Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers. NEEM JEZELF MEE

NUMMER 3 | DECEMBER 2013

Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers.

DAADKRACHT ONDERNEMEN DOORGEVEN

(Foto: Thom Deelstra)

WIL JE WERKEN?

NEEM JEZELF MEE

INHOUD Armoedebestrijding begint bij verandering van mensen PAGINA 2

Gods bewijs aan de wereld PAGINA 5

RegioOndernemers Genemuiden ziet projecten Ethiopië met eigen ogen PAGINA 6

AFRIKA ONTWIKKELT ZELF

Bij de Job en Business Service in Bobo Dioulasso, Burkina Faso, kun je terecht voor een baan. Aan de muur hangen heel wat vacatures. Overtuigd en gedreven vertelt manager Silas Ouedraogo (50): ‘Aanpassing van de persoonlijke houding is het belangrijkste voor verandering in én verbetering van het leven. Ons doel (Tekst: Willemijn ten Brinke) is goede burgers voor de Burkinese maatschappij.’ Het is hier een komen en gaan van mensen; werkzoekenden, bedrijven die medewerkers willen en mensen die extra training volgen. Per dag komen hier zo’n 20 tot 45 mensen langs. ‘De afgelopen zes maanden hielpen we 50 werkzoekenden aan een baan. Zelf hebben we maar twee medewerkers, maar we werken veel met anderen, zoals het ministerie van Jeugd. Vanmorgen waren hier nog 25 jongeren voor een training ondernemersvaardigheden, gefinancierd door de overheid. Sollicitatietraining geven we ook. Door werkzoekenden te koppelen met contacten uit ons netwerk en het geven van trainingen, helpen we mensen niet alleen aan een baan, maar stimuleren we bedrijven ook te innoveren.’ Trots laat Ouedraogo, een hamerkop en een snaarwiel zien dat in Bobo zelf is ontworpen en geproduceerd. ‘Gereedschap importeren is veel duurder. We kunnen het zelf maken. Een ander voorbeeld van innovatie is onze training in het plaatsen van roetfilters

voor motoren in auto’s en motorfietsen. Een stuk beter voor het milieu.’ Ouedraogo maakt mensen bewust van wie ze zijn en wat ze kunnen. ‘Ik vraag bijvoorbeeld aan jongeren wie er een telefoontje heeft. Velen steken dan hun mobieltje in de lucht. Ze weten niet waarom ik dit vraag. Daarna zeg ik: Mooi, dan moet je er bij mij niet mee aankomen

dat je geen 5.000 CFA (€ 7,50) lidmaatschapsgeld kunt betalen. Maar ik weet ook dat als je echt niets hebt, je niet snel verder komt. Wij willen mensen graag helpen aan een baan, maar dan moeten ze in ieder geval zichzelf meebrengen. Ik hou van wat ik mag doen; mensen handvatten bieden om zelf een beter leven te krijgen. En dat kan zeker ook in Burkina Faso!’

COLUMN Afrika ontwikkelt zelf ‘Als ik 25 was zou ik naar Afrika verhuizen en daar gaan ondernemen’, zei een ondernemer die ik pas sprak. Inmiddels in hij half 50 en heeft hij alle tijd nodig voor zijn bedrijf hier in Nederland. Een gemiste kans? Een marketingdirecteur van Philips vertelde tijdens een interview dat het continent Afrika ‘wat met je doet’, ‘het laat je niet meer los’. Hij vertelde ook dat het zelfbewustzijn enorm toeneemt. Voor Philips betekent dit bijvoorbeeld dat de verkoop van persoonlijke verzorgingsapparatuur elk jaar toeneemt. Typerend vond ik dat Philips goed marktonderzoek doet en veel producten aanpast aan de specifieke marktbehoeften. Dat is precies wat wij ook doen. Met mensen en ondernemers in gesprek gaan en vragen waar zij zelf behoefte aan hebben en daarbij niet vergeten te vragen wat Afrikanen zelf gaan doen. Dit geeft in Ethiopië mooie resultaten en trotse mensen. Mensen die laten zien dat ze heel wat in hun mars hebben en een kans met beide handen aangrijpen. Als ik aan Afrika denk, dan denk ik vooral in kansen. Wat een enorme veerkracht, wat een ruimte, wat een mensen, wat een mogelijkheden! Ik ben een Afrika-fan! Was ik maar 25… Gideon Davidse Accountmanager unit Bedrijven www.twitter.com/woordendaad #wdondernemers

www.woordendaad.nl/ondernemers

2

THEMA: AFRIKA ONTWIKKELT ZELF

Armoedebestrijding begint bij verandering van mensen Bij armoedebestrijding gaat het ten diepste om verandering van mensen en samenlevingen. Op het platteland van Ethiopië speelt partnerorganisatie MKCRDA daar op in. Ze kijkt wat mensen zelf in huis hebben en op welk vlak ze zich kunnen ontwikkelen. ‘Mensen leren eigen verantwoordelijkheden dragen. Je ziet totale verandering in de gemeenschap. Jongeren trekken niet meer weg, maar zien nu ook hier kansen voor een betere toekomst.’ (Tekst: Wilhelm Doeleman en Willemijn ten Brinke )

