Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers

NUMMER 3 | DECEMBER 2015

Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers.

DAADKRACHT ONDERNEMEN DOORGEVEN

GROEIENDE MARKTEN IN AFRIKA

INHOUD

COLUMN Kom over drie jaar maar terug

Afrika’s potentie De internationale markt voor honing groeit. PAGINA 2

Opbrengst eerste kistje meischol voor project RegioOndernemers Urk PAGINA 5

Waarom Burgland Bouw B.V. Dodewaard investeert in Tsjaad PAGINA 6

AFRIKA’S POTENTIE

Honing is een gezonde vervanger van geraffineerde suiker en een bron van gezonde voedingsstoffen. Een sectoranalyse van de honingsector in Oeganda, uitgevoerd door een Nederlandse consultant, liegt er niet om. Het land heeft de potentie een belangrijke producent van biologische honing te worden. Dat biedt prachtige kansen voor (Tekst: Rina Molenaar) Oegandese boeren in arme streken. De Oegandese Ejim (35) is boer en imker tegelijk. En vader van zes. ‘Door de relatief lage investering is honingproductie een interessante extra inkomstenbron voor boeren. We eten de honing ook zelf.’ Met verschillende lokale partners werkt Woord en Daad sinds 2014 aan de ontwikkeling van de honingketen in Oeganda. Voor de boeren is goede kwaliteit van biologische honing en schaalvergroting noodzakelijk om winst te behalen. Met 30 anderen uit zijn dorp in Noord-Oeganda produceert Ejim honing. ‘We bundelen onze krachten en zorgen dat ruwe honing in grote hoeveelheid verkocht wordt aan een vaste afnemer. Namens de groep volg ik trainingen. Als ik terugkom van de training ga ik direct met mijn groep in gesprek en train ik hen weer.’ Overtuigend vertelt Ejim dat de

training echt nut heeft. ‘De oogst leverde de groep eerst 300.000 Oegandese shilling op, dat is inmiddels gestegen naar 800.000. We leren betere methodes, waardoor we meer kunnen oogsten en ook belangrijk: de kwaliteit verbetert. Eerst gebruikten we bijvoorbeeld rook om de bijen te verjagen, dat doen we nu met warm water. Ook kon ik dankzij een lening mijn oude bijenkorf vervangen door een betere en nieuwere korf. Het lijken kleine dingen, maar ze hebben grote impact. Als we zo door blijven ondernemen kunnen we van de extra inkomsten straks schoolgeld, medicijnen en ander voedsel betalen.’ Naast producenten als Ejim is er groeiende aandacht voor andere schakels in de honingketen, zoals tussenhandelaren, verwerkers en dienstverleners. Lees wat tussenhandelaar Robert Okodia (26) voor de producenten kan betekenen op www.woordendaad.nl/robertokodia. Ook wordt er gelobbyd bij de (lokale) overheid voor beleid om de ontwikkeling van de honingketen te bevorderen.

Hoewel het drie jaar geleden is, blijft mijn ontmoeting met Monous Sasarie me bij. De toen 55-jarige boer uit Benin is voorzitter van de sojacoöperatie in het dorp Senarou. Al snel begreep ik dat de groeiende internationale vraag naar soja Monous niet ontging. Met zijn collegaboeren en steun vanuit partnerorganisatie DEDRAS is hun sojaproductie flink geprofessionaliseerd. Ze halen tonnen meer van hun land, huren tractoren en zien dat ‘boeren’ meer betekent dan alleen een goede oogst. Of zoals Monous tegen me zei: ‘Als boer moet je ook ondernemer zijn. Inspringen op kansen in de markt, goede analyses maken, kijken hoeveel productie je levert per hectare en hoe dit verbeterd kan worden.’ Ondertussen krijg ik van Monous’ vrouw een stuk sojacake aangeboden, zelfgemaakt. Ik moet even wennen aan de smaak, maar dat gaat snel als ik ook nog wat sojakaas proef. Monous’ vrouw leerde in een vrouwengroep soja verwerken tot smakelijke producten om zelf te eten, maar ook om te verkopen. Opeens herinner ik met de woorden die Monou zei aan het einde van onze ontmoeting. ‘Kom over drie jaar maar weer eens terug. Wie weet wat ik je dan allemaal kan laten zien.’ Ik ben eigenlijk wel erg benieuwd! Weer terug naar Nederland. Hier is de berichtgeving over investeringen en groei bij bedrijven in ieder geval een stuk positiever dan drie jaar geleden. Ook Woord en Daad merkt dat u als ondernemer weer meer investeert en potentie ziet binnen de verschillende markten. In dit nummer vertellen wij u iets meer over de groeimarkten in Afrika waarin Woord en Daad investeert. Doet u mee? Wilhelm Doeleman | Accountmanager unit Bedrijven www.twitter.com/woordendaad #wdondernemers

