Heggespelder Actieplan bescherming grauwe klauwier Opdrachtgever: gemeente Boxtel
Heggespelder Actieplan bescherming grauwe klauwier Mei 2009 Rapportnummer: P08-0187 In opdracht van: Gemeente Boxtel Uitgevoerd door: Staro Bos- en natuurbeheer Watermolen 29 5421 LJ Gemert tel. 0492-450161 fax. 0492-450162 www.starobeheer.nl Auteur:
J.W. Burgmans
2
Inhoud
Titel
Blz
Inleiding
4
Ecologie
5
Visie
8
Doelstelling
7
Kansen voor herstel
10
Communicatie & proces
12
Financiering
14
Uitvoeringsprogramma
15
3
Inleiding
Gemeente Boxtel heeft, gezamenlijk met de andere gemeenten van het samenwerkingsverband ‘Duurzame Driehoek’ , de Countdown 2010 verklaring ondertekend. Hiermee verplicht de gemeente zich in te zetten om de achteruitgang van biodiversiteit te stoppen.
Elke gemeente organiseert haar inzet rond een bijzondere soort. Boxtel heeft, in overleg met de lokale natuurverengingen gekozen voor de grauwe klauwier. Acties die worden ondernomen zullen niet alleen gunstig zijn voor déze soort. Ook andere soorten zullen hier hun voordeel mee doen.
Voorliggend actieplan analyseert kansen en knelpunten voor herstel van de grauwe klauwier in Boxtel. Uiteindelijk doel is te komen tot een concreet pakket van maatregelen die herstel van een locale populatie mogelijk maakt. De rol van verschillende betrokken partijen zal beschreven. Tot slot wordt een overzicht gegeven van mogelijke financieringsbronnen en een uitvoeringsprogramma voor de komende jaren.
4
Ecologie
Beschrijving Het mannetje van de grauwe klauwier is een opvallende verschijning en goed herkenbaar aan zijn grijze kop, roodbruine rug en zwarte oogstreep. Het vrouwtje is veel valer van kleur en mist de typerende oogstreep.
Biotoop Het broedbiotoop van de soort bestaat uit ruige, halfopen gebieden met opslag van struweel of jong bomen. Voorbeelden hiervan zijn duin-, hoogveen- en heidegebieden, maar ook kleinschalige agrarische cultuurlandschappen met grote doornstruwelen met hier en daar een hogere boom als uitkijkpost. Het nest van de klauwier is te vinden in doorndragende struiken zoals braam, sleedoorn, hondsroos en meidoorn. Het voedsel is vooral te vinden in laagblijvende, kruidenrijke vegetaties met veel milieuovergangen, zoals nat/droog en voedselarm/voedselrijk en een warm microklimaat.
De grauwe klauwier is een trekvogels en overwintert in zuidelijk Afrika. In Nederland is de soort erg zeldzaam geworden en wordt hij alleen nog aangetroffen in enkele kleinschalige, zeer gevarieerde landschappen.
5
Voedsel De aanwezigheid van flink wat grote insecten als kevers, bijen en hommels is erg belangrijk; zij vormen de hoofdmoot van het menu. Verder staan ook hagedissen, kleine zoogdieren en jonge vogels op het menu. De grauwe klauwier spiest zijn prooidieren vaak vast op doornen van struiken. Aan dit gedrag ontleent hij ook de naam ‘klauwier’, en Brabantse naam Heggespelder
Verspreiding Tot in het midden van de vorige eeuw kwam de grauwe klauwier als broedvogel voor in het kleinschalige cultuurland en de ‘woeste gronden’. Dit was met name te vinden in de duinstreek, de oostelijke zandgronden en in Zuid Limburg. Vanaf 1950 is het aantal broedparen sterk achteruitgegaan tot het dieptepunt in 1985 van 80-140 paren. Momenteel klinken voorzichtig positieve verhalen. De grauwe klauwier beleeft weer enkele opeenvolgende goede seizoenen. Sinds 2003 (175 paar) gaat het beter met de soort en zitten we weer ruim boven de 275 (2007). De bolwerken van deze soort liggen vooral in Drenthe en Limburg. In de omgeving van van Boxtel is de soort weer waargenomen op de Kampina en in het Bossche broek.
