Aan
Datum
de gemeenteraad
28 april 2009
Onderwerp:
Portefeuillehouder:
Kadernota 2010
B.J. Lubbinge
Afdeling:
Bijlagen:
Financiën en concernstaf
1
Inleiding
De Kadernota 2010 is de eerste stap op weg naar de begroting 2010. In deze Kadernota, de laatste in deze collegeperiode, geven wij onze bestuurlijke voornemens voor 2010 en verder weer en geven we de richting aan voor de komende begroting. Er is sprake van een sterk verslechterende economische situatie. Er heerst op dit moment nog veel onduidelijkheid over de concrete gevolgen van de economische crisis voor de gemeente Nieuwegein. Er lijkt in dat opzicht soms sprake te zijn van een ‘dagkoers’. Zo is er sinds de werkvergadering van uw raad op 23 maart jl. – waarin u informeel van gedachten heeft gewisseld over de verkenning van het perspectief – meer inhoudelijke duidelijkheid gekomen over de kabinetsmaatregelen. De concrete gevolgen voor de gemeente zijn hiervan nog niet bekend en volgen in de meicirculaire. In het financiële perspectief zijn deze dan ook niet doorgerekend. In de Kadernota 2010 wordt met name aandacht besteed aan de mogelijke gevolgen van de crisis voor Nieuwegein en aan de mogelijkheden die de gemeente Nieuwegein heeft om daar wat tegen te doen. Een sluitende begroting is hierbij het uitgangspunt. Op basis van alle formeel bekende gegevens wordt het financiële perspectief geschetst en worden de gevolgen van de economische crisis en de mogelijke maatregelen daartegen afgezet. Tevens wordt ingegaan op de mogelijke risico’s en kansen voor de gemeente Nieuwegein. Tot slot wordt ingegaan op de inen extensiveringen. 2010 is het jaar waarin we deze collegeperiode gaan afsluiten. Daarom hebben wij de voorstellen voor extra structurele uitgaven zoveel mogelijk beperkt.
2
Speerpunten 2010
In deze collegeperiode hebben wij steeds gewerkt aan onze speerpunten binnen de thema’s samen werken aan de stad, de stad op orde, trots op de stad, het sociale gezicht van de stad en de stad vernieuwt. Via onze voortgangsrapportage ‘op koers’ hebben wij u al laten zien dat wij goed op schema liggen met de uitvoering van ons collegeprogramma. Binnen dit kader willen wij op de volgende drie onderwerpen nader ingaan: Stad op orde, Binnenstad en lokale lasten voor de burger. Stad op Orde Al direct bij de start van deze collegeperiode hebben wij een stevige impuls gegeven aan het verbeteren van het onderhoud van de buitenruimte. De resultaten hiervan zijn overal in de stad zichtbaar geworden of aan het worden. Achterstallig onderhoud is weggewerkt en wijk voor wijk worden in het kader van het project Nieuwegein Groen samen met bewoners plannen gemaakt
1
voor een groene, maar ook een goed te beheren buitenruimte. Ook de beheerplannen voor parkpaden, houten bruggen, beschoeiingen, boomonderhoud en vegen zijn vastgesteld en gestart is met de uitvoering. Bij de servicelijn binnenkomende klachten worden in het kader van ‘Vandaag gebeld, morgen hersteld’ steeds sneller afgehandeld. Uit recente cijfers blijkt tevens dat de veiligheid in Nieuwegein de afgelopen jaren sterk is verbeterd. Deze verbetering blijkt bijvoorbeeld uit een afname van het aantal diefstal uit auto’s en het aantal overlastmeldingen en vernielingen. Juist deze delictvormen hebben extra aandacht van gemeente, politie en OM. Deze extra aandacht komt voort uit de Regionale Veiligheidsstrategie, die het Regionaal College in 2007 heeft vastgesteld en waaraan de gemeenteraad zich heeft geconformeerd en uit het Integraal Veiligheidsplan 2008-2011. Ook het plaatsen van hekwerken rondom scholen heeft effect gehad. Het aantal woninginbraken is helaas wel licht gestegen. Samen met de woningcorporaties en de politie zijn op dit punt preventieve maatregelen genomen. In 2010 spannen wij ons in voor een verdere uitvoering van de beheerplannen en gaan we door met de uitvoering van de plannen in het kader van Nieuwegein Groen en de wortelopdruk in de wijken Fokkesteeg en Vreeswijk. De parkpaden in het westelijke deel van Park Oudegein en het fietspad parallel aan de A2 zullen worden vervangen of worden opgeknapt. In het westelijk deel van Park Oudegein en in Fokkesteeg-Zuid zullen houten bruggen worden vervangen. Dat geldt ook voor de houten voetgangersbrug over de Doorslag. De verkeersborden in de wijken Hoog Zandveld en Zandveld worden vervangen. In het kader van het beheerplan bomen worden werkzaamheden verricht in Batau-Noord en Zuid. Verder worden in het kader van het beheerplan ook de beschoeiingen vervangen in Batau-Noord en Jutphaas-Wijkersloot. Ten aanzien van de rehabilitatie van de wegen zijn in 2010 de Binnenwal en de Graaf Florisweg aan de beurt. Ook zetten wij in op een versterking van het wijkgericht werken op het gebied van beheer, door intensivering van onze contacten met wijknetwerken en bewoners. Bij (her)inrichtingsprojecten in de stad willen wij meer dan voorheen aandacht besteden aan beheeraspecten. Binnenstad Wij zijn er trots op dat we binnen deze collegeperiode daadwerkelijk zijn gestart met de bouw van de nieuwe binnenstad. De binnenstad krijgt nu in snel tempo vorm en karakter. De gerenoveerde parkeergarages onder Cityplaza zijn geopend en de infrastructuurwerken aan de Wijkerslootweg en de nieuwe op- en afrit van de Zuidstedeweg zijn gerealiseerd. De bouw van het Stadshuis is gestart. Binnenkort zal naar verwachting ook de bouw van de winkels en woningen van blok 1 beginnen. Verder zal nog dit jaar de bouw van de ondergrondse parkeergarages P4 en P5 starten en in de loop van 2010 de bouw van het theater en kunstencentrum en de bovengrondse parkeergarage P6. Het Sint Antoniusziekenhuis is zelf ook voortvarend bezig met de geplande verbouwingen. Op het terrein is onlangs een nieuwe parkeergarage in gebruik genomen. Ook het project binnenstad wordt beïnvloed door de omstandigheden in de markt. Gezien de ontwikkelingen in de markt hebben wij medio maart besloten de ontwikkeling van West te temporiseren en ons op dit moment op de ontwikkeling van Oost te concentreren. Vanzelfsprekend zullen wij ten aanzien van West de vinger aan de pols houden en zullen we actief blijven inspelen op kansen die zich in de markt voordoen en zullen wij in de komende periode de potenties van het gebied nader (financieel) verkennen. In 2010 hopen wij de ontwikkeling van West weer opgepakt te hebben.
