Doventolkvoorziening Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening in Nederland
Februari 2014 Werkgroep Doventolkvoorziening Francis Allan Nirosha Boer Georgia van der Gen Margot de Vreede
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Februari 2014
2
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Inhoudsopgave Inhoudsopgave ...................................................................................................................................3 Inleiding..............................................................................................................................................4 Doelstelling.........................................................................................................................................4 Opzet ..................................................................................................................................................4 Onderzoeksresultaten algemeen.........................................................................................................5 Onderzoeksresultaten met betrekking tot vragen over de doventolkvoorziening uitgevoerd door het UWV (werk- en onderwijsuren)...........................................................................................................9 Onderzoeksresultaten met betrekking tot vragen over de doventolkvoorziening uitgevoerd door Menzis (leefuren)..............................................................................................................................11 Aanbevelingen algemeen ..................................................................................................................13 Aanbevelingen UWV .........................................................................................................................13 Aanbevelingen Menzis ......................................................................................................................13 Aanbevelingen Tolknet, belangenorganisaties, Stichting RTG en Hogeschool Utrecht IGTD ...............14 Conclusies.........................................................................................................................................15 Tot slot .............................................................................................................................................15
Februari 2014
3
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Inleiding Om inzicht te krijgen in hoe de (auditief beperkte) doventolkgebruikers en de doventolken zelf de doventolkvoorziening ervaren, heeft een 2-tal gebarentolken, een schrijftolk en een doventolkgebruiker besloten onderzoek te doen. Hiertoe hebben zij de werkgroep doventolkvoorziening opgericht en een digitale vragenlijst gemaakt. Dit rapport geeft u inzicht in de uitkomsten van het onderzoek. In dit rapport leiden wij u via de doelstelling en de opzet naar de verschillende bevindingen. We eindigen met een aantal aanbevelingen en ideeën van de respondenten.
Doelstelling Het doel van dit onderzoek is: Inzicht krijgen in hoe de auditief beperkte doventolkgebruikers, doventolken en horende doventolkgebruikers de doventolkvoorziening van UWV en Menzis ervaren.
Opzet De vragenlijst is opgesteld op basis van de professionele ervaring van de werkgroep met de doventolkvoorziening in Nederland. De vragenlijst bestaat uit open vragen en multiple choice vragen, deze zijn vervolgens verwerkt in een internet-enquête die ook via NmG- en NGTfilmpjes was te volgen. Vervolgens is de enquête verstuurd aan de belangenorganisaties Dovenschap, NVVS, Stichting Plots- en laatdoven, welzijnsstichtingen, Tolknet, NBTG en NSV met het verzoek deze onder hun leden te verspreiden. Daarnaast heeft de werkgroep de enquête ook aan haar eigen netwerk gestuurd via mail en Social Media. In het rapport zijn enkele antwoorden gefilterd op doelgroep, bijvoorbeeld “horend” of “auditief beperkt”. In het rapport wordt gebruik gemaakt van de term “doventolk”, omdat dit de term is die gebruikt wordt in de beleidsregels zoals gepubliceerd in de Staatscourant1. Met de term doventolk worden NGT-, NmG-, 4-handengebaren-, ASL- en schrijftolken bedoeld. Met de term doventolkgebruikers worden vroegdove, laatdove, plotsdove, slechthorende, één-oor-horende, doofblinde en horende mensen bedoeld.
1
Staatscourant nr 1284 d.d. 25-01-2012
Februari 2014
4
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Onderzoeksresultaten algemeen 119 respondenten hebben de enquête ingevuld, waarvan 66 auditief beperkt (slechthorend, vroegdoof, plotsdoof, één-oor-horend / doof, doofblind) en 54 horend. Van de 66 auditief beperkte respondenten zijn er 65 die gebruik maken van hoorhulpmiddelen, waarvan: -
9 respondenten hebben een doventolkvoorziening voor onderwijssituaties; en 37 respondenten hebben een doventolkvoorziening voor werksituaties; 61 respondenten hebben een doventolkvoorziening voor leefsituaties.
