Dovenstudies 1 Hoofdstuk 10 Literatuur * Anil Ramdas en Paul Scheffer (2003) Leven voor Palestijnen, Edward Said (1935-‐2003) In: NRC Handelsblad, 26 september 2003 • auteur anoniem, Schrijnende gevallen. 2005 * Fauconnier, G. (1990). Mens en media: een introductie tot de massacommunicatie. Leuven; Apeldoorn: Garant. p. 91 t/m 93. * Ronde, A. de (1998). ‘Wat is nou fijner dan doofheid zover minimaliseren dat je geen dovenstudies meer nodig hebt?’ Prof. van den Broek in: Woord & Gebaar, jrg18 nr.5, p.14-‐17. * auteur onbekend (1977) ‘Doofheid is veel erger dan blindheid’ met Prof. dr. W. Brinkman * Schadee, M. (1996). Hoe bereik je een betere beeldvorming van gehandicapten in de samenleving? In: Woord&Gebaar, jrg 16 nr.8, p. 6. * Stuifzand, M. (2003). Binnen één jaar In: Woord&Gebaar, jrg. 23 nr 4, p.20. * Medoff, M. (1981). Kinderen van een Mindere God. Haagse Comedie, p. 79 t/m 82. * Ronde, A. de (1997). Emanuelle Laborit kan elke rol spelen. In: Woord & Gebaar, jrg.17 nr.10 p. 18 t/m 20. * Amerongen, P. van (1949) ‘Johnny Belinda’ in: Algemeen Nederlands Doofstommen Orgaan 22. Juni-‐juli-‐aug. 1949. * Ronde, Alex de (2003). Deaf in the Picture, programmaboek voor filmfestival 10-‐13 april 2003, Amsterdam
WDD 2015 foto: Tony Bloem
56 58 61 64 68 69 70 71 73 76 89
56
57
argument dat hij een veiligheidsrisico zou vormen bij een brandalarm. Hij zou een brandalarm niet horen, waardoor hij niet tijdig het gebouw kunnen verlaten. Dat kwam niet geloofwaardig over, daar er per werkruimte steeds 4 a 5 mensen tegelijk aan het werk zijn. Voorstellen voor aanpassingen en voorzieningen werden door de potentiële werkgever terzijde geschoven, wat op zich al vol-‐ doende aangeeft over hun intenties om doven een kans te geven bij gebleken geschiktheid. 4. Begripvol Een man (35 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 8 jaar werkervaring kreeg tijdens een sollicitatiegesprek bij het GAK te maken met een gesprekspartner die “begrip” had voor doven. Echter, dit pakte heel anders uit voor hem. De ge-‐ sprekspartner vergeleek hem met een andere dove vrouw met een heel andere functie en lagere opleiding binnen zijn organisatie. Dat is appels met peren ver-‐ gelijken. Het gesprek draaide uiteindelijk op een lange monoloog waarin hij diver-‐ se argumenten aandroeg om hem toch maar niet in dienst te hoeven nemen. Het gesprek is op een beleefde manier beëindigd door de sollicitant. 5. “Vrouwen, allochtonen en ge-‐ handicapten genieten de voor-‐ keur….” Een man (43 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 15 jaar werkervaring sollici-‐ teerde bij de Rijksvoorlichtingsdienst. Tijdens het sollicitatiegesprek bloedde het sollicitatiegesprek met drie verschil-‐ lende gesprekspartners al snel dood na de bevestiging op de vraag of de sollici-‐ tant gehoorproblemen had. Na 15 minu-‐ ten stond de sollicitant weer buiten. La-‐
Schrijnende gevallen
Alle genoemde sollicitanten zijn allen zonder uitzondering doof. 1. “U kunt naar huis” Een vrouw (26 jaar) met een HEAO-‐BE opleiding wordt uitgenodigd en neemt een doventolk mee naar een sollicitatie-‐ gesprek bij de Nederlandse Spoorwegen. Tijdens het kennismakingsgesprek schrikt de gesprekspartner van het feit dat de sollicitante doof blijkt te zijn. Hij vraagt even tijd om even een gesprek te voeren met personeelszaken en gaat in een andere kamer telefoneren. Na een kwartier wachten komt hij terug met de mededeling dat zij naar huis kan gaan, want voortzetting van het sollicitatiege-‐ sprek had na overleg met diverse be-‐ trokkenen toch geen zin meer. 2. Melkert-‐drs Dit jaar is een man (30 jaar) met prachti-‐ ge cijfers afgestudeerd als natuurkundi-‐ ge op de universiteit. Na vele sollicitatie-‐ gesprekken zonder resultaat, waarbij de werkgever steeds tijdens ieder sollicita-‐ tiegesprek tegen zijn doofheid aanhikte, heeft hij uit arrenmoede een veredelde melkert-‐baan aanvaard binnen de be-‐ langenorganisatie voor Doven. 