De prijsvraag 4 Juryrapport 6

PARKEERGARAGE WOLVENHOEK

RESULTATEN ideeenPRIJSVRAAG 2015

inhoudsopgave

Algemeen Voorwoord/De prijsvraag 4 Juryrapport 6

ONTWIKKELEN VOOR DE VOLGENDE GENERATIES

Investeren is vooruitdenken, voortdurend in beweging

essentieel. Deze visie bleef niet onopgemerkt en

zijn in een maatschappij die continu verandert.

werd in 2014 bekroond met het winnen van de

Om hierin daadwerkelijk een bijdrage te kunnen

FHG vastgoedprijs voor de Markies in Den Haag.

leveren, (her)ontwikkelt Movement Investments binnenstedelijke projecten en natuurgebieden voor

Voortdurend nieuwe kansen benutten en zo blijven

nu en toekomstige generaties.

ontwikkelen is waar Movement Investments in gelooft. Een mooi voorbeeld hiervan is de investering in de

Movement Investments heeft een duidelijke visie als het

ontwikkeling van natuurbegraafplaatsen. Steeds meer

gaat om de binnenstedelijke projecten; een gebouw

mensen hebben de wens om in de schoonheid van

moet de gebruikers raken en verbinden, zodat zij het

de natuur hun laatste rustplaats te vinden. Om in

toekomst geven, duurzaam maken en doorgeven aan

deze behoefte te voorzien en hierdoor nieuwe

de volgende generaties. Flexibiliteit, diversiteit en

natuur te ontwikkelen en te borgen, levert Movement

kwaliteit zijn hierbij de sleutelwoorden voor succes.

Investments ook op deze manier een bijdrage aan de

Om duurzaam te kunnen bouwen is multifunctionaliteit

toekomst van de huidige en toekomstige generaties.

Winnaars Eerste prijs Tweede prijs Eervolle vermelding I Eervolle vermelding II

8 10 12 14

Overige inzendingen Kroonzicht 26 Wolvenbosch 28 Het dak der lusten 30 Pluk & geniet 32 Op zoek naar de wolf van de wolvenhoek 34 Tuin der lusten I 36 Sint jan aan de dieze 38 Het groene reisbureau 40 De groene wolvenhof 42 De bossche kamers 44 Park & freeload 46 Tuin der lusten II 48 Tuinieren op beton 50 Wij gaan uit ons dak! 52 Urban nature 54 Plek op ‘t dek 56 De groene wolk 58 Het broeinest 60 Tuin der luchten 62 Welcome to the jungle! 64 GOUD 66 ‘t Koele eiland 68 Het zuiderzicht 70 De diverse groene stad 72 Park(eer) de Wolvenhoek 74 De Wolvenhoek: meer dan parkeren 76 De watermaker 78 Fitte eiland 80 Met moet de boom buigen als die jong is 82 De stadswaterval 84 De proeftuin in vorm en functie 86 Sunny side of the roof 88

Movement B.V. Koningsweg 2 Postbus 29 5201 AA ’s-Hertogenbosch T +31(0)73 - 681 81 81 E [email protected] I movementinvestments.nl

3 advertentie

algemeen

algemeen

voorwoord Als eerste wil ik de deelnemers hartelijk danken voor hun inzet. Binnen het jaarprogramma van het BAI neemt de prijsvraag een prominente plek in, die alleen tot stand kan komen door de inzet van de deelnemers. In samenwerking met de gemeente ’s Hertogenbosch en anderen richten we met de prijsvraag de aandacht op een actuele opgave in de stad. Het streven is daarbij om de ontwerp- en denkkracht die elk jaar weer door de deelnemers wordt aangedragen ook daadwerkelijk om te zetten in een concrete ingreep in de stad. Tijdens ons twintigjarig bestaan, dat het BAI dit jaar viert, is die ambitie des te sterker. Natuurlijk kijken we in dit jubileumjaar terug op wat er in de afgelopen twintig jaar in de stad is gebeurd.

Tegelijkertijd is een jubileum bij uitstek ook een moment om vooruit te kijken. De opgave voor de prijsvraag van dit jaar is daar een goed voorbeeld van. Het daagt de deelnemers uit om de Wolvenhoek garage, volgens sommigen de lelijkste plek in de stad, een positieve rol te laten spelen in het toekomstvaster maken van de stad. De jury is ook dit jaar kritisch geweest in haar beoordeling en stelt daarmee

4

de opgave ook bij een ‘kleine’ opgave ambitie en sterk ontwerp centraal. Dat past ook bij de ambitie van de opgave. Die is meer dan het ontwerpen van een gezellige plek. De opgave is groter: hoe kan een ingreep op deze plek een rol spelen, in de manier waarop de bestaande stad zich kan aanpassen aan de klimaatopgave waar ook Den Bosch voor staat? De opgave is daarmee ook dit jaar een reflectie van de opgaven die volgen uit hoe de stad zich door de jaren heen ontwikkeld en welke ‘grote thema’s’ daarbij richtinggevend zijn. De klimaatopgave zal misschien wel bij uitstek de richtinggevende kracht worden achter toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen, meer nog dan de afgelopen twintig jaar. Niet toevallig heeft het BAI eerder dit jaar al uitgebreid stilgestaan bij de regionale wateropgave, een gevolg van de bredere klimaatopgave, en hoe deze nu en in de toekomst de stad zal vormen. Nieuwe opgaven vragen om nieuwe en uitdagende antwoorden van ontwerpers. De prijsvraag laat die ook dit jaar weer zien.

Xander Vermeulen Windsant, Voorzitter BAI

Tijdens de verkiezingstijd in november 2014 was het al een prominent onderwerp: Duurzaamheid, milieu en groen. Om de leefbaarheid te verbeteren en in te spelen op klimatologische veranderingen, deed één van de politieke partijen een opvallend voorstel: Meer groen op de daken van de binnenstad.

Deze ingreep op een bijna verborgen plek (het dak) in deze historische stad, kan een groots effect hebben op de omgeving. In deze ontwerpopgave staat oog hebben voor de verbinding van het gebouw in de context van zijn omgeving centraal.

De oude binnenstad van ’s-Hertogenbosch heeft weinig ruimte voor groen: op de stadswalzone, de bomen op de Parade en parken na, is het centrum vooral versteend. Hier vormt de opvang van water en het omgaan met het ‘hitte-eiland’ effect een nieuwe uitdaging. De gemeente zou hierin een voortrekkersrol kunnen spelen, waarbij haar panden als eerste voorzien worden van groene gevels en daken. Parkeergarage de Wolvenhoek, midden in het centrum van de stad, is hier een voorbeeld van. Reeds voorzien van een deels groene gevel, zou nu het dak aangepakt kunnen worden. De aanpak van het dak van parkeergarage ‘De Wolvenhoek’ is door het Bosch Architectuur Initiatief uitgekozen voor de jaarlijkse ideeënprijsvraag 2015. We zoeken naar creatieve, duurzame en haalbare initiatieven met een functioneel programma, die zowel beantwoorden aan het idee van meer groen in de stad als aan de mogelijkheid tot meer groene verblijfsplekken in de stad.

5

JURYRAPPORT HET PROCES

de Prijsvraag

Kopje

Voor de ideeënprijsvraag 2015 van het BAI meldden zich 52 kandidaten aan. Een verheugend aantal gezien de prijsvraag van 2014, waaraan 29 architecten en anderen deelnamen. Maar de vreugde werd bij het inleveren van de maquettes snel de kop ingedrukt.

ideeën ontsproten aan hun breinen, gingen de juryleden aan de slag.

Van de 52 kandidaten leverden uiteindelijk slechts 35 een maquette in, en een kandidaat alleen beeldmateriaal presenteerde. Niet eerder haakten zoveel mensen af. Bijzonder was dat ook groep 7 van basisschool Het Bossche Broek een maquette had gemaakt. De jury bestond uit: Peter Lubbers, eigenaar van Buro Lubbers Landschapsarchitectuur & Stedenbouw uit Vught, Wim Boers, CEO van Kadans Vastgoed uit Haaren, Ronald Schleurholts, partner van architectenbureau cepezed uit Delft en namens de gemeente ’s-Hertogenbosch, Ruben Blok, ontwerper openbare ruimte. Lubbers was de voorzitter.

de jury

1 1) 2) 3) 4)

6

2

3

Peter Lubbers: Buro Lubbers › www.burolubbers.nl Wim Boers: Kadans › w w w.kadansvas t goed.n l Ronald Schleurholts: Cepezed › w w w.ce pezed.n l Ruben Blok: Gemeente ‘s-Hertogenbosch › w w w.s-h e r toge n bosch.n l

4

De juryleden wisten bij aanvang al zo’n beetje welke richting hun keuzes zouden gaan, omdat ze beschikten over beschrijvingen van alle inzendingen. Voordat zij de 35 maquettes aan hun kritische blik onderwierpen, vond er eerst een levendige discussie over de voorwaarden plaats. Conclusie was dat het ontwerp werkelijk iets aan de stad moet toevoegen en niet zomaar een groene plek op een dak moest zijn. En dat mensen van buiten af getriggerd moesten worden door het ontwerp. De stad heeft al genoeg ontmoetingsplekken, waarom zou men naar het parkeerdak van een garage gaan, was de teneur. Na een rondgang over het parkeerdak, waarbij allerlei spectaculaire