Op de vraag: “voldoet de doventolkvoorziening in het algemeen aan uw behoefte” hebben 46 van de auditief beperkte respondenten “ja” geantwoord en 20 auditief beperkte respondenten “nee”. Van de horende respondenten is er door 18 met “ja” geantwoord en door 35 met “nee”. Als toelichting op deze vraag hebben de meeste, van het totaal aantal respondenten aangegeven dat de doventolkvoorziening voldeed omdat: - zij een tolk konden vinden; - de tolk goed functioneert. Indien de tolkvoorziening niet voldeed dan was hiervan de oorzaak dat: - de aanvraagprocedure als ingewikkeld en langdradig wordt ervaren; - men van mening is dat men te weinig doventolkuren krijgt; - het inzetten van een teamtolk zeer slecht tot niet mogelijk is, waardoor de kwaliteit van de vertaling vermindert; - het niet mogelijk is een werkurenvoorziening aan te vragen indien je bij een WSW bedrijf werkzaam bent; - de onderwijsvoorziening een leeftijdsbeperking heeft (< 30 jaar). Op de specifieke vraag in welke situaties de tolkvoorziening niet aan de behoefte van de respondenten voldoet (meerdere antwoorden mogelijk), zijn de volgende antwoorden in onderstaande grafiek weergegeven.
Februari 2014
5
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Op de vraag: “kiest u zelf welke doventolk voor u komt tolken” heeft van de 66 auditief beperkte respondenten 57: “ja”, 2 “nee” gezegd. 7 respondenten vullen “anders” in. De meest voorkomende redenen die opgegeven zijn, waarom men het prettig vindt zelf een doventolk te kiezen, zijn: - bekend met de stijl van de doventolk; - vertrouwen in de doventolk; - doventolk past bij de setting; - bekend mondbeeld. De meest voorkomende redenen waarom niet zelf voor een tolk gekozen wordt, zijn: - werkgever / tolkendienst regelt de doventolk; - men laat Tolknet de doventolk kiezen.
Februari 2014
6
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Op de vraag: “heeft u in bepaalde situaties behoefte aan het inzetten van teamtolken” antwoorden 44 deelnemers, 53% van hen zei “ja” en 41% “nee”. “In welke situaties heeft u behoefte aan het inzetten van teamtolken” (meerdere antwoorden mogelijk)? Hierop antwoordt men: -
Werk; Cursus; Congres; Opleiding; Schoolreis.
Als toelichting op de vraag in welke situaties men behoefte heeft teamtolken in te zetten op het werk gaven respondenten de volgende antwoorden: -
Presentaties; Werkbezoeken; Langdurige vergaderingen zonder pauze; Studiedag; Gesproken Engels; Vakjargon.
Als toelichting op de vraag in welke situaties men behoefte heeft teamtolken in te zetten op een cursus gaven respondenten de volgende antwoorden: -
Continue informatiestroom; Discussies; Gesproken Engels; Vakjargon.
Als toelichting op de vraag in welke situaties men behoefte heeft teamtolken in te zetten op een congres gaven respondenten de volgende antwoorden: -
Jargon; Engels; Tempo hoog, informatiedichtheid groot; Lange dag, zonder pauzes.
Als toelichting op de vraag in welke situaties men behoefte heeft teamtolken in te zetten op een opleiding gaven respondenten de volgende antwoorden: -
Hoog niveau; Hoge informatiedichtheid; Kwaliteit borgen; Druk programma; Hoog tempo waarbij vragen om herhaling niet mogelijk is; Geen pauzes.
Februari 2014
7
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Als toelichting op de vraag in welke situaties men behoefte heeft teamtolken in te zetten bij een schoolreis gaven respondenten de volgende antwoorden: -
Lange dagen; Behoefte te kunnen communiceren, wil alles kunnen volgen.
Op de vraag: “Geef aan wat voor u de redenen zijn dat 1 doventolk deze opdracht niet alleen kan doen?” antwoordt men: -
-
Concentratie bij lange sessies vermindert; Lange dag; Spreektempo en inhoud zijn van een (te) hoog niveau; Intensiviteit; Academisch niveau; Engels gesproken; Taalniveau te hoog, waardoor een dove doventolk erbij gewenst is om het taalverschil te overbruggen; Fysieke belasting te hoog bij het tolken voor doofblinden; Het vertraagt als er regelmatig een pauze ingelast moet worden voor de doventolk; Mis informatie als tolk te moe wordt; Zorgt voor verschil tussen dove en horende collega's; Indien de ene doventolk het ochtendprogramma tolkt en de andere doventolk het middagprogramma dan: o mist de doventolk die ’s middags tolkt de informatie van de ochtend, waardoor de context niet goed getolkt wordt; o moet er opnieuw gewend worden aan het mondbeeld en aan de gebaren van de doventolk, Organisatie vindt het vervelend om extra pauzes in te lassen voor de doventolk; Indien pauze niet wenselijk is dan heeft dat invloed op de gelijkwaardigheid / uitstraling van de medewerker (doof of horend).