3. Veiligheidsrisico Een man (25 jaar) met een Hogere Labo-‐ rantenopleiding met excellente cijfers werd uitgenodigd bij een werkmaat-‐ schappij (margarine en vetten) van Uni-‐ lever. Daar kreeg hij eerst een rondlei-‐ ding langs het laboratorium met grote werkruimtes met veel laboranten. Na het sollicitatiegesprek kreeg hij al binnen twee werkdagen een afwijzing met als
58
tie, nadat bekend werd dat de sollicitant doof was. Tijdens het sollicitatiegesprek gaf de sollicitant aan welke oplossingen zijn gevonden om de communicatie op-‐ timaal te laten tot ieders tevredenheid binnen de organisatie. Vijf minuten na het einde van het sollicitatiegesprek werd direct een e-‐mail naar de sollicitant gestuurd, zodat de sollicitant bij thuis-‐ komst geconfronteerd met de afwijzing dat de sollicitatieprocedure niet verder werd voortgezet. 8. Objectief alle kansen, maar sub-‐ jectief…. Een man (30 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 2 jaar werkervaring sollici-‐ teerde bij de FIOD voor de vacature van opsporingsmedewerker. In deze functie met zeer goede arbeidsvoorwaarden begint men eerst met een opleiding van 2 jaar voor men het echte werk mag gaan doen. Ervaring was dus geen ver-‐ eiste. Na vier zware selectierondes (met in de eerste ronde 4.100 kandidaten!) waarin zowel de persoonlijkheid als de intelligentie uitgebreid werden getest. Na de finale algemene selectieronde (na vier a vijf maanden) waarbij de overge-‐ bleven kandidaten uitgebreid werden gescreend op integriteit waarbij ook alle verwanten werden betrokken, bleef de sollicitant over met nog een andere kan-‐ didaat. De sollicitant werd uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Tijdens het gesprek met drie gesprekspartners werd de verbazing uitgesproken dat 1 dove door al die vier rondes heen gekomen was. Hij scoorde het hoogste van alle kandidaten qua intelligentie en persoon-‐ lijkheidsprofiel. Het resultaat van het gehele assessmentonderzoek werd tij-‐ dens het gesprek aan de sollicitant mee-‐ gedeeld. Het resultaat van bedoeld on-‐ derzoek vonden de gesprekspartners
ter op de avond kreeg hij een e-‐mail (via privé-‐email van de gesprekspartner!) waarvan de volledige tekst (zonder aan-‐ hef en zonder afsluitende groet!) hier-‐ onder wordt weergegeven. “hallo: n.a.v. het sollicitatiegesprek voor de functie van assistent-‐controller bij RVD/Publiek en Communicatie moet ik je mededelen dat de keuze op een andere kandidaat is gevallen. Bij deze bedankt voor de sollicitatie en succes met verder zoeken naar een baan.” 6. Sollicitatiegesprek pro forma Een man (43 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 15 jaar werkervaring sollici-‐ teerde bij de Nationale Recherche voor de vacature van assistent-‐controller. Tijdens het sollicitatiegesprek lag er een gedetailleerde vragenlijst klaar. Er lagen verderop de tafel andere volledig inge-‐ vulde vragenlijsten van de sollicitanten die eerder op de dag waren geweest. Na constatering van het feit dat de sollici-‐ tant doof was, ging men gewoon door met vragen stellen. Desbetreffende vra-‐ genlijst werd op geen enkel moment ingevuld. De sollicitant werd als het wa-‐ re aan het lijntje gehouden om de schijn van een echt sollicitatiegesprek op te houden. Aan het einde van de dag kreeg de sollicitant direct een fax toegestuurd, waarin aangegeven werd dat de sollicita-‐ tieprocedure met hem niet verder werd voortgezet. 