzake de praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen alcohol en tabak is door mij beoordeeld.

Correspondentie uitsluitend richten aan het retouradres met vermelding van de datum en het kenmerk ven deze brief.

Naar aanleiding van het overleg d.d. 12 maart 2014, tussen u en namens Berenschot) met en (namens mijn 10.2.e beleidsdirectie VGP van het ministerie van VWS), heeft u op 13 maart het definitieve Plan van Aanpak ingediend. Met de in het definitieve Plan van Aanpak beschreven werkzaamheden en de hiervoor opgenomen vergoedingen ga ik akkoord. Als gevolg hiervan verstrek ik u de opdracht om de beschreven werkzaamheden uit te voeren. De totale vergoeding die ik u hiervoor in het vooruitzicht stel bedraagt € [zegge: ‘.Het bedrag is inclusief B 1 reis- en ver en osten voor e uitvoering van deze overeenkomst.

10.1.c en 10.2.g

De opdracht vangt per direct aan en eindigt uiterlijk op 7 mei 2014. De navolgende documenten maken deel uit van deze opdracht. Voor zover deze documenten met elkaar in tegenspraak zouden zijn, prevaleert het eerder genoemde document boven het later genoemde: deze overeen komst; de ARVODI; de offerte en het definitieve Plan van Aanpak; de offerte-aanvraag. Al deze documenten zijn reeds in uw bezit. -

-

-

-

Uw contactpersoon voor deze opdracht is

10.2.e

Pagina 1 van 2

Doc. nr. 5

Facturering Al naar gelang de opdracht vordert, kunt u uw facturen indienen.

Kenmerk

De facturen dienen te worden gezonden aan: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Directie OBP Postbus 16056 2500 88 Den Haag Onder vermelding van: Budgetplaats Budgetpositie grootboekrekeningnr.

,

en

1O.2.e

Facturen kunnen ook via de mail naar VWS worden gezonden, uiteraard met vermelding van de juiste coderingen. Mailadres is: dp 5555-fcminvws.nl Opdrachtgever hanteert een betalingstermijn van 30 dagen na ontvangst en controle van de factuur. Mocht uw factuur aan één van bovenstaande punten niet voldoen, dan kan geen tijdige afwikkeling van uw factuur worden gegarandeerd. Dit betekent, dat uw recht op rente vervalt. In een dergelijk geval zal contact met u worden opgenomen om de ontbrekende informatie te vragen, waarna uw factuur zo spoedig mogelijk wordt betaald.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport namens deze, de directeur Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie,

drs. M. Sonnema

Pagina 2 van 2

1O.2.e

Doc. 6


>

Retouradres Postbus 20350 2500 Ei Den Haag

Het bestuur van Het Trimbos Instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht

Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78 34 www.rijksoverheidnl

T 070 340

Ons kenmerk SP/64624/2014

Datum 19-2-2014 Betreft Subsid ieverlen Ing NET 2014

Relatienummer Subsidienummer Verplichtingennummer

Geacht bestuur, Naar aanleiding van uw subsidieaanvraag d.d. 19-12-2013 en uw aanvulling daarop van 8 januari 2014, bericht ik u het volgende.

Bijlagen

13

Inhoudelijke overwegingen In uw projectplan ‘NET 2014” heeft u opgenomen dat u voornemens bent in de periode van 1 januari 2014 tot en met 31-12-2014 de volgende projectactiviteiten uit te voeren: A Doorontwikkeling van een mobiele interventie voor jongeren en lage SES groepen; B Rookbeleid in de GGZ; C Kennissynthese reductie van verkooppunten en zichtbaarheid (displayban) van tabaksproducten. -

-

-

Deze activiteiten passen binnen de hoofdlijnen van mijn beleid, zoals bekend gemaakt aan de Tweede Kamer. Het onderzoek naar de effecten van beperken van het aantal verkooppunten tabak en displayban is toegezegd aan de Tweede Kamer voor de zomer van 2014. Met het ontwikkelen van een mobiele interventie voor jongeren en lage SES groepen wordt dit jaar al een begin gemaakt vanuit de instellingssubsidie (onderdeel innovatie tabaksontmoediging). Eventueel zou de interventie volgend jaar kunnen worden voltooid vanuit de middelen binnen de instellingssubsidie. Gelet op het feit dat de instellingssubsidie ten behoeve van het NET dit jaar al is verhoogd (voor de coördinatie van stoppen met roken zorg), daarnaast deze projectsubsidie wordt verleend, en binnenkort de projectaanvraag voor de Stoppen met roken maand zal worden ingediend, zal de ontwikkeling van de mobiele interventie over twee jaar moeten worden verdeeld en worden ingepast in de instellingssubsidie. Derhalve verleen ik in deze projectsubsidie niet de door u aangevraagde subsidie van € 107.664,-- voor project A met betrekking tot ‘Doorontwikkeling van een mobiele interventie voor jongeren en lage SES groepen’. Pagina 1 van 4

Doc. 6

Ik ben bereid voor bovengenoemde periode wel subsidie te verlenen voor vorenbedoelde activiteiten B en C. Ik hecht eraan, dat de activiteiten, met inachtneming van de door mij gemaakte kanttekeningen, worden uitgevoerd conform de door u ingediende stukken. Wanneer zich omstandigheden voordoen die van belang kunnen zijn voor een beslissing tot wijziging, intrekking of vaststelling van de subsidie dient u dit zo spoedig mogelijk schriftelijk aan mij mede te delen (artikel 41 van de Kaderregeling VWS-subsidies).


