24 mei 2005
Jaarbeurs Utrecht
Oefenprogramma’s en kanker drs. Agnes Klaren Projectmanager oncologie/ radiotherapie Albert Schweitzer ziekenhuis, Dordrecht Hoofdredacteur Oncologica
Opbouw presentatie • • • • •
Risicofactoren op krijgen van kanker Wat is lichamelijke beweging? Voor- en nadelen Hoe kan lichamelijke beweging vorm krijgen? Resultaten oefenprogramma’s in USA gedurende behandeling • Huidige situatie in Nederland • Conclusie
Sprekers tijdens lezing ‘Exercise Programs’ • Diane Drake, PhD, RN University of California, Irvine Orange, CA • Anna Schwartz, PhD, ARNP Coleman Health, Seattle, WA • Carrie Stricker, MSN, APRN-BC, AOCN® University of Pennsylvania, Philidelphia, PA Professionals met grote belangstelling voor beweging als zijnde interventie bij behandeling voor kanker
Foto sprekers
Van links naar rechts: Carrie Stricker, Anna Schwartz, Diane Drake
Risicofactoren Twee grote risicofactoren om kanker te krijgen, zijn roken en alcoholgebruik. Als we deze twee risicofactoren uitschakelen, zou wellicht 1/3 van alle kankers vermeden kunnen worden… In de zoektocht naar andere aspecten die gewijzigd kunnen worden in het menselijk gedrag en dat tevens het risico op kanker kan verminderen, is lichamelijke beweging een veelbelovende kandidaat!
Bron: I-Min Lee, MBBS, ScD, Harvard Medical School
www.tobaccofreenurses.org
American College of Sports Medicine • www.acsm.org/health+fitness
Risicofactoren (vervolg) • Actieve levensstijl? 40-50% minder kans op krijgen dikke darmkanker • Vrouwen met actieve levensstijl hebben lager risico op borstkanker in vergelijking tot vrouwen die weinig bewegen • Overgewicht is risicofactor voor baarmoederkanker, nierkanker en slokdarmkanker
Lichamelijke beweging • Wat verstaan we hieronder? • Veel verschillende typen beweging: wandelen, joggen, fietsen, dansen • Krachttraining • Training om uithoudingsvermogen te vergroten (cardio) • … • In USA speciale individuele fitnessprogramma’s voor mensen met kanker gedurende behandelingen
Positieve effecten van lichamelijke beweging • Afnemende kans op: hypertensie, overgewicht, beroerte, type 2 diabetes, osteoporose, artrose én kanker • Wat levert het op? Prettige ervaringen, beter voelen zowel lichamelijk als mentaal, verhoging QoL, persoonlijke uitdaging en succes
Negatieve effecten van lichamelijke beweging • Is niet veel over geschreven… Dient nader onderzocht te worden! • Toename van risico op verwondingen, valpartijen en cardiovasculaire problemen • Risico op complicaties toe als persoon hypertensie heeft, diabetesneemt mellitus,
Bewegen als interventie! • Preventief • Om bijwerkingen te voorkomen gedurende behandeling • Voor herstel na behandeling • Revalidatie en algehele conditie op peil houden ‘Keep moving’! In USA veel voorbeelden van ‘excercise programs’
Voorbeelden van oefenprogramma’s voor kankerpatiënten in USA 2005 • • • • • • • • • • • •
Relaxion and Stress Reduction Meditation and Guided Imagery Class Mindfulness-Based Stress Reduction Yoga: Beginners’ Class Yoga: Medical & Stress-Related Conditions Movement and Dance Focus on Healing and Thriving after Breast Cancer Healing Through Dance Pilates Mat Restorative Movement Weight Management for Woman with Breast Cancer Therapy for Cancer Related Fatique and Deconditioning Program
De evolutie van de mens
Wordt dit de toekomst?