7. Gelijke functies gelijke kansen Een man (42 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 14 jaar werkervaring sollici-‐ teerde bij een stichting voor verzor-‐ gingshuizen in het Westland voor exact dezelfde functie waarin de sollicitant al werkzaam was bij een andere soortgelij-‐ ke stichting. Daar werd nadrukkelijk ge-‐ praat over het belang van communica-‐ 59
pese jaar van gehandicapten. Tijdens een toespraak door een motorisch ge-‐ handicapte wethouder werd met nadruk gezegd dat de gemeente Den Haag gelij-‐ ke kansen wil bieden voor gehandicap-‐ ten op alle niveau’s. Het lobbyen resul-‐ teerde tot het persoonlijk contacteren van de directeur van de bestuursdienst. Deze zou de twee gesprekspartners doorgeven om hem een eerlijke kans te geven door een normaal sollicitatiege-‐ sprek te voeren met de sollicitant door rekening te houden met zijn doofheid. Het gesprek verliep echter niet naar wens. Er werd door een van de ge-‐ sprekspartners, die voortdurend aan het woord was, steeds de nadruk gelegd op de communicatie die van belang is bij deze functie. Deze vacature betrof een baan dat als brugfunctie tussen de fi-‐ nanciële administratie en de budget-‐ houders moet kunnen functioneren. Op het laatst werd de CV van de sollicitant in twijfel getrokken. De gesprekspartner van de gemeente beweerde dat hij niet echt geloofde dat de sollicitant in staat zou zijn om te kunnen functioneren als hoofd administratie in zijn vorige functie op communicatief vlak. Dat laatste deed een grote inbreuk op zijn integriteit. Hij kreeg juist vrijwel geen ruimte om zijn verhaal te doen. Zijn antwoorden wer-‐ den bijna altijd onderbroken. Het ge-‐ sprek was na 25 minuten weer voorbij.
bijna ongerijmd met de doofheid van de sollicitant. Na het gesprek kreeg hij de brief dat de keus was gevallen op de an-‐ dere overgebleven kandidaat. Wel heeft hij een kopie van de samenvatting van het assessmentonderzoek als bewijs meegekregen van het sollicitatiecomité. 9. Eerlijk duurt het langst…. Wel of niet vermelden van doofheid in de sollicitatiebrieven. Hierover had een sollicitant een meningsverschil met zijn vader. Zijn vader vond het noodzakelijk om zijn doofheid in zijn sollicitatiebrie-‐ ven te vermelden. Hij sprak met zijn va-‐ der af dat hij 10 sollicitatiebrieven met vermelding van doofheid zou schrijven naast 10 brieven zonder. Het resultaat van deze afspraak is ver-‐ bijsterend: Op de eerste tien brieven met vermelding kreeg hij binnen 3 werkdagen al reactie met zonder uitzon-‐ dering een directe afwijzing met de be-‐ kende argumenten zoals al een andere kandidaat, past niet in het profiel etc. Terwijl de andere brieven volgens het boekje werden behandeld met brieven zoals bevestigingsbrieven en uitnodigin-‐ gen voor een sollicitatiegesprek. De sol-‐ licitant zei toen tegen zijn vader: welkom in de harde wereld! 10. Lobbyen werkt…. Een man (43 jaar) met een HEAO-‐BE op-‐ leiding met 15 jaar werkervaring sollici-‐ teerde bij de bestuursdienst van de ge-‐ meente Den Haag. Een week voor het komende sollicitatiegesprek werd door relaties stevig gelobbyd voor een eerlijke sollicitatieprocedure voor hem. De gemeente Den Haag was vorig jaar gastheer van een evenement voor ge-‐ handicapten in het kader van het Euro-‐
