Kanker en genetisch testen Dirk Jan Boerwinkel Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen Nascholing ‘Reizende DNA labs als voorbereiding voor het examen’ 4 november 2011
Definitie van genetisch testen Alle testen die een genetisch kenmerk
aantonen, ongeacht of de test genotypen, eiwitten, metabolieten of andere kenmerken bepaalt. Genetic testing is "the analysis of, chromosomes (DNA), proteins, and certain metabolites in order to detect heritable diseaserelated genotypes, mutations, phenotypes, or karyotypes for clinical purposes."
A.Zijn dit genetische testen? 1. De testen uit het DNA lab 2. De hielprik 3. PGD op BRCA-1 www.pgdnederland.nl
Wat wordt bekeken in deze testen? Gaat het om erfelijke kenmerken?
DNA
Erfelijk
Niet erfelijk, wel verandering in genoom
RNA/eiwit/ metaboliet
Cellen/ fenotype
B.Vul in in het schema: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Diagnose gemuteerd gen voor Cystic Fibrosis Echografie nekplooi DNA test in tumorweefsel Karyotype bij trisomie Onderzoek foetaal DNA in bloed moeder Hielprik Verdikte hartspier bij congenitale Hypertrofe Cardiomyopathie 8. Forensisch DNA onderzoek 9. Uitstrijkje 10.Microarray tumor 11.Eiwit-biomarkers bij kankeronderzoek
Erfelijk
DNA
RNA/eiwit/ metaboliet
Cellen/ fenotype
Diagnose gemuteerd gen voor CF
Hielprik
Verdikte hartspier bij HCM
Eiwit biomarkers in tumor
Uitstrijkje
Forensisch DNA onderzoek Niet erfelijk, wel verandering in genoom
DNA test in tumorweefsel Karyotype bij trisomie Foetaal DNA in bloed moeder
Microarray tumor
Echografie nekplooi
De praktijk van genetisch testen Complexe praktijk • Niet alle genetische testen betreffen DNA • Niet alle genetische testen betreffen erfelijke
eigenschappen • Niet alle genetische testen betreffen patienten
Verbonden met veel maatschappelijke en persoonlijke vragen • Wel of niet testen • Embryo’s wel of niet selecteren op … • Wel of geen kinderen • Wel of niet verwanten informeren • Wel of geen preventieve amputatie
Diagnostische test
Screenende test
Bijv. borstkanker in de familie
Bijv. hielprik
Gericht op individu
Doorgaans gericht op grote groepen
Uitslag meestal definitief
Uitslag vaak nog voorlopig
Test op verzoek
Doorgaans ongevraagd aanbod
Aangedane of bezorgde personen (bijv. door familieleden met ziekte)
Personen zonder klachten of symptomen
Vaak gericht onderzoek in DNA naar specifieke mutatie (bijv. bekend uit familie)
Vaak onderzoek naar metabolieten of naar meerdere mutaties in het DNA met vergelijkbaar effect.
Vaak kostbaar en langere tijd nodig
Vaak goedkoop en snel
C.Diagnostisch of screening? De testen in het DNA-lab Preconceptuele test op cystic fibrosis in het
VUMC www.vumc.nl/CFtest PGD test op BRCA-1 Personal genome test op o.a. darmkanker23andme
Stadia in de levenscyclus
Preconceptioneel Pre-implantatie Prenataal Perinataal Volwassen
D. In welke stadia zou een genetische test kunnen plaatsvinden die te maken heeft met kankerdiagnostiek? Preconceptioneel Pre-implantatie Prenataal Perinataal Volwassen
Wanneer
Screening
Diagnostiek
Preconceptie
Nog geen toepassing voor erfelijke kanker, wel in VS. In Nederland wel voor CF
Dragerschap voor de mutatie die bij de verwanten is gevonden voor BRCA
Pre-implantatie
De mutatie die bij de ouders voorkomt voor BRCA
Prenataal Neonataal (hielprik) Volwassen
[Bevolkingsonderzoek op borstkanker en baarmoederhalskanker]
De mutatie die bij de verwanten is gevonden voor BRCA (cascadescreening)
Volwassen
Markers voor monogene ziekten, o.a. BRCA 1 en 2 (personal genome test)
Expressieprofiel (RNA) Chromosoom-mutaties zoals Philadelphia
Samenvattend: Niet alles wat genetisch is, is ook erfelijk Een genetische test kan ook andere zaken
onderzoeken dan DNA Monogenetisch betekent niet dat er maar een allel is dat tot ziekte kan leiden (bijv.BRCA-1) Diagnostiek en screening zijn praktijken met verschillende doelgroepen, doelen en uitslagen. Personal genome tests lijken diagnostisch maar zijn in feite screeningen.
Toetsvraag! BRCA-1 test opnemen in de hielprik?