Op de vraag: “vindt u “doventolk” een passende naam voor NGT-tolk of NmG-tolk of Schrijftolk of 4-handengebaren-tolk of ASL tolk”, hebben 74 respondenten “nee” geantwoord en 31 respondenten “ja”. Als toelichting heeft men aangegeven dat: - de doventolk genoemd dient te worden naar de taal die er getolkt wordt, dus tolk Frans, Engels, Duits, Gebarentaal; - er ook voor slechthorende en horende personen wordt getolkt.
Februari 2014
8
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Onderzoeksresultaten met betrekking tot vragen over de doventolkvoorziening uitgevoerd door het UWV (werk- en onderwijsuren) Informatie: Op de vraag: “krijgt u informatie over nieuwe regelgeving in zake doventolkuren voor werk- of onderwijs”, hebben van de 66 respondenten 40 “nee” geantwoord, bijvoorbeeld doordat links niet werken. 14 antwoordt “ja” en 11 respondenten antwoordt “anders” met de toelichting dat informatie vaak te laat komt of niet te vinden is op de websites. Ook spreekt men de behoefte uit dat zij rechtstreeks door UWV geïnformeerd willen te worden. Op de vraag: “Krijgt u van het UWV regelmatig bericht hoeveel doventolkuren u heeft verbruikt”, hebben 7 respondenten “ja” geantwoord en 35 “nee”. 24 Respondenten hebben “anders” ingevuld, waarbij als argument aangegeven is dat alleen van Menzis bericht wordt ontvangen. De vraag: “Houdt u zelf bij hoeveel doventolkuren u hebt verbruikt” wordt beantwoord met “ja” door 16 respondenten, “nee” door 27 respondenten en 23 hebben “anders” geantwoord. Opvallend is dat men het niet nodig vindt de gebruikte doventolk-uren te noteren en dat het als lastig ervaren wordt om te doen.
Inzet van doventolken: Op de vraag: “Heeft u het gevoel dat u zelf kunt bepalen hoe u uw doventolkenuren gebruikt voor werk of onderwijs” antwoordt 56% “ja”, 23% “nee” en 21% “anders”. Opvallend is dat men bij “ja” aangeeft dat men het prettig vindt zelf te kunnen bepalen waar en wanneer men een doventolk inzet. Bij “nee” valt op dat men behoefte heeft aan het zelf kunnen bepalen of men een teamtolk inzet en dat de respondenten het evident vinden dat dan het dubbele aantal doventolk-uren van het tolkuren tegoed in mindering wordt gebracht. Bij “anders” wordt vooral de behoefte aangegeven doventolken in te kunnen zetten in de WSW, wat nu door de WSW-instelling geweigerd wordt.
Onderwijsuren: Met betrekking tot onderwijsuren wordt vooral geantwoord dat men behoefte heeft zelf te bepalen of een doventolk wel of niet in de pauzes en bij verplichte uitjes en evenementen tolkt, omdat de sociale kant van het onderwijs ook als heel belangrijk wordt ervaren. Men voelt zich buiten gesloten indien er bij deze situaties niet getolkt wordt. Bovendien mist men informatie die ook van belang is voor de lessituatie. 9 respondenten hebben aangegeven gebruik te maken van onderwijsuren. Indien men aangeeft dat het aantal onderwijsuren niet voldoende is, wordt er aangemerkt dat het UWV bepaalt dat er bij bepaalde lessen (gym bijvoorbeeld) geen doventolk benodigd is, terwijl dit
Februari 2014
9
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
door de cliënt anders ervaren wordt. Ook geeft men aan doventolkuren te willen als men > 30 jaar is.