Ze hadden een kritische noot voor de gemeente, omdat die slechts tien parkeerplekken wilde onttrekken voor uitvoering van het ontwerp. De ervaring is dat het bovendek van de garage, dat zo’n 60 parkeerplekken omvat, nauwelijks wordt gebruikt. De jury had overigens liever gezien dat er tien parkeerplekken beneden in de garage aan de straatkant beschikbaar waren gesteld om de sombere Waterstraat wat meer kleur te geven. Er was over het algemeen veel lof voor de ingeleverde maquettes, hoewel er soms slordig met details is omgesprongen. De algemene indruk van de jury was, dat deze aflevering van de prijsvraag weinig spectaculaire inzendingen heeft opgeleverd. Veel inzendingen betroffen een moestuin op het dak met horecagelegenheid en sommige waren niet meer dan ‘frutsels’ aan het gebouw. Vooral tuinen op het dak zijn technisch moeilijk uitvoerbaar vanwege de wateraanvoer en –afvoer en het gewicht van de benodigde hoeveelheid grond voor een boom van enig formaat. De jury toonde zich het meest gecharmeerd door de ontwerpen die de schaal van de parkeergarage weten te pakken.

BEOORDELINGEN Uiteindelijk selecteerde de jury vijf ontwerpen, waarvan Wolvenweide en Het Groene Parkeerpaleis overbleven voor de eerste en tweede prijs van 2000 euro, waarbij de nummer één afhankelijk van het idee en kosten/ baten- verder mag gaan met de uitwerking van het ontwerp.

7

2000 EURO WH 14

WOLVEN WEIDE

concept

1E PRIJS

Parkeergarage Wolvenhoek biedt 471 parkeerplaatsen. En wie de moeite van 12 bochten neemt, krijgt bovendien een panorama over de stad kado. Door het toevoegen van een nieuw dak, voorzien van een grasveld, wordt dit uitzicht verhevigd, en ontstaat een verrassend recreatieterrein, op 16 meter boven de nauwe straatjes van de binnenstad: Wolvenweide. De Wolvenweide accumuleert water en warmte, filtert de stadslucht en absorbeert CO2. Maar bovenal is dit de nieuwe place-to-be. Hier kan je met mooi weer flaneren, joggen, kamperen of gewoon zonnen met een glas wijn en goed gezelschap. In de winter kan je er sneeuwpoppen bouwen, of een baantje schaatsen. Via een nieuwe entree aan de Waterstraat in de bestaande schacht, zoef je zo in de lift naar boven.

Door het toevoegen van een nieuw dak, voorzien van een grasveld, wordt dit uitzicht verhevigd 8

9

DE JURY OVER: WH 14

WOLVEN WEIDE

beoordeling van de jury

1E PRIJS

De winnaar is Wolvenweide met een dak van echt gras van 30 bij 60 meter en een horecagelegenheid met een gouden buitenkant. Het ontwerp kost vrijwel geen enkele parkeerplaats, omdat het heel het parkeerdek voorziet van een extra dak. Door de overstek wordt de lelijke liftkoker gecamoufleerd, hetgeen de jury een sterk punt vindt.

Door de overstek wordt de lelijke liftkoker gecamoufleerd, hetgeen de jury een sterk punt vindt. team

Arjan van Ruyven, Michiel van Pelt

Het dak is relatief goedkoop in aanleg en onderhoud en goed om de stadswarmte te temperen. Het dak is multifunctioneel: er kunnen diners worden gehouden met zicht op de Sint Jan, er zijn zelfs mogelijkheden voor een stadscamping, iets dat Den Bosch ontbeert. Een geweldig idee volgens de jury. Het totaalconcept klopt. De voorgestelde realisering van schaatsbaan in de winter lijkt de jury over de top.

organisatie

MMX-architecten

10

plaats

Amsterdam

11

2000 EURO WH 02

HET GROENE PARKEERPALEIS

concept

2E PRIJS

De parkeergarage Wolvenhoek heeft een anonieme, maar functionele rol midden in het centrum van Den Bosch. Met zijn bescheiden schaal en hoogte is het een vrij onopvallend gebouw. Door het introduceren van een kroon krijgt het gebouw ineens een heel ander karakter. Het doet wellicht denken aan een Renaissance paleis. De kroon bestaat uit een gewelfde constructie, die na verloop van tijd wordt bedekt door begroeiing. Hierdoor ontstaat een groene oase in de stad, groen van binnen én van buiten. Maar de kroon genereert meer dan een oase of dakpark alleen. Er ontstaat een grote multifunctionele ruimte, een stadskamer, een dynamische ontmoetingsplek midden in de stad; “Het Groene Parkeerpaleis”. De nieuwe kroon biedt ruimte aan allerlei soorten evenementen, zoals koningsdag, oud en nieuw of carnaval.

Door het introduceren van een kroon krijgt het gebouw ineens een heel ander karakter. 12

Maar het parkeerpaleis kan ook fungeren als drive-in open-air bioscoop, catwalk voor modeshows, tentoonstellingszaal, markt, speeldag voor kinderen, noem maar op. Eén groene kroon, oneindige mogelijkheden!

13

DE JURY OVER: WH 02

HET GROENE PARKEERPALEIS

Het idee van een kroon op de garage is mooi, de vergroende koepel doet mee aan het daklandschap van de stad.

beoordeling van de jury

2E PRIJS

Juist vanwege het groene karakter, gecombineerd met de functionaliteit en de exploitatie prefereert de jury Wolvenweide boven Het Groene Parkeerpaleis, een inzending van een Zweeds architectenbureau. Het idee van een kroon op de garage is mooi, de vergroende koepel doet mee aan het daklandschap van de stad. Een bijzonder idee, maar het parkeren onder de koepel blijft toegestaan. De plek is wel goed bruikbaar bij evenementen als de Boulevard en Jazz in Duketown.

team

Louise Jalilian, Koen Kragting organisatie

Urban Couture Arkitekter

14

plaats

Stockholm, Zweden

15

500 EURO WH 15

BOVEN BOSCH

concept

EERVOLLE VERMELDING 1

Met uitzicht op de belangrijke landmarks in de omgeving, groeit het Bovenbosch uit bovenop de Wolvenhoek en vormt de desolate parking om tot groene hotspot, gelinkt aan het culturele en sociale weefsel van ’s-Hertogenbosch. Op het dak wordt een nieuw volume geplaatst, dat een café herbergt met 3 zones: een kamer met panoramisch zicht, een overdekt en een omsloten groen dakterras. Het nieuwe volume volgt de split-level opbouw van de parkeergarage en is opgebouwd uit een vakwerk in houten balken. In totaal worden 9 parkeerplaatsen ingenomen. Het nieuwe paviljoen vormt een tegengewicht voor het kantoorgedeelte. Zo kan het bovenste parkeerdek, gelegen tussen Wolvenhoek en Bovenbosch, tijdelijk omgevormd worden tot plek voor culturele evenementen. De link met de Dieze wordt verzekerd door een nieuwe trap, die de lijn van het bestaande gebouw volgt en rechtstreeks toegang geeft tot het overkragende paviljoen.

Op het dak wordt een nieuw volume geplaatst, dat een cafE herbergt met 3 zones 16

17

DE JURY OVER: WH 15

BOVEN BOSCH

beoordeling van de jury

EERVOLLE VERMELDING 1

De eerste eervolle vermelding, goed voor een prijs van 500 euro, is er voor BovenBosch. Het ontwerp van BovenBosch mist net de scherpte op details. Het had een winnend concept kunnen zijn. De trap die aan de achterkant van de garage, langs de Dieze, naar boven voert, is een vondst. Daardoor maakt het dak verbinding met zijn omgeving.

De trap die aan de achterkant van de garage, langs de Dieze, naar boven voert, is een vondst.

Het gebouwtje bovenop het dak volgt teveel de contouren van de garage, had wat autonomer mogen zijn. Bovendien wordt het zicht op de Sint Jan deels ontnomen door de bestaande liftkoker.

team

Jan de Bie, Raouf Faltakh plaats

Antwerpen, België

18

19

500 EURO WH 27

IT MOERASTORENTJE

concept

EERVOLLE VERMELDING 2

‘t Moerastorentje vertelt het verhaal van de duurzame omgang met hemelwater in het stedelijk gebied, het 17e eeuws beleg van ‘s-Hertogenbosch en biedt een uniek uitzichtpunt over het Bossche stadslandschap. Het hoogste punt van de Wolvenhoek, gelegen aan de Waterstraat, wordt toegankelijk gemaakt. De hieraan grenzende, nog niet vergroende gevel, wordt bekleed met een paneel die het Beleg van ‘s-Hertogenbosch toont en tevens het hemelwater naar de Dieze leid. Daarnaast kan het water door een uniek speelelement door de bezoeker zelf in beweging worden gezet. Hierdoor ontstaat een unieke, mentale én fysieke verbinding tussen stad en dak.