Negatieve vermoeidheidsspiraal
Bron: Winningham, 1996
Hoe vorm geven? • Start slowwwwwly – luister naar je lichaam en je dokter • ‘The biggest risk to exercise is not starting...’ • Wanneer? NU! VANDAAG! • Start eenvoudig • Bouw voldoende rustperiodes in tijdens de opstartfase • Houd de lichamelijke beweging prettig en positief!
Wanneer? • Gedurende de chemotherapie/ immunotherapie kuren • Gedurende de radiotherapiebehandelingen • Postoperatief • Plan ‘rustperiodes’ in gedurende de behandeling Voorbeeld hematologieafdeling USA • Rol oncologieverpleegkundige in USA: speciale ‘fitness nurses’ • Rol oncologieverpleegkundige in NL?
Hartslag • • • •
De gouden standaard! Erg individueel bepalend Voorkomt te hard trainen, of juist niet hard genoeg Train met de juiste zwaarte – Licht: 60-75% – Matig: 75-85% – Zwaar: 85-95%
• Kankerpatiënten bij training hartslag tussen de 6075%
Resultaten oefenprogramma’s gedurende behandeling voor kanker •
1. 2. 3.
Adjuvante behandeling borstkanker – Afname misselijkheid (chemotherapie)1 – Afname vermoeidheid2,5 – Verbeteren lichamelijke prestaties2,5 – Verstevigen weefselmassa3 – Toename uithoudingsvermogen4,6 – Verbeteren slaapritme5b – Verbeteren algemeen functioneren6
Winningham & MacVicar (1988) Schwartz (1999, 2000, 2001) Winningham et al. (1989)
4. MacVicar & Winningham (1989) 5. Mock et al. (a.1994, b.1997, c.2001) 6. Segal et al. (2001)
Resultaten oefenprogramma’s gedurende behandeling voor kanker (vervolg) • Stamceltransplantatie – Verminderen achteruitgang lichamelijke prestaties en verlichten herstel van prestaties1,6 – Afname of stabilisatie vermoeidheidsklachten2,3 – Verstevigen weefselmassa3 – Toename uithoudingsvermogen4 – Verbeteren slaapritme5
1. 2. 3.
Dimeo et al. (1997) Dimeo et al. (1998) Dimeo et al. (1999)
4. MacVicar & Winningham (1989) 5. Mock et al. (1997) 6. Dimeo et al. (2003)
Psychologische gevolgen •
•
1. 2.
Adjuvante behandeling borstkanker – Afname angst en depressie1a – Afname emotional distress1b Perifere stamceltransplantatie – Afname psychological distress2
Mock et al. (a.1997, b.2001) Dimeo et al (1998)
Huidige situatie Nederland • Oncologisch revalidatieprogramma Herstel & Balans® • Inmiddels op circa 30 plaatsen in NL • Onduidelijkheid over financiële situatie vraagt om landelijke aanpak • Revalidatie ná behandeling voor kanker • Programma ‘Verder in balans’ • Geen revalidatie tijdens oncologische behandeling?
Advies KWF Kankerbestrijding • Minimaal half uur per dag matig intensief bewegen waarbij hartslag wat omhoog gaat en ademhaling sneller (fietsen, traplopen et cetera.) • Maakt niet uit of deze activiteit in 1 keer 30 minuten of in 2 keer 15 minuten wordt uitgevoerd • Afvallen en/ of conditie verbeteren? Meer en intensiever bewegen! • Voor niet-actieve mensen is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging meegenomen. Ook tijdens revalidatie en herstel • Beweegadvies voor jeugd ligt hoger!
Conclusie • Bewegen is gezond! • Voor gezonde mensen, maar zeker ook voor mensen met kanker • Herstel & Balans® continueren • Is lichamelijke beweging in vorm van revalidatieprogramma gedurende de behandeling ook in Nederland te starten?! • Meer onderzoek doen naar bewegen voor mensen met kanker gedurende behandeling!
