Communicatie in de palliatieve zorg

Met patiënten, met hun omgeving, met andere hulpverleners

Dr. Stéphanie De Maesschalck

Communicatie in de palliatieve zorg

1

• • • • • • • • • •

Voorstelling Eigen vragen/casussen kort in groepjes van 3-tal Enkele casussen heel kort vertellen Communicatie in de hulpverlening: impact Het patiëntenverhaal Emoties Informatie en advies De omgeving van de patiënt Interdisciplinaire communicatie Slecht nieuws gesprek


Inleiding

2

Eigen verhalen

-

Wat was de achtergrond? Wat verliep er fout in de communicatie? Waaraan lag dat volgens u? Wat had u anders kunnen doen? Wat had de patiënt anders kunnen doen?


Denk kort na en noteer een voorbeeld dat u zelf meemaakte waarin de communicatie niet optimaal verliep.

3

• Beide partijen zijn in staat hun boodschap, mét emotionele inhoud, over te brengen op een begrijpelijke manier, en voelen zich gehoord en erkend. • Een communicatie waarin de context wordt meegenomen • It takes two to tango (or 3, or 4,…?)


Wat is een goede communicatie?

4

• Empathisch • Houdt rekening met ICE van de patiënt • Houdt rekening met context van de patiënt • Non-verbale taal! • Knelpunten in HV-patiënt communicatie hebben gevolgen voor patiënt, voor familie, voor arts zelf (Stewart et al, 2007) • Ervaring alleen doet hulpverleners niet evolueren in wenselijke richting (Fallowfield, 2006)


Wat is “goede” communicatie?

5

• Ideas: welke ideeën heeft mijn patiënt over wat hem overkomt? • Concerns: Maakt mijn patiënt zich ergens zorgen over, zowel over zijn aandoening als daarbuiten? • Expectations: met welke verwachtingen is deze patiënt naar mij gekomen?

Stéphanie De Maesschalck, UGent Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg

ICE

Het tweesporenbeleid De patiënt vertelt wat het probleem is ↓ Parallel twee schema’s volgen: Het patiëntenspoor (de klacht)

Het HVspoor (de ziekte)

Ideeën Zorgen Verwachtingen

Symptomen onderzoeken Onderliggende pathologie

Context van de patiënt Impact

Begrijpen hoe de patiënt zijn klacht ervaart

Differentiaal diagnose

Integratie van de twee schema’s ↓ Uitleg en planning: begrip van beide kanten Gezamenlijke besluitvorming

Naam presentatie – Naam maker en/of presentator - 12/09/2005 Faculteit Naam Faculteit – Dienst of Vakgroep (optioneel)

Goede communicatie leidt tot: Bij de patiënten: - Minder misverstanden - Meer wederzijds begrip - Minder conflicten - Hogere patiëntentevredenheid - Hogere therapietrouw - Uiteindelijk betere gezondheid/welzijn Bij de hulpverlener: - Tijdsbesparing - Minder frustraties en burn-out bij HV


Effect van goede communicatie in de hulpverlening

8

• Misverstanden • Andere doelen, andere vragen bij Pt/HV • Emoties bij Pt/HV • Non-verbale communicatie • Tijdsgebrek • Taalbarrière


Redenen van conflicten

9

- Factoren gerelateerd aan structuur - Procesfactoren rond hoe men zou communiceren - Procesfactoren rond de thema’s

Slort, W., Schweitzer, B.P.M., Blankenstein, A. H., Abarshi, E. A., Riphagen, I. I., Echteld, M. A., Aaronson, N. K., Van der Horst, H. E., & Deliens, L. (2011). Perceived barriers and facilitators for general practitioner-patient communication in palliative care: A systematic review. Palliative Medicine, 25(6), 613-629.


Barrières en facilitatoren in communicatie in palliatieve zorg

10

11


12


13


14


Wat is goede communicatie binnen palliatieve zorg?


Resultaten onderzoek PST (Walter Rombouts) communicatie over diagnose en prognose:

15

16


Pst onderzoek: Communicatie over diagnose en prognose

102/503 patiënten kunnen niet meer geïnformeerd worden wegens coma, verwardheid, etc.