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
FilITl
WOORD & GEBAAR
geerd". vertelt [.Jhorit
,.\\en
ZCI'
hou
111
je mond maar Kkint)e ,\Iaar!la de l()ekenning van de .\\olil're kreeg IK de kan" een p!attorm om de wereld te Wll::eli or allerlei dovenproblcmen" Tegenwoordig is ze actrice èn - al" vriiwillig..,tcr - actlcvoerster voor de [)ovenzaak. Vervult
::11
een voorbeeldtunctie in Frankrijk~ , ..\\en heeh mij wel de amha..,..,adrice \'an de doven genoemd. Die titel i.., me gegeven. Ik heb cr niet om gevraagd. Ik hen een actrice, geen onderwi Izere..,"
"Toen ik de Î\ lol ièrc kreeg overhJndigd he"iehe ik dat voor een zaal ..,rond vol met mensen die niets arwisten van dove mensen, gebarentaal ot dovencultuur Toch WJren ze vernaasd toen ik hen vertelde dat
gebarentaal
ooit
was
verhoden
Hoewel zii er niet-; vanat wisten, vonden ze het heel vanzeltsprekend dat doven gebarentJal gebruiken. In Frankrilk zijn het niet degc\\'one' mefl"l'1l maar de Jutori tei ten,
Emmanuelle Laborit kan èlke rol spelen
de
machthehher"
die
de
crkennlllg vall gehar-cfltaal tegenhouden ()ndcr die autoriteiten vind ie de tOllte lui, die menen dat leren prlltell
Z()
helang-
rijk i..,. Hegrijp me goed, iedereen mag van mij praten. 1\ lit" ze mij ook met ru..,t laten
FRANSE ACTRICE IS ÓÓK ACTIEVOERSTER Begin dit jaar verscheen de Nederlandse vertaling van haar autobiografie, Schreeuwen in de stilte. In februari speelde ze in Den Haag de hoofdrol in Antigone, de Griekse tragedie in de versie van het Franse International Visual Theater. Momenteel is ze te zien als een begripvolle dove moeder van een horende dochter in de Duitse speelfilm Jenseits der Stille. En we spreken haar in Brussel, vlak nadat ze een congres van de European Union of the Deaf heeft ingepeperd dat de Europese overheden nog lang niet voldoende doordrongen zijn van de dovenkwesties. Emn1anuelle Laborit: actrice en actievoerster. "Tien jaar geleden had ik mij niet door een horende laten interviewen."
Als men mij onderdrukt, dan geer ik tegendruk."
Sinds haar j\ lolière speelde ze - tot nu toe - in vier speelfilms: de SrJanSe "ipeelhlm
El tl/d'0 del Vega, in
/l1l/ndo
t.
van regisseur Fel ipe
1995), de Italiaanse speelfilm
1\ l,uidll/iLl Ucrlil (Roberto Faenza, 19(6), het Franse Uil dir si tl/Ir (Yve.., Angelo, 1(97) en het Duit"ie .Jt'/ISeits tier
debuterende
regisseu"ie
ALE X DE RONDE
Zc Krcl)..!
de pn 1" \()()r hJJr r() I \.."l
1()[KcktuK I.c"
l'11tJllt"
dL!
Link.
"De film laat de onderdrukkingsneigingen van een vader ten aanzien van zijn horende dochter zien
ttll1l'L'!j 1 rll"
Stille van de
Carol i Tle
,.
vertel t Laborit.
"Tcr\\' i tl Ik al" de moeder het horende kl!ld ~1Ccepteer zoals het
IS
De tilm laat
twec vcr'ichillencle dove karakters zien."
Lah()nr \\'erkr \,{)orJl met horende acteurs \. I,
I: (
>
~
(
111
•
73
horende \\crknm . . tandighederl. Voor
WOORD K GE BAAR
( ,l
h,111..' n t ;1.1 i
keer d1..'
:::
l' l' \ I..ll \ \
tU
\,: \
rqll..,,,ellr heclt tocn \'.ln één \Jn die t\\'lT
bten
CCll d\l\c \Tml\,' gelllJ.lkt
Ik
u,~
11K
1IltCT\ïC\\'l'n
te voeren
,Ic
TegeJl\\'()ordig rCJ1,,,cer
ebt hct helJnglîlk i"
Olll
ge..,prckkell
Horende Illcn..,en hehhen de
11",11" het! IHC1T1Jt 1\ >11,1 \ \'hUJ! TheJtl'r [).1t
In hJJr JlItohlogrJhe Sl!'tU'lIll'l'll
!'JlihC 1'lId\\l'rk \.111 d()\t'lllUltUUI
()I)k
he"chlî!lt ze hoc :::c ZIch op hJJr dertJ(:n'
hehhen \'JJk \'erkeerdc
(Jud
de hegun tc verzettcn tegl'n de horende
do"eTlw<..Teld Ik hen ervoor om dal recht
\\Treki ,Ik \ond tocn d.Jt edle horenden
te zetten'
lie- plc'k
hd l'Cht lil
'. ()(l!