6
Verspreiding grauwe klauwier in 1979
Verspreiding grauwe klauwier in 2002
(bron Atlas van de Nederlandse broedvogels)
(bron Atlas van de Nederlandse broedvogels)
7
Visie
Boxtel heeft met de grauwe klauwier gekozen voor een aansprekende
1900
soort. Zijn fraaie uiterlijk, bijzondere manier van voedselopslag en indrukwekkende trektocht naar zuidelijk Afrika geeft legio mogelijkheden voor brede natuureducatie.
De lat ligt echter hoog. Een grauwe klauwier krijg je niet zomaar terug in een gebied. Het juiste voedselaanbod is hiervoor essentieel. De soort is afhankelijk van een complex en soortenrijk ecosysteem. Pas als dit systeem als geheel is hersteld, kan de grauwe klauwier zijn opwachting maken. Vele andere soorten zullen hier ook van profiteren. Het terugkomen van de grauwe klauwier in een gebied kan dan ook gezien worden als de kroon op een veel omvattend werk!
2005
Het voorkomen van de grauwe klauwier is een indicatie voor: -
een rijke diversiteit aan insecten en ander ongewervelde dieren
-
een gevarieerd landschap
-
een rijk ontwikkelde structuur van hagen, struweel en houtwallen
-
een (hersteld) kleinschalig landschap met hoge cultuurhistorische en toeristische waarden
-
goede a-biotische omstandigheden
Oostrand kern Boxtel anno 1900 en 2005
=>
8
Doelstelling
Nederland heeft zich in verband met Europese natuurwetgeving verplicht geschikt habitat te creëren voor de grauwe klauwier (EU- Vogelrichtlijn Bijlage 1). Het landelijke herstel richt zich op een minimumaantal van 250300 broedparen en hervestiging in broedgebieden die de afgelopen jaren zijn verlaten. Voor een duurzaam voortbestaan zijn landelijk tenminste 20 sleutelpopulaties van ieder 40 paren noodzakelijk.
Er bestaat geen vast ‘recept’ voor hervestiging van de grauwe klauwier in een gebied. Door het creëren van de juiste omstandigheden wordt het voor de vogel mogelijk gemaakt zich weer te vestigen in Boxtel. De gemeente streeft naar de ontwikkeling van een sleutelpopulatie op haar grondgebied, maar beseft dat zij dit niet geheel in eigen hand heeft. De vogel zal uiteindelijk op eigen initiatief moeten terugkeren.
9
Kansen voor herstel
1
noodzakelijk voor geschikte nestgelegenheid en worden gebruikt om
Leefgebied
tijdelijk voedsel aan te spiesen. Het buitengebied van Boxtel kent van oudsher een rijke variatie door aanwezigheid van beekdalen, droge zandgronden en oude landgoederen.
3
Voedselaanbod
Het kleinschalig landschap op de overgang van de Kampina naar het beekdal van Smalwater en de kleine Aa biedt goede uitgangspunten voor
Het huidige voedselaanbod van grote insecten, salamanders en kleine
vestiging van de grauwe klauwier. Ook het kleinschalig landschap zoals
knaagdieren is te gering voor de grauwe klauwier. In het algemeen kan dit
het rond 1900 tussen de kern van Boxtel en de Geelders aanwezig was is
verbeterd worden door grotere verscheidenheid in het landschap. Hierbij is
kansrijk voor herstel van een populatie grauwe klauwieren.
zowel variatie in verticale als in het horizontale vlak van belang. Dit wordt
Om te bepalen welke gebieden daadwerkelijk de beste kansen heeft is
bereikt door creëren van kleinschaligheid, extensief beheer, voldoende
nadere studie noodzakelijk. Naast de historische inrichting en abiotiek is
dynamiek en veel overgangszones van nat naar droog. Concreet wordt dit
ook het huidig eigendom, -beheer en ruimtelijke bestemming van belang.
bereikt door onder andere:
Deze studie kan zich richten op de verschillende deelgebieden: De
-
gefaseerd maaien van vegetatie; regelmatig overstukjes laten staan in relatie tot levenscyclus insecten;
Kampina, Oisterwijkse Bossen en Vennen, de Mortelen, de Geelders, de -
Scheeken en de aanwezige beekdalen.