MERGA MERERA

2 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013

Aan het woord is Merga Merera (35), manager Educatie en Capaciteitsopbouw bij de lokale partnerorganisatie MKCRDA*. ‘Jeldu is eenzijdig en traditioneel ontwikkeld. Het gebied is economisch kwetsbaar en de werkloosheid is hoog. Analfabetisme komt veel voor. Juist hier startte MKC-RDA in 2009 met het project‘ Gemeenschapsbenadering’. Een programma waarin de gemeenschap in groepen zelf aan haar ontwikkeling werkt. Mensen leren anders en op lange termijn denken, waardoor ze beter omgaan met elkaar, tijd en geld.’ NIET PRIMAIR CONSUMEREN Merera legt uit dat alle mannen en vrouwen in de gemeenschap van vijftien jaar en ouder kunnen deelnemen aan verschillende trainingen. ‘Iedereen krijgt de gelegenheid de basistraining lees– en rekenvaardigheden te volgen. Dan is er een opleiding die zich richt op financiën, leefgedrag en timemanagement. En er zijn praktische vaktrainingen zoals aardappelproductie, uienteelt, intensieve veehouderij, bijenteelt, houtbewerking en watermanagement. Daar ontstaan georganiseerde zelfhulpgroepen van gemiddeld twintig personen, die met elkaar trainen, geld lenen, sparen en samenwerken. Het verdiende geld wordt niet primair geconsumeerd, maar gebruikt de groep bijvoorbeeld om de veestapel geleidelijk uit te breiden (zoals met tien kippen of twee runderen) of hun landbouwarsenaal te vergroten. Ook legt elk groepslid wekelijks een klein bedrag in

de spaarpot van de groep. Dit geld wordt weer gebruikt voor gezamenlijke activiteiten. Ze zetten zich er graag voor in. ZELF ZORG DRAGEN Het doel van de zelfhulpgroepen is dat de levensstandaard in het dorp omhooggaat, zodat de mensen in het dorp zelf zorg kunnen dragen voor scholing en medische voorzieningen. Volgens Merera is het sociale aspect in het programma groot. ‘Men leert als gemeenschap samenwerken en daarin eigen verantwoordelijkheden dragen. Zo legt iedereen een klein beetje geld en voedsel in om daar, als dat nodig is, op lange termijn gebruik van te kunnen maken. Trouwt of overlijdt iemand, dan kan dit met gemeenschapsgeld worden gefinancierd. In moeilijkere tijden kunnen individuen terugvallen op de groep. Het sociale gemeenschapsbelang is essentieel en tegelijk de kracht van de zelfhulpgroepen. Dit resulteert uiteindelijk in econo-

mische stabiliteit. Laatst is er dankzij het gemeenschapsgeld een weg aangelegd in een dorp. Wangedrag komt trouwens niet veel voor. De sociale druk is erg hoog en voordat mensen aan het programma meedoen, tekenen ze een verklaring.’ Door dit programma verandert ook de rol van de vrouw in de gemeenschap, vertelt Merga Merera verder. ‘Vrouwen kunnen nu wel lezen en schrijven en krijgen kennis van zaken. Ze mogen keuzes maken en worden betrokken bij beslissingen van de groep. Door de rollen in de zelfhulpgroepen neemt het eigenaarschap en verantwoordelijkheidsgevoel van iedereen toe. Een aantal maanden geleden startte een gemeenschap met de steun aan vijf weeskinderen in het dorp. Beide ouders overleden binnen een korte periode. De kinderen zijn onder de dorpelingen opgevangen; van gemeenschappelijk geld worden ze onderhouden en gaan ze gewoon naar school.’

3

Vijf ondernemers vormen Adviesgroep Ondernemers Wat leeft er onder Nederlandse ondernemers, hoe kijken zij tegen bepaalde zaken aan? Woord en Daad en de Adviesgroep Ondernemers spreken elkaar hier geregeld over. Maak hier kennis met de vijf Nederlandse ondernemers die samen de Adviesgroep vormen.

VERANDERING IN DENKEN Enkele jaren na de start van het project in 2009 zijn de resultaten duidelijk merkbaar. Merera: ‘Het is een wereld van verschil. Voorheen leefden de gezinnen in het dorp onder moeilijke omstandigheden. Vooral buiten het oogstseizoen was het pittig. Eten was er nauwelijks en werk was ook schaars. Gevolg hiervan was dat mensen naar de hoofdstad Addis Abeba trokken om daar hun brood te gaan verdienen. Of ze staken zich in de schulden bij rijke dorpelingen, zodat ze hiervoor moesten werken onder slechte omstandigheden. Nu trekken mensen niet meer weg. Het landbouwbeleid van de gemeenschap zorgt ervoor dat er geen honger is en men niet meer zo afhankelijk is van anderen. De productie is al verhoogd en men heeft leren opslaan. Inwoners hebben hun eigen bedrijfjes met personeel. Wat de mensen verdienen is meer dan vroeger. Kon een vader bijvoorbeeld eerst het schoolgeld van één kind betalen, nu van alle vier zijn kinderen. De groep is op gang geholpen met trainingen en moet straks zelfstandig verder. Het leven van veel gezinnen is radicaal veranderd. Het zijn mooie resultaten die het gevolg zijn van het

AFRIKA ONTWIKKELT ZELF, MAAR NIET ALLEEN!

VERDIEPING Wim Simonse (39), coördinator Technische en Agrarische Educatie en Training bij Woord en Daad, is blij met de huidige resultaten van het programma. Hij ziet juist nu de noodzaak voor verdieping: ‘De groepen die wat hebben opgepakt, hebben nu verdieping nodig om hun productie te kunnen opschalen, kwaliteit te leveren en producten te vermarkten. Wat dat betreft moeten ze er nog flink tegenaan. Daarop wil MKC-RDA de komende jaren intensievere begeleiding geven. Met als doel meer inkomsten genereren en wellicht nog meer bedrijvigheid in Jeldu ontwikkelen.’

