Executieve Functies & Agressieve Gedragsproblemen Wat, bij Wie en Waarom?
Prof.dr. Bram Orobio de Castro Ontwikkelingspsychologie, Universiteit Utrecht
- overzicht • Wie? • Agressie & Disruptieve Gedragsstoornissen • Vele vormen & Vele oorzaken
• Waarom? • Sociale informatie verwerking
• Wat? • Bestaan EF wel? • Prestatie vs Vermogen • Cool vs Hot
• Discussie
Wie? • Gedragsstoornissen (DSM-IV) • Oppositonal Defiant Disorder • vijandig, opzettelijk ongehoorzaam
• Conduct Disorder • schenden basale rechten anderen Ernstige verstoring van functioneren sinds tenminste 12 maanden
• Belangrijke misverstanden rond begrip ‘stoornis’...
Een Sticker is geen Verklaring
CD
OCD GAS ADHD
ODD
“stoornis” in gedragsstoornis • Beschrijving van combinatie van gedragingen • Heterogeen: Verschillende combinaties volstaan • Vage criteria (norm, lft, frequentie) • BESCHRIJVING, geen VERKLARING • “opstandige gedrag wordt veroorzaakt door ODD” is tautologie • Oorzaken verschillen sterk tussen kinderen!
Co-morbiditeit
Co-morbiditeit
Hokjesdenken
Meest voorkomende ontwikkelingspaden 60 50 40 30 20 10 0 infant high
child desist
adolescence desist2
limited
adult low
Oorzaken voor gedragsproblemen • Individuele verschillen • Steeds Kwetsbaarheid X Ervaring • Transactioneel: vicieuze cirkels
De Ene Schop is de Andere Niet
IRPA (Polman e.a.): r = .03, n.s.
Reactieve agressie • Waargenomen bedreiging • In reactie op; impulsief; defensief • Woede; controleverlies • Bescherming
Proactieve agressie • Waargenomen kans op positieve uitkomst • Weloverwogen; initiërend; offensief • Geen woede • Plagen; domineren • Bereiken doelen
Sociale informatieverwerking Situatie
Waarneming
Schemata Reactie
Probleemoplossing
PROACTIEF
REACTIEF Waardering
2nd picture: non-hostile
3rd picture: sad
• Vijandige schemata • Tegendeel WEL zien • Maar niet begrijpen • Vijandige attributie • Agressie Horsley e.a., J. of Abnormal Child Psy, in press
Kempes e.a., Behavior, 2009; Van Nieuwenhuijzen e.a., JIDR, 2005, 2006, AJMR, 2009
Waarom?
Sociale Info Verwerking
Omge ving
Gedrag
EF
Oorzaken voor gedragsproblemen • Vergroten problemen met executief functioneren kwetsbaarheid bij EEN DEEL van de kinderen met gedragsproblemen? • Maken ze kinderen kwetsbaarder voor omgevingsinvloeden?
Wat? Executieve functies • Vaag gedefinieerd (‘moeras’? Sergeant) • Paar basale processen die uiteenlopend gedrag sturen? • Of bestaan zulke overkoepelende functies niet? • Traditie: herhaalde, cognitieve, niet-sociale taken. Waarom eigenlijk?
Prestatie vs Vermogen • Hoe een kind presteert op EF taak vs Hoe dit kind optimaal zou kunnen presteren • Wat meten wij? • Bij ODD/CD grote variatie gedurende taak • Motivatie? • (Oosterlaan e.a.)
“hot” cognition
Cool vs hot EF • Theorie: • ADHD cool EF • ODD/CD vooral hot EF: • aansturing van emotionele en motivationele processen • reageren op beloning en straf, winnen en verliezen, gokken, frustratie tolerantie, emotie regulatie, beslissen onder groepsdruk • Orbitofrontaal & amygdala?
Cool EF en ernst ODD/CD • (motor) inhibitie (o.a. Raaijmakers, 2011; Schoemaker, 2012) • Overlap met ADHD • Grote spreiding • Vooral bij hoge motivatie door beloning
• Niet voor werkgeheugen, flexibiliteit, volgehouden aandacht (bijv Hobson, 2011)
Hot EF en ernst ODD/CD • Prestaties slechter onder frustratie • Motor inhibitie met reward • Grotere variatie tijdens taak
• Risicovolle beslissingen (Iowa Gambling) • Doorgaan ondanks negatieve consequenties • Zelfs na controle voor ADHD symptomen (Hobson, 2011)
Hot EF en Re/Pro? • Reactief: – Prestaties slechter onder frustratie – Doorgaan ondanks negatieve consequenties
• Proactief: – Risicovolle beslissingen (Iowa Gambling) – Motor inhibitie met reward
Hotter than hot EF? • Zelf regulatie / effortful control • Emotie regulatie • Reactief: Omgaan met boosheid en frustratie • Proactief: Empathie & beloning zoeken
• (Hubbard; Fox; Kochanska; …)
?!
Individuele verschillen Persoonsknmerken -
Intelligentie Aandacht Inhibitie Werkgeheugen Temperament
Situatie
Sociale Info VW Gedrag
Omgevingsknmerken - Ouder(s) (harsh, inconsequent, …) - Leeftijdgenoten (rejective, pro-violence, …) - Wijdere omgeving (anonymous, violent, …)
ventie?
Voorkomen & behandelen Child factors - Intelligence - Attention / Inhibition - Temperament
Interventie?
Interventie?
Specific social informationprocessing pattern Probleemgedrag
Environmental factors - Parent(s) (harsh, inconsequent, …) - Peers (rejective, pro-violence, …) - Broader environment (anonymous, violent)
Interventie • • • •
Met ouders, en v.a. 7 jr CBT CBT tot nu toe redelijk Maar eigenlijk nog heel primitief… Werkt EF training? We weten het nog niet goed Toekomst • Behandeling op basis van individuele profielen EF en SIV • Binnen aanpak sociale groep (klas, thuis)
Discussie • Bij wie welke problemen onduidelijk. -> individuele puzzels • Samenhang met SIV • Ontwikkeling: Rijping? • Rol in behandeling? • Als target • En/of als mediator? • Bijv SR, Woltering, 2011
Conclusies • Wisselwerking kwetsbaarheden kind en omgeving • Problemen met HOT EF maken DEEL kinderen kwetsbaar • Minder sociaal leren door ongevoeligheid beloning en straf • Meer risicovolle beslissingen • Meer invloed frustratie en negatieve emoties op sociale cognitie en gedrag
• Let wel: kleine effecten, veel meer variantie door andere (omgevings) oorzaken: Het gaat om combinatie van factoren