www.woordendaad.nl/ondernemers

2

THEMA: AFRIKA’S POTENTIE

Is Afrika het continent van extreme armoede of juist een werelddeel met veel kansen en potentie? Zijn investeringen in agrarische projecten in Afrikaanse landen zinvol of heeft hulp weinig effect? Woord en Daad is actief in diverse Afrikaanse landen. Op deze twee pagina’s lichten we er vijf uit: Burkina Faso, Benin, Ethiopië, Sierra Leone en Oeganda. De blik richt zich op ketenontwikkeling in de agrarische sector. Dat betekent niet dat Woord en Daad er niet méér doet. Ook op het gebied van (vak)onderwijs, water en gezondheidszorg (Tekst: Gijsbert Bouw) heeft Woord en Daad verschillende projecten in Afrikaanse landen. Hoe gaat het met de agrarische projecten van Woord en Daad in deze vijf landen? Wat zijn de bedreigingen? Waar liggen kansen? John Lindhout, medewerker Bedrijfsontwikkeling bij Woord en Daad en Afrika-deskundige, neemt ons mee op reis langs de landen waarin Woord en Daad actief is. ‘We richten ons niet alleen op boeren maar op de hele keten waarin ze werken. In ieder land is die ambitie hetzelfde. Arme boeren helpen, dat is onze missie. Maar om dat goed te kunnen doen, werken we aan de hele keten: toeleveranciers, afnemers, financiers. Landbouwontwikkeling werkt pas goed als bekend is wie agrarische producten afneemt. Daarom zetten we in op samenwerking met stevige private partijen.’

John Lindhout

SIERRA LEONE Oppervlakte: 71.740 km2 Inwoneraantal: 5.879.000 Nationaal inkomen per hoofd van de bevolking: 2.000 dollar Nationaal inkomen per sector: landbouw: 42%; industrie: 27%; diensten: 31% Werkgelegenheid: Meer dan de helft van de bevolking is afhankelijk van landbouw. Partner van Woord en Daad: WHI (World Hope International) Sector: Fruit (ananas, papaya) Korte beschrijving project: WHI traint en ondersteunt kleine boeren in het verbouwen en verkopen van ananas en ander fruit. Ze verkopen hun producten aan de fabrikant. Doel hiervan is dat de boeren meer en beter produceren en fatsoenlijk kunnen leven van de opbrengst. Sinds twee jaar worden op dorpsniveau ananasplantages aangelegd. De bestaande dorpscoöperaties zijn er eigenaar van. Bedrag project: € 60.233 euro in 2014 Analyse project: ‘In 2011 en 2012 zijn we gestart boeren in groepen te organiseren. Dat heeft goed gewerkt. Ook het aanleggen van plantages in de dorpen is succesvol. Sommige dorpen verdubbelen op eigen initiatief zelfs de grootte ervan. De prijzen van de eerste ananas van de plantages is boven verwachting. Wel heeft de fabrikant problemen, onder meer door de ebolacrisis die het land trof.’ Hoe staat Sierra Leone ervoor? ‘Sierra Leone is een economisch zwak land. Er is geen sprake van stabiele energielevering en rentetarieven voor werkkapitaal zijn hoger dan 20%. Ook leed het erg onder de ebolacrisis. Dat alles maakt het een kwetsbaar land.’ > Zorgt u ervoor dat nog meer boeren fruit kunnen verbouwen in Sierra Leone? www.woordendaad.nl/fruitsectorsierraleone

BURKINA FASO Oppervlakte: 274.200 km2 (Nederland: 41.543 km2) Inwoneraantal: 18.931.000 Nationaal inkomen per hoofd van de bevolking: 1.700 dollar (in Nederland: 47.400 dollar) Nationaal inkomen per sector: landbouw: 38%; industrie: 22%; diensten: 40% Werkgelegenheid: 90% in de landbouwsector, 10% in de industrie en dienstensector Partner van Woord en Daad: ACFIME (Agence Communautaire pour le Financement de la Micro Entreprise) Sector: Cashewnoten Korte beschrijving project: Om cashewboeren te stimuleren te investeren in hun bedrijven, wordt

krediet verstrekt en coaching gegeven. De cashew die de boeren van hun land halen wordt afgenomen door een handelsonderneming. Het doel van het project is de hele cashewketen te versterken. Niet alleen kleine boeren plukken daar de vruchten van, maar ook andere partijen. Een goed functionerende keten leidt tot meer werkgelegenheid in de verwerkende sector. Bedrag project:16.300 euro in 2015 Analyse project: ‘Tot voor kort werd 90% van de cashews onverwerkt geëxporteerd. In landen als China en Vietnam vond verwerking plaats. Maar partijen in Burkina Faso en Benin kunnen dat inmiddels prima zelf. Het project loopt nu twee à drie jaar. Inmiddels doen zo’n 8.000 boeren mee. Dat moet groeien naar 10.000 a 12.000 boeren.

2 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015

BENIN Oppervlakte: 112.622 km2 Inwoneraantal: 10.448.000 Nationaal inkomen per hoofd van de bevolking: 1.900 dollar Nationaal inkomen per sector: landbouw: 32%; industrie: 12%; diensten: 56% Werkgelegenheid: Meer dan de helft van de bevolking is afhankelijk van landbouw Partner van Woord en Daad: DEDRAS Sector: Cashewnoten Korte beschrijving project: Zie Burkina Faso. Het cashewnotenproject betreft zowel Burkina Faso als Benin. Bedrag project: 78.473 euro in 2015 Analyse project: Zie Burkina Faso. Hoe staat Benin ervoor? ‘Net als Burkina Faso is Benin geen economische tijger in Afrika. Integendeel: beide landen staan onderaan de lijst voor wat betreft economische en sociale ontwikkeling. Wel er is sprake van economische groei van minimaal 3%.’ > Meedoen met een concurrerende cashewsector in WestAfrika? www.woordendaad.nl/cashewdenootaandeman

Het project leverde zo’n 800 banen op. Dat moet toenemen naar ongeveer 2.500 banen. Daarnaast gaan boeren efficiënter produceren; het levert hen dus ook meer op.’ Hoe staat Burkina Faso ervoor? ‘Het project past goed binnen het beleid van de overheid. Die streeft ook banengroei na in de verwerkingsindustrie van agrarische producten. Dat is goed voor de breedte van de economie. Daarvoor liggen veel kansen in het land: het opleidingsniveau stijgt en de financieringsmogelijkheden nemen toe. Er zijn dus steeds meer mensen die aan de slag kunnen in de industrie.’