Laattijdige communicatie:

17

Pst onderzoek: Communicatie over diagnose en prognose

Communicatie hangt te veel af van factoren die niet relevant zijn:

Kankerpatiënten K k ië op oncologische l i h afdeling fd li zijn ij beter b geïnformeerd dan kankerpatiënten op nietoncologische g afdeling g Kankerpatiënten zijn beter geïnformeerd dan nietkankerpatiënten


Oudere patiënten zijn minder geïnformeerd dan jongere

18


Reden waarom patiënt niet geïnformeerd is:

19

Onmogelijkheid om pt te informeren (coma, verwardheid…)

102

Pt stelt zelf geen vragen

36

Pt wil niet geïnformeerd worden

21

Onwenselijk om de pt in te lichten

10

Ande e Andere

14

A R T S

Eigen oordeel dat het onwenselijk is om de pt in te lichten

38

Oordeel dat het niet nodig is de pt in te lichten

30

Moeilijk in te schatten prognose/onzekerheid over prognose

7

Gebrek aan tijd, nog geen gelegenheid genomen

5

Onenigheid binnen het artsenteam t ente m

4

Respect voor de wens van de pt om niet ingelicht te worden

4

Andere

46

Angst voor de confrontatie met de pt

30

Hoop van de pt niet willen wegnemen

28

Angst g om de p pt te belasten met info

26

Onenigheid binnen de familie

7

Andere

8

F A M I L I E


P A T I E N T

20


Resultaten onderzoek PST (Walter Rombouts) communicatie over diagnose en prognose:

21

• Informatie met zware emotionele lading: patiënt “hoort” boodschap niet • Begrip? • Niet onthouden • Patient information recall


Wat is goede communicatie binnen palliatieve zorg?

22

• Hoeveel informatie wenst de patiënt? • Welke informatie wenst de patiënt? • Wanneer wenst de patiënt welke informatie? • Op welk moment welke informatie? • Welke informatie wenst de omgeving? • Welke informatie wenst de patiënt dat de omgeving heeft (en omgekeerd…)


Informatie en advies

23

Informatie en advies • Check wat de patiënt al weet • Niet teveel ineens • Geen jargon • Cave taal en opleiding patiënt • Check regelmatig begrip bij pt • Herhalen • Samenvatten • Vraag of pt nog andere info wil • Visuele hulpmiddelen CAVE: hoe assertief is patiënt? Durft deze patiënt vragen?


• Enkele regels voor informatie:

24

• Emoties die horen bij diagnose • In palliatieve context: vaak crisis, dus vaak hevige emoties! • Expliciete versus impliciete emoties (“cues”) • Fluctuerend verloop van emoties • Effect van eigen context HV op omgaan met emoties


Emoties

25

26


Shared Decision making

Starten vanuit ICE patiënt (zie eerder) Wat is medisch wenselijk voor patiënt? Weet jij als VPK wat het medisch plan is? Wat als je niet voldoende info hebt? Wat is haalbaar voor patiënt? Wat bij verschillende doelen bij Pt/arts/VPK?


= samen met de patiënt, en eventueel indien gewenst diens omgeving, een plan maken.

27

Wat is slecht nieuws?

- Kan medisch zijn - Kan sociaal zijn - Kan psychisch zijn

Het Slecht Nieuws Gesprek. Stéphanie De Maesschalck, Centrumarts Fedasil Poelkapelle

Elk nieuws dat het beeld dat een patiënt van haar/zijn toekomst heeft ernstig en negatief beïnvloedt.

• • • • • • •

Onverwacht slecht nieuws Te druk voor de zorgverlener Onvolledige informatie Teveel informatie Gekleurde informatie Te emotioneel betrokken Te weinig emotioneel betrokken


Wat kan er fout lopen?

• • • • • • •

Ruimte: rustig, niet gestoord, telefoon af Tijd! Wie zal aanwezig zijn tijdens het gesprek? Is een tolk nodig? Bedenk vooraf wat je zal vertellen en hoe je dat zal doen Is de patiënt al voorbereid op het slecht nieuws? Hoe denk je dat je zelf zal reageren?


Voorbereiding

• Voorzie opvang na het gesprek • Voorzie informatie ondersteuning (folders in andere taal, tekeningen,…) • Voorzie een vervolggesprek • Voorzie samenwerking met andere zorgverleners (huisarts, sociaal assistent, psycholoog)


Voorbereiding

• • • • • •

Meestal door arts, maar soms ook door VPK? Kort en duidelijk Niet teveel info ineens Niet uitstellen Openheid en duidelijkheid CAVE taalbarrière!


Fase 1: meedelen van de boodschap

• Wil de patiënt het slechte nieuws krijgen/kennen? • Hoe schat je dat in? • Wet op patiëntenrechten: recht op informatie op maat “Mijn man zal dat niet aankunnen, te weten dat hij gaat sterven” “Russische patiënten willen liever een omfloerste waarheid”


Reflectie: wat wil de patiënt?

• Patiënten reeds op voorhand (bij vermoeden dat slecht nieuws zou kunnen komen) voorbereiden op mogelijk slecht nieuws • Exploreren hoe ze daar tegenover zouden staan (=emotionele voorbereiding) • Patiënt voelt veel aan, maar is soms weinig assertief in tonen emoties (zeker bij taalbarrière!)