Het hoogste punt van de Wolvenhoek, gelegen aan de Waterstraat, wordt toegankelijk gemaakt. 20

21

DE JURY OVER: WH 27

IT MOERASTORENTJE

beoordeling van de jury

EERVOLLE VERMELDING 2

De tweede eervolle vermelding, eveneens goed voor een prijs van 500 euro, is voor BovenBosch. ’t Moerastorentje hoort niet tot de vijf kanshebbers op de hoogste titel, maar is een eervolle vermelding waard vanwege het poëtische ontwerp.

De lieflijkheid van de Binnendieze en de knots van een gebouw zijn hier bij elkaar gebracht. team

Stein van Brunschot, Vincent Janssen

Het ontwerp doet nauwelijks iets met het parkeerdek en zorgt zeker niet voor vergroening van de stad, doch legt een verbinding tussen de historie van ’s-Hertogenbosch en het water. Water speelt een belangrijke rol in de stad. Het is grappig en ongelooflijk mooi verbeeld. En ook niet onbelangrijk, een hele lelijke gevel wordt weggewerkt, zeer welkom in deze sombere straat. De lieflijkheid van de Binnendieze en de knots van een gebouw zijn hier bij elkaar gebracht.

organisatie

Ontwerplandschap/ Omgevingsbeleving

22

plaats

Lennisheuvel/Boxtel

23

www.giesberswijchen.nl

OVERIGE INZENDINGEN

Bouwen en ontwikkelen: het begint met je inleven. Want alleen door ons intensief te verdiepen in wat er achter uw vraag schuilgaat, komen we op oplossingen die in de praktijk ook echt het gedroomde antwoord blijken te zijn. Omdat ze niet alleen rekening houden met uw budget en planning, maar vooral ook met uw behoefte voor nu én later. Kijk voor onze portfolio op www.giesberswijchen.nl. Of bel 024 6492811 voor een goed gesprek tussen vier oren.

ontwikkelen en bouwen

Adv.Giesbers_Wat is uw vraag_148x210.indd 1

advertentie

26-06-14 12:59

KROONZICHT

concept

WH 01

Diverse routes en stadswandelingen gaan langs de Wolvenhoek, waarbij de parkeergarage niet betrokken wordt in het beeld van de stad. Kroonzicht is een idee om op doeltreffende wijze de Wolvenhoek in deze routes te betrekken. Vanaf een in planten en bloemen gehulde brug, wordt een weids uitzicht over de stad geboden. Naast de brug worden ook bestaande balustrades in ‘groen’ gehuld. concept

Groene kroon zorgt voor aansluiting van Wolvenhoek in verhaal en beeld van de stad. team

Rick Abelen plaats

Rosmalen beoordeling van de jury

Ontwerp is nauwelijks opvallend vanaf de straat ondanks de overstek. Misschien leuk om een keer doorheen te lopen, maar niet goed als blijvende pleisterplek voor de binnenstadbewoner of bezoekers aan de stad.

26

De vorm van de brug spitst zich letterlijk toe op belangrijke gebouwen, bijvoorbeeld de SintJanskathedraal en het stadhuis. Doordat de brug ongeveer drie meter boven het parkeerdek wordt gesitueerd, is het verlies van parkeerplaatsen gering. De brug heeft naast uitzichtfunctie/looproute tevens een verblijfsfunctie, er is mogelijkheid tot bereiding van eenvoudige gerechten in de multifunctionele ruimte onder de brug. Hierdoor kan een aannemelijk terugverdienmodel voor investeringen ontstaan. Kroonzicht draagt zowel op het dak, als in de straten bij aan het stadsbeeld en vormt letterlijk de groene kroon op de Wolvenhoek.

27

WOLVEN BOSCH

concept

WH 03

De buitenruimte op het dak van de Wolvenhoek, op ooghoogte met de daken van de binnenstad, biedt een fantastische blik op het centrum van den Bosch. Tussen de daken door is veel groen te zien: bomen doorbreken regelmatig het daklandschap.

concept

Het Wolvenbosch omraamt dit uitzicht door boomstammen op het bovenste parkeerdek te plaatsen. team

Derk Thijs organisatie

Thijs Architecture

Om de relatie tot het bestaande groen te sterken, wordt er een uitzichtpunt gerealiseerd. Dit uitzichtpunt biedt enerzijds een panoramablik over het groen van den Bosch, anderzijds sluit het aan bij de landmark-functie van de andere torens in de stad: het maakt het Wolvenbosch zichtbaar vanaf straatniveau. Weg van de hectiek van de straat, maar toch goed bereikbaar met de auto of te voet, biedt de bar in het Wolvenbosch een grote verblijfskwaliteit – een moment van rust op een fantastisch zonneterras.

beoordeling van de jury

Het parkeerdak blijft teveel een parkeerdak. Het idee om oude boomstammen van ooit gerooide bomen in Den Bosch erop te planten en die ’s avonds uit te lichten is aardig, maar heeft een beetje een macabere uitstraling.

28

Het Wolvenbosch omraamt dit uitzicht door boomstammen op het bovenste parkeerdek te plaatsen. De boomstammen verlenen het dek een nieuwe intieme en groene sfeer – transformeren het parkeerdak tot oase.

plaats

Zürich, Zwitserland

29

HET DAK DER LUSTEN

concept

WH 04

Drie 6 tot 8 meter hoge objecten die geïnspireerd zijn op Jeroen Bosch, gemaakt van staal bekleedt met kleurrijke bloemen zijn de eye-catchers van het dak van de garage. Tevens wordt het dak omzoomd door pergola’s, voorzien van hedera en bloemdragende klimplanten. Zo wint het dak aan kwaliteit en wordt de garage kleurrijk bekroond.

concept

Tevens wordt het dak omzoomd door pergolaIs, voorzien van hedera en bloemdragende klimplanten. team

Peter van Kempen, Miel Wijnen beoordeling van de jury organisatie

Leuke vervreemdende vondst, de nautische vorm van park and ride. Vraag is of mensen graag in een bootje boven de stad gehesen willen worden. Heeft meer weg van een kermisattractie. De stalen constructie lijkt tegen de muur geplakt en is gedateerd. Wel waardering voor het kleurrijk behangen van de garage met hedera en bloemdragende klimplanten.

30

Lichtarchitect / Wijnen Architectuur

plaats

Den Bosch

Er komt een nieuwe ontsluiting naar het dak zodat niet alleen gebruik hoeft te worden gemaakt van de naargeestige route door de parkeergarage. Ter plaatse van de Waterstraat worden de bootjes die tocht over de Binnendieze maken in een tuigconstructie gevaren en opgetild naar het dak van de parkeergarage. Zo ontvouwt zich langzaam het uitzicht over de stad en kan de bezoeker, die inmiddels allang niet meer weet waar hij zich met het bootje bevindt, zich weer oriënteren. Vanaf het dak kan ook worden opgestapt voor de vaartocht, een nautische variant van park en ride.

31

PLUK EN GENIET

concept

WH 05

Tomaatjes in plaats van popcorn, vruchtendrank op een zomers dakfeest en het zien groeien van kruiden voor de thee.

concept

Op het dak bevinden zich zestien boomkassen waar allerlei verschillende etenswaardigheden in groeien. team

Daniël Jonathan van Markus Plaats

Nieuwegein beoordeling van de jury

Knappe visualisatie, een bijzonder idee. Alleen is de vraag of je het op deze plek moet doen. Er is twijfel of mensen groenten en fruit gaan halen op een plek die geassocieerd wordt met auto’s.

32

Het idee achter “pluk & Geniet” heeft alles te maken met het zelf plukken van groente, fruit en kruiden; dit als snack nuttigen op het flexibel transformeerbare parkeerdek “De Wolvenhoek” en genieten van verschillende belevingen. Op het dak bevinden zich zestien “boomkassen” waar allerlei verschillende ‘etenswaardigheden’ in groeien. Overdag bevinden deze tuinen zich op verdiepingshoogte, waardoor het dek als parkeerterrein blijft functioneren. Wanneer er minder auto’s aanwezig zijn, verplaatsen de tuinen zich uit de kas en transformeren het betonnen vlak in een rijkelijk gevulde ruin. Op het dek geeft de begroeide pergolaconstructie ruimte, voor een klein thee- en eethuis, terras, filmtheater en dansvloer en zorgt het overhangend lijnenspel voor een nieuw gevelbeeld van de parkeergarage. Pluk & Geniet transformeert beton in een beleving voor alle zintuigen.

