DOSSIER: ERFGOED MAATSCHAPPELIJK VASTGOED

MAATSCHAPPELIJK VASTGOED 06

PAGINA 08 LESSON LEARNED ‘Kijk naar de toegevoegde waarde van erfgoed in de ruimtelijke omgeving.’ Jos Bazelmans, Rijkdienst Cultureel Erfgoed

PAGINA 11 LESSON LEARNED ‘Het zoeken naar een passende maatschappelijke functie voor een monument vereist inzicht in de wensen van de gebruiker.’ Lars Brugman, Kadaster

PAGINA 12 LESSON LEARNED ‘Flexibiliteit van wethouders is noodzaak.’ Stefan van de Ven, ondernemer in Veghel

PAGINA 14 LESSON LEARNED ‘Maak werk van grote energieverslinders en bespaar miljoenen euro’s.’ Thomas van Egmond, PPSsupport

| 2013 | ELBA MEDIA

DOSSIER: ERFGOED ‘ERFGOED HEEFT EEN GROTE AANTREKKINGSKRACHT OP ONDERNEMERSCHAP. DAT IS EEN HÉÉL BELANGRIJKE BAAT. JE ZIET DAT ELKE STAD WEL EEN GEBIED HEEFT WAAR ERFGOED EEN VRUCHTBARE VOEDINGSBODEM BLEEK VOOR NIEUWE ONTWIKKELINGEN’ Cees-Jan Pen, programmamanager bij Platform31 en lector vastgoed aan Fontys Hogeschool.

INTERVIEW

DUBBELINTERVIEW JOS BAZELMANS EN CEES-JAN PEN

‘LEER ONDERNEMEN MET ERFGOED’ Q

QUICKSCAN ° Beschouw monumenten niet enkel als kostenpost, maar focus op de toegevoegde waarde voor de omgeving.

Eerder dit jaar verscheen de bundel ‘Cultureel erfgoed op waarde geschat’. Daarin werd aangetoond wat we allang wisten: de maatschappelijke waarde van vastgoed met een erfgoedstatus is significant. Maar hoe vertaal je het naar een positieve waarde op je balans? We vroegen het auteurs Jos Bazelmans en Cees-Jan Pen. Nederland telt meer dan 50.000 vastgoedobjecten met een erfgoedstatus. Daar van staan er 14.000 op de balans van de ge meente. 34 prominente rijksmonumenten worden bovendien overgedragen aan gemeenten. Maar de gemeente heef t steeds minder geld voor monumentenzorg. Dit was in 2009 aanleiding voor Nicis Institute (nu Platform31) om twee onderzoekstrajecten te star ten rond cultureel er fgoed waarin de gemeenten Dordrecht, Haarlem, Heerlen, Helmond en Zaanstad par ticipeerden. De wetenschappe lijke leiding lag bij de VU. ‘Er fgoed wordt te vaak louter als kostenpost gezien’, zegt Cees-Jan Pen, programmaleider economie bij Platform31 en samensteller van de publicatie.

tekst JAN JAGER

8

En die waarde is evident. ‘De opbrengsten blijven zelden beperkt tot het object zelf’, benadrukt VU-hoogleraar en directielid van de Rijksdienst voor het Cultureel Er fgoed (RCE) Jos Bazelmans, die het inleidende hoofdstuk verzorgde. ‘De meer waarde voor de omge ving moet daarom centraal staan’, ver volgt Bazelmans. Hij steekt de hand in eigen boezem. ‘Wij waren er altijd op geënt om al het oude te behouden, en keken daarbij niet verder dan de muren van het monument. Er is een paradigmashif t nodig in er fgoedland. Er moet veel meer worden gekeken naar de toegevoegde waarde van er fgoed in de ruimtelijke omgeving.’

CV

De gemeente Lingewaard zette vorig jaar haar volledige vastgoedportefeuille in de etalage, waaronder een veertiende-eeuws kasteel. Slim?

JOS BAZELMANS Jos Bazelmans is hoofd van sector kennis bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), waar hij tevens lid van de directie is. Daarnaast is Bazelmans bijzonder hoogleraar Archeologische monumentenzorg aan de VU. Bazelmans studeerde Culturele antropologie aan de Rijksuniversiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam.

Cees-Jan Pen: ‘Ik denk van niet. Een kasteel is zo’n uniek gebouw, dat moet je niet op één hoop gooien met het andere bezit. Je moet héél goed nadenken over de vraag wat je met zo’n gebouw kunt doen.’