3

Dit jaar nog investeren? Wilt u dit jaar nog een mooie investering doen? Dat kan met CompanyKids! Voor € 135,- per maand steunt u een groepje van vijf kinderen in Bangladesh, Burkina Faso, Colombia, Ethiopië, India of Sierra Leone. Zij ontvangen dagelijkse zorg en christelijk onderwijs.

ETHIOPIË Oppervlakte: 1.104.300 km2 Inwoneraantal: 99.465.000 Nationaal inkomen per hoofd van de bevolking: 1.600 dollar Nationaal inkomen per sector: landbouw: 48%; industrie: 10%; diensten: 42% Werkgelegenheid: 85% in de landbouwsector, 5% in de industrie en 10% in de dienstensector. Partner van Woord en Daad: OSRA (Oromia Self Reliability Association) Sector: Zuivel- en vleessector Korte beschrijving project: Kleine boeren ontwikkelen kennis en vaardigheden, zodat zij binnen twee jaar hun inkomen met 20% verhogen. Onder meer leren ze melkproductie te verhogen. Daar zit nog veel rek in. Nu richt het project zich vooral op het organiseren van de boeren, het opzetten van melkverzamelpunten en de levering aan de fabrieken. Zo zijn boeren gegarandeerd van afname en de fabrikanten van grondstoffen. Bedrag project: 167.559 euro in 2015 Analyse project: ‘De uitdaging bij dit soort projecten zijn in veel landen hetzelfde: hoe zorg je ervoor dat individuele boeren op een goede manier gaan samenwerken zodat ze interessant worden voor fabrieken die hun producten verwerken. Dit project loopt pas sinds een jaar. Daarom is resultaat nog moeilijk te meten.’ Hoe staat Ethiopië ervoor? ‘In Ethiopië is sprake van sterke economische groei, met cijfers hoger dan in China. Als je in het land bent, proef je de dynamiek. Dat betekent ook dat er een sterkte groei is van de middenklasse. De meeste agrarische productie in Ethiopië is daarom gericht op de eigen markt en niet op de export.’ > Geeft u boeren in Ethiopië ook de kans mee te doen met de marktontwikkelingen? www.woordendaad.nl/zuivelsectorethiopie

OEGANDA Oppervlakte: 241.038 km2 Inwoneraantal: 37.101.000 Nationaal inkomen per hoofd van de bevolking: 2.000 dollar Nationaal inkomen per sector: landbouw: 22%; industrie: 27%; diensten: 51% Werkgelegenheid: 82% in de landbouwsector, 5% in de industrie en 13% in de dienstensector. Partner van Woord en Daad: ADP (Aridland Development Programme) Sector: Honing Korte beschrijving project: Een coöperatie is opgezet met geïnteresseerde boeren in het Noord-Oosten van Oeganda die imker willen worden. Zij worden getraind om kwalitatief goede honing te produceren en daarmee gezamenlijk betere prijzen te behalen bij geïnteresseerde kopers. Bedrag project: 22.295 euro in 2015 Analyse project: ‘De partner ADP brengt nu de honing zelf naar handelaren in de stad. In deze regio van Oeganda is nog geen sprake van ketenontwikkeling zoals we dat graag zien. De schaalgrootte is nu een probleem: er moet sprake zijn van substantiele honingproductie om een goede keten te kunnen opzetten. Het project kan nog niet op eigen benen staan. Met handelaren uit de staat wordt de honingproductie wel verbeterd.’ Hoe staat Oeganda ervoor? ‘Het Noord-Oosten van Oeganda is wat achtergebleven gebied ten opzichte van de rest van het land. Terwijl de rest van Oeganda stevig bestuurd wordt, kan dit deel niet mee in die ontwikkeling. Regelmatig is er sprake van voedseltekort. Na een onrustige periode is in de regio sinds een jaar of vijf sprake van meer rust.’ > Draagt u bij aan een groeiende biologische honingsector in Oeganda? www.woordendaad.nl/honingoeganda

AFRIKA’S POTENTIE

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015 | 3

DE 31-JARIGE YAROU MOUMOUNI UIT BENIN BEZIT EEN STUK LAND VAN 4,5 HECTARE. DAAR VERBOUWT HIJ RIJST, MAIS, SOJA, BONEN, PINDA’S, SORGHUM EN KATOEN. NU HIJ BETER MET ZIJN LAND OMGAAT, KAN HIJ NIET ALLEEN ZIJN FAMILIE VOEDEN, MAAR OOK WAT EXTRA’S VERDIENEN MET DE VERKOOP VAN DE OOGST. YAROU IS EEN VAN DE BOEREN DIE TRAINING ONTVANGT VIA PARTNERORGANISATIE DEDRAS IN BENIN. OOK ONDERSTEUNT DE ORGANISATIE DE BOEREN IN COÖPERATIEVORMING.