33

OP ZOEK NAAR DE WOLF VAN DE WOLVENHOEK

concept

WH 06

Ooit lang lang lang geleden, kwamen er wolven de stad ‘s-Hertogenbosch binnen. Ze slopen langs de stadmuur en spraken met kinderen over hun avonturen. De grote mensen waren echter bang voor de wolven en probeerden ze uit de stad te verjagen. Zonder wildernis is het namelijk een stuk veiliger!

concept

Om de natuur terug te brengen in de stad, gaan 280.000 bijtjes de wolf helpen. team

Marlies Rijken functie

Landschapsarchitect

Toch heeft hij zich weten te verstoppen en laat zich aan bijna niemand zien. Alleen kinderen vangen nog wel eens een glimp op van zijn woeste haren, tanden en grote oren. Om grote mensen om de tuin te leiden heeft hij een doolhof gebouwd met materialen uit de stad. Kun je sporen en de wolf vinden? Om de natuur terug te brengen in de stad, gaan 280.000 bijtjes de wolf helpen. Zij bevruchten de bloemen en zorgen ervoor, met een beetje hulp van de mens, dat de stad steeds groener wordt!

beoordeling van de jury

Voor bijen een prima plek, voor mensen wat minder. Weer rijst de vraag of mensen speciaal hiervoor naar het dak van de parkeergarage komen.

34

plaats

Vught

35

TUIN DER LUSTEN I

concept

WH 07

Het ontwerp van de Tuin der Lusten is gebaseerd op het gelijknamige schilderij van Jheronimus Bosch vanwege de verbondenheid met de stad. Een drietal elementen uit het middenpaneel komen terug in de tuin, de fruitbomen, de holle boom en het water met de vogels. De entree van de tuin ligt aan de achteringang van de wolvenhoekgarage. Deze plek is zo gekozen, omdat de historische route door de Binnendieze hier langs loopt.

De tuin is een uitstekende pauzeplaats voor de rondvaart. team

Heidi Fuchs organisatie

MOAH beoordeling van de jury

De titel belooft veel, maar hinten naar het Jeroen Boschjaar is niet echt origineel te noemen.

Daarnaast kent deze plek een uitstapplaats. De tuin is een uitstekende pauzeplaats voor de rondvaart. De aanwezigheid van de tuin wordt zichtbaar door het woord tuin op de gevel. Er wordt energie verkregen middels zonnepanelen die gekoppeld zijn aan twee retourpalen. Deze retourpalen zijn gemaakt om elektrische auto’s op te laden maar ook om stroom terug te geven aan bv. huishoudelijke apparaten. De parkeerzijde krijgt kijkgaten en hangend groen een sneakpreview naar de “oase”.

De achteringang van de garage voor het betreden van de tuin is een goede keuze.

36

plaats

Eindhoven

37

SINT JAN AAN DE DIEZE WH 08

WOW! Wat een zicht. Het eerste dat opvalt bij het betreden van het parkeerdek, is het sublieme zicht op de Sint Jan. Deze inzending zet in op optimale benutting van deze kwaliteit door een groene besloten ruimte te maken, die opgetild wordt boven het parkeerdek. Een plek om met het mooiste uitzicht van de stad te dineren, vergaderen of trouwen. Of voor een tijdelijke beeldententoonstelling, besloten concert of eindpunt voor rondleidingen.

Een plek om met het mooiste uitzicht van de stad te dineren, vergaderen of trouwen. team

Thor Hendriks, Stijn Tijhuis, Roy Wouters, Ton van Beek, Pieter Delacourt beoordeling van de jury organisatie

Leek te gaan horen tot de vijf genomineerden. Mooi gepresenteerd. De groene wenteltrap naar het dak is een leuk idee. En ook de hotelkamer met zicht op de Sint Jan is een goede vondst, maar de hotelkamer hangt te laag om ook een goed zicht te hebben.

38

concept

Buro Bol, DelacourtvanBeek

plaats

Den Bosch

Het besloten groene panorama wordt verbonden met de stedelijke ruimtes en routes van ’s-Hertogenbosch. Middels een nieuwe groene wenteltrap krijgt het panorama een directe relatie met het straatniveau en de Binnendieze. ’s-Hertogenbosch kent een tekort aan hoogwaardige vergaderruimte, hotelkamers en parkeerplaatsen. Door deze functies te koppelen aan dit nieuwe pareltje voor de stad, ontstaat een terugverdienmodel. Als er voldoende inkomsten zijn, kan het panorama worden uitgebreid met een hotelkamer met onbetwist het mooiste uitzicht van ’s-Hertogenbosch.

39

HET GROENE REISBUREAU

concept

WH 09

Fase1: Low budget en no-nonsense Op het dak van parkeergarage Wolvenhoek ontmoet de robuuste verkeerswereld de groene wereld. Er zijn een maximaal aantal bomen in bak geplaatst. Ze weerspiegelen de omringende landschappen. Ter oriëntatie is op het wegdek een nieuwe markeringslaag aangebracht, die de ligging van de groene gebieden rondom Den Bosch aangeeft.

concept

Op het dak staan verplaatsbare ligstoelen om in weg te dromen. team

Martijn Schoots plaats

Rotterdam beoordeling van de jury

De relatie met de iconen van het Brabantse landschap, zoals Loonse- en Drunense duinen, Groene Woud, het Bossche Broek is kunstmatig. Buiten de tekst vind je die niet terug op het dak van de parkeergarage.

40

Op het dak staan verplaatsbare ligstoelen om in weg te dromen. Parkeergarage Wolvenhoek is de entree naar het buitengebied. De lift van de parkeergarage functioneert als reisbrochure van het buitengebied. Verschillende organisaties kunnen hier hun product aan de man brengen. Van Toer de Boer tot Stiltewandeling, van Nationaal-Landschap tot paardrijdexcursies. Fase2: ‘Happenings’ In een later stadium kan het dak van de parkeergarage af en toe als plein gebruikt worden voor ‘happenings’. Zoals een Boerenmarkt met streekproducten uit het Bossche buitengebied. Of als locatie voor workshops als: Maashorstbier brouwen of het maken van Groene Woud-kaas.

41

DE GROENE WOLVENHOF

concept

WH 10

De Groene Wolvenhof is een stukje groene stad van de toekomst. Een plek waar je kunt werken en de natuur met alle zintuigen beleeft. Als je groene vingers hebt, huur je een tuintje. Als je van lekker eten houdt, kun je er fantastische maaltijden maken en eten. Werken of vergaderen behoren ook tot de opties.

concept

Een plek waar je kunt werken en de natuur met alle zintuigen beleeft team

Arjan de Nooijer organisatie

dNArchitectuur beoordeling van de jury

De overhangende groene kragen zijn mooi. Het restaurant dat over De Dieze hangt is een leuk idee, maar de verhouding is zoek. Het leidt tot een enorm pand op de garage, dat weinig verbinding heeft met de rest van het dak. De presentatie is geweldig.

42

plaats

Amersfoort

Producten van de Wolvenhoek; honing, jam, groente en fruit zie je terug in Bossche delicatessenwinkels. Door dit diverse aanbod worden ondernemers betrokken bij het vergroenen van de stad, de Wolvenhoek. De Groene Wolvenhof, een stichting waarin ondernemers, tuinierders en gemeente vertegenwoordigd zijn, investeert in tuinen en paviljoens en verdient de investering terug door huurinkomsten. De tuinen liggen daar waar het gebouw inspringt (niv. 11 aan de zuidgevel); de lichtgewicht paviljoens worden als overstek aan de oostgevel geconstrueerd. Een duurdere oplossing, maar ook één waarbij de parkeercapaciteit behouden blijft en de functies een eigen sfeer krijgen.

43

DE BOSSCHE KAMERS

concept

WH 11

Parkeergarage Wolvenhoek bevindt zich in een bruisende omgeving vol creatieve instellingen waaronder het Noord-Brabants museum, muziekcentrum de Toonzaal, stedelijk museum ’s-Hertogen-bosch en Theater aan de Parade. Momenteel is er nog geen relatie tussen de creatieve instellingen en de parkeergarage. Ik wil de creativiteit uit de omgeving letterlijk naar het dak brengen. concept

Meer mensen zullen een bezoek brengen aan de parkeergarage en aan de omliggende musea. team

Wesley van Manen plaats

Rotterdam beoordeling van de jury

44

Met de link naar de culturele instellingen rondom de Wolvenhoek is niets mis, maar de verdere uitwerking is marginaal. Er blijven een aantal zitplekjes op het dak over met de hoop dat de culturele instellingen gaan meewerken aan de invulling van een programma.

Mijn project heet De Bossche kamers: groene expositiekamers waarin de bezoekers van de parkeergarage een voorproefje krijgen van al het creatiefs wat de omgeving te bieden heeft. Je kunt hierbij denken aan tijdelijke of langdurige exposities. Ik wil hiervoor de samenwerking aan gaan met de creatieve instellingen uit de omgeving. De omliggende instellingen betalen mee aan hun unieke expositie plek op het dak van de parkeergarage. Meer mensen zullen een bezoek brengen aan de parkeergarage en aan de omliggende musea. Zo krijgt de parkeergarage een relatie met zijn omgeving. En zal het een publiekstrekker worden!