Subsidieverlening

Onder verwijzing naar de hierboven vermelde overwegingen en gelet op de startdatum van het project ‘NET 2014”, verleen ik u hierbij voor de periode van 1 januari 2014 tot en met 31-12-2014 een subsidie van maximaal € 140.553,--, ten behoeve van: Activiteit B Rookbeleid in de GGZ, € 54.240,--; en Activiteit C Kennissynthese reductie van verkooppunten en zichtbaarheid (displayban) van tabaksproducten, € 86.313,--. -

-

Dit is een subsidie als bedoeld in artikel 8, onder e van de Kaderregeling VWS subsidies. Uurtarieven

De tarieven die u hanteert wijken niet af van de tarieven zoals beschreven in de Handleiding Overheidstarieven 2013. U heeft in uw e-mail van 26 november 2013 en uw e-mail en brief van 30 januari 2014 een toelichting op uw tarieven gegeven, samen met een uitsplitsing van deze tarieven per functie exclusief overhead. Zo blijkt onder meer dat de Trimbos uurtarieven in het verleden met het ministerie van VWS zijn vastgesteld en sindsdien jaarlijks zijn verhoogd met de bijdrage OVA. Zoals ook al aangekondigd in mijn subsidietoekenningsbrief SP/64624/2014 van 7 februari 2014 met betrekking tot de instellingssubsidie 2014 met nr. 321968, ga ik in het voorjaar 2014 met u in overleg om de uurtarieven en de opbouw daarvan en de (subsidiegerelateerde) overheadskosten te bespreken. De accounthouder van VWS zal hiervoor in het 1 kwartaal van 2014 een afspraak met u maken. Van toepassing zijnde regelgeving

Op deze subsidie is de volgende weten regelgeving van toepassing: de Kaderwet VWS-subsidies de Kaderregeling VWS-subsidies -

-

Subsidievaststelling

Binnen 22 weken na afloop van de projectperiode moet een aanvraag tot vaststelling van de subsidie worden ingediend. Voor de vorm en inhoud van deze aanvraag tot vaststelling verwijs ik u naar de Kaderregeling VWS-subsidies. In dit geval betekent dit dat de verantwoordingsstukken uiterlijk 3 juni 2015 in mijn bezit moeten zijn. Pagina 2 van 4

Doc. 6

Wanneer u tussentijds vragen heeft over de verdere procedure kunt u contact opnemen met deze directie, telefonisch onder nummer 070 3405555 of via E-mail dp_5555-s@minvwsnl.


Bevoorschotting

Voorschotten worden gelijkmatig verdeeld over het aantal maanden, waarvoor de subsidie is aangevraagd. Betaling vindt plaats onder vermelding van het subsidienummer. De voorschotten zullen worden overgemaakt op uw rekeningnummer

AWB-procedure

Hebt u vragen over deze beslissing of bent u het er niet mee eens? Kijk eens op http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/vws/bezwaarschriften-vws. Daar wordt uitgelegd wat u kunt doen als u het niet eens bent met de beslissing en misschien bezwaar wilt maken. Er staan voorbeelden waarmee u de kans op een succesvol bezwaar kan inschatten. U kunt ook bellen met uw contactpersoon. Zijn naam en telefoonnummer staan rechts op de eerste pagina van deze brief. Misschien kan hij uw bezwaar wegnemen. Wilt u toch een bezwaarschrift sturen, dan moet dit binnen zes weken na de datum die bovenaan deze brief staat. Let op: doe dit op tijd, anders kan uw bezwaar niet behandeld worden. Noem in het bezwaarschrift uw naam en adres, en de datum en het kenmerk van deze brief (dit kenmerk vindt u in de rechterkantlijn). Geef aan waarom u het niet eens bent met de beslissing. Vergeet niet om uw bezwaarschrift te ondertekenen en van een datum te voorzien. Wilt u zo vriendelijk zijn om een kopie van deze brief mee te sturen met het bezwaarschrift? Het bezwaarschrift stuurt u naar: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Directie Wetgeving en Juridische Zaken Postbus 20350 2500 EJ Den Haag U kunt uw bezwaarschrift ook faxen naar: (070) 340 59 84 of mailen naar: WJZ. [email protected].

Pagina 3 van 4

Doc. 6

Ik verzoek u bij alle correspondentie omtrent deze subsidie het subsidienummer 322303 te vermelden. Hoogachtend,

Ons kenmerk SP164624/2014

de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, namens deze, de directeur Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie,

drs. M. Sonnema

Pagina 4 van 4

Weigeringsgrond 1 O.2.e, tenzij anders aangegeven

Doc. 7

vws vws

Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bijlagen:

dinsdag 15 april 2014 10:59 Groep VGP alcohol en tabak FW: Overzicht tel interviews 1 20140409 Resultaat telefonische interviews. pptx

Beste collega’s, Bijgaand een concept! voorlopige weergave van de Berenschot praktijkinventarisatie. Kunnen jullie eventuele open aanmerkingen voor of tijdens het A&T-teamoverleg vanmiddag aan me doorgeven, dan kan ik vanmiddag Berenschot bellen. Tijdsdruk is flink ivm onze wens dat zij het totale onderzoek voor 1 mei opleveren. Dank en groet,

—

berenschot. fl1]

Hoi In de bijlage vind je de eerste bevindingen van de telefonische interviews. Als je vragen en opmerkingen hebt dan horen we het graag. In de presentatie is tevens een voorstel opgenomen voor de verdiepende gesprekken, wil je laten weten wat je van dit voorstel vindt? Wat betreft Ahold dat klopt, ik heb deze ochtend met te nemen met

i.