Openheid en duidelijkheid

• Uitstellen (lange inleiding) • Patiënt zelf laten raden (“hang yourself”) • Ernst verzachten: minimaliseren, pil vergulden, vergelijken met anderen, eigen emoties te zeer benadrukken, direct hoop geven = communicatiestops


Valkuilen in Fase 1

• Patiënt moet eerst ruimte krijgen voor emotionele klap • Informatie zal nu niet doordringen • Empathische reacties • Actief luisteren Leidt tot: eerste verwerking, tot rust komen, zich begrepen voelen, relatie versterkt


Fase 2: ruimte voor emoties

• Patiënten hebben reeds tijd gehad om na te denken over slecht nieuws • Actief ingaan op emoties, beleving • Niet tegen in gaan • Reflexiviteit


Fase 2 bij VPK

Reflexiviteit

Vraagt kennis van je eigen achtergrond, ervaringen, attitudes, waarden, normen en emoties. Vraagt open houding


= beseffen dat eigen meningen, attitudes, waarden niet per definitie de enige juiste zijn.

Welke emoties?

• Cultuurgevoelige communicatie: niet cultuurspecifiek (niet

elke Moslim pt reageert hetzelfde)


• Ambivalent (verdriet, boosheid, schuldgevoel, schrik, ongeloof, verwijten, wanhoop, ontkenning, verdringing) • Persoonlijke en cultureel bepaalde manieren van uiten van emoties.

• • -

Expliciet (Maar veel vaker) Impliciet: cues Non-verbaal (gelaatsuitdrukking, bewegingen, houdingen,…) Herhalingen Uitingen


Uiten van emoties door patiënt

• Kijk goed naar je patiënt • Reflecteer op wat je ziet, wat je hoort • Exploreer emoties, beleving (wat betekent het gedrag van de patiënt) • Durf verder vragen • Respectvol • Empathische reacties


Impliciete emoties (cues)

• • • •

Kijk en luister goed Niet te snel onderbreken Vraag je steeds af: “Waarom doet mijn patiënt zoals hij doet?” Empathie is niet gelijk aan sympathie!


Empathische reacties: voorwaarden

• • • • •

Betere zorgverlener-patiënt relatie Meer vertrouwen in de relatie Effect op therapietrouw Effect op gezondheid!! (cfr. placebo, homeopathie) Efficiëntere relatie


Empathie: effecten

• • • • • • •

Exploreren van verhaal, reacties, emoties Open vragen Parafraseren en spiegelen Aandacht voor stiltes Non-verbale taal bij jezelf in de gaten houden “Hummen” Samenvatten


Empathie: actief luisteren

Valkuilen in Fase 2


• Onmiddellijk teveel feitelijk informatie ipv aandacht voor emoties • Confrontatie met eigen emoties!

Fase 3: informeren


• Vaak komen patiënten bij VPK terug voor meer informatie (en emotionele ondersteuning)!! • Rol van VPK = o.a. liaison tussen pt en arts

• • • •

Welke informatie heeft de patiënt nodig? Welke informatie heeft de patiënt reeds? Welke informatie kan jij geven? Informatie over ziekte, over behandeling, over procedure, over mogelijkheden voor toekomst • Herhaling is vaak nodig • Duidelijke taal gebruiken


Welke informatie?

• • • • •

Niet teveel ineens Check begrip van de patiënt Tussentijds samenvatten Ruimte voor vragen van patiënt Check ideeën, bezorgdheden, verwachtingen van patiënt


Informatie geven

• -

Zo nodig ondersteunende maatregelen: tolk? Visueel materiaal (Vertaalde) folders Interdisciplinair samenwerken (sociale dienst, psychologen, huisarts, specialist)


Informatie geven

Hoop geven?

Soms kan een diepgaand gesprek mensen terug op het spoor zetten om na te kunnen denken over hun situatie. Goede begeleiding = hoop versterkend = genezingsbevorderend!


• Denken geblokkeerd door emoties • Wanhoop, uitzichtloosheid

• • • • •

Wat heeft de patiënt nodig? Wie kan haar/hem ondersteunen? Duidelijke afspraken maken Laagdrempelig zijn Nood aan herhalen van informatie bij volgende contacten = normaal, noodzakelijk • Interdisciplinair werken! • Heeft de patiënt nog vragen/noden?


Fase 4: Vervolg bespreken

• Inschatting maken van context van de patiënt • Welke rol speelt wie? • In welke mate wil de pt dat de verschillende actoren betrokken zijn? • Hoe communiceren de verschillende betrokken partijen met de pt en met elkaar en met u? • Erkennen van rol en mandaat van omgeving (mantelzorgers) • Vertrouwen creëren • Alert zijn voor eventuele burn-out signalen (eisende of agressieve communicatie of misverstanden kunnen teken zijn van “op de grensé zitten!)


Communicatie met de omgeving van de patiënt

52

• • • •

Interdisciplinaire continuïteit van zorg = essentieel Welk systeem van overdracht? Wie heeft welke rol? Wie krijgt welk mandaat van wie?


Communicatie met andere hulpverleners

53

Communicatie in de palliatieve zorg

Recommend Documents