Inhoudsopgave Inleiding
9
1 Voorwoord 2 Doel 3 Doelgroep 4 Opleidingsniveau 5 Wat staat er in dit handboek? 6 Wat is het niet? 7 Leeswijzer 8 "Een praktisch handboek; waarom dan ook nog theorie?" 9 Waarom dit handboek? 9.1 GIS in het onderwijs 10 Onafhankelijk 11 Licentie 12 Illustraties 13 Vragen, opmerkingen en feedback 14 Referenties 15 Versie / Status van dit handboek
11 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 19
DEEL A: THEORIE A: Theorie, algemeen 1 De rol van een GIS-specialist 1.1 De informatie 'vandaag de dag' 1.2 De GIS-specialist 'van vandaag' 2 Kaarten maken: alle stappen op een rij 3 De kracht van de kaart richting de kaartlezer 4 De kracht van het combineren van gegevens 5 De kracht van een kaart bij grote gebeurtenissen 6 De kracht en de kunst van de (juiste) visualisatiekeuze 7Over het gevaar van de kaart 7 Wat heb ik nodig in de praktijk? 8 Wat kan wel, wat kan niet met GIS? 9 Kaarten vergeleken met foto's 10 Waarom de theorie hierna ruimschoots aan bod komt 11 Referenties
A: Inleiding GIS
23 23 25 27 28 30 32 32 34 36 37 39 39 40
41
1 Wat is GIS? 2 Wat kan met een GIS? 3 Wat is een GIS-model? 4 Wat is geo-informatie? 5 Objectsoorten en opslag van geo-informatie 6 CAD-data en GIS-data 7 Objectgeoriënteerd 8 Het bijzondere van GIS-data: de attributen 9 Gebruik maken van attributen: over queries of 'zoekvragen' 10 Eigenschappen van geo-informatie Handboek Geo-visualisatie
21
Inhoudsopgave
43 45 51 53 53 57 59 61 63 65
i
11 Toepassingscontext 12 Digitalisering (facultatief) 13 Referenties
71 72 78
A: Vervolg GIS
79
1 GIS-analyses / GIS-bewerkingen 2 GIS-analyses, de 'do's and dont's' 2.1 De wet van het kleine getal 2.2 Arbitrair gekozen of bestuurlijke gebiedsindelingen 2.3 Te grof gekozen aggregatieniveaus en rasters met te grote cellen 2.4 Het verhogen van de nauwkeurigheid (facultatief) 3 Coördinaten creëren met een GIS indien er geen coördinaten zijn 3.1 Geocoderen 3.2 Lineair refereren 3.3 Reverse geocoding 4 Topologie 5 Ruimtelijke statistiek / interpolatietechnieken 6 De geschiedenis van GIS en een blik in de toekomst 7 Informatiesystemen (facultatief) 8 Herkomst van geo-informatie (facultatief) 8.1 Geo-informatie binnen onderzoeksprojecten (facultatief) 8.2 Geo-informatie binnen bedrijven (facultatief) 9 Gebruik van geo-informatie 9.1 Gebruik van geo-informatie van belangenverenigingen en 'open geo-informatie' 10 Ruimtelijke gegevensmodellering (facultatief) 11 Cases (facultatief) 11.1 Case 1: De erosiegevoeligheidskaart; GIS als voorspeller 11.2 Case 2: Risicokaarten; over de meerwaarde van GIS als combinatietool van data 12 Referenties
A: Inleiding Cartografie
Inhoudsopgave
104 107 107 112 114
115
1 Cartografie 2 Kaart 2.1 Definities van 'kaart' 2.2 Het doel van een kaart 2.3 Analoge en digitale kaarten 2.4 Topografische en thematische kaarten 2.5 Schematische kaarten 2.6 Dimensies 2.7 Schaal 2.7.1 De termen 'kleinschalig' en 'grootschalig' 2.7.2 De impliciete betekenis van het begrip schaal: nauwkeurigheid (facultatief) 3 Thematische kaarten 3.1 Stippenkaart 3.2 Figuratieve kaart 3.3 Choropleet 3.4 Chorochromatische kaart 3.5 Isolijnenkaart 3.6 Ruimtelijk model / 3D-visualisaties 3.7 Kartogram 3.8 Anamorfose 3.9 Bewegingskaart ii
81 83 83 84 86 87 88 88 89 92 93 96 97 98 98 99 99 102 102
117 118 118 119 121 122 124 125 127 127 128 129 129 130 131 132 133 133 135 136 137
Handboek Geo-visualisatie
3.10 De samengestelde kaart 3.11 Virtual Reality als cartografische toepassing 4 De 'mental map' 5 Referenties
A: Vervolg Cartografie 1 Coördinatensystemen en kaartprojecties 1.1 Geografisch coördinatensysteem (facultatief) 1.2 Kaartprojecties (facultatief) 1.3 Eigenschappen van kaartprojecties (facultatief) 1.4 Veel gebruikte projectiesoorten 1.5 Geprojecteerde coördinatensystemen en het RD-stelsel 2 Voorbeelden kaartprojecties (facultatief) 2.1 Wereld 2.2 Verenigde Staten 2.3 Poolgebied 2.4 Europa 3 Coördinaten creëren met een GIS indien er geen coördinaten zijn 4 Over GIS-afstandsberekeningen en projecties 5 Referenties