45

PARK & FREELOAD

concept

WH 12

Bij een bezoek aan het dak van parkeergarage Wolvenhoek is het direct duidelijk. De lift zit er voor, voor het uitzicht. De eerste ingreep is dan ook het verlagen van het lifthuis om het uitzicht te herstellen met het vergezicht op de St. Jan. Er ontstaat zo een prachtig plein op het dak van de stad.

concept

We planten het dak van de garage vol met zonnepanelen. team

Christ-Jan van Rooij organisatie

VANRO2IJ Landscapearchitecture beoordeling van de jury

46

Sympathiek idee voor bezitters van een elektrische auto. Ze staan in de schaduw en worden en passant opgeladen. Mooi gezicht ook die met de zon mee roterende zonnepanelen. Het dak wordt er evenwel niet aantrekkelijker door, laat staan groener.

plaats

Doorwerth

De garage is het resultaat van de eerste oliecrisis. We kunnen nu spreken van een derde energiecrisis. We consumeren te veel energie. Goedkope elektriciteit heeft de toekomst. We planten het dak van de garage vol met zonnepanelen. De panelen roteren mee met de zon als bladeren aan een boom en koelen het gebouw door haar schaduw. Reflectiestrepen markeren het plein en houden het gebouw koel. Het is hier betaald parkeren maar de elektrische auto wordt hier gratis worden opgeladen. Iedere derde zondag van de maand is er een carbooth sale voor iedere Bosschenaar op dit gemakkelijk bereikbaar plein.

47

TUIN DER LUSTEN II

concept

WH 13

Om van het dak van de Wolfshoek een fijne plek te maken lieten we ons inspireren door het kunstwerk de ‘Tuin der Lusten’ van Jeroen Bosch. Onze Tuin is een plek om te ontmoeten, de stad te zien en om te genieten van de natuur. De tuin staat vol met fruitgewas, waar iedereen van mag plukken.

concept

en kok zal twee keer per jaar een maaltijd bereiden met de vis en groente uit de tuin. team

Kees Willemsen, Suzanne Timmer beoordeling van de jury functie

Weer een referentie naar de beroemdste zoon van de stad. Je krijgt de mensen misschien eenmaal het dak op, maar een permanente verblijfsplek zal het niet worden. Er zijn al genoeg ontmoetingsplekken in Den Bosch. Deze voegt, evenals de andere voorstellen tot ontmoetingsplek niets toe aan de stad.

48

Urban designer & planner

plaats

Den Bosch

Om men bewuster te maken van energie en het leven, staat er midden in ons ontwerp een kunstwerk waarbij ‘Aquaphonics’ wordt toegepast. Dit is een me-thode om vis te kweken en groente te verbouwen, waarin beiden een symbolische relatie met elkaar aangaan. Een kok zal twee keer per jaar een maaltijd bereiden met de vis en groente uit de tuin. In de tijd dat er niet geoost wordt, is het kunstwerk een bezienswaardigheid en dient het als motivatie om een kijkje te nemen bovenop de parkeergarage. Het is dus bovenal een verblijfsplek voor iedereen.

49

TUINIEREN OP BETON

concept

WH 16

Een moestuin op beton, midden op een parkeerterrein in Den Bosch? Het is mogelijk; samen met een pop-up paviljoen vormt het een nieuwe hotspot in het netwerk aan horeca-gelegenheden.

concept

Met verse producten uit eIgen moestuin weet je waar je maaltijd vandaan komt. team

Thomas Henry, Jim Pulles plaats

Eindhoven

Dit unieke paviljoen levert een belangrijke bijdrage aan de maatschappij. Met verse producten uit eigen moestuin weet je waar je maaltijd vandaan komt. Door het organiseren van workshops en lezingen worden mensen bovendien bewust gemaakt van waar hun eten vandaan komt en hoe je dit zelf kunt verbouwen, maar ook wat de bijdrage en impact is van groene daken. Een echte community garden waarin groentes worden verbouwd, maar waar ook tijd en ruimte is voor lekker eten, een akoestisch optreden tussen de kroppen sla of genieten van het uitzicht in het mini parkje.

beoordeling van de jury

50

Opnieuw een ontwerp met een moestuin gecombineerd met een eetgelegenheid. Welke buurtbewoner gaat het dak op om daar zijn groenten te kopen? Misschien een automobilist die snel iets in moet slaan. Wederom: het voegt niets toe aan de stad.

51

WIJ GAAN UIT ONS DAK!

concept

WH 17

Wij gaan uit ons dak! staat voor: Buiten Schoolse Opvang 3.0 Boven Stadse Opvang 3.0 Binnen Stadse Ondernemers 3.0 Kinderen bedenken elk jaar met geselecteerde ondernemers uit de binnenstad een nieuw concept voor het hoge dak van de Wolvenhoek. Ondernemers krijgen een bijzonder platform aangeboden, waar zij hun winkelnering kunnen promoten.

concept

Ondernemers krijgen een bijzonder platform aangeboden, waar zij hun winkelnering kunnen promoten. team

Groep 7 organisatie

Basisschool Het Bossche Broek beoordeling van de jury

Een bovenstadse opvang die dienst doet als buitenschoolse opvang. Een hartstikke leuk idee van de basisscholieren uit groep 7. Elk jaar krijgt het dak een andere invulling. Het is meer een concept dan een architectuurontwerp.

52

Succes verzekerd: de pers zal elk jaar bij de start van seizoen veel aandacht besteden aan de heropening van het dak, kinderen komen bij de ouders met spannende verhalen thuis en in de winkel kunnen bezoekers doorgestuurd worden naar het dak van de stad. Voor het eerste jaar hebben de kinderen alvast een voorzet gegeven: • Een pop up restaurant met kook workshops voor kinderen • Een verrolbare eettuin • Een bovenstadse dakcamping • Een zondagse warenmarkt • Een klim en chillplein Ondernemers adopteren en beheren BSO 3.0 en zorgen er daarmee voor dat de toekomst voor het concept gewaarborgd blijft.

plaats

Den Bosch

53

URBAN NATURE

concept

WH 18

Bij het ontwerp van de vernieuwende groene Parking, is de Wolvenhoek getransformeerd van betonnen structuur, naar een uitnodigend gebouw. Hierbij is de bestaande architectuur gerespecteerd.

concept

Eenmaal boven op het dak, wordt men verrast door een overweldigend ecosysteem. team

Randy Strik beoordeling van de jury organisatie

Maquette is heel mooi en ook het idee van het opkruipend groen, dat als het ware vreet aan het dak. Het is een relatief makkelijke invulling.

Studio SBA

Een plek voor eten en drinken mag er wel bij. Grootste bezwaar is, dat de verhoging verhard is. Die opbouw had ook weggelaten kunnen worden of met natuurlijk materiaal opgebouwd.

54

Groene tentakels van de natuur hebben in de loop der jaren grip gekregen op deze betonnen kolos. Deze tentakels wurmen zich door, op en over de bestaande structuur en eindigen op het dak van de garage waar deze verder uitgroeit tot een bijzonder schouwspel van vormen. De overheersende natuur is ook terug te zien in de naam aanduiding op het gebouw. De gevel roept interesse en nieuwsgierigheid bij langslopend publiek op. Door de groene tentakels te volgen, ziet men deze verdwijnen naar het dak. Dit nodigt uit om een kijkje op het dak te nemen. De trappenhuizen worden in een nieuw jasje gestoken. Deze worden volledig geschilderd in groene, bruine en zandkleurige tinten. Eenmaal boven op het dak, wordt men verrast door een overweldigend ecosysteem.

plaats

Uden

55

PLEK OP IT DEK

concept

WH 19

Hoe creëer je een aantrekkelijke ontmoetingsplek op het Wolvenhoeksche parkeerdek? Het panoramisch uitzicht over de Bossche binnenstad bied al zoveel kwaliteit, dat dure ingrepen niet nodig zijn om een interessante plek te creëren. Daarom stellen we enkel minimale ingrepen voor. Als eerste wordt de plek gemarkeerd, door het gebruikte deel van het dek groen te verven.

concept

Een multifunctionele, groene oase, realiseerbaar met minimale middelen. team

Jasper Massink, Ruud van Gool beoordeling van de jury plaats

Het idee van een pop-up plek waar allerlei activiteiten plaats hebben, is een goed concept. En een minimale investering van 16.000 euro klinkt ook aantrekkelijk. Maar dat laatste is de plek zeker niet. Er is nauwelijks sprake van vergroening. Leuk is de combinatie met de garage door de mogelijkheid van een drive-in cinema.

56

Berlijn, Duitsland

Vervolgens worden er inrichtingselementen toegevoegd, die in verschillende samenstellingen verschillende ruimtegebruiken mogelijk maken. Zo kan het zijn dat de plek overdag is ingevuld als terras/flexwerkplek en s’ avonds als openluchttheater. De plek is zichtbaar van omliggende parkeerplekken en kunnen bij het gebruik betrokken worden. Denk aan een drive in cinema. Investeringskosten voor realisatie van deze plek bedraagt slechts €16.000. Alle functies zijn tijdelijk en verdienen zichzelf terug met de verkoop van tickets en consumpties. Een multifunctionele, groene oase, realiseerbaar met minimale middelen.