U kunt ook een boer steunen! Ga naar www.woordendaad.nl/boer-en-bedrijf en bekijk welke boer u wilt steunen.

4 | DAADKRACHT 2 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015

5 REGIOONDERNEMERS OPBRENGST EERSTE KISTJE MEISCHOL VOOR PROJECT REGIOONDERNEMERS URK (Tekst: Willemijn ten Brinke)

De tweejaarlijkse Visserijdagen Urk trappen af met een spectaculaire veiling van het kistje meischol. In 2016 is de opbrengt voor vissers in de Filipijnen, het project dat RegioOndernemers Urk steunt via Woord en Daad. Daar willen we alvast meer over weten.

BLIJMOEDIGE GEVER Drie jaar geleden raakte Van Veen betrokken bij de opzet van RegioOndernemers Urk. Inmiddels zijn 68 Urker ondernemers lid of vriend en brengen zij jaarlijks 40.000 euro bij elkaar voor projecten in ontwikkelingslanden. Over de reden dat hij lid is vertelt van Veen: ‘Ik vind het leuk met andere ondernemers om te gaan uit verschillende branches. Zeker als we samen iets kunnen doen voor onze hulpbehoevende medemens. Dan gaat het niet om de hoeveelheid die we geven, maar of we het doen uit liefde en bewogenheid met onze naaste. De Heere heeft de blijmoedige gever lief, niet zozeer wie het meeste geeft. Alles wat wij hebben ontvangen, is uit genade. We zijn doorgevers van Gods liefde, zowel in geestelijk als in materieel opzicht.’

PUBLIEKSTREKKER Nog even terug naar de veiling zelf. Daar zit een hele organisatie achter. Van Veen: ‘We hebben het al vaker georganiseerd en er bestaat een goed draaiboek. Het is overigens wel van belang om elke keer een vooraanstaand persoon de veiling te laten verzorgen of kort het goede doel te laten presenteren. Dat trekt veel publiek én kopers. RegioOndernemers Urk zijn bezig zo’n persoon hiervoor uit te nodigen. Wie dat is houden we nog even geheim. Daar horen jullie te zijner tijd meer over. De veiling gaat op Amerikaanse wijze: dat wat de koper

AFRIKA’S POTENTIE

LEREN HOE GOD ZORGT Weest in geen ding bezorgd; maar laat uw begeerten in alles, door bidden en smeken, met dankzegging bekend worden bij God.’ (Filippenzen 4:6) Voor de mensen in Sierra Leone is landbouw de belangrijkste bron van inkomsten. Toch is de armoede onder boerenfamilies het grootst. Van hun zelf geteelde gewassen eten ze het meeste zelf op om te overleven. Wat daarna overblijft om te verkopen is vaak niet genoeg om schoolgeld en ziekenhuiskosten te betalen. Grillige weersomstandigheden, tekort aan investeringen, geen toegang tot krediet, slechte infrastructuur en niet-bestaande landbouwsubsidies zijn de grootste beperkingen voor landbouwhervormingen. Eigenlijk veel om je zorgen over te maken.

Jelle van Veen (49) is CEO van Dayseday BV uit Urk, een bedrijf dat visproducten produceert en verhandelt in 45 landen. Het bedrijf verkoopt zo’n 20.000 ton vis per jaar en telt een omzet van 80 miljoen. Van Veen is bestuurslid van RegioOndernemers Urk en betrokken bij de organisatie van de Visserijdagen Urk.

WAARDEVOL KISTJE De opbrengst van de veiling zal de fondsen, die de Urker ondernemers in 2016 bij elkaar brengen, een flinke boost geven. Tijdens de Visserijdagen Urk wordt op maandagmorgen 2 mei het eerste kistje schol geveild voor het goede doel. De opbrengst was de eerdere edities niet mis. Van Veen: ‘In 2014 bracht het kistje 75.000 euro op voor de Nierstichting. Dit was meer dan het eerste vaatje Hollandse nieuwe. Het mooie van het goede doel volgend jaar is dat veel van onze leden en ook ons dorp er affiniteit mee zullen hebben. Het gaat om steun aan Filipijnse vissers die niet beschikken over goede visapparatuur. Ze doen op primitieve wijze hun werk. Ze kunnen amper het hoofd boven water houden. Met steun in de vorm van kennis en middelen krijgen zij wel de kans te ontsnappen aan de armoede waarin ze leven. Voor mijn werk kom ik nogal eens in Aziatische landen. Daar zie ik dan ook armoede en besef ik extra hoe goed wij het in Europa hebben.’ Als echte visondernemer heeft Van Veen nog wel een boodschap voor het project en de vissers. ‘Ik zou ze willen adviseren zo duurzaam mogelijk te vissen en de vis zo vers mogelijk te verkopen op hun lokale markt. Uiteraard moeten de vissers ook leren in de toekomst zelfvoorzienend te zijn, zodat ze hun kennis weer kunnen overdragen op de volgende generatie. Zo is delen ook vermenigvuldigen.’