Morgen probeer ik contact op

Met vriendelijke groet, Consultant

uropalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www. berenschot. nI Berenschot BV. KvK-nummer: 30046663

Wilt u inzicht in de ICT-besturing binnen uw organisatie? Doe de ICT-besturingsscan.

Q

Berenschot

(minvws.nl] Van: Verzo”’”— 1 ”rdag 10 april 2014 11:34 •

CC: Berenschot Onderwerp: RE: Overzicht tel interviews 1 -

1O.2.g

1

Doc. 7 Beste Jullie mail! overzicht van dinsdagmiddag van ontbrekende contactpersonen en organisaties die de boot afhouden, heeft hier intern geen extra contactpersonen of ingangen opgeleverd helaas. Muv de contactpersoon bij Ahold, maar van die organisatie bleken jullie vandaag al iemand anders gesproken te hebben begreep ik net telefonisch van

•

1O.2.g

Zoals net aangekondigd stuur ik jullie hierbij in vertrouwen de brief toe van ), die dinsdagmiddag via een mail bij ons binnen is gekomen. Verzoek is om te nemen in jullie praktijkinventarisatie. In plaats van de voorzitter 1) die de brief heeft ondertekend lijkt mij het voor jullie het meest praktisch om contact op te nemen met 1 1 met wie er mailcontact is. Zie hieronder. -

Alvast bedankt en hartelijke groet,

Van: 1O.2.g Verzonden: dinsdag 8 april 2O4 15:02 Onderwerp: leeftijdsverificatie bij tabaksverkopen via de tabaksautomaat Goedemiddag,

10.2.g


1O.2.e en 1O.2.g

2

Doc. 7

Van:

Verzoi

uiq

1

vws

Aan: CC: Onderwerp: 0.

if:..3

_erenschot

rviews.docx

Dag Hierbij het overzicht van organisaties die weigeren of die de boot afhouden’. Wanneer jullie alternatieve contactpersonen hebben, horen we dat graag. Even voor de zekerheid: Omdat we steeds benadrukken dat medewerking op anonieme basis plaats vindt, is verdere actie van jullie kant niet nodig. We bellen nog wel gewoon door om een zo groot mogelijke respons te behalen. Mvg,

Managing Consultant

M

i

T 030 -2 916 455 (secretariaat) Europalaan 40. Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www berenschot.nl

Berenschot

Q

This e—mail and any attachment it contains is confideritial and may contain legally privileged information. 1f you are not the intended recioient, please note that this e—mail or any attachment may not be copied or disciosed or distributed to others. 1f you have received this e-rnail by error, please notify the sender immediately by return e—mail, and delete this message. All rights reserved.

De medewerkers van het ministerie van VWS, die in Den Haag op locatie Parnassusplein waren gehuisvest, zijn tijdelijk naar De Hoftoren verhuisd. Het bezoekadres is tot begin 2015: Rijnstraat 50, 2515 XP, Den Haag. Telefoonnummers en postadres zijn ongewijzigd.

Dit bericht kan informatie bevatten die niet voor u is bestemd Indien u niet de geadresseerde bent of dit bericht abusievelijk aan u is toegezonden, wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te verwiideren De Slaat aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die verband houdt met risico’s verbonden, aan het elektronisch verzenden van berichten This massage may contain information that is not intended for you. 1f you ane not the addressee or if this message was sent to you by rnistake, you are

3

Weigeringsgrond 10.1e, tenzij anders aangegeven.

Doc. 8

vws vws

Van: Verzonden: Aan:

1

1 EïstemmInst e enkomst. as donder... vws Conceptrapportage Leeftijdsverificatie in het vizier, versie 1 .0.docx; 20140411 Tussentijdse onderzoeksbevindingen pptx; 20140429 Onderzoeksbevindingen pptx

Onderwerp: Bijlage n:

.

.

Beste allemaal, Komende donderdag komen we bij het Trimbos in Utrecht bij elkaar voor de afstemming van de opbrengsten van de onderzoeken naar de effectiviteit van leeftijdsverificatiesystemen. Doel is om de resultaten van het literatuuronderzoek en de focusgroep (beide door Trimbos verricht) en de praktijkinventarisatie (door Berenschot) aan elkaar te presenteren en gezamenlijk de rode draad te bespreken ten behoeve van de brief aan de Tweede Kamer (nav toezegging van de staatsecretaris over dit onderwerp). Globaal zal de bijeenkomst er als volgt uit zien: 10.00 uur opening! doel van overleg en voorstelrondje (paar nieuwe gezichten aan tafel) 10.05 uur presentatie Berenschot max 20 minuten (aansluitend gelegenheid inhoudelijk vragen en reflectie toehoorders) presentatie Trimbos max 20 minuten (aansluitend gelegenheid inhoudelijk vragen en reflectie toehoorders) 11.00 uur Discussie over de resultaten van de onderzoeken en bepalen rode draad voor brief aan Tweede Kamer, mo ei ij ke -