Maar een kasteel drukt op de balans. Er staan geen directe inkomsten tegenover. Pen: ‘Tuurlijk, het is geen cashcow. Maar zo’n kasteel is voor de gemeente van strategisch belang. Het bepaalt deels de aantrekkingskracht van de plek. Misschien ontbeer t het de gemeentelijke organisatie aan specifieke kennis over hoe ze met zo’n gebouw om moet gaan. De kosten gaan vaak voor de baat uit. We moeten in elk geval het grex-mantra (grondexploitatie, red.) loslaten en iets meer denken als ontwikkelaar-belegger. Je kunt er fgoed ook in een fonds stoppen, zoals de Nationale Monumentenorganisatie.’ Jos Bazelmans: ‘Uit onderzoek van de VU blijkt dat de impact van de Westergasfabriek in Amsterdam inmiddels reikt tot in de Spaardammerbuur t. Net als eerder gold voor de Staatsliedenbuur t dat de mensen zich tot de plek voelen aangetrokken vanwege de Westergasfabriek. Dat rechtvaardigt achteraf de investering in het project. Het was een katalysator voor stedelijke vernieuwing.’

Maar erfgoed zit in een verdomhoek, net als cultuur. Extra complicerende factor is bovendien dat gebouwen hun functie verliezen. Wil je in een situatie van overaanbod het erfgoed in stand houden, dan is het handig als je de waarde in het economisch verkeer – liefst direct – kunt aantonen. Hoe doe je dat? Bazelmans: ‘Het is een weerbarstig verhaal. De opbrengsten worden vaak gemaakt in de omge ving. Tussen 1995 en 2010 investeerde het Rijk 2,1 miljard euro in restauratieprojecten. Dat heef t een enorme impuls gegeven aan binnensteden als die van Amersfoor t. Muurhuizen was in de jaren ’50 een achterbuur t, net als het Stokstraatkwar tier in Maastricht. Nu bruisen de straten als nooit tevoren. De renovatie van het Rijksmuseum heef t 375 miljoen euro gekost; binnen enkele maanden bezochten 1,5 miljoen mensen het museum en die spenderen gemiddeld 100 euro per dag in Amsterdam. Ja, wij realiseren ons dat we te maken hebben met een structurele verandering. De situatie van

Bazelmans: ‘Kijk naar de toegevoegde waarde van erfgoed in de ruimtelijke omgeving.’

rond het jaar 2000 komt nooit meer terug. Nu kunnen we twee dingen doen: 1. De problemen onderkennen en concluderen dat er geen ruimte meer is voor er fgoed. Of 2. Er fgoed juist als deel van de oplossing presenteren.’

Erfgoed als oplossing? Waarvoor dan? Bazelmans: ‘In Nederland staat ruim 7 miljoen vierkante meter kantoorruimte leeg. Wij proberen een bijdrage te leveren aan het oplossen van de leegstandsproblematiek. Want hoe bepaal je welke vierkante meter je uit de markt haalt? Kantoren zijn een fenomeen van de 20e eeuw. In die eeuw hebben we zo’n vijf of zes verschillende fasen gehad van hoe er tegen “het kantoor” werd aangekeken. Gebouwen staan voor nieuwe ideeën, en die gaan vaak maar één generatie mee. Voor een econoom zijn dit sof te waarden, maar vanuit cultuurhistorisch perspectief ver tegenwoordigen deze gebouwen soms een kapitaalwaarde die zich op langere termijn uitbetaalt. Neem bijvoorbeeld typische wederopbouwarchitectuur: je kunt er vergif op innemen dat die over een niet al te lange periode juist weer gewaardeerd wordt. Het is alleen heel lastig om mensen daar nu al van

9

CV

Hotel New York, de Westergasfabriek, Villa Augustus: dat zijn drie succesverhalen. Wat doe je met de resterende 50.000 monumenten?

CEES-JAN PEN Cees-Jan Pen is programmamanager economie bij Platform31. Daarnaast is Pen lector vastgoed aan de Fontys Hogeschool te Eindhoven. Pen studeerde sociale geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Pen: ‘Je moet kiezen, prioriteiten stellen. Staan de gebouwen in een gebied waar schwung in zit, dan kan dit er fgoed van strategische waarde zijn voor de ontwikkeling van het gebied. Door het op te knappen en eventueel geschikt te maken voor een nieuwe functie kun je een sneeuwbaleffect op gang brengen.’

Wat is erfgoed waard in een krimpgebied?

De publicatie ‘Cultureel erfgoed op waarde geschat’ is de downloaden via www.platform31.nl.

Pen: ‘Daar is sowieso minder vraag naar ruimte, maar er fgoed kan als belangrijke trekker voor het gebied fungeren. Ik denk dat je in krimpgebieden vooral regionaal genestelde par tijen moet probe ren te mobiliseren om er fgoed een nieuwe functie te geven. Denk aan toekomstige markten: de verzorging van vermogende ouderen, trainingslocaties, een authentieke bed & breakfast. Er fgoed in krimpregio’s leent zich daar uitstekend voor. Ouderen trekken bovendien terug naar de regio.’