BEZINNING

Door de boeren kennis van landbouw bij te brengen, kunnen ze het hele jaar door efficiënt gewassen verbouwen en zijn ze verzekerd van een vast inkomen. Om dit te bereiken is World Hope International (WHI,) een pilotproject in Sierra Leone begonnen. Kleine groepen boeren krijgen betaalbare broeikassen aangeboden. Ik spreek hierover met Isatu (30). Ze heeft drie kinderen en samen met 14 andere vrouwen uit haar dorp kweekt ze, buiten het seizoen, tomaten in de broeikas. Voor haar betekent de broeikas veel meer dan alleen het verbeteren van landbouwmethodes.

biedt betaalt hij ook. Dus niet de laatste koper betaalt de hele opbrengst. Voor een relatief laag bedrag kun je dus eigenaar worden van het kistje schol. Wat betreft de opbrengst, het zou mooi zijn als we 2014 evenaren. Stiekem hopen we op meer natuurlijk. Maar met iedere opbrengst zijn we tevreden.’ Bezoekers en kopers zijn ondernemers uit Urk en daarbuiten, maar ook politici en dienstverleners. Voor ondernemers van de andere RegioOndernemers-groepen in Nederland heeft RO Urk een leuk programma opgesteld met onder andere een bezichtiging van de visveiling en een visproeverij. ‘Iedereen is van harte welkom om deze veiling tot een succes te maken. U zult er geen spijt van krijgen, sterker nog, het geeft voldoening iets voor de medemens te kunnen en mogen doen. Maar wel in afhankelijk van de Heere die dit alles mogelijk maakt.’

‘Ik werk al heel mijn leven hard. Eerst in het huis van mijn ouders en nu in mijn eigen huis; maar ik heb hier nooit wat mee verdiend. Door tomaten te kweken en ze te verkopen aan restaurants en hotels verdien ik nu voor het eerst mijn eigen geld. Daar ben ik trots op en ik zie dat mijn man me nu meer respecteert. Hij was altijd de kostwinner en besloot dus hoe ons Isatu

gezinsinkomen werd uitgegeven. Nu heb ik hier ook iets in te zeggen, zelfs als het gaat om beslissingen die niets met geld te maken hebben.’ Isatu vertelt me dat hun groep in heel de gemeenschap wordt erkend en gerespecteerd. Hierdoor wordt de rol van vrouwen uitgebreid van het moederschap en zorgen voor het gezin naar onafhankelijke producent en zakenvrouw. ‘Het kassenproject kwam in een tijd dat het leven erg moeilijk voor me was. Ondanks het feit dat ik niet wist hoe mijn situatie zou kunnen veranderen, bleef ik voortdurend tot God bidden om verandering. De broeikas is een antwoord op mijn gebeden en ik loof God voor Zijn onverwachte gave, die Hij mij en de andere vrouwen heeft gegeven. Als vrouwen kunnen we elkaar steunen en van elkaar leren.’ Bijzonder om van Isatu te horen hoe de tekst uit Filippenzen 4 vers 6 in haar leven praktijk is geworden. Al hebben de vrouwen hun bedrijf nog maar net opgestart, klanten roemen de hoge kwaliteit van hun groenten en het feit dat ze buiten het seizoen voedsel kunnen kweken. ‘Omdat we in de laatste maanden onze tomaten goed kunnen verkopen en de gewassen erg goed groeien, heb ik hoop voor de toekomst,’ zegt Isatu met een glimlach. ‘Ik heb veel geleerd in de afgelopen maanden – over landbouw en zakendoen, maar nog het meest over God en hoe Hij voor me zorgt. Hier ben ik erg dankbaar om!’

Hanna Lutke Lanfer COMMUNICATIEMANAGER BIJ PARTNERORGANISATIE WORLD HOPE INTERNATIONAL SIERRA LEONE

> Meer informatie over de veiling: www.visserijdagenurk.nl

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015 | 5

6

BETROKKENHEID

Zijn waar anderen niet zijn WAAROM BURGLAND BOUW B.V. DODEWAARD INVESTEERT IN TSJAAD Tsjaad was niet het land dat Wim de Jong (42) direct voor ogen had toen hij via Linked In liet weten dat zijn bedrijf graag een structurele bijdrage wil leveren aan het werk van Woord en Daad. Toch viel uiteindelijk de keuze op dit land. Waarom kiest Burgland Bouw B.V. voor dit land, waar veel donoren geen interesse in hebben? (Tekst: Rina Molenaar)

Dominee Obed

Wim de Jong

6 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015

Een project dat aansluit bij de core business van Burgland Bouw zou mooi zijn. Met inmiddels 50 medewerkers bouwt het allround bouwbedrijf sinds 2008 aan woningen, scholen en kerken door het hele land. Een van de projecten die Woord en Daad aan Burgland Bouw voorstelt zijn agrarische trainingen en de bouw van een trainingscentrum in Tsjaad. Midden in Afrika ligt dit land, dat als vierde staat in de ranglijst van armste land ter wereld. Toch is Tsjaad bepaald niet populair onder donoren. Het is hard zoeken om voor dit land een structurele donor te vinden, iemand die wil en durft te investeren. Een project in Tsjaad spreekt De Jong, directeur van Burgland Bouw, eigenlijk ook niet meteen aan. EERSTE GESPREK Projectmedewerker Wim Simonse en manager Communicatie en Fondsen, Rina Molenaar, van Woord en Daad gaan in Dodewaard het gesprek aan. De Jong: ‘Ik had de projectvoorstellen gezien en kreeg niet direct het gevoel dat het project in Tsjaad juist iets voor ons bedrijf zou zijn. Mijn voorkeur had ik doorgegeven: iets met jongeren of