A: Communicatie
138 139 140 142
143 144 147 148 151 155 156 159 159 161 163 165 171 171 172
173
1 Vooraf 2 Communicatietheorie 3 Visualisatie en geo-visualisatie 4 Het communicatieproces bij visualisatie 5 Doelgroep 6 Doel 7 Cartografie en de afdeling communicatie 8 Referenties 9 Literatuur
175 175 178 181 182 185 186 187 187
Bronvermelding / licenties illustraties DEEL A
189
DEEL B: GEO-VISUALISATIE
195
B: Geo-visualisatie, algemeen
197
1 Vooraf 2 Geo-informatie geschikt maken voor visualisatie 3 Generaliseren 4 Joinen (of: hoe zet ik willekeurige informatie met één actie op een kaart) 5 Het kiezen van de visualisatiemogelijkheden bij kwantitatieve gegevens 6 Goede geo-visualisatie 6.1 De twee kerntaken van een kaart 6.2 'Lees-kaarten' en 'kaarten om te zien' 7 Het maximum aantal te gebruiken klassen 8 De functie van kleur bij thematische kaarten 9 De noodzaak van het normaliseren, juiste objectkeuze en aggregatieniveau's Handboek Geo-visualisatie
Inhoudsopgave
199 199 201 205 207 216 216 217 219 220 220
iii
10 Het verschil tussen objecten en verschijnselen 11 Individuele objecten of geaggregeerde objecten 12 Het weergeven van geaggregeerde gegevens 13 Het juiste verschijnsel karteren 14 Referenties
B: Classificatie
227 230 231 234 236
237
1 Inleiding 2 Meetschalen 3 Kleurenschema's 4 De visuele indruk van een kleurenschema 5 Samengestelde kaarten en gecombineerde legenda's 6 Het classificeren 7 Klassegrenzen bepalen 8 Het aantal klassen 9 Lessen uit het classificeren 10 Proportionele symbolen / Legenda's bij figuratieve kaarten 11 Referenties
B: Symbologie
238 239 242 245 248 251 252 255 257 259 261
263
1 Inleiding 2 Symbologie 2.1 Puntsymbolen 2.2 Lijnsymbolen 2.3 Vlaksymbolen 3 Kleuren 3.1 Het HSV-systeem 3.2 Het RGB-systeem 3.3 Het CYMK-systeem 3.4 Webveilige kleuren 3.5 Kleurgebruik en kleurassociaties 4 Kleurcontrast 5 Onbedoelde overlap van symbolen / symboolvolgorde 6 Kaartverbeteringen door symbologiewijzigingen 7 Referenties 8 Literatuur
265 266 271 275 280 282 282 284 284 286 287 292 293 295 297 297
Bronvermelding / licenties illustraties DEEL B
298
DEEL C: Kaartopmaak
301
C: Kaartopmaak, algemeen
303
1 Vooraf / over de subjectiviteit van de cartografie 2 Kaartonderdelen 2.1 Titel 2.2 Overzichtskaarten, detailkaarten en 'locatormaps' 2.3 Concessies 2.4 Informatie-lagen 3 Lege ruimten op de kaart zelf / wel of niet maximaal inzoomen
iv
Inhoudsopgave
305 306 307 309 311 311 314
Handboek Geo-visualisatie
4 Visuele hiërarchie 5 De relatie tussen kaartformaat en detail 6 Wanneer voegt een kaart iets toe? 7 Referenties
C: Labels
317 321 324 326
327
1 Inleiding 2 Lettertype / font 3 Plaatsing van labels 4 Kleuren van labels 5 Labels plaatsen in de praktijk 6 Halo's rondom labels
329 330 333 336 336 337
C: Oplevering van de Kaart 1 Inleiding 2 Het evalueren van kaarten 2.1 Wie kan evalueren? 2.2 Wat kan geëvalueerd worden? 3 Bewust afwijken van cartografische richtlijnen en conventies 4 De oplevering / het uitgeven van de kaart 5 Resolutie 6 Formaattypes 7 Anti-aliasing 8 Dithering 9 Moiré-effect 10 Het on-line opleveren van de kaart via GIS-viewers 11 Het opleveren van alleen geo-informatie (bijvoorbeeld locaties) 12 Literatuur
341 343 343 344 344 347 349 351 353 357 358 359 360 362 362
Overige modules: z.o.z.
Handboek Geo-visualisatie
Inhoudsopgave
v
Vragen en Opdrachten
363
Antwoorden
387
Woordenlijst
403
Overige informatie en Links
407
1 GIS-pakketten 2 Geo-informatie 3 Tools 4 Voorbeelden (thematische) kaarten en GIS op internet 5 Overige sites / instanties / databronnen van omgevingsinformatie 6 Leuk om gezien te hebben 7 Weblogs over kaarten / cartografie 8 Opleidingen 9 Vakbladen 10 Literatuur 11 Citaten
Bronvermelding / licenties illustraties DEEL C en overige modules
vi
Inhoudsopgave
407 408 409 410 411 413 414 414 415 416 417
420
Handboek Geo-visualisatie