-

11.1

11.50 uur 12.00 uur

Afronding en vervolgafspraken qua oplevering rapporten. Einde

Ter informatie zijn meegestuurd: conceptversie van de rapportage: Leeftijdsverificatie in het vizier (Trimbos) onderzoeksbevindingen telefonische interviews (Berenschot) -

-

Graag tot donderdag! Hartelijke groet,

Inventarisatie leeftijdsverificatiesystemen alcohol en tabak tel

of @minvws.nl

directie VGP 24.flex Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 Ei 1 Den Haag -

1

dOBP

1 1

Interim-beleidspool


Doc. 9

Ivws Van: Verzonden: Aan: CC: Onderwerp: Bij lagen:

trimbos.nl]

COnCepfrBpOge Leeftijdsverificatie in het vizier versie 1 0.pdf

Beste

Bijgaand tref je de conceptrapportage Leeftijdsverificatie in het vizier. Wij hadden begrepen dat de conceptrapportage al door was verstuurd, dus onze excuses voor de vertraging. Met vriendelijke groet,

Junior wetenschappelijk medewerker M__________ F030 E trimbos.nl

-

Drug Monltoring

Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht wwwtrimbosnI Dsclaimer -

-

Instituut U

Ii

Denk aan het milieu voordat u deze e-mail print!

Van: Verzonden: donderdag 8 mei 2014 12:28 Aan: CC: Onderwerp: conceptrapport Beste Ik was benieuwd of het lukt met de conceptrapportage. Ik heb nog niets voorbij zien komen, klopt dat? Met vriendelijke groet,

Senior beleidsmedewerker Tabaksontmoediging Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie (VGP) Ministerie van VWS E-mail: Telefoon Mobiel: 1

3minvws.nI

Van Ven

vws renschot.nl’; :a.nI’; ‘

Onderwerp: tot ziens

vws 1

@trimbos.nl’; trimbos.nl’

trimbos.nl’;

Doc. 9

Dag allemaal, De NS en ik waren vanochtend even geen goede match, waardoor ik het uiteindelijk maar heb opgegeven om naar Utrecht te komen. Jammer want ik was benieuwd naarjullie presentaties en bevindingen en de discussie. Inmiddels heb ik van begrepen dat het een goede en nuttige bijeenkomst was en dat jullie op 7 mei de conceptrapporten op gaan leveren. Willen jullie die aub sturen aan en @minvws nI zij zijn vanaf heden de contactpersonen voor zaken rond de “leeftijc’svrificanesystemen”. Rest mij nog jullie te bedanken voor de prettige samenwerking de afgelopen maanden, veel succes bij de afronding van de onderzoeken en graag tot ziens! Hartelijke groet,

Gevolgen veranderende gassamenstelfing productveiligheid gastoes tellen Inventarisatie leeftijdsverifica tiesys temen alcohol en tabak Verkenning (on)mogelijkheden decentralisatie toezicht Tabakswet ofO7O Jminvws.nI

teli

directie VGP 24.flex Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 1 2500 Ei 1 Den Haag -

1

dOBP

Interim-beleidspool

VWS Van: Verzonden:_donderdag 1 mei 2014 9:32 —

1

berenschot.rll’;r erenschot.nl

)erenschot.nl’; ivwa.n, i

:rimbos.nl’;

trimbos.nl’;

Onc erwerp: i : afstemmingsbijeenkomst as donderdag Dag allemaal, Wegens een aanrijding op het spoor is de verbinding Den Haag Gouda verspert. Dat betekent omreizen via Leiden! Rotterdam. -

Daardoor ben ik ca een uur later bij het Trimbos, maar collega De afstemmingsbijeenkomst kan dus gewoon door gaan. Tot straks! Hartelijke groet,

NB Dit bericht is verstuurd via mijn blackberry.

2

is er wel ongeveer om 10 uur.


Doc. 10

vws Van: Verzonden: Aan: CC: 0 riderwerp: Bijlagen:

erenschot. fl1] 13e renschot

‘inver atie leeftijdsverificatiesystemen 50540 20140507 Rapport Praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen alcohol en tabak. pdf

Beste In de bijlage vinden jullie ons conceptrapport “Praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen alcohol en tabak”. We hebben er met veel plezier aan gewerkt en zijn benieuwd of jullie nog op- of aanmerkingen hebben. Begin volgende week nemen we contact op om het nog even door te spreken. Met vriendelijke groet, Consultant

Europalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot. nl Berenschot B.V., KvK-nummer: 30046663 Wilt u inzicht in de ICT-besturing binnen uw organisatie? Doe de ICT-besturingsscan.

Berenschot

ia

Q

This e-mail and any attachinent it contains is corifidential and may contain legally privileged information. 1f you are not the intended recipient, please note that this e—mail or any attachment may not be copied or disclosed or distributed to others. 1f you have received this e—mail by error, please notify the sender immediately by return e—mail, and delete this message. All rights reserved.

1

weigeringsgrond 10.2 .e, tenzij anders aangeven.

Doc. 11

vws Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bij lagen:

maandag 16juni 2014 16:27

vws

RE: Praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen Eindrapport Praktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen alcohol en tabak.pdf

Hoi Geen enkel probleem natuurlijk, is een kleine moeite. Zie bijlage voor het rapport met de aangepaste titels, op de voorpagina, inhoudsopgave en paragraaftitel. Ik ga ervan uit dat het zo goed is doorgevoerd. Met vriendelijke groet, Consultant

Europalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot. nI Berenschot B V KvK-nummer 30046663

Wilt u inzicht in de ICT-besturing binnen uw organisatie? Doe de ICT-besturincisscan,

Berenschot Van: Verzc Aan:

CC:

1

minvws.nl] J.-.