;"';.1h~HlïltJJ\
I~L'llh,:
lll'l'\ llH't
1.1[,\1111
\\;-tM
\\l'~'c!dt'll ~c""I)lt'll'n
111d d( l\l'n
Je Lllll" Il'
'/-l' =l'~t
h( 1('\l'll
ll' \\crkcil \\']t
h\JI11 met
prcttlg om III
\Wl
Ik \'ocl me \\TcrkL~J1
dJt l)ctrctt
111l'll"ell 1__
hlJICIHk
\\ l'Ikcll
~1JllIJklll,~
Ik \ lJ)d
'"
\Oor
lllil werk
thUI"kolllcrl Hct
!lId
11cl"
\\ Ilkrl hehhen
lbt
de
Ik hc...;choll\\'de
Ecn pJJr Jaar terug nam ze dccl Jall zud,,·
Jlle horenden JI.., identiek 111 deH ()pzicht
tond...;ell\\'crving"Juie op de Fran..,e rclcvi-
heil ik vcrJnderd Ik wcct nu elJt cr nJJ...;l
..,ie "Ik heh m i i r1 tolk toen ge\T.lagd om
U)!l",;cTvJtie\'C
evell zI!n mond te houden en heb mlln
dO\'CTlclllwur Jt \\'i"ten
o!'J!c
ondcrwlf:er...;
ook
ge,>chre-
hen nog ...reed" l'en rehel, maJr ik hen
den het niet volgen, Iedereen raakte
Rollen \\'()rdell \'ecL11
"'clectie\'Cr in het ...;choppen tegen men-
paniek, Camera'.., zwenkten JI, Vervolgen"
'>C \'oor dO\,(>11
\()(Jr
VJn
dc
\'CrhaJI J~gestokel1, Terwl iI dl' tv -cJmerJ'"
h () I L' n cl ::: 1111
..,UII-- hq.!ll1rlCIl
niet...;
{)\'cr
drJJiden, De horende toc...;chollwer" kon-
h l'e\l'rl op kJ IJk ter,> (J/
die
~JntJ...;icl;n
ie el IC onder\\'i )::crs nog "tccd...; tegen, Ik
:...'C"l
( I: ::: l' cl ()() t
WJren
neiging om doven te zIen Jl<, totaliteit Ze
ru imdenkender horendell he<;taan, a I kom
"(llle'1
tL' :::llrl
kloot::Jkken
\IIit(
Het
kunnen "pelen
.. \.'11
In
tn
11 iet
op hel !ei r
"en
Dokrorell hljvoorheeld hehhen JJn
heh ik, mèt miin tolk. gezegd nu hehhen
') () fl1
m I ge
IllII
cen hele ...;1cchrc .'IJJr cr ::ijn ook
iullie ecn<:; ~én tnllluut ervaren \vat vce!
IT g
i" -
tc :::Ien, .-\1...; :::Ij mil
ccn r()l dJn :::ul1cn :::e
h\'l \ l"],.:1,ll I1lOctl'll .1Jl1pJ..,..,cn ~l'lllk
i...;
hL"
(.'lkc !(Jl tc
~t,,,,p'-'L'ld
\\c1"
)c1ar
:::L'\L'II
I)!
doven dlc Jndere doven onderdrukken
doven nog dageliJks ervaren, Vee! inror·
Ook dic hebbcn aan mi, cen kwaJie '
mi.ltie gaat over de hooiden vall doven heen,"
Ik heh
In l'en ')\lJJll"C Idm die JJIl\Jn-
Ik doe nu dit vrJJggesprek Tien jaar
()\l'r t\\lT h()lcnde =uo.,(er.., ging De
geleden had ik mij niet door een horende
74
'Ik zou we! gek zijn om te willen horen',
·_._---, WOORD & GEBAAR
m()ordl'nJn~.,
haJr autobiogralll'
een Fralhl' producl'nt ot ik l'l'n rol zou
Cl heh ot
Ik mi., hct nlct.
au.:epteren waarin ik mijn ':item zou moe-
opzIcht hen Ik veranderd.