2
Nu de eerste nieuwbouwprojecten gestart zijn zal onze focus daarnaast liggen op de ‘software’ van het binnenstadsproject. Er worden kunstprojecten gerealiseerd, een citymanager wordt aangesteld en (culturele) evenementen in de binnenstad worden georganiseerd. Dit alles met als doel de betrokkenheid van de Nieuwegeiner bij de nieuwe binnenstad te vergroten. Tenslotte moet tijdens de verbouwing de winkel openblijven. Dit betekent wij voortdurend aandacht hebben en zullen hebben voor de bereikbaarheid, toegankelijkheid, veiligheid en uitstraling van de binnenstad tijdens de bouwperiode. Lokale lasten De woonlasten voor de burger worden bepaald door de OZB en de hoogte van de afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Nieuwegein is één van gemeenten met de laagste lasten in de provincie Utrecht. Op de landelijke ranglijst van gemeenten staat Nieuwegein op de 40e plek van in totaal 441 gemeenten voor wat betreft de laagste lasten. In Nieuwegein kunnen de inwoners ondanks de lage lasten genieten van een heel breed pakket aan voorzieningen: theater, veel groen, evenementen, buurthuizen, brede scholen, noem maar op. Bovendien lukt het ons om flink te investeren in zaken als de kwaliteit van het openbaar groen en een nieuwe binnenstad, zonder dat we daar hoge lasten tegenover moeten stellen. In de binnenstad verhogen we de kwaliteit bínnen de bestaande financiële mogelijkheden, met een uitgebreid winkelaanbod, een nieuwe bibliotheek, een maatschappelijk centrum en een nieuw theater. Deze gemeente heeft de afgelopen jaren een mooie traditie opgebouwd: we zijn heel voorzichtig met het verhogen van de lokale lasten en bieden tegelijk meer kwaliteit.
3
Financiële ontwikkelingen
Bij het opstellen van de begroting 2010 gaan wij thans uit van de formeel bekende gegevens. In dit hoofdstuk gaan wij hierop in. Het is echter mogelijk dat lopende het proces de uitgangspunten voor de begroting moeten worden herzien, bijvoorbeeld als in de mei- of in de septembercirculaire grote aanpassingen van de algemene uitkering blijken. 3.1
Nominale ontwikkelingen
In de begroting 2010 zullen de budgetten niet worden aangepast aan de gestegen prijzen. Naar verwachting is deze stijging relatief laag (0,75%). Bij een aantal budgetten is verhoging ten opzichte van de begroting 2009 wel noodzakelijk, zoals subsidies aan instellingen die personeel in dienst hebben en gemeentelijke bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen. Deze onderdelen zullen wij wel in de begroting 2010 verwerken. Het gaat hierbij om een bedrag van circa € 250.000. De gevolgen van de afschaffing van de pseudo-WW-premie en de doorwerking van andere ontwikkelingen in 2009 bedraagt de loonsomontwikkeling in 2010 2,25%. Er is op dit moment nog geen CAO voor de gemeenten voor 2010, waardoor de loonstijging voor 2010 nog niet bekend is. De inkomsten - waaronder de tarieven en belastingen - verhogen wij, vanwege bovenstaande aanpassingen voor loon- en prijscompensatie, met 1,5%. De tarieven van de kostendekkende heffingen worden aangepast op basis van de ontwikkeling van de lasten op die onderdelen. 3.2
Ontwikkeling algemene uitkering
Het rijk en de VNG/IPO zijn onlangs overeengekomen dat de normeringssystematiek onder de huidige omstandigheden onhoudbaar is en daarom tijdelijk buiten werking wordt gesteld. Zo
3
stijgen de uitkeringen van de medeoverheden niet mee met hogere uitgaven van het rijk ter bestrijding van de economische crisis. In de meicirculaire zal de algemene uitkering worden vastgesteld voor de jaren 2009 tot en met 2011. Hierbij wordt rekening gehouden met een zeer laag percentage voor loon- en prijsstijgingen voor 2010 en 2011. Dit betekent dat er ook voor die jaren vrijwel geen ruimte is voor het verhogen van budgetten vanwege loon- en prijsstijgingen. Wel ontvangen de gemeenten in 2010 en 2011 incidenteel een bijdrage in de algemene uitkering. In het financiële perspectief hanteren wij, in navolging van het rijk, voor 2010 en 2011 de 0-lijn voor de lonen. Omdat er nog geen CAO is voor die periode, brengt dit wel een risico met zich mee. Op dit moment achten wij dit echter het meest realistisch. Ditzelfde geldt voor eventuele premieverhogingen door het ABP. Voor de jaren 2009 tot en met 2011 vindt er niet, zoals gebruikelijk een nacalculatie plaats van het accres op basis van de werkelijke ontwikkelingen. Omdat er geen risico is op verlaging van het accres achteraf, is voor de komende jaren de behoedzaamheidsreserve afgeschaft. Het bedrag dat hiermee gemoeid was, kan nu bij de begroting worden ingeboekt. De hoogte van de algemene uitkering per gemeente kan wel veranderen. Dit als gevolg van verschillen tussen gemeenten in de ontwikkeling van de scores op de maatstaven. Doordat het accres van te voren is vastgesteld, is er geen mogelijkheid om tegenvallers in de ontwikkeling van de maatstaven te compenseren met een hoger accres. We stellen daarom voor om de behoedzaamheidsreserve op dit moment zelf te reserveren voor het opvangen van mogelijke tegenvallers. Voor de begroting 2010 zelf zullen wij gebruik maken van de ramingen die in de meicirculaire bekend worden gemaakt. De gevolgen van de septembercirculaire zullen we meenemen in de eerste begrotingswijziging. Door de onzekerheid met betrekking tot de ontwikkeling van de algemene uitkering kan dit leiden tot een aanpassing van het financieel perspectief bij de begroting 2010. 3.3
Financieel perspectief 2010 e.v.