ACHTERGROND TON DIETZ

De Afrikaanse economie is booming en dat doet ze al een jaar of vijftien. Terwijl bladen als The Economist het in 2000 nog hadden over ‘the lost continent’ spreken ze nu over ‘Africa Rising’.

anders laten denken van mensen en op een effectievere manier omgaan met de beschikbare middelen. Die verandering in denken heeft ook weer positief effect op de kinderen en de opvoeding.’ *MKC-RDA Meserere Kristos Church-Relief and Development Association

REACTIES ONDERNEMERS Ondernemers Johan Harms (51) van Hamat B.V. en Kees Heutink (46) van Aannemingsbedrijf Heutink bezochten afgelopen oktober een gemeenschap in Jeldu. Harms: ‘Ik vond het bijzonder indrukwekkend wat er in zo’n afgelegen gebied plaatsvindt. Als je de mensen hierover hoort vertellen heb ik er alleen maar respect voor. Ik geloof hier wel in, mits het goed ondersteund en begeleid wordt. Opvallend was de tevredenheid en het enthousiast gebruik van de beschikbare middelen.’ Volgens Harms is het basisonderwijs nog wel een uitdaging in het gebied. ‘Voor zover wij konden zien zijn er veel kinderen die onderwijs krijgen op een laag niveau.’ Ook Heutink is enthousiast over de gemeenschapsbenadering: ‘Het is prachtig om de mensen bezig te zien, bijvoorbeeld met het zelf aangelegde irrigatiesysteem. Het viel mij op dat alles zo netjes is georganiseerd. We kregen de gelegenheid vragen te stellen aan de groepen. Het werd al snel duidelijk dat mensen het zelf moesten doen. Veel mensen zijn gedreven en serieus bezig met hun vak. Ik geloof zeker dat dit als een olievlek kan werken en zijn vruchten afwerpt.’

AL ONZE KINDEREN NAAR SCHOOL! Wadajo Dhaba (37) leeft in zo’n veranderende gemeenschap. De vader van acht kinderen volgde via MKC-RDA een alfabetiseringscursus en een eenjarige vakopleiding houtbewerking. Inmiddels is Dhaba anderhalf jaar zelfstandig ondernemer en telt zijn meubelmakerij zes medewerkers. ‘Ik vind het een prachtig vak en ik zag er business in, want de kwaliteit van het meubilair hier was? slecht. Wij leveren nu in de wijde omgeving meubels en diensten.’ Ook de vrouw van Wadajo Dhaba heeft haar eigen business. Dhaba: ‘Zij runt een boerderij met tien runderen en 60 kippen. We bezitten ook nog een paar stukken land. Daar verbouwen dorpsgenoten gewassen of houden ze vee. Het belangrijkste wat we geleerd hebben in de zelfhulpgroepen is dat je elkaar nodig hebt om iets te bereiken. Samenwerking is nu de kracht van de

AFRIKA ONTWIKKELT ZELF

(Tekst: Ton Dietz, directeur Afrika-Studiecentrum Leiden)

gemeenschap. Met elkaar lossen we problemen op en onderhouden we het dorp. Iets anders, ogenschijnlijk kleins, maar wat nu een groot verschil maakt, is dat ik heb leren plannen. Ik werk nu van acht tot vijf uur. De rest van mijn tijd besteed ik aan de boerderij en mijn familie. Ja, als ik terugkijk is er voor ons veel veranderd. Ik denk alleen al aan het onderwijs van onze kinderen. Eerst kon alleen onze oudste zoon naar school. Nu gaan al onze kinderen!’ Als het om de toekomst gaat heeft Dhaba een duidelijke missie: ‘Ik wil graag een rolmodel zijn voor anderen en zo veel mogelijk werklozen voorzien van een baan.’

Hoewel cijfers over economie met korrels zout moeten worden genomen, heeft Afrika als geheel in 2012 waarschijnlijk een snellere economische groei gekend dan Azië als geheel. De voorspelling is dat de komende jaren zeven van de tien snelste groeiers in de wereld in Afrika te vinden zijn: landen als Nigeria en Tanzania, Ethiopië en Mozambique, landen met een heel verschillend profiel en een even verschillende geschiedenis. De snelle groei van het laatste decennium heeft meerdere oorzaken. Er is sprake van een toegenomen vraag naar Afrikaanse grondstoffen (vooral olie en gas, mijnbouw- en landbouwproducten), vooral uit Azië. Er is sprake van een sterk stijgende vraag vanuit Afrikaanse steden en van een opkomende middenklasse. Er is een mentaliteitsverandering gaande

onder de politieke en economisch elites, ook onder druk van een veeleisender en beter geïnformeerd publiek en vooral van jongeren. Steeds meer Afrikaanse staten kijken naar de manier waarop overheden in bijvoorbeeld China, Vietnam, Maleisië en Brazilië economische groei en sociale verbetering hebben bevorderd en laten zich minder gelegen liggen aan de ‘goede raad’ vanuit Europa, de VS en de Wereldbank. Veel meer Afrikanen dan voorheen zijn goed opgeleide wereldburgers geworden die zich niet langer laten vertellen wat ze moeten doen en denken. Veel Afrikaanse ondernemers hebben internationale netwerken waar ze intensief gebruik van zijn gaan maken en veel van die netwerken zijn een kluwen van ondernemersorganisaties, banken, ngo’s, kenniscentra, collega’s uit de diaspora en religieuze contacten. Mobiele telefoon en internet spelen daarbij inmiddels niet meer weg te denken rollen en de contactennetwerken verbinden allerlei delen van de wereld. En voorzichtig zien we nu ook een groei van de industriële productie in Afrika (ook voor de export) en komen er af en toe verrassende innovaties uit Afrika, zoals MPesa-banking en creatieve mobieletelefoonaanpassingen. De snelle groei heeft natuurlijk ook keerzijden. Er zijn grote verschillen binnen Afrika en dat geeft spanningen tussen landen en streken en tussen rijk en arm. De grootste inkomensverschillen in de wereld vinden we op dit moment in zuidelijk Afrika. Er is veel onveiligheid en economische groei gaat gepaard met plundering, uitbuiting en schending van allerlei mensenrechten. Religieuze leiders, maar ook vakbonden, jongerenorganisaties, politieke leiders, publieke persoonlijkheden en delen van het bedrijfsleven roepen op tot eerlijker verdeling en tot ‘inclusieve groei en ontwikkeling’. Afrikaanse organisaties die daarvoor staan, weten zich gesteund door anderen in de wereld met dezelfde idealen en met ervaringen die gedeeld kunnen worden. Afrika ontwikkelt zelf, maar niet geïsoleerd en zeker niet alleen.