Werkuren: 39 respondenten hebben aangegeven gebruik te maken van werkuren, 82% geeft aan voldoende uren te hebben, 18% vindt de uren niet toereikend. Degene die aangaven dit niet voldoende te vinden, zeggen dit in verband met het feit dat ze graag ook werkgerelateerde cursussen, trainingen willen kunnen volgen. Een aantal geeft aan op hoog niveau te werken, veel werkoverleggen te hebben of gecombineerd in loondienst en als ZZP-er te werken waardoor de uren niet toereikend zijn.
Februari 2014
10
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Onderzoeksresultaten met betrekking tot vragen over de doventolkvoorziening uitgevoerd door Menzis (leefuren)
Van de 66 auditief beperkte respondenten gebruiken er 61 leefuren. Hiervan geeft 39 aan dat het aantal leefuren dat zij krijgen voldoende is, omdat: - Met opgave van argumenten er extra uren aan te vragen zijn. - Men privé niet veel gebruik maakt van doventolken - Men bang is mensen voor het hoofd te stoten indien een doventolk ingezet wordt in de privésfeer. 27 respondenten vinden dit niet voldoende, omdat: - zij behoefte hebben aan veel meer dan het basisaantal van 30 uur per jaar in verband met vrijwilligers werk, hobby, kerk, medische situaties, ouderavonden, politieke bijeenkomsten. Op de vraag: “hoeveel doventolkuren heeft u nodig in de leefsfeer”, antwoorden de respondenten: 30 – 60 uur
(14 respondenten)
60 – 100 uur
(7 respondenten)
> 200 uur
(3 respondenten)
Op de vraag: “Krijgt u informatie over nieuwe regelgeving in zake doventolkuren voor leefuren” antwoordt 38% “ja”, 52% “nee” en 11% “anders”. Deze informatie wordt ontvangen via de mail, post en internet. Op de vraag: “Zou u meer informatie willen krijgen” antwoord 59% “ja”, 32% “nee” en 9% “anders”. Men wil vooral geïnformeerd worden op het moment dat er iets veranderd in de wet- en regelgeving in makkelijke en duidelijke taal.
Februari 2014
11
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Opvallend is dat op de vraag “Heeft u het gevoel dat u zelf kunt bepalen hoe u uw doventolkuren gebruikt voor de leefsituatie”, 67% ja antwoordt waarbij men aangeeft dat Menzis doofvriendelijk en flexibel is in het toekennen van extra doventolk-uren op basis van argumentatie. 24% antwoordt “nee” op deze vraag, waarbij als motivatie wordt gegeven dat men van mening is dat het opgeven van een reden voor het inzetten van een doventolk te veel inzicht geeft in de privé-situatie, wat als niet-prettig wordt ervaren. En dat men de doventolkuren niet mag inzetten voor bijvoorbeeld cursussen/vergaderingen in de WSWsituatie. De vraag: “krijgt u van Menzis regelmatig bericht over hoeveel doventolkuren u hebt gebruikt” antwoordt 71% “ja”, 14% “nee” en 15% anders. Waarbij opgemerkt wordt dat men zeer tevreden is over het aantal keren dat zij geïnformeerd worden.
Februari 2014
12
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Aanbevelingen algemeen De laatste vraag van dit onderzoek was een open vraag. De respondenten werden uitgenodigd aanbevelingen te geven ter verbetering van de doventolkvoorziening. Dit heeft geleid tot de volgende aanbevelingen: · · ·
· · · · · · ·
Verbetering in de informatievoorziening op gebied van wet- en regelgeving naar doventolkgebruikers en doventolken. Inzicht in het aantal verbruikte doventolkuren. Doventolkgebruikers zelf het aantal doventolkuren laten beheren, in die zin dat zij zelf kunnen beslissen of zij 1, 2 of meerdere doventolken tegelijk inzetten. Als zij 2 (of meer) doventolken tegelijk inzetten betekent dit dat het dubbele aantal uren van hun doventolkuren tegoed af gaat. Declaratieformulieren gebruiksvriendelijker maken, bijvoorbeeld koppelbaar met een administratiepakket van de doventolk. Beloning doventolk in redelijkheid differentiëren. 100% beloning bij teamtolken. Meer en transparante communicatie met betrekking tot de ontwikkelingen op het gebied van de Wet Passend onderwijs naar en met alle betrokken partijen. Lobbygroep politiek van doventolkgebruikers en doventolken samen Verheldering regelgeving en informatievoorziening met betrekking tot teletolken en doventolken op afstand. Recht op doventolkuren t.b.v. doventolkgebruikers in de WSW.