Voor het meerjarenperspectief zijn de volgende ontwikkelingen relevant, waarvan de gevolgen nog niet zijn verwerkt in de begroting 2009: Perspectief 2010-2013: Nieuwe ontwikkelingen 2010 Huidig saldo (afgerond) 1. 2. 3. 4.
Exploitatielasten stadshuis Ontwikkeling AU Loon- en prijsontwikkeling Effecten meicirculaire
Verwacht saldo
2011
2012
2013
635.000
202.000
262.000
34.000
0 2.190.000 -770.000 PM
-190.000 2.190.000 -1.180.000 PM
75.000 2.650.000 -2.330.000 PM
166.000 3.400.000 -3.500.000 PM
2.055.000 -/+PM
1.022.000 -/+PM
657.000 -/+PM
100.000 -/+PM
Toelichting 1) De exploitatielasten van het Stadshuis, gebaseerd op het in januari door de raad beschikbaar gestelde krediet. 2) De ontwikkeling van de algemene uitkering zoals hierboven beschreven, waarbij de stand gebaseerd is op de afspraken tussen het rijk en de VNG/IPO. De gegevens zijn nog niet formeel vastgesteld middels een circulaire. Het effect van de meicirculaire, waarin voor het eerst een beeld wordt gegeven van de ontwikkeling van de uitkering in 2010, is vooralsnog PM opgenomen.
4
3) Het effect van de loon- en prijsstijgingen. Het gaat daarbij om een inschatting van het saldo van hogere lasten vanwege loon- en prijsstijgingen en hogere inkomsten van onder meer belastingen. In lijn met de ontwikkeling van de algemene uitkering in 2010 en 2011, wordt ook voor de gemeentelijke begroting in die jaren uitgegaan van een 0-lijn voor de compensatie van loon- en prijsstijgingen.
4
Wat merkt de gemeente Nieuwegein van de economische crisis?
4.1
Verkenning gevolgen economische crisis voor de gemeente
De begroting 2010 komt tot stand in een tijd met veel onzekerheid over de economische ontwikkeling. Op basis van ramingen van het CPB moet rekening worden gehouden met een aanzienlijke krimp van de economie in 2009 en een beperkte teruggang in 2010. Hierdoor kan de gemeente in 2010 geconfronteerd worden met een aantal tegenvallers, zowel bij de inkomsten als bij de lasten. In deze paragraaf wordt kort aangegeven wat mogelijke financiële risico’s voor de gemeente zijn. Ook wordt ingegaan op een aantal maatregelen waartoe het kabinet heeft besloten om (de effecten van) de crisis tegen te gaan. Loon- en premieontwikkeling De CAO-onderhandelingen voor het gemeentepersoneel voor 2010 moeten nog beginnen. Het uitgangspunt van het kabinet is het hanteren van de nullijn, maar de uitkomst van de onderhandelingen kan nog niet worden voorzien. Een andere onzekerheid betreft de pensioenpremie van het ABP. In het herstelplan, dat het ABP heeft ingediend om de dekkingsgraad weer op peil te brengen, wordt een verhoging van de premies aangekondigd. Omdat de werkgever een deel van de premies betaalt, leidt een verhoging van de premies tot meerkosten voor de gemeente. Als het kabinet vasthoudt aan zijn standpunt dat de loonkosten van het rijk niet mogen stijgen, zal via de algemene uitkering geen compensatie komen voor het opvangen van eventuele stijgingen. In het slechtste geval gaat het hierbij om circa 1,5% tot 2% dat ten laste komt van de werkgever. Het risico bedraagt hiermee circa € 300.000 tot € 400.000. Ontwikkeling gemeentefonds De algemene uitkering uit het gemeentefonds is met ongeveer 40% van de totale inkomsten de belangrijkste inkomstenbron van de gemeente. In de septembercirculaire 2008 werd voor 2009 nog uitgegaan van een zeer hoge toename (in vaktermen: accres) van ruim 8%. Dit was gebaseerd op voortzetting van het huidige beleid en op een aanzienlijke investeringsimpuls van het kabinet in infrastructuur en onderwijs. Inmiddels heeft het kabinet besloten om de accressystematiek voor 2009 en 2010 buiten werking te stellen. Dat betekent dat het accres van het gemeentefonds niet wordt verhoogd door de extra uitgaven die het rijk doet in het kader van de crisis. In paragraaf 3.2 is hier nader op ingegaan. Toename uitkeringsgerechtigden De ramingen van het CPB gaan uit van een sterke toename van de werkloosheid, landelijk gezien meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2008. Het is waarschijnlijk dat ook de werkloosheid in Nieuwegein toeneemt. De stijging van het aantal WW’ers is een voorbode voor toename van het aantal mensen in de bijstand. Omdat werklozen eerst recht hebben op een WW-uitkering is het effect pas met vertraging merkbaar. Bij een toenemende werkloosheid zal de gemeente meer WWB-uitkeringen moeten betalen. De gemeente ontvangt voor het inkomensdeel een macrobudget waarvan deze uitkeringen moet worden betaald. Onduidelijk is of dit budget bij een (sterke) toename van het aantal uitkeringen op landelijk niveau wordt aangepast. Voor de uitvoeringskosten van de WWB ontvangt de gemeente
5