.11 LUI’t .L:’fi

Berenschot _JBerenschot

—

Onder.._.r.

.:

vr. .....,JnventarisaJe leel.).,...Jesystemen

Hoi Dank voor het rapport. Er is toch nog iets kleins dat ik eerder over het hoofd heb gezien. Jullie hebben in de beschrijving en de conclusies mooi onderscheid gemaakt tussen hulpmiddelen en systemen. Ik zie nu alleen dat dat niet doorgevoerd is in de titel en in de inhouciopgave/kopjes. Is het mogelijk dat jullie dat nog doorvoeren: leeftijdsverificatiesystemen vervangen door leeftijdsverificatiehulpmiddelen en —systemen waar dat nodig is? Veel dank alvast, het maakt de discussie in de TK wrs ook helderder als dat onderscheid consistent gebruikt wordt. Groet,

Van: Verzonden: vrijdag 13 juni 2014 14:16 Aan: 1 1 VWS CC: Onderwerp: Ft: F’rai.nventarisatie IE -

iot. nh

Berenschot idsveri.

Jstemen

Doc. 11 Dag Zoals afgesproken stuur ik je hierbij het definitieve rapport. Veel succes met de verdere afwikkeling van het traject. We leveren bijdrage aan bijvoorbeeld de Kamerbrief.

—

zoals afgesproken

—.

met alle plezier nog een

Dank voor de samenwerking in elk geval. En een goed weekendl Mvg,

Mana ging Consultant M T 030 -2 916 455 (secretariaat) Europalaan 40, Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot.nI

Berenschot

Q

,invws.nfl Verzonden: donderdag 12 juni 2014 12:46 Aan: Berenschot Onderwerp: RE: Pra ktijkinventarisatie leeftijdsverificatiesystemen Hoi Ik heb toch nog 1 opmerking hij de tabel op p 16.

1

11.1

Verder staat er op p. 17 een keer

ces waar je leeftijdsverificatieproces bedoelt.

Dat was het hoor. Met vriendelijke groet,

Van: • oerenschot.nl] Verzo 2014 13:45 vws Aan: CC: Berenschot Onderwerp: Prakti..inventari jdsveri. ._Jesystemen -

(

Dag Zoals afgesproken stuur ik je hierbij de aangepaste versie van ons rapport. Al jullie opmerkingen zijn hierin verwerkt. Gezien de toepaste onderzoeksmethode zijn onze conclusies beschrijvend van karakter. Waardeoordelen over de 2

Doc. 11 asbaarheid van instrumenten staat het onderzoek niet toe. ‘at wec oartners strikte vertrouwelijkheid hebben toegezegd. 11.1 Mochten jullie desondanks nog wensen hebben dan hoor ik dat graag! Ik bel je volgende week even over de definitieve afronding van de opdracht. Mvg

Managing Consultant M T 030 -2 916 455 (secretariaat) Europalaan 40, Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot. nI

Berenschot

i

vws Beste Dank voor het toesturen van de rapportage. We hebben het afgelopen donderdag besproken in het team en Jullie verhaal is helder en gestructureerd weergegeven.

—

.

Mochten onze reactie vragen oproepen, bel of mail gerust. Jullie bericht heb ik gehoord, ik was vrijdag inderdaad vrij! Met vriendelijke groet,

Senior beleidsmedewerker Tabaksontmoediging Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie (VGP) Ministerie van VWS E-mail: Telefoor Mobiel:

‘)minvws.nl

1 1 3

Doc. 11

berenschot.nl]

inventarisatie leeftijdsveriflcatiesystemen Beste In de bijlage vinden jullie ons conceptrapport ‘Praktijkinventarisatie leeftijdsverifÏcatiesystemen alcohol en tabak’. We hebben er met veel plezier aan gewerkt en zijn benieuwd of jullie nog op- of aanmerkingen hebben. Begin volgende week nemen we contact op om het nog even door te spreken. Met vriendelijke groet, Consultant

Europalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot. nI Berenschot B.V., KvK-n ummer: 30046663

Wilt u inzicht in de ICT-besturing binnen uw organisatie? Doe de ICT-besturinQsscan.

Berenschot

1938

2O11

This e-mail and any attachment it contains is confidential and may contain legally privileged information. 1f you are not the intended recipient, please note that this e—mail or any attachment may not be copied or disciosed or distributed to others. 1f you have received this e—mail by error, please notify the sender iinmediately by return e—mail, and delete this message. All rights reserved.


Dit bericht kan informatie bevatten die niet voor u is bestemd. Indien ii niet de geadresseerde bent of dit bericht abusievelijk aan u is toegezonden, wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te verwijderen. De Staat aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die verband houdt mei risicos verbonden aan het elektronisch verzenden van berichten. rhis message may conlain information that is not intended for you 1f you are not the addressee or t this message was serit to you by mistake, you are requested to intarin the sender and delete the message. The State accepis no liability for damage of ariy kind resuttaig from the risks inherent in the electronic tranismission of messages

This e—mail and any attachment it contains is confidential and may contain legally privileged information. 1f you are not the intended recipient, please note that this e-mail or ar.y attachment may not be copied or disclosed or distributed to others. 1f you have received 4

________

Weigeringsgrond 10. 2.e, tenzij anders aangegeven.