(Foto: Thom Deelstra)

• MKC-RDA werkt nu in zes dorpen in het district Jeldu via deze zogenaamde gemeenschapsbenadering. Totaal worden via de zelfhulpgroepen 2404 mensen bereikt en 335 mensen volgen een vaktraining, zoals Wadajo Dhaba deed. In 2012 droeg Woord en Daad voor 72.970 euro bij aan dit programma.

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013 | 3

GROTERE OOGST CLEMENT OKELLO (56): ‘ER WAREN GEEN ORGANISATIES ALS ADP (PARTNERORGANISATIE VAN WOORD EN DAAD IN OEGANDA) VOOR NODIG OM ONS TE VERTELLEN DAT SAMEN WERKEN EFFECTIEVER IS DAN ALLEEN. TOCH BLEEF ONZE OPBRENGST VAN HET LAND BEPERKT. VIA ADP KWAMEN WE AAN BETERE GEREEDSCHAPPEN EN NIEUW ZAAIGOED. MAAR WAT NOG BELANGRIJKER WAS: ZE LEERDEN ONS NIEUWE LANDBOUWTECHNIEKEN. BIJVOORBEELD DAT WE NIET HET GEHELE LAND MOESTEN OMPLOEGEN EN DAARNA HET ZAAD RONDSTROOIEN. NU MAKEN WE KLEINE GAATJES MET IN ELK GAT GAAT ÉÉN ZAADJE. DAT SCHEELT VEEL ZAAIGOED EN HET ZORGT VOOR EEN GROTERE OPBRENGST. WE STONDEN VERBAASD NA DE OOGST!’

4 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013

5

Woord en Daad vierde jubileum Zaterdag 12 oktober woonden zo’n duizend mensen de jubileumdag van Woord en Daad bij vanwege haar 40-jarige jubileum. Gemist? Kijk en luister het indrukwekkende verhaal van voormalig sponsorkind Arunima terug op onze website. (foto: Leonard Walpot)

REGIOONDERNEMERS

IN DEZE RUBRIEK SCHRIJVEN PARTNERS VAN WOORD EN DAAD BEURTELINGS EEN BEZINNENDE BIJDRAGE.

DE KRACHT VAN REGIOONDERNEMERS Hij doorkruist het hele land om ondernemers te ontmoeten en hen met elkaar in contact te brengen. Als bedrijvennetwerker ziet Wilhelm Doeleman (21) veel potentie in het RegioOndernemersnetwerk. ‘Het concept werkt nog steeds prima, maar kan nog sterker. Mogelijkheid tot inhoudelijke betrokkenheid en investeren brengt een nieuw elan in de groepen.’ (Tekst: Willemijn ten Brinke) RegioOndernemers (RO) is een lokaal initiatief en daarom ook laagdrempelig. ‘Elke RegioOndernemersgroep is weer anders. Activiteiten sluiten aan bij de leden. Drie dingen hebben alle ondernemers in ieder geval gemeen: de behoefte aan (regionaal) netwerken, onderling contact en gezamenlijk iets doen voor het goede doel. Het mooie is dat ondernemers zelf voor nieuwe leden zorgen en daar zitten volgens mij nog veel groeimogelijkheden. Van RO Urk kreeg ik afgelopen tijd wekelijks bericht dat er weer een ondernemer lid is geworden. En na een geslaagde activiteit zijn er ook altijd wel ondernemers die lid willen worden van de regionale groep. Dit jaar zijn er op deze manier al 50 nieuwe ondernemers aan het netwerk toegevoegd. Dat is de kracht van RO’s!’

Doeleman raakt enthousiast van de enorme drive die hij merkt bij ondernemers om hun product of dienst in de markt te zetten. ‘En ondernemers zien altijd kansen. Niet alleen voor hun eigen business, maar ook op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Die kansen wil Woord en Daad aangrijpen en hierover met ondernemers in gesprek gaan. In juni reisde RegioOndernemers Duin & Bollenstreek naar Ethiopië. Zij zagen daar bijvoorbeeld dat er markt is voor groenteteelt. Nu worden de ondernemers via een nieuw landbouwprogramma hierbij betrokken. Naast fondsenwerven voor de toekomst van jongeren in Ethiopië raakt deze RO nu ook meer inhoudelijk betrokken bij het werk van de partners. Die inhoudelijke betrokkenheid zal in

de toekomst alleen maar toenemen vanuit de RO’s. Door krachten uit diverse sectoren te bundelen geloven we dat dit het werk van de armen ten goede komt.’ Kortgeleden mocht ik zelf ervaren hoe waardevol het is om met RegioOndernemers ‘hun’ project te bezoeken. De ondernemers uit Genemuiden ontmoetten de mensen achter de verhalen en cijfers en zagen met eigen ogen de impact van een project. Ze keerden terug als ambassadeurs, die graag nog meer ondernemers enthousiast willen krijgen voor het goede doel. Prachtig toch!’

WILHELM DOELEMAN

ACTIVITEIT UITGELICHT: ALLES OVER MOSSELEN

Zeeuwse ondernemers ontmoetten elkaar op 25 oktober bij Neeltje Jans, een bekende toeristische attractie in Zeeland. Hier heeft ondernemersfamilie Schot een mosselkwekerij. Na kort wat theorie over de geschiedenis van de 100-jarige onderneming en de innovatieve, zelf ontwikkelde kweektechnieken, gaat het gezelschap aan boord om de praktijk van het mosselkweken

AFRIKA ONTWIKKELT ZELF

te zien. Na de boottocht ziet men in de fabriek het gehele verwerkingsproces. Van schoonmaken tot kant-en-klaar in het consumentenbakje. Na dit alles kan een proeverij natuurlijk niet ontbreken. Intussen is er mooi de gelegenheid stil te staan bij het vakonderwijsproject dat de Zeeuwse ondernemers met elkaar steunen in Benin. Half november brengt een delegatie van de ondernemers-

BEZINNING

groep een bezoek aan de vakschool. Een uitgebreide impressie van de reis met verhalen, ervaringen en foto’s staat alweer op de agenda. Dan kunnen de RegioOndernemers die thuisblijven zich ook even in Benin wanen. Bestuurslid Martin van Ieperen over de mosselbijeenkomst: ‘Het was wederom een plezierige bijeenkomst op een bijzondere locatie!’