57

DE GROENE WOLK

concept

WH 20

Zwevende oase in de stad Wat doen we met die lege parkeerplaatsen bovenop de parkeergarage? ... Benut de potenties en maak het een bestemming ... De zwevende tuin.

concept

Door het combineren van het bovenste parkeerdek en zwevend groen ontstaat er een flexibel inzetbare ruimte beoordeling van de jury

Een van de ontwerpen die rekening houdt met de schaal van het gebouw. De zichtbaarheid vanaf het straatniveau slaat aan, voegt iets toe aan de stad. Het idee van de groene wolk is prikkelend, de uitvoering over de top. De wolk op zichzelf is prima, maar het doortrekken van het concept naar andere functies overbodig.

58

team

Milan Bergh, Mark Halbmeijer, Maarten Filius, Andrea van Nienoord, Zuzanna Kurzawa, Adela Medunova, Mario van Kooij, Danielle Rietveld organisatie

APTO Design Agency plaats

Amsterdam

Waan je in ‘De Groene wolk’ om de stad te ontvluchten. De zwevende tuin creëert een nieuwe typologie aan publieke ruimte voor Den Bosch. Door het combineren van het bovenste parkeerdek en zwevend groen ontstaat er een flexibel inzetbare ruimte voor boerenmarkten tot parkeer voorziening. Door het benutten van het adembenemende uitzicht over de daken van Den Bosch, wordt de ruimtelijke kwaliteit weer teruggegeven aan de buurt. Daarnaast worden er een minimaal aantal parkeerplekken opgeofferd. Door de zwevende tuin te verbinden met het museum ontstaat ook op straatniveau een nieuwe ervaring. Daarnaast vormt de groene wolk een duurzame buffer voor regenwater opvang en zonnestraling. Door faseren, kan de tuin groeien naar de initiatieven en wensen van de buurt.

59

HET BROEINEST

concept

WH 21

Het idee achter dit ontwerp is om een groene locatie voor open lucht exposities te creëren. Deze locatie brengt alle creatieve functies in ‘s-Hertogenbosch zoals theater, musea en de kunstacademie samen.

concept

Deze locatie brengt alle creatieve functies in Is-Hertogenbosch zoals theater, musea en de kunstacademie samen. team

Anouk van der Palen plaats

Eindhoven beoordeling van de jury

60

Heeft veel weg van een dakterras van een groot uitgevallen villa of een hotel. De stad kent al veel ontmoetingsplekken voor kunstenaars en andere creatievelingen. De gememoreerde multifunctionaliteit komt ook in dit ontwerp weer terug en is zeker een aandachtspunt bij uitvoering van een ontwerp.

Het broeinest wordt een unieke locatie in het hartje van ‘S Hertogenbosch waar kunstenaars en creatievellingen elkaar ontmoeten en nieuwe ideeën ontstaan. Er is plaats voor zowel beginnende als gevorderde kunstenaars om hun werk hier te exposeren. Er is ook een podium voor kleinschalige muziekoptredens te vinden en er zijn verhoogde houten platformen waar picknicktafels op staan. Het dak is tevens een perfecte locatie om te verhuren voor open lucht feesten en trouwceremonies wanneer hier geen exposities plaats vinden. Er staan rond de expositiepanelen verschillende soorten grassen die de lucht zuiveren en het hemelwater opvangen. Deze en de berkenbomen aan de rand van het gebied hebben naast wateropvang natuurlijk ook esthetische waarde.

61

TUIN DER LUCHTEN

concept

WH 22

De ‘Tuin der Luchten’ is een voorbeeld om het Bossche centrum te beschermen tegen warmtebelasting bij lange zomers. Met stedelijke zonwering en hydratatie van daken wordt het gebied enkele graden koeler. De Wolvenhoek krijgt een extra laag als parasoltuin met eigen watersysteem voor koelte. Geheel ultra lichtgewicht. De tuin heeft een zelfvoorzienend watersysteem met vijver; zonnepanelen leveren energie. concept

De Wolvenhoek krijgt een extra laag als parasoltuin met eigen watersysteem voor koelte. team

Antoon Reijntjes, Cees Vellekoop beoordeling van de jury organisatie

Het idee om iets te doen aan de verhitting van de stad is prima. Alleen daar heb je daar wel andere partijen voor nodig. Met alleen een deel van het parkeerdek van de Wolvenhoek bereik je niet veel. De verwijzing naar het systeem van verkoeling van de bassins in het Alhambra is nogal ver gezocht.

62

Architectenbureau Antoon Reijntjes / Architectenbureau Cees Vellekoop

plaats

Zeist

De ‘Tuin der Luchten’ wordt de spin in het nieuwe netwerk van luchttuinen. Het streven is om op 10% van de stadsdaken allerlei vormen voor parasol- en hydratatie-voorzieningen te maken. Hoge randhagen met vensters over de stad beschermen de tuin tegen uitdroging en winderosie. De tuin maakt gebruik van regenwater, dat onder de vijver wordt gebufferd en ook is aangesloten op de Dieze. Het water wordt wanneer nodig opgepompt en valt met open goot terug in de stroom. De vijver van de Alhambra is de inspiratie voor het concept.

63

WELCOME TO THE JUNGLE!

concept

WH 23

Welcome to the Jungle! De Hotspot van Den Bosch Het ontwerp is gebaseerd op het leven in de jungle. In de Jungle zorgen de takken van hoge bomen voor een groene hemel, de tree houses voor het mooiste uitzicht en de planten voor een intieme tropische sfeer. Wie wil dat nou niet, vlak bij huis?!

concept

Op het dak van de parkeergarage wordt een grote oude of kunstmatige boom geplaatst. team

Sander van de Weijer beoordeling van de jury plaats

64

Positief is dat met een aantal ingrepen de schaal van de garage wordt gepakt. Losse platforms waaronder kan worden geparkeerd en die bovenop dienst doen als loungeplekken zijn een aardige vondst. Ook een eenvoudige constructie waarmee het ontwerp zowel tijdelijk als permanent kan worden uitgevoerd klinkt aantrekkelijk. Maar ook hiervoor geldt de twijfel of hiermee iets wordt toegevoegd aan de hotspots van Den Bosch.

Amsterdam

Op het dak van de parkeergarage wordt een grote oude of kunstmatige boom geplaatst. Als een soort circustent worden er groene beplanting en kabels gespannen tussen de boom en de randen van het parkeerdek. Boven op het parkeerdek worden vier platforms geplaatst. Sommige intiem naar binnen gericht, andere gericht op het uitzicht over de stad. Onder het genot van een klein hapje en een drankje kan er in de lounge plekken genoten worden van de tropische sfeer, in het hartje van Den Bosch.

65

GOUD

concept

WH 24

Amfitheater als kroon op de stad Den Bosch is een bruisende evenementenstad, met In het hart de parkeergarage. GOUD maakt de potentie van deze unieke plek zichtbaar. De garage transformeert tot een veelzijdige locatie voor evenementen passend bij cultureel Den Bosch. Op het dak van de garage wordt een groen verblijfsdek toegevoegd. Niet voor auto’s, maar voor de Bosschenaren.

concept

Op het dak van de garage wordt een groen verblijfsdek toegevoegd. beoordeling van de jury

66

Het idee oogst veel waardering vanwege het grote groene verblijfsdek, dat gecombineerd met een tribune het parkeerdek omtovert tot een amfitheater. Het geheel past bij de schaal van de parkeergarage. Of het theater voor vier ton te bouwen valt, wordt betwijfeld. Teveel nattevingerwerk, is de conclusie. Het theater is geschikt voor grote evenementen waarvan er minstens 20 per jaar moeten worden gehouden om het rendabel te maken. Den Bosch heeft al zoveel evenementen, 20 erbij lijkt te veel.

team

Jasper van Lammeren organisatie

LG Architecten

plaats

Rotterdam

Door het groene dek middels een tribune te koppelen aan het parkeerdek ontstaat een amfitheater, geschikt voor evenementen zoals concerten, voorstellingen, exposities en creatieve markten. Een verblijfsplek voor ontspanning, bruisende activiteiten met uitzicht over de stad. HAALBAARHEID De combinatie van een groen dek, een evenemententerrein én het behoud van alle parkeerplaatsen maken het project financieel haalbaar.

67

IT KOELE EILAND

concept

WH 25

Om het hitte eiland tegen te gaan komen er op daken van (semi) openbare gebouwen eilanden van groen, deze worden de koele eilanden genoemd. Door heel ‘s-Hertogenbosch verschijnen deze eilanden en zijn overal weer even net iets anders. Alle eilanden zijn te herkennen aan de ingang van het gebouw. De eilanden zijn herkenbaar aan het logo dat op de muur verschijnt en de gekleurde vloer die je naar het eiland toe leidt. concept

Er is om het eiland aantrekkelijk te maken, een barretje, lounge/zit gedeelte met wifi team

Sylvia Schelling plaats

Blaricum beoordeling van de jury

Het eiland moet niet alleen bijdragen aan een groener milieu en wateropvang, maar moet de bezoekers zich ook bewust maken van het duurzaam opwekken van energie. Daarom zijn er zonnepanelen toegevoegd. Er is om het eiland aantrekkelijk te maken, een barretje, lounge/zit gedeelte met wifi, en een speel gedeelte in het zand voor kinderen. Ze kunnen met het omliggende water spelen door aan het waterrad te draaien.