Doc. 12.

vws Van: Verzonden: Aan:

trimbos.nl]

1 vws

CC: Onderwerp:

LVS rapportage

Urgentie:

Hoog

Bestc

Voor de goede orde:

1

Bovendien wil ik ook duidelijk stellen dat het om een zeer 11.1 beperkte vraag ging, nc wat er uit de literatuur bekend was over effectiviteit van LVS en welke criteria belangrijk zijn. Aangezien de literatuur hier zeer beperkt over is, hebben we aangeboden iets verder te kijken en ook een focusgroep te organiseren. In zeer beperkt tijdbestek, maar binnen jullie deadline gerealiseerd. —

,

11.1 a.s. woensdag hebben wij een overleg over het verkooppuntenrapport Is het een idee om hier aan voorafgaand, of er na, even over het LVS rapport te overleggen (en met jou Dan vraag ik en ook om mee te komen. .

Ik hoor graag van jullie! Met vriendelijke groet,

1F 030 2971 111

Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht www•trimbos•nl Disclaimer -

-

til Instituut FiTrimbos Denk aan het milieu voordat u deze e-mail print!

1

Doc. 13

vws Van: Verzonden: Aan: CC: Onderwerp:

10.2.e ftijdsverificatie in het Vizier

10.2.e Beste

zie hier het bericht op tweakers, alsmede een link naar de uitspraak van het EU Hof.

http://tweakt, s.net/nieuws/92004/europese-hof-overheid-mag-vingerafdruk-in-asDoort-velichten.html Ik verwijs o.a. naar overweging 60 en 61. Daarin staat dat “verwerking van vingerafdrukken alleen is toegestaan op een paspoort. De verordening voorziet niet in een andere vorm, noch in een ander middel van bewaring van deze vingerafdrukken”. 11.1

met vriendelijke groet, 10.2.e

senior juridisch beleidsmedewerker alcoholbeleid en drugsbeleid Ministerie van VWS, directie VGP t m

1

iminvws.nI

Woensdag niet aanwezig Tijdelijk adres: De Hoftoren Rijnstraat 50, 2515 XP Den Haag

Van: Verzol Aan: 1 CC: Onderwerp: F._

10.2.e

op rapport Leeftijdsverifïcatie in het Vizier

Beste

11.1 Uitspraak: “Overheid mag vingerafdruk in paspoort verplichten”. Deze uitspraak ziet in een verplichting van een persoon tot het afgeven van zijn/haar vingerafdruk voor plaatsing op een 1

Doc. 13 paspoort/ID kaart. De overheid heeft recht dit te mogen afdwingen. Daarmee is niet gezegd dat vingerafdrukken niet voor andere toepassingen mogen worden geregistreerd (voorbeeld iPhone 6 met vingerafdruk verificatie). Bron: http ://bloçi .iusmentis.com/2013/10/18/europese-hof-overheid-macivincierafd ruk- oaspoort-verplichten/ Uitspraak: “Centrale opslag vingerafdruk in strijd met regelgeving Europese Unie”. Deze uitspraak is niet van toepassing op het Ageprint systeem, daar vingerafdrukken niet centraal worden opgeslagen, slechts op de persoonlijke kaart van de gebruiker. Bron: http://www.ravage webzine.nl/20 13/1O/19/centrale-orslag-vingerafdruk-strijd-eu-reciels/

Met vriendelijke groet, 10.2.e ]unior wetenschappelijk medewerker M F0302971111 trimbos.nl E

-

Drug Monitoring

Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht wwwtrimbosnI Disclaimer -

-

I I Instituut

Ii

Denk aan het milieu voordat u deze e-mail print!

[minvwsni]

Onderwerp: reactie op rapport Leeftijdsverificatie in het Vizier Beste

10.2e

Afgelopen donderdag hebben we jullie rapport ‘Leeftijdsverificatie in het Vizier’ besproken in “am. ‘ ‘e_inz me_vrme I-- ---‘-‘-ld i— 11.1

Hieronder volgen de belangrijkste bevindingen en verzoeken. Zie in de bijlage ook de track ch a n g es.

2

Doc. 13

11.1

11.1

zien. Het idee van

zou ik van jullie wanneer we een nieuwe versie tegemoet kunnen om woensdag hierover door te praten, lijkt ons prima.

Laten we sowieso even bellen voor woensdag? Groet, 10.2.e

De medewerkers van het ministerie van VVVS, die in Den Haag op locatie Parnassusplein waren gehuisvest, zijn tijdelijk naar De Hoftoren verhuisd. Het bezoekadres is tot begin 2015: Rijnstraat 50, 2515 XP, Den Haag. Telefoonnummers en postadres zijn ongewijzigd.

Dit bericht kon informatie bevatten die niet voor ii is bestemd Indien u niet de geadresseerde bent of dit beucht abusievelijk aan u is toegezonden, wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te verwilderen. De Staat aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade. ‘jan welke aard ook. die verband houdt met risicos verbonden aan het etektronisch verzenden van berichten. This message may contain information that is not intended for you. t you are not the addressee er t this rnesssge was sent to you by mistake, you are

3

Weigeringsgrond 1 O.2.e, tenzij anders aangegeven.