een bijdrage via de algemene uitkering. Als het aantal uitkeringen toeneemt, ontvangt de gemeente meer geld op de maatstaven die betrekking hebben op het aantal bijstandsgerechtigden, maar omdat de totale omvang van het gemeentefonds vaststaat, daalt het uitkeringspercentage van de algemene uitkering, waardoor de beschikbare uitkering voor andere doeleinden daalt. Om te voorkomen dat de werkloosheid snel oploopt, heeft het kabinet besloten extra financiële middelen in te zetten om mensen (en met name jongeren) aan het werk te houden. Verder wordt er voorlopig niet gekort op de re-integratiemiddelen van de gemeente. Ook komt er extra geld beschikbaar voor schuldhulpverlening. Toename leegstand bedrijven en kantoren De gemeente heft OZB van eigenaren en gebruikers van niet-woningen, zoals bedrijven en kantoren. Als een niet-woning op 1 januari leegstaat, kan de gemeente het gebruikersdeel voor dat jaar niet heffen. De leegstand van niet-woningen is de afgelopen maanden al sterk opgelopen en bedraagt momenteel circa 16%. Dat betekent dat de verwachte opbrengst over 2009 al met een aantal procent zal dalen. Bij voortzetting van de huidige trend moet voor 2010 rekening worden gehouden met een nog grotere leegstand. Ook moet rekening gehouden worden met hogere kosten voor invordering en vanwege faillissementen ook een toename van het aantal oninbare vorderingen. Naast een toename in de leegstand van bedrijven en kantoren kan er sprake zijn van een afname van het aantal woningverkopen. Het wordt hierdoor voor komend jaar moeilijker om goede referentiewaarden te bepalen ten behoeve van de hertaxatie in het kader van de WOZ-waardering. Tariefsontwikkeling Een onderdeel van het crisispakket van het kabinet is een oproep aan gemeenten om de lokale lasten in 2010 niet te verhogen. Voor Nieuwegein ligt dit wat ingewikkeld omdat bij de begroting 2009 besloten is de OZB voor 2010 met 2,5% extra te verhogen. Samen met de nominale ontwikkeling bedraagt de stijging van het tarief voor 2010 4%. Hoewel dit nog niet duidelijk is aangegeven, gaan wij er van uit dat de tarieven voor de afvalstoffen- en de rioolheffing ook in 2010 kostendekkend kunnen worden vastgesteld. Ontwikkeling grondexploitaties De gemeente kent een aantal grote grondexploitaties. Op het moment dat door een crisis de verkoop van gronden vertraagt, moet rekening worden gehouden met een rentenadeel. Bij complexen die al verliesgevend zijn, zal dit leiden tot een groter verlies. Met een aantal grote exploitaties waarvoor al aanzienlijke kosten gemaakt zijn, loopt Nieuwegein op dit punt een behoorlijk risico. Het is voor de gemeente dan ook van belang om de verkoop van grond (en ook van de bouwactiviteiten, zie hieronder) op peil te houden. In het crisispakket van het kabinet worden verschillende maatregelen aangegeven. Zo komt er een crisis- en herstelwet, waarmee planprocedures voor infrastructurele werken en grote bouwprojecten kunnen worden versneld. Vooruitlopend op de risico-inventarisatie is bij de begroting 2009 besloten een stelpost op te nemen voor de risico’s bij de grote projecten in de gemeente. Op dit moment wordt gewerkt aan een gemeentebrede inventarisatie van de risico’s. Wij zullen deze gegevens verwerken in de paragraaf weerstandsvermogen in de begroting 2010. Dan kunnen we ook een inschatting maken of de bestaande stelpost voldoende is. Ontwikkeling (woning)bouw Voor de gemeente is het van groot belang om de (woning)bouwactiviteiten zoals gepland door te laten gaan. De gemeente ontvangt bouwleges, maar de inwoners in de nieuwe woningen leveren via de algemene uitkering en via de OZB ook een bijdrage aan de gemeentelijke financiën. In dit
6
verband kan de crisis- en herstelwet mogelijkheden bieden om projecten te versnellen. Verder komt er geld beschikbaar waarmee scholen en zorginstellingen versneld kunnen worden gebouwd of onderhouden. Onduidelijk is nog hoe dit geld wordt verdeeld en op welke wijze gemeenten hiervoor in aanmerking zouden kunnen komen. Verder zijn er plannen om geld voor stadsvernieuwing (ISV) en locatiegebonden subsidies (BLS) sneller beschikbaar te stellen. In de Nieuwegeinse situatie lopen deze middelen via de provincie en het BRU. Ook hier liggen overigens nog geen uitgewerkte voorstellen. Ook van de gemeenten wordt een bijdrage aan de stimuleringsmaatregelen gevraagd. Vermindering regeldruk en administratieve lasten Een van de speerpunten van het kabinet is om ondernemers tegemoet te komen door de vermindering van de regeldruk versneld uit te voeren. Ook van gemeenten wordt gevraagd om de regeldruk voor bedrijven te verlagen, bijvoorbeeld door het afschaffen van een aantal soorten vergunningen. Nieuwegein heeft op dit punt in de afgelopen jaren al een grote slag gemaakt. We zijn van mening dat juist in deze tijden ondernemers ondersteund moeten worden met nog minder bureaucratie. We zullen dan ook in de komende periode bezien of een vervolg moet worden gegeven aan het snoeiplan regeldruk en welke mogelijkheden er zijn om de dienstverlening aan het bedrijfsleven verder te verbeteren. Duurzaamheid, energiebesparing en luchtkwaliteit Veel geld komt er in 2009 en 2010 beschikbaar voor de uitvoering van maatregelen op het gebied van duurzaamheid, energiebesparing en luchtkwaliteit. Naast een aantal landelijk onderwerpen als de aanleg van windturbines op zee, komen daarin mogelijk ook onderwerpen die voor de gemeente van belang kunnen zijn. Schoolverlaters en de Wet Investeren in Jongeren (WIJ) De Wet investeren in