Pogingen iets te doen aan urban heating is een sympathiek idee. Ook in andere ontwerpen komt het aan de orde. Maar het voegt verder weinig toe aan de stad op verblijfsgebied.

68

69

HET ZUIDERZICHT: BLIK OP DEN BOSCH

concept

WH 26

Den Bosch, het voorfront van Brabantse gezelligheid en de stad van de monumentale panden. Hier heerst een trots op de geschiedenis en de gedrevenheid om de cultuur zowel te beschermen als herontdekken. Met een overvloed aan loop- en fietsroutes door een oneindig doolhof van zijstraatjes blijft de stad verrassen met unieke bouwwerken.

concept

Zuiderzicht biedt de kans om Den Bosch vanuit een nieuwe hoek te beleven. team

Gerben Buijten, Joren van Wijhe

Zuiderzicht biedt de kans om Den Bosch vanuit een nieuwe hoek te beleven. Vanaf het dak van de Wolvenhoek komen recreatie en cultuur samen om een bruisend gebied van de Zuidwalkade te maken. Gelegen aan het nieuwe stedelijke museum en het Anne Frankplein moeten de horeca en groengelegenheden helpen om nieuw leven in de vergeten ingang van Den Bosch te blazen.

plaats

Rosmalen

beoordeling van de jury

70

Zoals bij andere ontwerpen komt ook dit plan niet verder dan weer een ontmoetingsplek erbij in ’s-Hertogenbosch. Alleen het uitzicht is anders. Past overigens wel bij de slogan Den Bosch Ontmoetingsstad, maar is niet onderscheidend.

71

DE DIVERSE GROENE STAD

concept

WH 28

concept

Bezoekers kunnen in een groene omgeving van het uitzicht van de stad genieten team

Iwan Stegeman organisatie

Avante Consultancy beoordeling van de jury

De groene torentjes boven op de garage zijn slechts decoratie aan het rafelrandje van het gebouw. Ook hier groen, pop-up winkels en expositieruimte. Geen onderscheidend ontwerp.

72

plaats

Enschede

De Diverse Groene Stad is een alsmaar veranderend groen centrum van activiteit, zwevend boven het centrum van Den Bosch. Van buitenaf valt het direct op, door de groene huiscontouren die zich op de bovenste verdieping aftekenen. Op het dak van parkeergarage Wolvenhoek staan. Het dak biedt plaats aan verschillende huizen, die als platform dienen voor alle activiteiten die in Den Bosch plaatsvinden: Pop-up winkels met lokale producten, expositieruimten, horeca (foodtrucks), er is van alles mogelijk. De eigenschappen van de parkeergarage worden hiermee benut in plaats van veranderd. Bezoekers kunnen in een groene omgeving van het uitzicht van de stad genieten, waarmee de oplossing de bestaande highlights versterkt. Door te werken met hout en ‘moss graffiti’ is het daarnaast zeer snel en makkelijk te realiseren. De Diverse Groene Stad is een groene, duurzame en toekomstvaste ontmoetingsplek.

73

PARK EER DE WOLVENHOEK

concept

WH 29

Van parkeer naar PARK(eer); een park op het dak van de Wolvenhoek. Wanneer er veel auto’s zijn geparkeerd vormt PARK(eer) een compact en rustiek dakpark met een schitterend uitzichtpunt vanaf waar verschillende hoogtepunten zoals de Sint Jan en de Binnendieze zichtbaar zijn.

concept

Verrijdbare banken met beplanting worden onder het park vandaan gereden team

Jordy Stamps, Mick de Kok, Joey Zwarts plaats

Vlijmen beoordeling van de jury

74

Commentaren variëren van aardige uitvoerig tot rommelig. De verrijdbare elementen vindt men overbodig. Evenals veel andere ontwerpen niet onderscheidend en voegt niets wezenlijks toe aan de stad.

Op rustige momenten, wanneer de parkeerdruk lager is, kan het hele dek transformeren. Verrijdbare banken met beplanting worden onder het park vandaan gereden om op te gaan zitten en te genieten van de zon. Op deze wijze wordt ingespeeld op de beschikbare ruimte. PARK(eer) is een groene, verborgen plek midden in de binnenstad en daarmee een toevoeging op de bestaande groenstructuur die zowel bewoners en toeristen zo waarderen en aantrekt. Indirect draagt de ingreep bij aan de inkomsten die erdoor worden gegenereerd. Waar de Wolvenhoek nu dient voor de auto, biedt dit ontwerp een kans ook een plek aan de mensen te geven.

75

DE WOLVENHOEK: MEER DAN PARKEREN

concept

WH 30

In ’s-Hertogenbosch heerst een aangename sfeer. De Wolvenhoek, daarentegen, is koud en kil, maar wordt desalniettemin veel gebruikt. De populariteit van de Wolvenhoek is vooral te danken aan de publiekstrekkers die zich dicht bij de parkeergarage bevinden. Het is jammer dat het potentieel van de Wolvenhoek nog niet optimaal benut is. Door toevoeging van verschillende, veelal groene elementen kan de Wolvenhoek nieuw leven worden ingeblazen. concept

Door toevoeging van verschillende, veelal groene elementen kan de Wolvenhoek nieuw leven worden ingeblazen. team

Jeroen Schoonderbeek Rob Stuijt, Roel Visser, Ruben Weggemans plaats

Wageningen beoordeling van de jury

Het gebruik als drive-in bioscoop keert in dit ontwerp terug, evenals de zonnecellen, de plantenbakken en pergola’s met groen. Het is wel een ratjetoe van allerlei stijlen.

76

Allereerst kan een pergola met een combinatie van beplanting en zonnepanelen het ‘groene’ imago verbeteren. Onder de pergola’s worden plantenbakken geplaatst die tevens gebruikt kunnen worden als zitbankjes en voor wateropvang. Het overtollige water wordt gestort in de Binnendieze als verbindend cultuur-historisch element. De zonnepanelen wekken energie op waar bijvoorbeeld elektrische auto’s ter plekke mee kunnen worden opgeladen. Tot slot kan een deel van het dak worden omgetoverd tot popup terras met uitzichtpunt en ’s avonds een drive-in bioscoop.

77

DE WATERMAKER

concept

WH 31

Door klimaatverandering krijgen binnensteden te maken met wateroverlast. Ook gaat de kwaliteit van ons (drink)water achteruit. In het plan De Watermaker wordt voorzien in opvang / berging van regenwater en zuivering door planten tot drinkbaar water.

concept

Elke 24 uur produceert De Watermaker gemiddeld 19.200 liter schoon, drinkbaar water. team

Jorrit Noordhuizen, Wieteke Nijkrake organisatie

NOHNIK beoordeling van de jury

Enorme ingreep op die plek. Maar waarom daar? Elders in de stad of op een industrieterrein kun je zo’n waterfabriek ook neerzetten. Wel heel educatief en het watertappunt is een gaaf idee. Het is een beetje luchtfietserij.

78

De Watermaker bestaat uit een systeem van zuiverings-trappen op het dak van de parkeergarage. Het is opgebouwd uit een staalconstructie die bovenop het kolomstramien van de parkeergarage staat. Hierbinnen ontstaan verschillende tuinen met elk een eigen karakter en specialisme qua zuivering: ‘Bezinktuin’, ‘Zware metalen-tuin’, ‘Ammoniak-fosfaat-tuin’, ‘Vluchtige Organische Stoffen-tuin’ en de ‘Stikstof tuin’. Het hemelwater stroomt onder vrij verval door de tuinen en wordt zo stapsgewijs gezuiverd. Elke 24 uur produceert De Watermaker gemiddeld 19.200 liter schoon, drinkbaar water. Het water dat door de tuinen stroomt zorgt voor koelte in het stadsklimaat, en het geluid van stromend water voegt een dimensie toe aan de sfeer op straat.

plaats

Utrecht

79

FITTE EILAND

concept

WH 32

Het adembenemende uitzicht over ‘s-Hertogenbosch vanaf het dek van parkeergarage Wolvenhoek is veel Bosschenaren onbekend. Het tegengaan van het ‘hitte eiland’ effect biedt de mogelijkheid om een groen fitness eiland toe te voegen aan een grotendeels versteende binnenstad van ‘s-Hertogenbosch.

concept

Elke 24 uur produceert De Watermaker gemiddeld 19.200 liter schoon, drinkbaar water. team

Wietse Oostra, Bas van der Beek

Op straatniveau vormt de parkeergarage een gesloten betonnen kolos, die ruimtelijk fungeert als middelpunt tussen de typische Bossche voetganger steegjes en stadsgracht de Dieze. Om de verborgenheid van het dek te verbreken en dus straat en dak te verbinden worden de gevels geopend en geactiveerd met een klimwand en de hekken rondom het trappenhuis op de begane grond worden verwijderd. Het dak wordt ingericht met recyclede autobanden, beplanting en schilderingen op het parkeerdek.

plaats

Den Bosch beoordeling van de jury

Klimwand tegen de garage is een prachtig idee. Ook goed om aan de onderkant de garage te pimpen. Het podium met uitzicht speelt zowat bij elk ontwerp mee.