Van: Verzonden: Aan: Onderwerp:

@trimbos.nhi vrijdag 23mei2014 16:10 Re: reactie op rapport Leeftijdsverificatie in het Vizier

Beste Bedankt voor de heldere uiteenzetting. Nu kan ik het rapport op een gedegen manier afronden. Hartelijke groet,

Verstuurd vanaf mijn iPhone Op 23 mei 2014 om 15:15 heeft

ni> het volgende geschreven:

Beste Dank voor je bericht. Interessante uitleg. Zo veel juristen, zo veel meningen, zo blijkt maar weer. In het arrest dat wordt aangehaald (overweging 4) staat de volgende overweging: In artikel 7 van Richtlijn 95/46 wordt bepaald: “De lidstaten bepalen dat de verwerking van persoonsgegevens slechts mag geschieden indien: e) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de vervulling van een taak van openbaar belang of die deel uitmaakt van de uitoefening van het openbaar gezag, die is opgedragen aan de verantwoordelijke voor de verwerking of aan de derde aan wie de gegevens worden verstrekt.”

Dat blijkt wel degelijk het geval. Richtlijn 95/46 is niet zo maar een ‘richtlijn’. Deze “Richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens” vormt het Europese privacykader, waar o.a. ook de Wet Bescherming persoonsgegevens op is gebaseerd. Zie voor meer info: http://www.cbpweb.nl/Pages/ind wetten int richt.aspx Vervolgens gaat het in het arrest om het volgende. Het Hof stelt dat het afnemen van vingerafdrukken beschouwd wordt als “verwerking van persoonsgegevens” (overweging 29) en dat ze enkel mogen worden bewaard in een paspoort, om de illegale binnenkomst van personen op het grondgebied van de Unie te voorkomen (overweging 37). Het doel te weten het tegengaan van fraude kan niet op een andere manier worden bereikt en daarmee is deze verwerking van persoonsgegevens volgens het Hof toegestaan. —

—

Zie voor meer info: htt;//wetten.overheid.nl/BWBR0O06297/neldigheidsdatum 23-05-2014 1

Doc. 14

Doc. 14 Gelet op het bovenstaande blijf ik bij mijn eerdere standpunt. Prettig weekend en succes met het afronden van het rapport. met vriendelijke groet, senior juridisch beleidsmedewerker alcoholbeleid en drugsbeleid Ministerie van VWS, directie VGP t 070340 f 070 340 m

©minvws.nl

Tijdelijk adres: De Hoftoren Rijnstraat 50, 2515 XP Den Haag atrimbos.nl] Van: Verzonden: donderdag 22 mei 2014 13:49 Aan: Onderwerp: RE: reactie op rapport Leeftijdsverif]catie in het Vizier Beste

— 11.1

11.1 Zo spreekt 1 i’ in plaats van Verordening. De s onder meer over ‘r van een ‘richtlijn’ (welke dan ook) was echter geen discussiepunt in het arrest (waar nota bene door Tweakers htti : //tweakers. net/nieuws/92004/europese-hof overheid-mag-vinqerafdruk-in-paspoort-verplichten.html naar wordt gelinkt). Het arrest zag puur op de opslag van vingerafdrukken in het kader van de betreffende richtlijn betreffende normen voor veiligheidskenmerken in paspoorten en reisdocumenten, en geeft geen algeheel verbod op de opslag van vingerafdrukken in andere middelen. -

Kan

-

-

jij dit beamen?

Groet,

Wetenschappelijk medewerker Drug Monitoring F0302971 111 E trimbos.nl -

Da Costakade 45

Postbus 725

-

-

3521 VS Utrecht

3500 AS Utrecht

wwwtrimbosnI

Disclaimer

Denk aan het milieu voordat u deze e-mail print! 2

Doc. 15. Weigeringsgrond 1O.2.e, tenzij anders aangegeven.

vws rrimbosnl] 52

Van: Verzonden: Aan:

vws

‘rimbos en VWS

CC: rig

Onderwerp:

op rapportage LV 0

Dag Dat is prima. De tekst is aangepast zoals voorgesteld (lvs wordt lvhs) We hebben alcohol alleen niet in de titel gezet. De hele inleiding gaat nu over tabak. Wel hebben we aangegeven dat de informatie ook grotendeels betrekking heeft op alcohol. Ik stuur je later deze dag de definitieve versies (pdfs, onopgemaakt) van het lvhs rapport en het Engelstalige pos rapport. Deze versie worden nog naar de vormgever gestuurd (lichte opmaak en kaftje). Ik zal laten weten wanneer deze gereed zijn.

Ik begrijp dat jullie ook hard copies willen. Kun je aangeven hoeveel exemplaren jullie van beide rapporten willen?

Vriendelijke groet

Verzonden vanaf mijn BlackBerry 10-smartphone. Van: Verzol Aan: 1 Cc: Onderwerp: aanvi -

L

Ivws :: 15:36

Trimbos

Trimbos en VWS g op rapportage t.