GODS BEWIJS AAN DE WERELD ‘Want wij zijn Zijn maaksel, geschapen in Christus Jezus tot goede werken, welke God voorbereid heeft, opdat wij in dezelve zouden wandelen.’ (Efeze 2:10). Als u dit Bijbelgedeelte leest, houd dan het volgende thema in gedachten: ‘Geschapen in Christus Jezus tot goede werken’. Persoonlijk ben ik bemoedigd door dit vers. Het motiveert mij als christen voor Christus te werken. Ook motiveert het ons voor het werk van EFSL (Evangelical Fellowship of Sierra Leone) en het geeft ons een antwoord op de vraag waarom we als christen en als christelijke organisatie bepaalde dingen doen. Het vers dat nu de aandacht vraagt, gaat over het genadewerk in ons leven. Het laat ons zien wat de Heere doet in ons wanneer Hij ons redt en hoe Hij door ons werkt om Zijn wil te volbrengen. Het is een uitdaging voor alle christenen een voorbeeld te zijn van genade, door Gods redding aan ons gegeven. Laten we Efeze 2 vers 10 nader onderzoeken: Paulus begint met, ‘Want wij zijn Zijn maaksel’. Het woord ‘maaksel’ betekent ‘dat wat gemaakt is, een werk, een kunstwerk’. Paulus zegt hier dat christenen Gods meesterwerken zijn. Zijn grootste scheppingsdaad en het resultaat van Gods liefdevol werk. Wij zijn ‘Zijn Maaksel,’ God heeft ons niet gered voor afzondering binnen de muren van de kerk. God heeft ons gered om ons aan de wereld te laten zien. Hij heeft ons gered zodat Hij anderen kan laten zien wat Hij voor hen kan doen. Als u christen bent, bent u Gods bewijs aan de wereld dat Hij zondaars redt. Laat de wereld zien wat God in u, met u en voor u gedaan heeft! Paulus laat ons ook zien dat wij zijn ‘geschapen in Christus Jezus tot goede werken’. Het woord ‘geschapen’ betekent ‘formeren’ of ‘vormen’. Het verwijst naar ‘iets maken uit niets’. Het spreekt van ‘een nieuwe schepping’. Dat is wat een kind van God is! De woorden ‘in Jezus Christus’ herinneren ons op welke grond de redding rust. Als God een nieuw schepsel maakt uit een dode zondaar, dan doet Hij dat door Jezus Christus. Jezus Christus is de enige weg ter zaligheid voor alle mensen

(Handelingen 4:12; Johannes 14:6). Goede werken redden ons niet, maar ze zijn wel het product van onze redding. Als iemand werkelijk gered is, zullen ‘goede werken’ zijn of haar leven stempelen. Het woord ‘goed’ betekent, ‘dat wat uitblinkt; wat nuttig is; van een goede aard.’ Het woord ‘werken’ verwijst naar ‘bezigheid; wat iemand in beslag neemt’. Anders gezegd, het verwijst naar hoe u uw tijd, inspanning en middelen als christen gebruikt. We kunnen dan zeggen dat het Gods wil is dat iedere christen vruchten draagt tot Zijn eer (Kolossensen 1:10). Het is Gods wil dat Zijn kinderen zichzelf kleden met werken die Hem verheerlijken. Deze werken zijn voor ons voorbereid. Onze plicht is om ons in Zijn heerschappij over te geven en Hem toe te staan ons te brengen waar Hij wil. (Romeinen 12:1-2). Vind het pad dat God voor uw leven heeft voorbereid en wandel daarop tot Zijn eer! Het is zeker dat een waar geloof zich altijd openbaart in goede werken. Als de werken ontbreken, dan ontbreekt ook het zaligmakend geloof (Jakobus 1:17-26). Maarten Luther heeft eens gezegd: ‘Geloof is iets wat leeft, creatief, actief en machtig is. Geloof doet, zonder er bewust voor te kiezen, voortdurend goede werken. Het vraagt niet of er goede werken gedaan moeten worden, maar nog voordat iemand iets gevraagd heeft, heeft het ze al gedaan, en gaat er zonder ophouden mee door.’

DIRECTEUR VAN PARTNERORGANISATIE EVANGELICAL FELLOWSHIP OF SIERRA LEONE (EFSL) EN DOMINEE.

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013 | 5

6

BETROKKENHEID

Genemuider ondernemers met Ethiopische vakstudenten. Achterste rij derde van rechts: Herman de Haan. Achterste rij zesde van rechts: Jaap Visscher.

REGIOONDERNEMERS GENEMUIDEN ZIET PROJECTEN ETHIOPIË MET EIGEN OGEN Een groep zakenmensen van RegioOndernemers Genemuiden bezocht van 4 tot 11 oktober een aantal Woord en Daad-projecten in Ethiopië. De reis ging onder meer naar het vaktrainingsproject dat ze zelf steunen. Twee ondernemers deelden hun verwachtingen vooraf en hun ervaringen achteraf. ‘Het is mooi om te zien dat er goede dingen worden gedaan met ons geld.’