Aanbevelingen UWV · ·
· · · · ·
Verbetering van de bereikbaarheid van het UWV voor doventolkgebruikers (bv via chat of teletolken). Medewerkers UWV informeren over hoe doventolkgebruikers een doventolk kunnen inzetten voor tele(foon)tolken. Bijvoorbeeld: de doventolkgebruiker belt met de UWV-medewerker via de doventolk. In de praktijk wordt nu wel eens een gesprek geweigerd omdat de UWV-medewerker het idee heeft dat hij met de doventolk zelf praat in plaats van met de doventolkgebruiker. Eenheid in werkwijze UWV-kantoren m.b.t. het aanvragen en toewijzen van doventolkuren. Eén expertiseloket voor het aanvragen, toewijzen en uitvoeren van doventolkuren onderwijs. Eén expertiseloket voor het aanvragen, toewijzen en uitvoeren van doventolkuren werk. Wet- en regelgeving actualiseren met betrekking tot 15%-regeling werkuren. Geen leeftijdsgrens voor toekennen onderwijsuren.
Aanbevelingen Menzis ·
Februari 2014
Doventolkurenvoorziening voor leefsituaties in beheer van Menzis houden.
13
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Aanbevelingen Tolknet, belangenorganisaties, Stichting RTG en Hogeschool Utrecht IGTD ·
· · · ·
· ·
Februari 2014
Profiel van doventolkgebruiker in Tolkmatch waarin foto, dialect, gebarentaal / NmG gebruik, beroep (in verband met vaktermen), gebruik eigen stem ja / nee, vingerspellen aflezen ja / nee beschreven staat. Workshop “Hoe werk ik samen met een doventolk?” voor doventolk-gebruikers organiseren. Opleiding voor “dove” doventolken / relaytolken initiëren. Schrijftolken die te veel typefouten maken dienen extra nascholing op dit vlak te volgen. Doventolken dienen meer klantgericht te werken, bijvoorbeeld als een klant wenst dat de schrijftolk alle partijen tolkt, bv in geval van afasie van de klant zou dit bespreekbaar moeten zijn. Doventolken dienen goed op zichzelf te kunnen reflecteren, bijvoorbeeld voor het inschatten of hij / zij in staat is een opdracht naar tevredenheid uit te voeren. Meer schrijftolken opleiden.
14
Rapport: De doventolkvoorziening in Nederland Een onderzoek naar de beleving van de doventolkvoorziening
Conclusies De auditief beperkte respondenten zijn over het algemeen tevreden over de doventolkvoorziening, omdat zij een tolk kunnen vinden die goed functioneert. De wijze waarop Menzis zich doofvriendelijk en flexibel opstelt, wordt als positief ervaren. Daarentegen vindt de meerderheid van de horende respondenten dat de doventolkvoorziening niet aan hun wensen voldoet. De doventolkgebruiker wenst meer autonoom van de doventolkvoorziening gebruik te maken; hij wil zelf beslissen hoe hij de toegekende doventolkuren besteedt. Bijvoorbeeld (1) door twee doventolken gelijktijdig in te zetten op één opdracht (waarbij dubbele uren van het doventolkurensaldo worden afgeschreven), of (2) in onderwijssituaties ook een doventolk in te zetten tijdens schoolreisjes en in pauzes.
Tot slot De werkgroep doventolkvoorzieningen verwacht dat bovenstaande conclusies en aanbevelingen, zoals voortgekomen uit de laatste vraag van de enquête een inspiratiebron voor alle betrokken partijen zijn voor het optimaliseren van de doventolkvoorziening. Wij danken alle respondenten voor het invullen van de enquête en het meedenken in ons onderzoek. Ook willen wij de belangenorganisaties Dovenschap, NVVS, Stichting Plots- en laatdoven, welzijnsstichtingen, Tolknet, NBTG en NSV bedanken voor het doorsturen van onze enquête naar haar leden. Als laatste willen wij onze grote dank en waardering uitspreken aan Tom Uittenbogert van 1.2.Communicate voor de visuele vertaling van de enquête en aan Luc Gillet die de vragenlijst gedigitaliseerd heeft.
Februari 2014
15