creëren van strookjes ruigte en kleinschalige plekjes die voedselrijker zijn zoals bijvoorbeeld houtstapels;
2
-
Landschapsherstel
vergroten van de plantensoortenrijkdom door maaien en afvoeren, voedselarme vegetatie één keer per jaar (in september) voedselrijke
De vroegere kleinschaligheid en natuurlijke variatie van het landschap
vegetatie maximaal twee keer per jaar;
rond Boxtel is voor een groot deel verloren gegaan. Herstel van dit
-
kleinschalige landschap door aanleg van een fijnmazig netwerk van
ontwikkeling en bescherming van ‘insekten-steilranden’ in bijvoorbeeld oevers van beken of natuurlijk reliëf op zandgronden;
-
houtwallen, hagen en struweel creëert nieuw leefgebied voor de grauwe
juiste keuze voor maaigereedschap, maaibalk of bosmaaier, nooit een klepelmaaier.
klauwier. Hierbij zal extra aandacht zijn voor doornig struweel in hagen en wallen. Deze zijn
10
4
Abiotiek
Goede abiotische randvoorwaarden zijn de basis voor een gezond soortenrijk voedselweb.
Kwalitatief hoogwaardig grond- en oppervlaktewater zijn noodzakelijk voor goede voortplanting van amfibieën, soortenrijke vegetaties en daarbij behorende insectenpopulaties. Negatieve invloeden als verzuring en vermesting van de bodem staan een grote soortenrijkdom in de weg.
Samen met partners kan de gemeente concreet de lokale a-biotiek verbeteren door onder andere: -
lokaal infiltreren van regenwater;
-
herstel van kwel in het maaiveld te stimuleren;
-
gebruik ruwe stalmest promoten;
-
voorkomen van uitspoeling nutriënten uit landbouwgebieden door randenbeheer;
-
roulatie van gewassen t.b.v. bodemgesteldheid.
Bodemkaart omgeving boxtel
=> 11
Communicatie & proces
De grauwe klauwier kan als ambassadeur voor het gehele gemeentelijke natuurbeleid worden ingezet. Veel maatregelen zullen ook rechtstreeks gunstig zijn voor deze soort. Voor andere projecten kan de soort als referentie worden gebruikt. Samenhang in het lokale natuurbeleid kan hiermee beter worden gecommuniceerd. Boxtel staat voor de grauwe klauwier als het Wereld Natuurfonds voor de Reuzenpanda.
Zowel bij het opstellen als uitvoeren van het lokale natuurbeleid zijn verschillende actoren betrokken. Elk heeft zijn eigen rol.
Gemeente - stelt financieringsplan op - stimuleert en coördineert uitvoeringsmaatregelen - faciliteert communicatie- en educatiemiddelen
Locale natuurorganisaties - leveren kennis en informatie over gebieden en soorten - worden ingezet bij herstel- en beheermaatregelen - zijn belangrijke schakel voor communicatie tussen gemeente en burger
Terrein beherende organisaties (TBO) - worden betrokken bij planvorming - voeren herstel en inrichtingsmaatregelen op eigen terrein uit - integreren gemeentelijk boodschap in hun communicatie
12
Particuliere eigenaren - worden voorgelicht over kansen en mogelijkheden op eigen terrein - realiseren herstel van natuur + cultuurhistorisch landschap
Musea en scholen - vervullen grote rol in natuureducatie - scholen adopteren landschapselementen
13
Financiën
Naast gemeentelijke middelen voor het natuurbeleid bestaan verschillende
Beleidsregel Natuur & Milieueducatie
private-, provinciale- en rijksbronnen waarvan gebruik gemaakt kan
De beleidsregel stelt financiering beschikbaar voor onder andere
worden.
- lerend naar een Duurzaam Brabant. - natuur- en milieueducatie.
Stimuleringskader groene en blauwe diensten Boxtel heeft op basis van een landschapsontwikkelingsplan een
Particulieren en bedrijven
gebiedscontract afgesloten welke financiering mogelijk maakt voor:
Op dit moment wordt voor elke nieuw beschikbaar komende m2 voor
- onderhoud van bestaande landschapselementen.
‘rode’ ontwikkelingen €3,- in het locale groenfonds gestort. Wellicht kunnen
- aanleg en onderhoud van nieuwe landschapselementen en randen.
ook andere ontwikkelingen gekoppeld worden aan een bijdrage voor het
- aanleg en onderhoud van natte en droge ecologische verbindingszones.
groenfonds.