onderwijs, het liefst gecombineerd met bouw, bijvoorbeeld het financieren van huisvesting. Tsjaad voldeed aan deze voorwaarden, toch ging ons gevoel er niet in mee. Tsjaad is namelijk een land met veel risico’s, niet bepaald het voorbeeld van stabiliteit. Als Tsjaad het nieuws haalt is het meestal negatief. Ook staat het land bekend als moslimland. Eigenlijk geen zaken die me in eerste instantie aanspreken. Het zou toch zonde zijn als investeringen teniet worden gedaan door conflicten. We zochten een project voor de lange termijn.’ CHRISTEN ZIJN IN MOSLIMLAND Tijdens het gesprek brengt De Jong zijn bezwaarpunten eerlijk naar voren. Simonse vertelt hoe de organisatie PCAR als christelijke organisatie actief is in Loug Chari, het Zuiden van Tsjaad. ‘Dit is het meest stabiele gebied van het land. Dominee Obed geeft leiding aan de organisatie PCAR en biedt jongeren graag toekomstperspectief in een omgeving waar het soms uitzichtloos lijkt.’ De Jong: ‘Gaandeweg het gesprek ging ik positiever tegenover het project staan. Vooral het verhaal van dominee Obed

sprak me aan. Hoe hij als christen in het overwegend islamitische Tsjaad een getuige probeert te zijn naar jongeren toe.’ OVERSTAG Woord en Daad laat op haar beurt ook weten dat het moeilijk is om voor projecten in Tsjaad een donor te vinden. Molenaar: ‘Dat komt doordat het land niet altijd even stabiel lijkt te zijn en er niet veel andere NGO’s werken. Toch is Woord en Daad overtuigd om in dit land samen met een lokale partner te werken aan verandering. Zijn waar anderen niet zijn. Juist omdat PCAR als christelijke organisatie in Loug Chari het verschil kan maken voor de toekomst van jongeren. Het werk van PCAR blijft niet onopgemerkt. De overheid heeft intussen PCAR als samenwerkingspartner uitgekozen in het gebied. Zo krijgt PCAR naast geld van Woord en Daad ook fondsen vanuit de Tsjadische overheid om haar werk te doen.’ Zijn waar anderen niet zijn en christenen steunen, die in moeilijke omstandigheden hun werk willen doen, spreekt De Jong aan. ‘Dat een groep christenen daar in uiterst moeilijke en primitieve omstandigheden leeft, roept

7 HET LAND MIDDEN IN AFRIKA Op de grens van twee werelden – de Arabische en Afrikaanse – en midden in Afrika ligt Tsjaad. Deze democratische republiek staat als vierde in de ranglijst van armste landen ter wereld, volgens de Human Development Index. De Sahel en Sahara beslaan driekwart van het land en grote afwisseling van klimaatzones zijn typerend. Dit heeft tot gevolg dat slechts een klein deel van het land vruchtbaar is. Tsjaad kampt met chronische voedseltekorten. Meer dan twee derde van de bevolking leeft op het platteland en 80% van de werkgelegenheid is landbouwgerelateerd. Tsjaad is het grootste ‘landlocked’ land van Afrika; er is geen directe toegang tot zeehavens. Dit bemoeilijkt de import en export van goederen. Om toch te kunnen handelen is Tsjaad afhankelijk van haar buurlanden en lopen de transportkosten flink op. Het investeringsklimaat in Tsjaad blijft een uitdaging. Goede infrastructuur en geschoolde werknemers ontbreken vaak en het land staat op plek 154 van de 175 van de corruptie-index (NL: 8).

SOCIALE EN ECONOMISCHE TRENDS mij als medechristen op om deze mensen te steunen. Los van de vraag of onze investeringen dan op lange termijn zijn gewaarborgd. Het is verleidelijk iets moois te maken en daarmee als bedrijf naar buiten te treden, maar het gaat niet om onze trots of eer. Het waarborgen op lange termijn ligt in Gods hand.’ VERBINDING Burgland Bouw neemt het moedige besluit om in Tsjaad te investeren. Dominee Obed hoort dit prachtige nieuws en doet zijn best een goede relatie met Burgland Bouw aan te gaan. Hij werkt hard aan projectrapportages en stuurt een persoonlijke boodschap naar de medewerkers van het bedrijf: ‘Ik schrijf wel alles in het Frans op en laat het dan vertalen. Ik wil namelijk uit mijn hart spreken tot jullie en dan moet ik dat in mijn moedertaal doen. Dankzij jullie steun kunnen we werken in het midden

van Tsjaad op het platteland. We willen Gods liefde tonen aan mensen door het werk wat we doen. We doen dat met het oog op Gods komend Koninkrijk zoals onder andere in Jesaja 65 staat beschreven.’ TOEKOMST Op dit moment wordt bekeken of Burgland Bouw dominee Obed kan ontmoeten. Enerzijds om met Woord en Daad en Burgland Bouw door te praten over toekomstplannen van de organisatie. Anderzijds om de collega’s van Burgland Bouw persoonlijk te ontmoeten. Ondertussen komt Tsjaad niet beter in het nieuws. Desondanks gaat dominee Obed door om jongeren het boerenvak te leren, te werken aan meer voedselzekerheid en een omgeving waar toekomstperspectieven zijn. Dankzij de moedige investering van Burgland Bouw is dit mogelijk!