(Tekst: Gijsbert Bouw )

RO GENEMUIDEN Start: 2006 Ledenaantal: 40 leden en 25 vrienden Projecten + bijdrage: • Vakonderwijs Colombia: € 143.300 • Vakonderwijs Burkina Faso: € 44.000 • Vakonderwijs Ethiopië: € 51.000

6 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013

‘DANKBAARHEID VAN MENSEN RAAKTE ME’ Naam: Herman de Haan Functie: Eigenaar palletfabriek, agrari sche handelsonderneming en technische groothandel Verwachtingen vooraf: ‘Het is moeilijk te zeggen wat mijn verwachtingen zijn. Ik ben verschillende keren in Afrika geweest: Kenia, Zuid-Afrika, Tanzania. De armoede in Ethiopië schijnt erger te zijn. Het ondernemerschap kost veel tijd. Maar ik wil me meer verdiepen in ontwikkelingssamenwerking. Er is meer dan alleen geld verdienen. Het lijkt me mooi om mijn kennis te delen met mensen in Afrika. Ik heb veel met het continent: mijn grootouders woonden er 16 jaar en mijn vader is er opgegroeid. Het betekent dus ook een reis naar mijn wortels.’ Ervaringen achteraf: ‘De reis was heel bijzonder. Het was mooi om de projecten met mooie resultaten te zien. Tegelijk leek Ethiopië op onze wereld van 80 jaar terug, alleen dan met auto’s en mobiele telefoons. Eén project konden we helaas niet bezoeken omdat het te hard regende. Na een tocht met jeeps moesten we nog

een halfuur lopen en we waren al drijfnat. De andere projecten waren geweldig mooi om te zien, zoals de vaktrainingen. Zo’n opleiding werkt goed: mensen leren een vak om in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Dat geeft moed om me verder in te zetten. Ik raakte ervan overtuigd dat het er met ons geld goede dingen worden gedaan. Het is mooi om te zien dat je zo anderen kunt helpen. Tegelijk kijk ik als ondernemer kritisch of het geld wel op de goede plek terecht komt. Het geld wordt goed besteed. Het raakte me toen ik zag dat de mensen die we ontmoetten, dankbaar zijn met weinig. En dat ze veel aan hun geloof hebben. In Nederland zijn we best materialistisch: we hebben veel en zijn vaak nog niet tevreden. Bij een van de projecten deelden we voedselkaarten uit aan mensen op straat. Daarvoor konden ze acht maaltijden krijgen. Het is met geen pen te beschrijven hoe blij en dankbaar ze daarmee zijn. Ik vond de reis een bijzondere ervaring. Samen met mijn vrouw wil ik meer aan ontwikkelingssamenwerking gaan doen. Volgend jaar hopen we voor de stichting Dorcas een tocht op de Kilimanjaro –

een berg in Tanzania– te maken. We willen ons graag inzetten voor kinderen en ouderen, de zwakken in de samenleving.’

7 ‘REIS NAAR ETHIOPIË WAS EEN VERRIJKING’ Naam: Jaap Visscher Functie: Mede-eigenaar Siebert Installatietechniek

SOCIALE TRENDS SUB-SAHARA AFRIKA Aantal landen: 48 landen

Verwachtingen vooraf: ‘Ik ben nooit eerder in Afrika geweest. Dit wordt dus mijn eerste keer. Ik heb geen idee wat ik er zal aantreffen. Ik verwacht wel veel ellende te zien in Ethiopië. Veel bedelaars ook. Tijdens een informatie– en cultuursessie van Woord en Daad kreeg ik te horen dat ik hen in het openbaar niets moet geven. We nemen wel extra koffers met extra spullen mee voor de mensen daar. Met bijvoorbeeld overalls en doorwerkjassen. We mogen daar ook niets eten wat in aanraking is geweest met water. Ik ben erg benieuwd wat ik er tref. Ik laat me verrassen; zie de reis als een avontuur. Het lijkt me, als bestuurslid van RegioOndernemers Genemuiden, goed om te zien wat er allemaal met ons geld gebeurt. Ik verwacht dat ik anders tegen Ethiopië aankijk als ik terug ben. Ik dacht bijvoorbeeld dat dat land een grote zandbak zou zijn. Maar ik kreeg al te horen dat het er vaak regent. Ik denk dat mijn betrokkenheid bij het werk van Woord en Daad groter wordt als ik de projecten met eigen ogen gezien heb.’

Bevolkingsgrootte: rond 1 miljard, zo’n 12% van de wereldbevolking Talen: 2.000 levende talen

Ervaringen achteraf: ‘De reis naar Ethiopië was een verrijking voor mij. Als je eenmaal gezien hebt hoe de mensen daar leven, mag je niet meer klagen over de situatie in Nederland. In Genemuiden woont een man in een bouwval, maar vergeleken met huizen in Ethiopië is het een paleis. We bezochten een wethouder in een dorp. Zijn huis was nog geen kwart van de bouwval in Genemuiden, maar hij vond het een paleis. Ik ben best geschrokken van de situatie in Ethiopië. We reden rond in een luxe bus. Langs de weg zie je mensen die kreupel zijn of een gezwel hebben; anderen bedelen. We zagen echte

armoede. In een sloppenwijk bijvoorbeeld, waar de wegen door een regenbui veranderden in een modderpoel. Indrukwekkend om te zien. Ik heb ervaren dat de mensen daar erg blij zijn met weinig, terwijl wij Nederlanders met heel veel niet blij kunnen zijn. We deelden aan kinderen ballonnen uit. De volgende dag ontmoetten we ze weer. Ze behandelden de restanten van die ballon als een relikwie; zo blij waren ze met iets kleins. Het was mooi om de projecten te bezoeken die RO Genemuiden steunt. Mensen die niet konden lezen en schrijven, kregen er les. Anderen leerden melken. We spraken een man die twee jaar geleden nog in de schulden zat, nu heeft hij een succesvolle onderneming en verschillende mensen in dienst. Door Woord en Daad kon hij een vaktraining houtbewerking volgen. Al zijn kinderen kunnen nu onderwijs volgen. Dat zijn mooie resultaten. (Lees het verhaal van deze ondernemer op pagina 3). We bezochten ook de campus van Hope University in Addis Abeba. Twee jaar geleden is het complex geopend. We werden er rondgeleid door de vicevoorzitter van de universiteit. Het onderhoud aan de gebouwen viel wel wat tegen. Vanuit RO Genemuiden zijn we bezig na te denken hoe we dat kunnen ondersteunen. Wellicht kan iemand een goed onderhoudsplan op poten zetten. Het zou jammer zijn als het complex door gebrek aan onderhoud snel veroudert.’