jongeren (WIJ) verplicht gemeenten per 1 juli 2009 jongeren van 18 tot 27 jaar die zich melden voor een uitkering een aanbod te doen. In de WIJ is vastgelegd dat mensen tot 27 jaar die zich melden bij de gemeente een aanbod voor werk of een opleiding moeten krijgen. Daar staat tegenover dat deze groep dan geen aanspraak meer mag maken op het laatste sociale vangnet: de bijstand. Het kabinet wil jongeren stimuleren hun school af te maken, werken en leren te combineren of een baan te aanvaarden. De voorgestelde maatregelen hiertoe zijn bedoeld om te bevorderen dat jongeren duurzaam aan de slag komen en te voorkomen dat ze afhankelijk worden van de bijstand Vanaf het moment dat de Wet investeren in jongeren (WIJ) wordt ingevoerd, geldt dat nieuwe melders bij de gemeente geen bijstandsuitkering meer krijgen. De gemeente moet ze vanaf dat moment een aanbod doen voor werk of scholing. In de tijd tussen de aanvraag en het moment dat iemand gaat werken of naar school gaat, moet de gemeente wel voor een inkomen zorgen. Bij weigering van een aanbod van de gemeente heeft de jongere geen recht op een uitkering. Het aanbod van de gemeente gaat op basis van vrijwilligheid en hoeft dus alleen te worden gedaan als een jongere daar zelf om vraagt. De regering zint nog op een oplossing voor de (48 duizend) niet-uitkeringsgerechtigden (nuggers) onder de 27. Zij werken niet, gaan niet naar school, maar vragen ook geen uitkering aan. Het CBS schat dat de helft van hen geen startkwalificatie heeft. 4.2
Wat gaan we aan de economische crisis doen als gemeente?
We hebben binnen de gemeente een aantal activiteiten in gang gezet om de gevolgen van de economische crisis in beeld te brengen. Daarnaast hebben we een aantal maatregelen genomen om de gevolgen zoveel mogelijk te beperken. In deze paragraaf wordt hier kort op ingegaan.
7
Investeringen Binnenstad De komende jaren investeren we op grote schaal in de Binnenstad. Deze investeringen worden zoveel mogelijk conform planning voortgezet. We bekijken hierbij in overleg met de marktpartijen welke maatregelen nog nodig zijn om de realisatie van de verschillende deelprojecten mogelijk te maken. Er kan hierbij gedacht worden aan gesprekken over parkeernormen, vestigingsvoorwaarden en het aanpassen van gemeentelijke kaders. Een voorbeeld is het aanpassen bestemmingsplanvoorwaarden. Maar een voorbeeld kan ook zijn het aanpassen van het stedenbouwkundigplan opdat betere voorwaarden worden geschapen voor woningbouwontwikkeling langs de doorslag. Grondbeleid We hebben onlangs een conferentie kredietcrisis georganiseerd met bouwend Nieuwegein (coöperaties, ontwikkelaars, banken, makelaars) om te kunnen bekijken welke ontwikkelingen in de huidige situatie toch doorgang kunnen vinden. Wij bekijken daarbij hoe alle partijen gezamenlijk maatregelen kunnen nemen waarmee de bouw gaande kan worden gehouden. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld medewerking op het gebied van afname en betaling van de grond. Daarbij is de gedachte dat er zo min mogelijk met geleend geld gewerkt hoeft te worden. Er kan gedacht worden aan erfpachtconstructies, maar ook de mogelijkheid van uitgestelde levering van grond. Ook verkennen wij in overleg met enkele betrokkenen de mogelijkheden voor een Woningfonds, waarin de gemeente participeert. Gedachte daarbij is om eventueel onverkochte nieuwbouwwoningen door dit Woningfonds op te laten kopen en tijdelijk te verhuren. Uiteraard doen we dit binnen de geldende wettelijke kaders. De marktpartijen bekijken de mogelijkheden voor woongaranties, waarbij de ontwikkelaar de koper garanties geeft dat hij zijn huis verkoopt. Ondernemers in Nieuwegein We hebben inmiddels de banden met de Nieuwegeinse bedrijven en ondernemers steviger aangehaald. Recent zijn we formeel lid geworden van de twee ondernemersverenigingen in de gemeente. Ook start binnenkort, in navolging van het bestaande digipanel voor inwoners van Nieuwegein, een digipanel bedrijven waarmee de gelegenheid wordt geboden een relevante steekproef van Nieuwegeinse ondernemingen systematisch te bevragen op relevante onderwerpen. Verder wordt op het ogenblik een sterkte/zwakte analyse uitgevoerd van de Nieuwegeinse economie. Betalingstermijn Leveranciers zijn er bij gebaat dat facturen snel en tijdig betaald worden door de gemeente. Als gevolg van de huidige economische omstandigheden is dit belang voor leveranciers nog groter geworden. Dit betekent dat wij nog meer sturen op een vlotte afhandeling van facturen door de budgethouders. We streven ernaar om alle facturen binnen de door gemeente gehanteerde betalingstermijn te betalen. Investeringen We hebben geïnventariseerd welke investeringen in 2010 en verder mogelijk naar voren gehaald kunnen worden. Het blijft hierbij van belang dat we in meerjarig perspectief een sluitende begroting houden. Daarnaast is het van belang om alleen investeringen naar voren te halen met een maatschappelijk nut en een duurzaam karakter. Het gaat hierbij om investeringen, waarbij voorgenomen doelstellingen eerder gerealiseerd worden. Er dient rekening gehouden te worden met de kosten van rente (rentederving), de benodigde extra capaciteit en de kwaliteit van de planning (inclusief procedures). Omdat ook de reguliere projecten doorgang moeten vinden, is in