Pen: ‘De stringente regels mag je wat mij betreft laten vieren.’

bewust van te maken. Je hebt kennis van er fgoed nodig voor het maken van een goed afwegingskader. Beredeneerd slopen, daar heb ik het over.’ Pen: ‘Er fgoed heef t een grote aantrekkingskracht op ondernemerschap. Dat is een héél belangrijke baat: het verhaal van Richard Florida. Creatief ondernemerschap trekt andere ondernemers aan. Het is een multiplier. Je ziet dat elke stad wel zo’n gebied heef t waar er fgoed een vruchtbare voedingsbodem bleek voor nieuwe ontwikkelingen. Denk aan Strijp -S in Eindhoven en de Wagenwerkplaats in Amersfoor t. Ook Heerlen ontdekt haar er fgoed. Dordrecht kwam van ver, maar trekt met Villa Augustus (een tot hotel-restaurant omgetoverde water toren, red.) de grachtengordel naar zich toe.’

Dordrecht is een monumentenstad bij uitstek, maar werkt niet als een magneet op investeerders. Wat is het geheim van Villa Augustus? Pen: ‘Ik denk ondernemerschap. Villa Augustus werd ontwikkeld door dezelfde ondernemer die eerder Hotel New York tot een succes heeft gemaakt. Hotel New York bleek een stepping stone voor de vernieuwing van een vergeten stukje Rotterdam.’

10

In Oost-Groningen staan de prachtigste herenboerderijen, in compleet vervallen toestand. Met enig optimisme zou je kunnen zeggen dat de gebouwen “ruïnewaarde” vertegenwoordigen… Pen: ‘Aardige gedachte, maar ik zou in dit verband ook willen wijzen op de verantwoordelijkheid van de lokale gemeenschap. In het Groningse buur tschap Kloosterburen redden bewoners een kerkje. De provincie wilde er vanaf, puur om financiële redenen.’

De burger moet zich ontfermen over het erfgoed? Pen: ‘Ja, en daarom moeten we ook niet te star met monumenten omgaan. Wees blij als er initiatieven komen vanuit de samenleving. De stringente regels ten aanzien van behoud van er fgoed mag je wat mij betref t iets laten vieren.’ Bazelmans: ‘Ik ben het daarmee eens. Daar is ook een paradigmaverandering voor nodig. Vroe ger lag de nadruk op behoud en conser vering, maar ik vind dat we veel meer naar de functio nele waarde moeten kijken – naast de ruimtelijke inpassing – en daar zijn soms f ysieke aanpassingen voor nodig. Zo haal je meer waarde uit er fgoed.’

SCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED

VASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN

CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT

RENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ



CONFERENTIE MAATSCHAPPELIJK VASTGOED





















SAVE THE DATE





24 APRIL 2014






4e editie van Conferentie Maatschappelijk Vastgoed in Ede











THEMA: EN NU ONDERNEMEN!




De afgelopen jaren is stevig werk gemaakt van de kosten- NIEUW ONDERNEMERSCHAP VASTGOED kant CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN van maatschappelijk vastgoed. Een efficiënter aan- CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED Kortom, het is tijd dat gemeenten nu gaan ondernemen. CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT wending van de ‘stenen’ is de doelstelling, al dan niet in Maatschappelijk vastgoed is niet alleen een last, maar RENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ regionaalCONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED verband. Maar er is veel meerCONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED gaande: de digitali- ook eenCONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED SCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED lust. Denk daarbij bijvoorbeeld aan erfgoedVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN sering neemt een grote vlucht. De komende jaren staat een waarde. Hoe nut je dat uit? Hoe kan een pand effecCONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT revolutionaire verandering van menselijke activiteit op de tiever worden CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED gebruikt door slim functiesCONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ te combiRENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED rol. De functie van maatschappelijk vastgoed komt daarbij in neren? Welke SCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED extra waarde kan er worden toegekend? VASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN het gedrang: Hebben we over vijf jaar nog wel bibliotheken Dat is waar het nu om draait. CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT nodig? Hoe ziet de school van de toekomst eruit? RENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ








KENNISPARTNERS



BAM Utiliteitsbouw, VNG, PPS Support, RCE, Kadaster en Alpha Adviseurs



MEER INFORMATIE BINNENKORT OP



WWW . CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED . NL






Conferentie Maatschappelijk Vastgoed is een product van




HAPPELI KVA T

ED

NFERENTIEMAAT

HAPPELI KVA T

ED

NFERENTIEMAAT

HAPPELI KVA T

ED

NFERENTIEMAAT

HAPPELI KVA T

ED

NFERENTIEMAAT

HAPPELI KVA T

ED

DOSSIER: ERFGOED MAATSCHAPPELIJK VASTGOED

Recommend Documents