Leefgebiedplannen
Buitengebied in ontwikkeling
De gemeente werkt aan leefgebiedplannen voor onder andere de
Provinciale regeling voor nieuwe ontwikkelingen die bijdrage aan een mooi
zandgronden, beekdalen en het agrarisch gebied. Financiering is gericht
en leefbaar platteland. Natuurontwikkeling of landschapsherstel kunnen
op maatregelen die bijdragen aan verbetering van de prioritaire soorten in
worden gerealiseerd door verbrede landbouw of koppeling van
deze leefgebieden. De grauwe klauwier behoort tot de prioritaire soorten in
natuurontwikkeling aan nieuwe bouwpercelen.
provincie Noord-Brabant. Terrein beherende organisaties Soortbeschermingplannen
Onderhoud en beheersmaatregelen die plaatsvinden op terreinen van
Acties uit soortbeschermingplannen voor bijvoorbeeld krekels en
terreinbeherende organisatie of waterschappen kunnen betaald worden uit
sprinkhanen, amfibieën of vlinders kunnen ook zeer gunstig zijn voor de
de reguliere financieringsvormen die zij hiervoor aanwenden.
grauwe klauwier. Op deze wijze kan indirect ook gewerkt worden aan beter leefgebied voor de grauwe klauwier.
14
Uitvoeringsprogramma Grauwe Klauwier Project
Omschrijving
Trekker
Partners
Planning
kosten
Financiering
€ 1.500,00
Gestreeft wordt naar een subsidiepercentage van 50% Gemeente Boxtel
€ 750,00
€ 750,00
Gemeente Boxtel
€ 1.000,00
€ 2.000,00
2009
2010
2011
2012
2013
1 Startbijeenkomst en excursie naar Bargerveen
Het Bargerveen herbergt ruim de helft van de Nederlandse populatie van de grauwe klauwier. In het Bargerveen worden beheersmaatregelen uitgevoerd en onderzoek gedaan ter stimulering van de vestiging van de grauwe klauwier.
Gemeente Boxtel
Lokale NWG's, Stichting Bargerveen
juni-10
2 Historisch verspreidingsonderzoek
In het verleden kwam de grauwe klauwier voor in de gemeente Boxtel. De vogelwerkgroepen van Boxtel en Liempde willen een historisch onderzoek uitvoeren naar de voorkomen van de vogel, aan de hand van oude inventarisaties en in gesprek met oude vogelaars. Resultaten van het onderzoek kunnen mogelijk als input dienen voor inrichtingsmaatregelen van gebieden. Informatie over de grauwe klauwier is o.a. op te vragen bij dhr. Frans van Erven uit Haaren.
Lokale vogelwerkgroepen
gemeente Boxtel
2009
3 Inrichting percelen voor tijdelijke natuur en kruidenzones
Gemeente of ontwikkelaars hebben gronden jaren in eigendom voor dat de gewenste ruimtelijke ontwikkeling plaats vindt. Het beheer, gebruik en mogelijk tijdelijke inrichting kan worden afgestemd op de behoeften van de grauwe klauwier. Te denken valt aan verruiging met struweel, kruidenranden, organische bemesting. Naast gronden met een nieuwe bestemming kan ook gezocht worden naar bijvoorbeeld agrarische gronden die tijdelijk of periodiek braak kunnen worden gelegd. Er zijn diverse kruidenmengsels hiervoor beschikbaar zoals Zomermengsel, Braaklegmengsel, Herfstmengsel, Patrijzenmix. De mengsels brengen een rijk insectenleven met zich mee.
Gemeente Boxtel
2009 - 2013
4 Inpassing grauwe klauwier in huidig beleid (planten nu, EVZ, bermenbeheer)
De gemeente Boxtel voert vele projecten uit die een bijdrage kunnen leveren aan de Gemeente Boxtel biotoop van de grauwe klauwier. Te denken valt aan het project Planten Nu waarbij landschapselementen worden terug gebracht. Daarnaast kan bij inrichting van de EVZ Sparrenrijk-Kampina en Dommel-De Geelders rekening gehouden worden met deze vogel.
2009 - 2013
geen financiele middelen voor nodig. Kosten worden gedekt uit project-specifieke budgetten
5 Aanleg heggen en houtwallen
Het herstel van het kleinschalige cultuurlandschap in Nationaal Landschap Het Groene Woud is zeer actueel. Gezocht wordt naar locaties om heggen en houtwallen met doornige struiken terug te brengen (en te leggen) in het landchap van Boxtel en Het Groene Woud.