8
de meeste gevallen eenmalig extra geld nodig voor voorbereiding en toezicht op de uitvoering van de projecten. Een aantal van de geïnventariseerde investeringen blijken als gevolg van de te doorlopen procedures (zoals aanbestedingen) niet meer in 2009 gerealiseerd te kunnen worden. Het merendeel van deze investeringen zou in 2010 uitgevoerd worden. Het is dan ook van belang dat we deze in 2010 ook daadwerkelijk gaan uitvoeren en er geen verschuivingen optreden. Versnelde vervanging brug over de Doorslag (2011) De brug over de Doorslag is op dit moment buiten gebruik gesteld. De vervanging stond gepland voor 2011. Het is technisch mogelijk om de uitvoering in 2010 ter hand te nemen, afgestemd met de voortgang in het project natuurkwartier. Luchtkwaliteitplan (LKP) Door in 2010 een aantal luchtkwaliteitsmaatregelen af te ronden zorgen wij voor versnelde verbetering van de Nieuwegeinse luchtkwaliteit. Het lokale verkeer is de grootste lokale bron van luchtverontreiniging. Door overschakeling op aardgas als motorbrandstof wordt de luchtkwaliteit minder vervuild vanwege het autoverkeer. Bij aansluiting op walstroom beperken binnenvaartschepen de luchtverontreiniging door uitstoot van verbrandingsgassen van de eigen dieselgenerator. Behalve deze extra inspanning ter verbetering van de luchtkwaliteit staan voor 2009 en 2010 de volgende projecten gepland: •
Besluit of er een milieuzone in Nieuwegein komt. Dit is afhankelijk van uitkomst van het doorlopen van het stappenplan uit het landelijk convenant Milieuzones en overeenstemming met de twee brancheorganisaties van vervoerders TLN en EVO.
•
Met belgerinkel naar de winkel; stimulering fietsgebruik voor woon-winkelverkeer.
•
Bevoorradingsprofiel binnenstad; minder benodigde vrachtwagenkilometers voor bevoorrading winkels dus minder uitstoot.
•
Schonere bouwwerktuigen bij aanbestedingen; aansluiten bij en toepassen van het initiatief “Schone lucht in de bouw” van de Stichting Natuur en Milieu. Ingeschatte meerkosten 0,5 % per project.
Verwachting is dat de genoemde acties Luchtkwaliteitplan Nieuwegein pas in de loop van 2010 en 2011 afgerond zouden worden (en dan dus betaald) en dat restant budget LKP dan ook naar 2011 doorgeschoven zou worden. Strikt genomen heeft de raad geen budget voor uitvoer LKP na 2010 vastgesteld. Actieplan Geluid In de periode 2009 - 2010 worden voorbereidingen getroffen voor de aanleg van geluidswallen langs de stadsautowegen. De locaties waar geluidsvoorzieningen moeten komen zijn bekend (zie Actieplan Geluid). In de voorbereidingsperiode wordt bepaald hoe de geluidwerende voorzieningen uitgevoerd worden (vorm en materiaal: grondwal, steile wal, scherm – beton, hout of doorzichtig ). Hierbij wordt rekening gehouden met de stedenbouwkundige randvoorwaarden, zoals deze in het Actieplan Geluid zijn benoemd. Met de omwonenden moet worden gecommuniceerd over de conceptkeuzes voor de geluidvoorzieningen. Zodra duidelijk wordt hoe de wallen er uit zien, zal een bestek gemaakt worden. Het is dan efficiënt om de aanbesteding voor de aanleg in een keer in de markt te zetten. Hiervoor hebben wij de uitvoeringsbudgetten geluidswallen en -schermen van 2011 t/m 2013 naar 2010 geschoven.
9
Tevens gaan wij het opknappen van de geluidswal op de Graaf Florisweg apart en versneld oppakken. Omdat de bewoners zeer dicht op de huidige geluidsvoorziening wonen wordt in 2009 het overleg met bewoners gestart over hoe de huidige geluidsvoorziening moet worden opgeknapt. In onderstaande tabel hebben we de verschillende onderdelen opgenomen. In het college akkoord 2006 is aangegeven dat voor het luchtkwaliteitplan een bedrag nodig is van € 1,3 mln. Dit bedrag is tot heden slechts partieel beschikbaar gesteld aan de hand van de begrote uitgaven in de jaarschijven voor 2009 en 2010. Voor de in onderstaande tabel genoemde acties zijn geen middelen beschikbaar. Wel passen de uitgaven binnen het genoemde bedrag van € 1,3 mln. Investeringen 2010 2010 Versnelde vervanging brug over de Doorslag (2011) Aanpassing onderhoudwerkplaats t.b.v. onderhoud aardgasvoertuigen Aardgas RMN-vuilniswagen (bijdrage Nieuwegein) Aanschaf zes aardgasvoertuigen Aanleg walstroomvoorziening Totaal
-200.000 -70.000
2011
2012
2013
200.000
-13.000 -24.000 -350.000 -657.000
200.000
Sociale gezicht Op dit onderdeel hebben we de volgende acties al in gang gezet: a. Mobiliteitscentrum: Op 2 maart is in Leidsche Rijn het Mobiliteitscentrum Regio Utrecht geopend. Dit centrum biedt dienstverlening gericht op preventie van werkloosheid en begeleiding van werk naar werk voor bedrijven die personeel moeten ontslaan. Nieuwegein heeft namens de Lekstroomgemeenten zitting in het platform en biedt verder een bijdrage door: -
de inzet van middelen (bijv. participatiebudget);
-
initiatieven gericht op verbetering van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt.