Godsdienst: • Christendom (35%), • Islam (22%) • Traditionele religies en animisme (41%), • Overig (2%) Bevolkingsgroei: 2,7% Gemiddelde levensverwachting: 55,9 jaar (80,9 in NL)

Bron: CIA factbook, buza

Hiv-besmetting: 4,9% (bevolking 15–49 jaar) Analfabetisme: 39% Mobiele telefonie: 735 miljoen mobiele verbindingen

ECONOMISCHE TRENDS ECONOMISCHE TRENDS SUB-SAHARA AFRIKA Met een groei van 5,3 procent in 2012 zijn de economische vooruitzichten voor Sub-Sahara Afrika positief. Ook de export uit deze Afrikaanse landen neemt gestaag toe. Exportproducten zijn vooral ruwe olie, diamanten, edelstenen, landbouwproducten, koffie en thee. De producten gaan naar WestEuropa, VS, India en China. Het verbeterde bedrijfsklimaat resulteerde in 2011 tot 25 procent groei van de directe buitenlandse investeringen in de telecommunicatie-, vastgoed-, en retailsector. De afgelopen jaren hebben de Chinezen zwaar geïnvesteerd in de Afrikaanse infrastructuur. De handel tussen Sub-Sahara-landen beslaat slechts 9 procent van het totaal. De verstedelijking zet door. In 1980 woonde slechts 28 procent van de Afrikanen in de stad, vandaag de dag is dit 40 procent. 65 procent van de Afrikaanse beroepsbevolking werkt in de landbouwsector. Op sociaal gebied boekt het continent vooruitgang. De moedersterfte daalt, aantallen hiv-infecties stabiliseren, kinderen maken steeds vaker de basisschool af en het aantal mensen dat leeft in extreme armoede daalt. Ondanks de verbeterende economische en sociale omstandigheden kent het continent ook nog veel serieuze uitdagingen. Corruptie en wanbeleid remmen de ontwikkeling van Sub-Sahara Afrika, evenals de vele burgeroorlogen, klimaat(verandering) en bevolkingsgroei. Bron: CIA factbook, Human Development Index, the World Bank

De mensen in Jeldu laten de ondernemers trots het, door hen aangelegde, irrigatiesysteem zien.

ONDERHOUD HOPE UNIVERSITY COLLEGE (HUC) De kwaliteit van de afwerking en het onderhoud van de gebouwen van het HUC bleek afgelopen jaar niet op peil. Ingrijpen is nu nodig zodat de prachtige campus niet sterk verwaarloost. Nederlandse ondernemers, Woord en Daad en het HUC slaan daarom de handen ineen voor een gedegen onderhoudsplan. Op korte termijn maakt een klein team van (Nederlandse) bouwdeskundigen ter plekke een inventarisatie van de noodzakelijke herstelwerkzaamheden. Daarna wordt in overleg een goed onderhoudsplan opgesteld. Ook wordt een Ethiopische aannemer geselecteerd die in staat is herstelwerkzaamheden –met inbreng van Nederlandse kennis– uit te voeren in 2014. Om in de

AFRIKA ONTWIKKELT ZELF

toekomst breder impact te realiseren op de kwaliteit van bouwprojecten, worden ook de mogelijkheden onderzocht voor onderhoudsgerelateerde vakopleidingen bij partner Hope Enterprises en de opzet van een social enterprise in de bouwsector.

BESTEDINGEN WOORD EN DAAD SUB-SAHARA AFRIKA 2012

1.155.886 414.649 307.201 542.277 539.598 1.915.124 533.582 274.224

Ethiopië Oeganda Zambia Zuid-Afrika Benin Burkina Faso Sierra Leone Tsjaad

DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013 | 7

8

LEESWAARDIG

BOEKENTIPS OPERATIE TEHERAN Een fascinerend boek dat je meeneemt naar het Midden-Oosten. Een machtsstrijd is gaande. Iran heeft het op de vernietiging van Israël gemunt. Amerika probeert het ergste te voorkomen. Het boek is bijna eng realistisch. Je kunt de Bijbel en de krant er zo naast leggen. De strijd op het wereldtoneel is in feite een geestelijke strijd. Daar ben ik door dit boek nog meer van overtuigd geraakt. Tip gegeven door: Wim Hasselman, partner Familie– en Vermogensfondsen Woord en Daad Joel Rosenberg Mozaïek 448 pagina’s 2012 ISBN: 9789023993889

€ 19,90

BAMAKO BONJOUR Het boek gaat over het dagelijks leven en de volle werkweek van een jonge ontwikkelingswerker in Mali. Met humor, een kritische pen en veel bitterzoete glaasjes thee schetst de auteur een tijdsbeeld van bijna vier jaar ontwikkelingssamenwerking in het veld. Tip gegeven door: Rutger van den Noort, demandmanager FrieslandCampina Domo Manon Stravens Stichting Lm Publishers 120 pagina’s 2013 ISBN: 9789460222573

WIE KAN DELEN, KAN OOK VERMENIGVULDIGEN ‘Door deze reis voel je aan den lijve de geweldige problemen waarmee een van de armste landen ter wereld worstelt.’ Aan het woord is Aart Uittenbogaard. Hij is diervoerproducent in Ederveen en nam deel aan de reis die vier ondernemers uit het bedrijvennetwerk van Woord en Daad van 30 september tot 7 oktober brachten aan Sierra Leone. Zij zagen daar met eigen ogen hoe Woord en Daad met haar partners actief is in dit zeer arme Afrikaanse land. Herman Duifhuizen uit Oud-Beijerland bezocht zijn eigen CompanyKids op de GoFlamesschool. Duifhuizen had voor de kinderen en docenten wat Bijbelse lectuur meegenomen als cadeau. ‘Wat mij raakte was dat ze niet zozeer mij, als wel de Heere hiervoor bedankten. Het basisonderwijs in Sierra Leone ligt qua niveau en tempo wat lager dan bij ons’, schat Duifhuizen in. ‘Maar het biedt voor deze kinderen een goede basis. En het is erg goed dat ze ook onderwijs uit de Bijbel krijgen.’

