Genetic Counseling en Kanker (erfelijke en familiaire kanker in de praktijk)
dr Rolf Sijmons, klinisch geneticus afdeling Genetica UMC Groningen
(Theoretische en) Practische aspecten Erfelijke Kanker Counseling van Erfelijke kanker: dilemma’s
(Theoretische en) Practische aspecten Erfelijke Kanker Counseling van Erfelijke kanker: dilemma’s
5%
Erfelijk
Alle Kanker
95%
5%
Erfelijk
Alle Kanker
5%
95%
1%
25%
Medullair schildklierca.
Borstca.
Cervixca.
75% 95%
99%
Diagnose Erfelijke Kanker Belang voor Kankerpatiënt
implicaties voor therapie prognose screening op andere tumoren overige preventieve opties (bijv. chirurgie) psychosociale aspecten (kunnen ook negatief zijn !)
Diagnose Erfelijke Kanker Belang voor Familielid
vroegdetectie tumoren (periodieke screening) overige preventieve opties (bijv. chirurgie) ontslag uit screening als iemand erfelijke kanker aanleg niet blijkt te hebben psychosociale aspecten (kunnen ook negatief zijn !)
Erfelijke Tumorsyndromen in de Praktijk Preventie preventie ontstaan van tumoren - profylactische (risico-reducerende) chirurgie - chemopreventie - aanpassing levensgewoonte vroege opsporing tumoren - periodieke controles
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep
Meeste Erfelijke Tumorsyndromen zijn Autosomaal Dominant met <100% penetrantie Geen aanleg ziekte Klachtenvrije drager Aangedane mutatiedrager “Toevallige” kanker
“QUIZ” Negatieve Familieanamnese voor Kanker past niet bij de diagnose “Erfelijk Kankersyndroom”
“QUIZ” Negatieve Familieanamnese voor Kanker past niet bij de diagnose “Erfelijk Kankersyndroom”
FOUT
De Novo Mutaties nieuwe mutatie in kiemcel (bij ouders) of vroeg na bevruchting (kind) Elk kind van deze persoon heeft 50% kans op aanleg !!
de novo mutaties zijn gewoon bij o.a.: Familiaire adenomateuze polyposis Multipele endocriene neoplasia 2B Erfelijk retinoblastoom
~30% van de gevallen ~50% “ “ “ ~50% “ “ “
de novo Lynch syndroom (HNPCC) DNA paterniteit: bevestigd
Rectumcarcinoom 35 jr. bloed: MLH1 truncerende mutatie tumor: microsatellietinstabiliteit en geen aankleuring MLH1 eiwit
Stulp et al. World J Gastroenterol 2006;12(5):809-811
Autosomaal Recessieve Overerving Geen drager (N/N) Niet aangedane drager (N/Z) Aangedaan (Z/Z)
1e aangedane kind: “donderslag bij heldere hemel”- scenario
Bijv.: Fanconi anemie, Ataxia Teangiectasia, MYH polyposis
Erfelijk Paraganglioom (glomustumor) met mutatie in SDHD
Oorzaken negatieve familieanamnese • de novo mutaties • <100% penetrantie van mutatie (en afh. van geslacht) • kleine families • relatief weinig mannen of vrouwen in stamboom • ouders op relatief jonge leeftijd overleden aan andere (niet-oncologische) aandoening • familieanamnese onbekend, onbetrouwbaar • niet-autosomaal dominante manieren van overerving • vader is de vader niet (non-paterniteit)
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep
Kenmerken van Lynch syndroom Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC)
Jonge leeftijd bij diagnose (~45 jaar)
Vooral tumoren proximaal in colon
in 25%: multipele darmtumoren
Ook niet-colorectaal carcinoom: endometrium, eierstok, maag, ureter/nierbekken, dunne darm, …………………..e.a.
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies (= voorlopers van kanker) 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep 7. afwezigheid bekende risicofactoren 8. niet-typische geslacht voor tumortype
Familiaire Adenomateuze Polyposis
Philips et al. Familial adenomatous polyposis and other polyposis syndromes. London: Edward Arnold, 1994
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep 7. afwezigheid bekende risicofactoren 8. niet-typische geslacht voor tumortype
Basaalcel Nevus syndroom (Gorlin syndroom, PTCH gen, autosomaal dominant)
Herkennen van Erfelijke Tumorsyndromen alarmsignalen: 1. belaste familieanamnese 2. jonge leeftijd bij diagnose (voor dat type kanker) 3. multipele primaire tumoren 4. veel precursorlaesies 5. congenitale afwijkingen 6. bepaalde zeldzame vormen : bijv. retinoblastoom, medullair schildklierca., hamarteuze g.i. poliep
Retinoblastoom Multifocaal: Unifocaal:
100% erfelijk 15 % “
Medullair type schildklierkanker
25% heeft MEN2 syndroom (RET gen)
De Polikliniek
Klinisch Genetische Diagnostiek & Counselling •1e voorlichting bij intake • familieanamnese: inventarisatie, verificatie en interpretatie • lichamelijk onderzoek • DNA onderzoek en ander (laboratorium)onderzoek • voorlichting (= geen advies?) na afronding onderzoek • rapportage & initiatie follow-up Team: klinisch geneticus, genetisch consulent, med.maatschappelijk werker, psycholoog, genealoog, moleculair geneticus, cytogenicus, analisten, secretariaat etc etc
Genetic Counseling (Erfelijkheidsvoorlichting) is integraal onderdeel van erfelijkheidsonderzoek
De diagnose “Erfelijke Kanker” raakt de hele familie.
Bedenk en bespreek gevolgen van erfelijkheidsonderzoek voor alle familieleden
Keus voor onderzoek is individueel
“op jacht naar de genmutatie”: bij wie beginnen ??? Colon Ca, 42
Colon Ca, 38 d.45
Colon Ca, 45
Begin DNA onderzoek bij aangedaan familielid Colon Ca, 42
Colon Ca, 38 d.45
Start DNA onderzoek
Colon Ca, 45
Adviesvrager
Pas nadat je een pathogene erfelijke mutatie hebt gevonden in een familie kun je pre-symptomatisch (“voorspellend”) DNA onderzoek aanbieden
Maar, is dat wel een goed idee?????
Erfelijkheid, DNA onderzoek, Kansen MOEILIJK te begrijpen N.B.: “Family Mathematics”
Mijn moeder heeft erfelijke borstkanker en ik lijk sprekend op haar, dan heb ik zeker ook de aanleg? Nee, uw uiterlijk zegt niets over het wel of niet hebben van de borstkankeraanleg
CRC 60-70 d83
Darmpoliep 38
Endometriumca 59
45
CRC 42
buik d75 Ovarium 64
(Theoretische en) Practische aspecten Erfelijke Kanker
Counseling van Erfelijke kanker: dilemma’s
Uitdagingen:
DNA onderzoek bij kinderen
Toestemming nodig van familie?
Recht op niet-weten Ik wil mijn familie niet inlichten
Prenatale diagnostiek Pre-implantatie genetische diagnostiek