Hoi Nog een kleine aanvulling op mijn eerdere feedback op het LVS rapport. Nav het Berenschot onderzoek hadden we hier verwarring en discussie gevoerd over de terminologie: hulpmiddel, instrument en systeem werden vaak door elkaar gebruikt. Met Berenschot hebben we daarom af gesproken te spreken van hulpmiddelen en van systemen. Waarbij de ID Swiper bv een hulpmiddel is en Ageviewer of een ketenaanpak een systeem. Zouden jullie nog kunnen nagaan of de terminologie in jullie rapport ook zo gebruikt wordt? Bijvoorbeeld in de titel staat nu leeftijdsverificatiesysteem, dat zou dan leeftijdsverificatiehulpmiddelen en -systemen moeten zijn. Het consistente gebruik is ook handig met oog op discussie in de TK. Groet en dank alvast

VWS Van: Verzonden: woensdag 11juni 2014 11:47 Aan: Trimbos CC:

1

—

Trimbos en

vws Ha Complimenten voor de slag die jullie gemaakt hebben! Het leest een stuk beter. 1

Doc. 15. In de bijlage onze opmerkingen en suggesties. nten n’ “‘n specifiek:

1 11.1

11.1

Mocht ik nog aanvullingen krijgen van collega’s, dan laat ik het deze week weten. groet,

titrm bos

nh

Dag Bijgaand de herziene versie van het LVS rapport.

Graag hoor ik wanneer we deze versie definitief kunnen maken.

P

1

F0302971111

—

mbos.n E D Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht -

-

wwwtrimbosnl

Discl&mer

Trimbos instituut I1

bi

Denk aan het milieu voordat u deze e-maiI prini!

De medewerkers van het ministerie van VWS, die in Den Haag op locatie Parnassusplein waren gehuisvest, zijn 2

Weigeringsgrond 1O.2.e, tenzij anders aangegeven.

Doc. 16

vws Van: Verzonden: Aan: CC: Onderwerp: Bij lagen:

rapportages AF1303 Rapportage Leeftijdsverificatie in het vizier_web DEFpdf

1 Berenschot

Dag Bijgaand de LVHS rapportage in PDF. Morgen stuur ik je de POS rapportage in PDF in de Engelstalige (ongecorrigeerde) vorm. Wij krijgen de op het Engels gecorrigeerde versie over 10 dagen terug, en zullen deze dan als definitieve (Engelse) versie beschouwen (voor verdere verspreiding). De NL vertaling zal zoals je v”t1 juli aan ons worden aangeleverd. -

Daarna moet het nog worden opgemaakt (in lichte vorm) en van kaftje voor zien (maar dat ligt dan al klaar). We streven naar 2juli einde dag, indien zich geen calamiteiten voordoen. .

Ik las in jouw mail ook iets over hard copies. Hoeveel van elk rapport zou je daar van willen hebben? En wat is jullie verdere planning m.b.t. het openbaar maken van de rapporten (naar de TK)? Rond de 20e zou je meen ik een conceptbrief sturen? Nog een laatste vraag: kunnen wij hier een persbericht of nieuwsbericht over uitbrengen? Met vriendelijke groet,

Programmahoofd Drug Monitoring T M F0302971111 E trimbos.nI -

Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht www•trimbosnl Disclaimer -

-

Trimbos instituut I1 LCPPc 7 3 2.4

Euro.an conftrenc on pos uv. psycholoy kr-schoot. heJthcare, wo6ç and soaety

AmstQrdam 1 I.4Ju1y

Lenk aan het milieu voordat u deze e-mail print!

1

Weigeringsgrond 1O.2.e, tenzij anders aangegeven.

Van: Verzonden: Aan: Onderwerp:

Doc. 17.

ischot. fl11 woensdag 25juni 2014 10:2 1 RE: brief nav onderzoeken en pr

Dag

11.1 Tenzij nadrukkelijk

anders afgesproken verwijzen we altijd naar de opdrachtgever Het is mij niet helemaal duidelijk welke gegevens je vraagt.

1.1

Succes met de afwikkeling! Mvg,

Managing Consultant T 030- 2 916 455 (secretariaat) Europalaan 40, Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht www.berenschot.nI

Berenschot

Beste Zodra we alle onderzoeken in definitieve en Nederlandse versie hebben, worden ze met een brief aan de TK aangeboden. Ik verwacht dat dat begin volgende week gebeurt. Er is gekozen voor een procedurele brief, zonder duiding of samenvatting van de onderzoeken van onze kant. Een inhoudelijke reactie volgt dan na de zomer. Het is nu dus niet meer nodig eea af te stemmen rond deze brief. Dat zal ik wel doen als we aan een inhoudelijke reactie werken. 1

Doc. 17.

11.1


Senior beleidsmedewerker Tabaksontmoediging Directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie (VGP) Ministerie van VWS Dminvws.nl Telefoon: Mobiel: 06

1


Dit bericht kn informatie bevatten die niet voor u is bestemd Indien u niet de geadresseerde bent of dit bericht abusievelijk aan u is toegezonden wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te verwijderen. De Staat aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die verband houdt niet risico’s verbonden aan het elektronisch verzenden van berichten. This message may contain information that is not intended for you. t you are not the addressoe er t this nrossagc was sent to you by mistake you are requested to rnforrn the sender and detete the niossage. Lhe State accepte no liabitity for damago of ony kind resulting from the risks inherent in the electronic transmission of messages.

This e-mail and any attachmerit it contains is confidential and may coritain legally privileged information. 1f you are not the intended recipient, please note that this e—mail or any attachment may not be copied or disciosed or distributed to others. 1f you have received this e—mail by error, please notify the sender imrnediately by return e-mail, and delete this message. All rights reserved.

2

(Heineken Nederland), en hebben zich afgemeld. De afwezigheid van was al bij het plannen van deze vergadering bekend

Recommend Documents