HET PROJECT IN TSJAAD PCAR is sinds 2014 de lokale partnerorganisatie met wie Woord en Daad in Tsjaad actief is. De organisatie werkt zo’n 300 kilometer te zuidoosten van de hoofdstad N’Djamena in het relatief veilige Loug Chari. PCAR is al lange tijd actief op het gebied van onderwijs, voedselzekerheid en microkrediet. Woord en Daad ondersteunt de agrarische trainingen van PCAR in vier dorpen en de bouw van een trainingscentrum. In de dorpen is 90% van de bevolking boer, maar hun productie is zeer laag. Dat resulteert in weinig inkomen en armoede in veel gezinnen. Agrarische trainingen en toegang tot (financiële) middelen worden ingezet voor productieverbetering. Daarnaast is een agrarisch lobbycomité actief voor landeigenaarschap en toegang tot markten, inputs en gereedschappen. Behalve boeren krijgt ook een groep vrouwen training in hoe zij een aanvullend inkomen kunnen verdienen, bijvoorbeeld met de verwerking van producten. Doel is om in 2015 driehonderd mannen en vrouwen te trainen. De totale kosten van dit project in 2015 bedragen 110.000 euro. Woord en Daad draagt hiervan 62.500 euro bij.

AFRIKA’S POTENTIE

Inwoners: Bevolking: Bevolkingsgroei: Hoofdstad: Taal: Religie: Leeftijdsstructuur:

11,6 miljoen inwoners meer dan 200 etnische groepen 1,89% N’Djamena Frans en Arabisch en meer dan 120 dialecten 50% moslim, 30% christen en 20% lokale religies • 0-14 years: 44,2% • 15-24 years: 21% • 25-54 years: 28% • 55-64 years: 4% • 65 years and over: 3%

44,2%

0 - 14 JAAR

3% 21%

4%

15 - 24 JAAR

28%

25 - 54 JAAR 55 - 64 JAAR 65 JAAR EN OUDER

Levensverwachting: Welvarendheid: Analfabetisme: Urbanisatie: Economische groei: Export: Handelspartners:

49,81 jaar 184 / 187 60% 22,5% van de bevolking woont in de stad 6,9% olie, vee, katoen, sesam, Arabische gom, shea boter US en Japan

Bronnen: CIA Factbook, Transparancy International

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015 | 7

8

LEESWAARDIG

Lees- en kijktips

BUSINESS COACHING OP AFSTAND

BEASTS OF NO NATION Een indrukwekkende speelfilm over kindsoldaat Agu in een niet nader genoemd West-Afrikaans land. Agu’s vader en broer worden vermoord, zijn moeder en zus zijn spoorloos. Hijzelf vlucht en komt in handen van een rebellenleger terecht. Een heftig bestaan van geweld en wreedheden volgt. De film laat de bizarre ontmenselijking van kindsoldaten zien en draait niet zozeer om de gruwelijkheden van oorlog. Een aangrijpende film die iets vertelt over het leven van 250.000 kinderen* die jaarlijks wereldwijd actief worden ingezet in oorlogen (*War Child).

Wat komt er allemaal kijken bij het ondernemersvak en hoe zorg je ervoor dat een bedrijf geen eendagsvlieg is? Partnerorganisatie Parole et Action biedt vakonderwijs in Haïti en wil ervaren ondernemers koppelen aan startende ondernernemers op de Haïtiaanse arbeidsmarkt. Vijftig procent van de Haïtiaanse jongeren die hun vaktraining succesvol afrondt, gaat namelijk aan de slag als zelfstandige. De Nederlandse ondernemers Lourens van Bruchem (True Control BV) en Thom de Ruiter (ESCOPE b.v.) verbleven van 16 tot 24 oktober in Haïti voor een pilot Business Mentoring. Ze gaven training aan Haïtiaanse ondernemers in businessplannen schrijven, bezochten hun bedrijven en luisterden naar bedrijfspresentaties. Uit de 23 ondernemers werden uiteindelijk zes high potentials geselecteerd. Van Bruchem en de Ruiter gaan hen op afstand coachen en begeleiden bij het schrijven van een goed onderbouwd bedrijfsplan: ‘Wij hopen een aantal ‘high potentials’ tot een hand en een voet te zijn in het komende jaar’. De Nederlanders deelden hun bijzondere ervaringen in aansprekende, korte blogs: www.woordendaad.nl/businesstraininghaiti.

Tip gegeven door: Willemijn ten Brinke, communicatiemedewerker Woord en Daad Regie: Cary Joji Fukunaga 133 minuten 2015 te bekijken via Netflix

THE GREAT ESCAPE: HEALTH, WEALTH, AND THE ORIGINS OF INEQUALITY In tegenstelling tot vele economen die op macro-economische ongelijkheidstrends focussen, probeert Angus Deaton te begrijpen welke persoonlijke beslissingen mensen nemen in het aankopen van goederen. Het gaat om mensen uiteindelijk. Onder andere voor dit onderzoek krijgt hij in 2015 de Nobelprijs voor Economie. Tip gegeven door: Rutger van den Noort, VicePresident FrieslandCampina USA Angus Deaton aantal pagina’s: 376 jaartal 2013 ISBN13: 780691153544

$13.27

HET PAUPERPARADIJS Suzanna Jansen beschrijft waar haar voorouders tegenaan lopen in tijden van armoede van de 18e tot de 20e eeuw. Het heropvoedingsexperiment in het Drentse opvoedingsgesticht Veenhuizen moest ervoor zorgen dat arme stadsgezinnen gedrild werden tot nuttige burgers. Het bleek moeilijker dan men dacht om uit de armoede te komen. Uiteindelijk veranderden de gestichten in gevangenissen. Boeiend om ook het interactieve Gevangenismuseum in Veenhuizen te bezoeken.