Ook stonden diverse landbouwprojecten op het programma. In Matru Jong, in het zuiden van Sierra Leone, bezochten de ondernemers een voedselzekerheidsproject van partnerorganisatie EFSL*. ‘Het is mij opgevallen dat je met weinig input in relatief vrij korte tijd van voedseltekort

naar voldoende voedsel kunt gaan’, zegt Derreck Bac uit Moerkapelle, die zelf een bedrijf in groenteverwerking heeft. ‘Ook viel mij het gemeenschapsdenken in het dorp op: de mensen kunnen goed delen. Ik zeg dan: wie kan delen, kan ook vermenigvuldigen. Ik heb dus wel hoop

(Tekst: Aldwin Geluk )

dat dit effect voor de mensen in het dorp blijvend zal zijn.’ Er stond ook een ander landbouwproject op de agenda waar mangoboeren de kans krijgen hun vruchten te verkopen aan een sapfabriek in de hoofdstad. Hans Vrijmoeth uit Overberg: ‘De boeren die we hebben bezocht zijn hier erg blij mee, want ze hebben nu meer inkomsten dan vroeger.’ Door de inkomsten van het mangoproject, kunnen ze nu schoolgeld voor hun kinderen betalen, medische zorg bekostigen en is er in het dorp een fonds opgezet om voor weduwen en wezen te zorgen. De businessaanpak van het mangoproject vindt Vrijmoeth ‘gedurfd’. ‘Maar tegelijkertijd uniek, omdat er bijna geen industrie is in Sierra Leone. Als dit slaagt, is het echt een positieve bijdrage aan het leven van de boeren. Maar een fabriek opstarten in Sierra Leone is niet gemakkelijk. Er is veel support en gebed nodig om dit te ondersteunen.’ *EFSL Evangelical Fellowship of Sierra Leone

VRAAG EN BEHOEFTE ONDERNEMER HELDER KRIJGEN Wat leeft er onder Nederlandse ondernemers, hoe kijken zij tegen bepaalde zaken aan? Hoe kan Woord en Daad daarop acteren? Samen met de Adviesgroep Ondernemers vergadert Woord en Daad vier keer per jaar over beleid en betrokkenheid van bedrijven. Het advies van de ondernemers is onmisbaar en laat Woord en Daad de juiste stappen zetten richting haar bedrijvenachterban.

€ 15,00

DE VRIJGEVIGE GOD Tim Keller gebruikt in dit boek de gelijkenis van de verloren zonen om de liefde en genade van God richting ons in beeld te brengen. Het leven van beide zonen wordt vergeleken met twee verschillende wijzen van geloven en God volgen. In beide manieren zit een valkuil die in dit boek aan het licht wordt gebracht. Fantastisch om te zien hoe wij altijd op de genade van God kunnen vertrouwen en uiteindelijk de maaltijd met Hem kunnen delen. Tip gegeven door: Peter van den Dool, mede-eigenaar van Dool Industries Tim Keller Jo Wijnen 111 pagina’s 2009 ISBN: 9789051943542

€ 12,95

De boekentips zeggen niets over het standpunt van Woord en Daad.

8 | DAADKRACHT 3 | JAARGANG 13 | DECEMBER 2013

Op de agenda van de vergadering in september stonden onder andere de inkomsten vanuit bedrijven 2013, rapportage, jaarplan 2014 en het toekomstige beleid. Een belangrijk advies in deze vergadering van de ondernemers was de sectorbenadering, bijvoorbeeld agrariërs. Woord en Daad neemt dit idee mee in haar plannen. Een van de ondernemers uit de Advies-

groep is Peter van den Dool, mede-eigenaar van Dool Industries. Peter: ‘Ik heb erg genoten van de energie die aanwezig was tijdens de laatste vergadering. Gaaf om te zien hoe alle deelnemers betrokken waren bij het zoeken naar creatieve oplossingen om te werken aan de toekomst van Woord en Daad. Met name de openheid van Woord en Daad richting de ondernemers sprak mij erg aan. Daarnaast voelde het als ondernemer goed een stem te hebben in de plannen en verwachtingen van Woord en Daad. De uitdaging voor Woord en Daad is connectie maken met de ondernemers en helder krijgen wat de vraag en behoefte is van de ondernemer. De uitdaging voor de ondernemer is wat mij betreft: creatief zijn en hard werken zodat er voldoende geld wordt verdiend om weg te geven.’

COLOFON Daadkracht is een uitgave van Stichting Woord en Daad voor betrokken ondernemers. Het verschijnt in april, september en december. Daadkracht wordt verspreid onder betrokken ondernemers en belangstellenden. Uitgave Stichting Woord en Daad Spijksedijk 16e Postbus 560 | 4200 AN Gorinchem Tel: 0183-611800 Fax: 0183-611808 Bank.rek.nr: 38.54.87.088 IBAN: NL64RABO0385487088 www.woordendaad.nl/ondernemers [email protected] Ontwerp, vormgeving & druk Reprovinci | www.reprovinci.nl

Redactie: Rina Molenaar (hoofdredacteur) Willemijn ten Brinke (eindredacteur) Gijsbert Bouw Gideon Davidse Linda Poot Oplage 3.600 Overname artikelen Overname van artikelen is prima. Graag met bronvermelding.

concept & design: www.reprovinci.nl