b. Bevorderen zelfstandig ondernemersschap: -
het organiseren van bijeenkomsten en workshops voor iedereen die zich wil oriënteren op de mogelijkheden van een eigen bedrijf;
-
de introductie van een ‘zelfstandigenspreekuur’ voor individuele advisering aan zowel (oriënterende) starters als aan gevestigde zelfstandigen;
-
het actief onder de aandacht brengen van voorzieningen die ondernemers in moeilijke economische tijden ten dienste kunnen staan;
-
het (via Fourstar, een van onze re-integratiepartners) beschikbaar stellen van bedrijfshuisvesting aan beginnende ondernemers.
c. Work-first Gezien het principe ‘werk boven uitkering’ proberen we degenen die zich aanmelden voor een bijstandsuitkering eerst aan een baan te helpen, onder andere via Work-first instrumenten. Men
10
krijgt bijvoorbeeld direct een dienstverband aangeboden (met salaris i.p.v. een uitkering) als voorbereiding op regulier werk, of men gaat in eerste instantie met behoud van uitkering aan het werk middels een participatieplaats, leerwerkstage of proefplaatsing. d. Jeugdwerkloosheid In de regio Lekstroom gaan wij gezamenlijk aan de slag met de wet WIJ (Wet investeren jongeren). In samenwerking met UWV Werkbedrijf en het RMC zetten wij in op een effectief aanbod, bijvoorbeeld via een jongerenloket. Daarbij willen wij investeren in scholing en voortijdig schoolverlaten aanpakken. e. Mensen in financiële problemen Uiteraard zijn we extra alert in deze tijd op situaties waar mensen in de financiële problemen raken. De gemeentelijke organisatie op het terrein van werk en inkomen en maatschappelijke ondersteuning zetten zich voor de volle 100% in om met mensen in moeilijke tijden goede oplossingen te zoeken.
5
Ruimte voor keuzes in 2010
Het financieel perspectief, zoals wij dat in paragraaf 3.3 hebben gepresenteerd, biedt geen ruimte voor expansie met betrekking tot nieuw beleid. De economische crisis kan er bovendien toe leiden dat aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn om een sluitende begroting te presenteren. Binnen het financieel perspectief hebben we rekening gehouden met de mogelijkheid om voor 2010 een aantal keuzes te maken. Daarbij gaat het om bestaand beleid dat wij willen intensiveren en eventueel nieuw beleid, onontkoombare budgetaanpassingen, een buffer voor het opvangen van de effecten van de economische crisis en de hoogte van de lokale lasten. Als aanvullend nieuw beleid gewenst is, kan dit alleen worden gevonden binnen de huidige begroting of door lastenverzwaring. Op elk van die onderdelen gaan wij onderstaand nader in. Op dit moment is het meerjarenperspectief nog dermate onzeker, dat wij u geen concreet uitgewerkte voorstel voor 2010 kunnen doen. Bij de begroting 2010 zullen wij op basis van de informatie die dan beschikbaar is, onder meer over de ontwikkeling van de algemene uitkering, een totaalpakket aan voorstellen doen voor de onderstaande onderwerpen. 5.1
Intensiveringen en nieuw beleid
Gezien het feit dat 2010 het laatste jaar van deze raads- en collegeperiode is, is het uitgangspunt dat wij voor 2010 alleen voorstellen zullen doen om incidenteel middelen voor nieuw beleid beschikbaar te stellen. Naast de maatregelen die wij richten op de aanpak van de crisis, staat de gemeente voor de opgave om ook het hoofd te bieden aan de sociale gevolgen van de crisis in de samenleving. Hierbij denken we in eerste instantie aan de financiële problemen in Nieuwegeinse gezinnen. Een belangrijk instrument dat wij willen inzetten om deze financiële problemen tegen te gaan is de integrale schuldhulpverlening met budgetbeheer. Dit is noodzakelijk om stabiliteit te creëren in gezinnen met schulden. Alleen dan is het mogelijk om de economische zelfredzaamheid van deze gezinnen te herstellen. Daarvoor krijgen we ook middelen van het rijk, maar het is nog onduidelijk hoeveel dat is. Wij gaan ervan uit dat ook de sociale gevolgen van de crisis voelbaar worden, in individuele gezinnen en in de Nieuwegeinse samenleving als geheel. Ook het sociale gezicht van de stad
11
komt onder druk te staan. Daar willen wij ons niet in schikken en richten ons op de aanpak van reële en substantiële maatschappelijke problemen die door de crisis verder worden uitvergroot. We moeten daarbij kiezen. U ziet dat wij ons met name richten op de Nieuwegeinse jeugd. Dat kan al met programma’s die reeds lopen zoals de realisatie van een Centrum voor Jeugd en Gezin en de aanpak van voortijdig schoolverlaten en de aanpak van jeugdoverlast. Dat willen we versterken met programma’s die nu in de startblokken staan. Met inspanningen gericht op het tegengaan van sociale uitsluiting, alcoholmisbruik onder jongeren en obesitas (beleidskader volksgezondheid). Daarbij kunt u ook denken aan de werkzaamheden van stichting Leergeld die met gerichte huisbezoeken armoede signaleert en kan tegengaan. De intensivering op het domein