80

De publiekstrekker is een verhoogd podium met uitzicht over de binnenstad. Bij een lage bezettingsgraad van de parkeergarage kunnen de bovenste twee dekken worden verhuurd voor het organiseren van sportdagen voor bijvoorbeeld een van de vele omliggende kantoren.

81

MEN MOET DE BOOM BUIGEN ALS DIE JONG IS

concept

WH 33

Het project is vrij simpel. Er komt een grote pergola, die strekt van de linker naar rechter kant, op beide splitlevel verdiepingen. Hier overheen groeien klimplanten zoals klim-op of blauweregen. Daarnaast zit er aan het uiteinde van de pergola een schuine zijde voor fotovoltaïsche panelen.

concept

Hier overheen groeien klimplanten zoals klim-op of blauweregen. team

Willem Evers plaats

De verblijfsruimte zal geconstrueerd worden in hout. Deze houten kolommen worden in een abstracte vorm gemaakt, zodat deze lijken op een boom, maar toch functioneel zijn en dienen als constructie. Hiervan is het motto afgeleid. Het motto is daarnaast behalve gericht op de abstracte bomen, ook nog op de tweede jeugd die de parkeergarage zal beleven. Deze gaan we meteen goed beginnen en ‘leren’ we de parkeergarage meteen hoe je schone elektriciteit opwekt!

Liempde beoordeling van de jury

82

Poging om het hele dak proberen te pakken krijgt waardering. Maar er wordt gekozen voor meerdere oplossingen die niets met elkaar te maken hebben. Ontwerpers hadden beter eenduidig voor het groen kunnen kiezen of het paviljoen op een bijzonder punt moeten plaatsen.

83

DE STADSWATERVAL

concept

WH 34

De Stadswaterval, Een duurzaam visitekaartje voor de stad Den Bosch De Stadswaterval is een klimaatbestendig ontwerp voor het dak van de parkeergarage Wolvenhoek. Een aangenaam dakpark wordt gecombineerd met een klimaatbestendige manier van hemelwaterafvoer.

concept

Een aangenaam dakpark wordt gecombineerd met een klimaatbestendige manier van hemelwaterafvoer. team

Christiaan Smits, Vincent Peters plaats

Wageningen beoordeling van de jury

De bomen op het teruggetrokken stuk parkeerdek oogsten lof.

Door neerslag op te vangen en te bufferen in het dakpark kan piekafvoer worden verminderd. Door de neerslag hierna te filteren door middel van beplanting in de Stadswaterval kan de neerslag op een natuurlijke manier worden afgevoerd op de Dieze. Door de afvoer en filtering zichtbaar te maken in de Stadswaterval wordt op een unieke wijze een verbinding tussen straatniveau en het dakpark gecreëerd. Het dakpark, met een lichte constructie, is een flexibel te programmeren ruimte waar door de beplanting en het aanwezige water een aangenaam microklimaat ontstaat. Met de Stadswaterval krijgt de Wolvenhoek een zichtbaar duurzaam karakter.

Een ook van beneden goed zichtbare ingreep. Sterke relatie tussen de straat en het dak.

84

85

DE PROEFTUIN, IN VORM EN FUNCTIE

concept

WH 35

Vanuit de nieuwe hotspot van ‘s-Hertogenbosch kunt u de stad beleven en proeven als nooit tevoren. Het uniek gecreëerde uitzicht zorgt voor een sterke aantrekkingskracht voor toeristen maar zeker ook voor de inwoners van de stad zelf!

concept

Naast de kleurrijke tuin met diverse zithoekjes, is de locatie uitgerust met een sfeervolle horeca gelegenheid. team

Mathieu Gorris, Roel van de Ven, Roel Smits beoordeling van de jury plaats

De trap op zich is een goed idee, dat in meerdere ontwerpen voorkomt, maar waarom aan de straatkant? Bovendien is het een enorm bouwwerk. De relatie tussen het dak en de straat is prima. De constructie op het dak is gaaf in de opbouw. Maar is dit meer dan een mooie villa op het dak, vraagt men zich af.

86

Den Bosch

Naast de kleurrijke tuin met diverse zithoekjes, is de locatie uitgerust met een sfeervolle horeca gelegenheid. Hier kan de bezoeker genieten van allerlei lekkernijen of men kan in het paviljoen bovenaan heerlijk met een drankje genieten van het magistrale uitzicht op de Sint-Jan. De chef werkt met voedselwaren, die normaliter ons bord niet redden. Hierdoor zijn de gerechten elke avond weer een verassing. Van “rest product” naar kwalitatief mooie en inventieve gerechten. ‘De oogst van de dag’ wordt per dag opgehaald bij lokale (super) markten, aan de hand van deze duurzame wijze van voed-selbereiding willen we inwoners en toeristen meer bewust maken van voedselverspilling.

87

SUNNY SIDE OF THE ROOF

concept

WH 36

A shabby place to be met groene mindset

concept

Elke 24 uur produceert De Watermaker gemiddeld 19.200 liter schoon, drinkbaar water. team

Wouter Hagers, Renate van de Weijer plaats

Doesburg beoordeling van de jury

De jury moet het doen met beschrijving en beeldmateriaal, een maquette ontbreekt. Het is niet voldoende om een oordeel te geven over het ontwerp.

88

Op het eerste gezicht heeft parkeergarage Wolvenhoek niet veel mee. Tijd dus voor een metamorfose. Plan is dat deze ruimte een visitekaartje van ‘s-Hertogenbosch wordt dat volop deel neemt aan het programma van de stad. We willen een duurzame plek creëren waar mensen graag zijn. Een plek van iedereen, een plaats waar mensen zich vrij voelen en op een nieuwe manier willen kennismaken met de stad. Een plaats die inspireert tot een eigen invulling. Het plan voorziet in een wandelpromenade, een oase met groen dat op een dakterras redelijk duurzaam is: meerstammige bomen zoals acer en amberboom, blauwe regen, grassen en geurige kruiden. De ruimte is mogelijk verhuurbaar voor feesten en partijen. Er zijn enkele vitrines om kunstwerken te tonen, mogelijkheden om bezoekers te inspireren tot het zelf maken van kunst, een eigen beeld van de stad. Er zijn duurzame energievoorziening door middel van zonnecollectoren. Op naar de Sunny Side of the Roof.

89

CREATIEF IN BOUWEN EN ONTWIKKELEN

arnhem nijmegen sickeszplein 1 6821 hv arnhem t (026) 3777 111

oranjesingel 41 6511 NN nijmegen t (024) 3828 384

Creativiteit in bouwen gaat niet om stenen, maar om mensen. Gebruikers die het fijn vinden om in onze gebouwen te wonen, werken of leren. Dagelijks

[email protected]

werken ruim 100 gedreven vakmensen aan de realisatie en het onder-

www.hekkelman.nl

houd van eigentijdse gebouwen en het ontzorgen van opdrachtgevers. Bij monumentale gebouwen werken wij nauw samen met onze dochteronderneming Nico de Bont, specialist in restauratie en herbestemming. Door de combinatie van kennis, en de creativiteit van onze medewerkers maken wij complexe opgaven haalbaar. MAAK DE TOEKOMST

www.hazenberg.nl

advertentie

advertentie

colofon

De prijsvraag Van betonnen kolos naar Oase is mede tot stand gebracht door medewerking en financiële bijdragen van:

Gemeente ‘s Hertogenbosch Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Janssen de Jong Bouw Zuid B.V. Stam + De Koning Bouw bv Van Wanrooij projectontwikkeling B.V. Hazenberg Bouw B.V. Movement Investments B.V. Giesbers Wijchen Hekkelman Advocaten BNA kring ‘s Hertogenbosch

colofon

wij willen graag bedanken:

jury

Peter Lubbers, Buro Lubbers Wim Boers, Kadans Ronald Schleurholts, Cepezed Ruben Blok, Gemeente ‘s-Hertogenbosch

werkgroep

Sander Penners, Wendy van Rosmalen, Kees Bechtold, Tekstschrijver Elly Brugman, Coördinator Robbert de Mug

grafisch ontwerp & fotografie

Raoul Wilke, Studio Turbo www.studioturbo.nl

drukwerk

Drukkerij CS Grafimedia www.csgrafimedia.nl Bosch Architectuur Initiatief Postbus 716 5201 AS ‘s Hertogenbosch Elly Brugman +31 – 614476714 WWW.BAI-DENBOSCH.NL

Oplage: 300 stuks

tentoonstelling ontwerp & realisatie

Karin van Pinxteren www.karinvanpinxteren.com