Gemeente Boxtel
Werkgroep Heggen en Houtwallen HGW, Lokale natuurwerkgroepen
2009 - 2013
financiering via groen-blauw stimuleringskader, Planten Nu
6 grauwe klauwier en spoorzone Duits Lijntje
De spoorzone rond het Duits Lijntje is aangewezen als EVZ. Zowel bij (toekomstig) inrichting en beheer van dit gebied kan specifieke aandacht aan de grauwe klauwier worden besteed. Een goed beheerplan is essentieel voor behoud van het juiste habitat en voldoende voedsel.
Gemeente Boxtel
Programmabureau Het Duits Lijntje, Brabants Landschap, Lokale Natuurwerkgroepen
2010
Financiering via EVZ Dommel-De Geelders
7 Lezing
In juni 2009 zal Dhr. Peter Beusink (Stichting Bargerveen) een lezing geven over de grauwe klauwier. Er kunnen verschillende activiteiten georganiseerd worden. Te denken valt aan: tentoonstelling over de grauwe klauwier en de biodiversiteit in samenwerking met scholen, nationale boomfeestdag gebruiken om gebieden in te richten voor de grauwe klauwier, excursies van IVN etc. naar ingerichte gebieden, artikelenreeks over de vogel, educatief project?
Natuurwerkgroep Liempde
Stichting Bargerveen
2009
Gemeente Boxtel
scholen, IVN, lokale NWG's
2010
€ 10.000,00
De gemeente kan als initiator optreden om de verschillende TBO's binnen de gemeentegrenzen aan te zetten om bij beheer en inrichting specifieke maatregelen voor de grauwe klauwier te treffen.
Gemeente Boxtel
Brabants Landschap, Waterschap de Dommel, Natuurmonumenten, Staats Bosbeheer
2010
€ 5.000,00
10 Determinatiecursus
De gemeente kan inzetten op een active rol voor lokale natuurverenigingen bij het monitoren van de lokale natuurontwikkelingen. Om deze mensen te enthousiasmeren en hun kennis te vergroten kan jaarlijke een cursus/velddag worden georganiseerd gericht op de soortherkenning en inventarisatiemethoden. Bijvoorbeeld specifiek gericht op inventariseren van voedselaanbod voor de grauwe klauwier (grote insecten, amfibieen en muizen en jonge vogels)
Gemeente Boxtel
Lokale Natuurwerkgroepen
Winter 20092010
€ 500,00
11 Monitoring
Gemeente Boxtel De gemeente voert een ecologisch maaibeheer. In hoeverre dit resultaat heeft is onduidelijk. De resultaten/effecten worden nauwelijk gemonitoord. Door het organiseren van een aantal dagen theoretische en praktische kennisoverdracht over soorten flora en fauna en inrichtings/beheersmaatregelen vergroot de deskundigheid van de plantsoenmedewerkers en de lokale natuurverenigingen. Streven is dat deze monitoring opgepakt wordt door de lokale natuurverenigingen. De nadruk bij zowel de determinatiecursus als de monitoring ligt bij het voedselaanbod van de grauwe klauwier (en hiermee vele andere soorten). Dit zijn grote insecten, amfibieen en muizen en jonge vogels.
Lokale Natuurwerkgroepen
2009 - 2013
€ 500,00
€ 200,00
€ 200,00
€ 200,00
€ 200,00
Gemeente Boxtel (BW en OW), subsidies
12 Communicatie
artikelen, persberichten, folder, etc.
2009 - 2013
€ 1.000,00
€ 1.000,00
€ 1.000,00
€ 1.000,00
€ 1.000,00
Gemeente Boxtel
€ 4.250,00
€ 20.450,00
€ 3.200,00
€ 3.200,00
€ 2.200,00
Totaal
€ 33.300,00
8 het jaar van de grauwe klauwier
9 Afstemming met TBO evt. opzetten van gezamenlijk project
Totaal
Gemeente Boxtel
€ 2.000,00
€ 2.000,00
€ 1.000,00
Gemeente Boxtel, dekking uit budget Plattelandsvernieuwing, groenfonds, EVZ, Eventueel ook bijdragen van imkerverenigingen/WBE's (voor aanleg kruidenzones is een bedrag geraamd van €1000 per ha)
€ 500,00 Gemeente Boxtel, subsidies
Gemeente Boxtel, subsidies (BW en OW)