Ik wcct zeI t" nict cen~ wat hct i" . .Ic kum
ten gehruiken. Ik vroeg hem wat hem
Ik hen een tel tegen.,tand..,ter van Cl hii
T1Ict \'erlan~en naar iet~ waar ;l' geen \...·cet
daarmee voor ogen stond, Hij hl eek mijn
kinderen. maar ik zou wel l'en v()oro..;tJt1-
hebt.· En nee :::e hedt nog nooit dl'
eigen, natuurlijke, dove stem te willen
der kunnen spelen in een tilm . .\ \ih dil'
... chntlt
'-ahorn
111
I har heh Ik gl'en zin
"l1l1
111.
l't."l1
hen. In dal
rol "all l'el1 horende ge~peeld .. ,Vijt jaar
horen. Toen heb ik dat geaccepteerd.
film maar gOl'de hedoelingen heeh. Ic
~eleden
..;uggeerde een regis~eur dat ik
Enerzijds ben ik bc1angenbehartigliter,
kunt het vergcllÎkl'n met l'en tilm ale;
miin "teln zou kunnen gebnliken, Ik heh
anderzijds moet ik in mijn werk alles pro-
Sd,/"J/cr5 List: die film deugt, ook a I i... dl'
dat tocn rl'"oluut geweigerd, j\\ijn taal i':i
beren en durven, Ik vind dat ik ook in
hootdper.,oon een nazi."
;.!eharel1taal. .\taar een iaar terug vroeg
films moet kunnen spelen waarin ik een
75
•
76
77
78
79
80
81
82
83
84
10 – 13 april 2003 Met gepaste trots kunnen we Deaf in the Picture omschrijven als een uniek evenement: nooit eerder in ons land kon je in ruim drie dagen tijd zoveel speelfilms, documentaires en korte films over én van doven bekijken en bediscussiëren. Van de vele gezichten die dit film-en videofestival te zien geeft, springen er twee het meest in het oog. Enerzijds biedt Deaf in the Picture een overzicht van de vrijwel altijd door horenden gedefinieerde beeldvorming van doven in speelfilms in heden en verleden. Anderzijds toont het festival iets wat we New Deaf Cinema hebben gedoopt. Hier gaat het om film- en videoproducties waarin dove filmmakers het heft in eigen hand hebben genomen. Films waarin doven zelf laten zien hoe zij zichzelf zien en hoe zij de (horende) wereld ervaren. Het verleden loog er niet om. In de (Amerikaanse) filmgeschiedenis wemelt het van de dove zielepoten. Neem The Man Who Played God (1932). Daarin stelt de doof geworden George Arliss zijn voorgenomen huwelijk met Bette Davis uit onder het motto ''I'm only an animal now''. En was een dove niet zielig, dan was hij of zij wel gezegend met bovennatuurlijke talenten. In The Story of Graham Bell (1939), bijvoorbeeld, speelt Loretta Young de dove dochter van de uitvinder van de telefoon. Haar accentloze spraak en haar vlekkeloze spraakafzien zal niemand haar nadoen. Mag het hartverscheurende melodrama Johnny Belinda (1948) al een mijlpaal heten, als eerste speelfilm waarin de heilzame werking van gebarentaal tot zijn recht kwam, de belangrijkste doorbraak op het vlak van de beeldvorming diende zich aan met Children of a Lesser God (1986). De verfilming van het gelijknamige toneelstuk van Mark Medoff is vooralsnog de enige grote Hollywoodfilm waarin een dove hoofdpersoon zich als een echte dove mag gedragen en geen typetje is maar een round character: een volwaardig personage met een eigen taal - de American Sign Language - en een eigen, dove identiteit. Bovendien was het in Amerika sinds 1926 niet meer voorgekomen dat een dove acteur werd gecast voor een dove hoofdrol. Dat zij, Marlee Matlin, er prompt een Oscar voor kreeg, maakte de film een nog completere mijlpaal in de emancipatiegeschiedenis van de internationale dovengemeenschap als culturele minderheid. Wie verwacht dat tegenwoordig alle speelfilms - gemeten naar dovenculturele maatstaven - zo genuanceerd en politiek correct zijn als Children of a Lesser God, komt bedrogen uit. Doofheid is nog steeds vaak hetzelfde als alleen maar zielig. In Breaking the Silence (1999), bijvoorbeeld, speelt Gong Li een wanhopige moeder die vindt dat ze gefaald heeft omdat ze een dove zoon heeft gebaard. En nu heeft ze er alles voor over om haar zoontje te leren praten en op een ''normale school'' te krijgen. De waarachtigheid van moderne speelfilms over doven laat ook nog veel te wensen over. Je treft nog steeds variaties aan op The Story of Graham Bell. Zie bijvoorbeeld Sur mes lèvres