RINA MOLENAAR LID RAAD VAN BESTUUR We zijn blij u te kunnen meedelen dat Rina Molenaar (41) is benoemd als lid van de raad van bestuur van Woord en Daad. Per 1 januari 2016 hoopt zij haar nieuwe rol, naast de huidige directeur-bestuurder Jan Lock, te gaan vervullen. Zij wordt als bestuurder verantwoordelijk voor de gebieden communicatie en fondsen. Voor veel betrokkenen bij Woord en Daad is zij een bekend gezicht: velen van u ontmoetten haar in de achterliggende jaren op bijeenkomsten ‘in het land’. Rina is werkzaam bij Woord en Daad sinds 2002, de laatste jaren als manager Communicatie en Fondsenwerving.

COLOFON Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers. Het verschijnt in april, september en december. Daadkracht wordt verspreid onder betrokken ondernemers en belangstellenden. Uitgave Stichting Woord en Daad Dr. Van Stratenweg 15 Postbus 560 | 4200 AN Gorinchem T 0183-611800 | F 0183-611808 Bank.rek.nr: 38.54.87.088 IBAN: NL64RABO0385487088 www.woordendaad.nl/ondernemers [email protected] Ontwerp & opmaak Reprovinci | www.reprovinci.nl

Redactie: Rina Molenaar (hoofdredacteur) Willemijn ten Brinke (eindredacteur) Gijsbert Bouw Linda Poot Oplage 3.500 Overname artikelen Overname van artikelen is prima. Graag met bronvermelding.

AL RUIM 1,2 MILJOEN VOOR HELP VLUCHTELINGEN NU

Woord en Daad startte half september de actie Help Vluchtelingen Nu in samenwerking met het Christelijk Noodhulpcluster. In Europa richt de hulp zich vooral op de mensen die onderweg zijn naar een veilige plek. In de regio van het Midden-Oosten werken de organisaties aan duurzame oplossingen. Van de totale opbrengst van de actie Help Vluchtelingen Nu, ruim 1,2 miljoen, gaat een groot deel naar de conflictgebieden of omringende landen. De Syrische Mona (32), rechts op de foto, is een van die duizenden vluchtelingen. Zonder man, maar met haar vier kinderen verblijft ze nu in Jordanië. Ze vertelt haar bizarre verhaal aan Woord en Daad. Mona vertelt het niet zomaar, ze wil dat de wereld weet wat er echt in Syrië gebeurt. Lees haar verhaal op www.woordendaad.nl en zoek op: ‘trauma grijze haren’. Woord en Daad dankt alle donateurs hartelijk voor hun betrokkenheid, gebed en het vertrouwen in de aanpak. Meer informatie over hoe het Christelijk Noodhulpcluster hulp biedt: www.woordendaad.nl/help-vluchtelingen-nu.

CHRISTELIJKE WAARDEN IN ECONOMISCHE PROGRAMMA’S Hoe krijgen de christelijke missie en visie van Woord en Daad eigenlijk gestalte in haar landbouweconomische programma’s? Tijdens de inspiratiemiddag ‘Christelijk verantwoord ondernemen’ op 17 september in Hotel New York in Rotterdam, deelde Woord en Daad met zo’n 60 zakelijke relaties haar visie. Maarten van Middelkoop, manager Inclusive Agribusiness Program: ‘We hebben van God de grote verantwoordelijkheid gekregen om de aarde te bouwen en te bewaren, om rentmeester te zijn. Voor onze landbouweconomische projecten betekent dit onder andere: integriteit, werken in overeenstemming met de geldende wet– en regelgeving, beïnvloeding van beleid waar nodig, bereidheid om continue te verbeteren, ecologische duurzaamheid en biologisch waar dat kan.’ Keynote speaker deze middag was Todd Huizinga van het Acton Instituut uit Grand Rapids USA. Hij liet een prikkelende video zien (YouTube, zoekterm: Charity That Hurts, Poverty Cure) en noemde dat we niet alleen een hart nodig hebben voor de armen, maar ook een hoofd. ‘Het gaat namelijk niet om onze vrijgevigheid. We moeten mensen niet als passieve ontvangers beschouwen, maar als actieve personen - waardig, intelligent en creatief - die hun positie zelf kunnen veranderen. Het is van belang voorwaarden te scheppen die menselijke ontplooiing mogelijk maken. Niet de zelfontplooiing zoals wij die hier kennen, die is vaak ik-gericht, maar ontplooiing van de door God geschapen talenten om ook anderen te dienen.’ De Nederlandse ondernemer Henri Oosthoek van Koppert BV inspireerde de aanwezigen over hoe hij als christen ondernemer is. Lees meer over deze boeiende middag op www.woordendaad.nl/verslag17september Wilt u meer weten over de christelijk waarden in onze economische programma’s? Neem gerust contact met ons op via [email protected] en stel uw vraag.

Tip gegeven door: Wilma van der Meij, evenementencoördinator Woord en Daad Suzanna Jansen aantal pagina’s: 256 2015 ISBN13: 9789460036071

€ 10 De tips zeggen niets over het standpunt van Woord en Daad. Strip: Daan van Oostenbrugge

8 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 15 | DECEMBER 2015

concept & design: www.reprovinci.nl