van sport en bewegen, Nieuwegein Beweegt vormt een krachtige impuls om, onder andere via de inzet van combinatiefunctionarissen (waarvoor we ook veel rijksgeld ontvangen, de intentieverklaring is reeds getekend), actieven en inactieven, jong en oud, blijvend te betrekken, te activeren, te laten bewegen, en elkaar te laten ontmoeten. In deze crisistijd zijn we ons er nog meer van bewust dat we samen met anderen moeten optrekken. Daarom willen we ook inzetten op maatschappelijk betrokken ondernemen: partners als bedrijven en instellingen vragen om samen met de gemeente maatschappelijke vraagstukken op te pakken. De middelen zijn beperkt, dus daarom ziet u geen nieuwe onderwerpen, maar intensivering en uitvoering van wat reeds in gang gezet is als gemeentelijk antwoord op de sociale gevolgen van de crisis. 5.2
Onontkoombare budgetaanpassingen
Naast keuzes voor nieuw beleid is er jaarlijks sprake van onontkoombare budgetaanpassingen. Het betreft hier budgetvoorstellen als gevolg van autonome ontwikkelingen. Voor 2010 is een belangrijke ontwikkeling de ontvlechting van de brandweer. De toerekening van de overhead leidt tot meerkosten voor de gemeente. Ons uitgangspunt is dat de ontvlechtingkosten van de brandweer in de komende jaren voor een groot deel door efficiencyvoordelen of taakstellingen op de overhead binnen de organisatie moeten worden ingevuld. Op de hoogte en de invulling van deze bedragen komen wij bij de begroting 2010 terug. Daarnaast worden we geconfronteerd met een aantal nieuwe wettelijk verplichtingen, waarvoor door de gemeente kosten moeten worden gemaakt. Tevens zullen wij, zoals we hebben toegezegd bij de behandeling van de Najaarsnota 2008, het representatiebudget in aanloop naar het opstellen van de begroting 2010 analyseren. Op basis van deze analyse zullen wij hiervoor met een voorstel komen om het budget aan te passen. 5.3
Lokale lasten
Het kabinet heeft gemeenten opgeroepen om zeer terughoudend te zijn met het verhogen van de lokale lasten. Zoals eerder aangegeven is bij de begroting 2009 besloten de OZB voor 2010 met 2,5% extra te verhogen. Samen met de nominale ontwikkeling bedraagt de stijging van het tarief voor 2010 4%. We overwegen om bij de begroting 2010 af te zien van de in de opgenomen extra verhoging van de OZB. Het beslag op de begrotingsruimte daarvan bedraagt € 260.000. 5.4
Buffer economische crisis
Gezien de grote onzekerheid over het effect van de risico’s en kansen op de financiële positie van de gemeente Nieuwegein stellen we voor om van het hoge accres van de algemene uitkering in de jaren 2009 en met 2011 een gedeelte te reserveren voor mogelijke toekomstige tegenvallers en voor gemeentelijke maatregelen tegen de crisis. Het bedrag voor deze buffer kan worden
12
toegevoegd aan de algemene reserve. Als daarvoor de noodzaak bestaat, bijvoorbeeld door een tegenvaller op één van de hierboven genoemde punten, zullen we u een voorstel doen voor het onttrekken van een bedrag aan de algemene reserve. We stellen hierbij voor om de rentesystematiek, zoals we deze gebruiken bij de algemene reserve, voor dit onderdeel los te laten. Dit betekent concreet dat de renteopbrengsten van de buffer niet bijgeraamd worden bij de algemene dienst. In de werkvergadering van 23 maart heeft u gesproken over de mogelijkheid om een bedrag uit de reserves in te zetten voor maatregelen van de gemeente tegen de crisis. Omdat de rente op de reserves wordt ingezet als dekkingsmiddel voor de begroting, ontstaat een rentenadeel op het moment dat (extra) geld wordt onttrokken. Om een structureel nadeel te voorkomen zou na 2010 de reserve weer kunnen worden aangevuld. Dit zou in die jaren leiden tot een dubbel ‘nadeel’. Naast het weer op peil brengen van de reserves moet na 2010 namelijk ook rekening worden gehouden met een daling van de algemene uitkering als gevolg van bezuinigingen van het rijk. Op het moment dat we, zoals hierboven aangegeven het accres van de algemene uitkering kunnen gebruiken om een buffer te vormen binnen de algemene reserve, doet zich dit probleem niet voor, omdat eerst wordt gestort en daarna pas onttrokken. Financieel totaaloverzicht 2010 Stand na septembercirculaire en ontwikkelingen
2011
2.055.000 1.022.000
Gevolgen naar voren halen investeringen
-657.000
200.000
Ruimte voor keuzes 2010
-1.000.000
-650.000
Buffer economische crisis
-375.000
-550.000
23.000
22.000
Stand begroting 2010
6
2012
2013
657.000
100.000
-650.000
-100.000
7.000
0
Voorstel
U wordt voorgesteld: 1. In te stemmen met de kadernota 2010 als richtinggevend document voor de programmabegroting 2010. 2. In te stemmen met de Ruimte voor keuzes 2010. 3. In te stemmen met het vormen van een buffer voor het opvangen van de risico’s van de economische crisis.
Burgemeester en wethouders van Nieuwegein, de secretaris
de burgemeester,
drs. P.C.M. van Elteren
drs. C.M. de Vos
13