85
(2001). De VPRO-gids - bolwerk van vaderlands intellectualisme - heeft deze Franse thriller onlangs de hemel ingeprezen als een ''fascinerende'' film over twee buitenbeentjes, onder wie een ''dove'' directiesecretaresse. Zelf noemt die hoofdpersoon zich ook ''een soort van doof'', maar ze kan ondertussen volop telefoneren en drukke vergaderingen notuleren. En ze kan vanaf grote afstanden (via een verrekijker) spraakafzien. Dat talent vormt de crux van het thriller-plot dat in Sur mes lèvres uit de doeken wordt gedaan. Kennelijk ervaart de doorsnee-toeschouwer de hoofdpersoon van deze film als een doof personage, misschien wel als een prototypisch doof karakter. De impact van dit soort misverstanden mag men niet onderschatten. Qua beeldvorming zijn we dan beter af met een lopende-band-thriller als In Her Defense (1999). Marlee Matlin geeft hierin gestalte aan een verdorven, gewetenloze intrigante. Ze is intens slecht, maar wel authentiek doof. Laat Deaf in the Picture enerzijds dus zien hoe verwrongen het beeld van doven in speelfilms kan zijn, het festival biedt tegelijkertijd een alternatief uit onverdachte hoek: films en videoproducties van doven zelf. Mede omdat technologische ontwikkelingen het maken van een film of video relatief betaalbaar hebben gemaakt, nemen ook doven steeds vaker op (semi-)professionele wijze de camera ter hand. In Amerika spreekt men al van de opkomst van een heuse Deaf Cinema (zoals men destijds van Black Cinema sprak toen zwarten films over zichzelf gingen maken). De contouren beginnen zich af te tekenen van een relatief kleine, internationale groep dove filmmakers die niet alleen op authentieke wijze dove personages kunnen neerzetten maar die ook hun eigen verhalen vertellen én die hier en daar op zoek lijken naar een eigen filmtaal. Vanzelfsprekend speelt in hun films geluid veelal geen enkele rol. De vraag is of het ontbreken van een geluidsband filmesthetische gevolgen heeft. Is er sprake van een ander oog voor details? Een andere mise-en-scène? Een andere manier van vertellen? Onder het motto New Deaf Cinema vertoont Deaf in the Picture een selectie van deze producties, bij wijze van officieus ''hoofdprogramma''. Tot het vertoonde behoort werk van onder anderen de Britten David Bower, Louis Neethling en Ramon Woolfe, de Fransman Levent Baskardes, de Italiaan Daniel Le Rose en de Noor Con Mehlum. Hoe divers hun werk ook is, tot de overeenkomsten behoort in elk geval het feit dat ze aan bovenmenselijk spraakafzien geen boodschap hebben. En vooral: dat ze niet zielig doen. Deaf in the Picture hoopt (en pretendeert) doven en horenden te prikkelen tot (zelf)reflectie over de beeldvorming van doven in film, en in het verlengde daarvan: over de beeldvorming van doven in de maatschappij. Deaf in the Picture hoopt (en pretendeert) bovendien een bijdrage te leveren aan de noodzakelijke internationale samenzwering van dove filmmakers, die met z'n allen in staat zijn een corrigerend, misschien wel revolutionair alternatief te plaatsen naast het gangbare beeld van doven in film. Alex de Ronde directeur Het Ketelhuis
86
