DOMINIQUE GONZALEZ-FOERSTER
DOMINIQUE GONZALEZ-FOERSTER BALLARD GARDEN
We live in a world ruled by fictions of every kind (...). We live inside an enormous novel. For the writer in particular it is less and less necessary to invent the fictional content of his novel. The fiction is already there. The writer’s task is to invent the reality. J. G. Ballard, A Monograph (San Francisco: Re/Search # 8/9, 1984)
Naar aanleiding van de uitbreiding van de infrastructuur van deSingel door architect Stéphane Beel gaven de bouwheren aan de Franse kunstenares Dominique GonzalezFoerster de opdracht om op de kunstcampus een permanent werk te realiseren. Toeval of niet, in de week van haar eerste prospectiebezoek in april 2009 overleed de toen 78-jarige Britse schrijver James Graham Ballard (1930-2009), een door Gonzalez-Foerster zeer gewaardeerd schrijver. Ballard staat vooral bekend om zijn apocalyptische scenario’s en scienfictionromans waaronder The Wind from Nowhere (1961), The Drowned World (1962), The Drought (1965), Concrete Island (1974), Crash (1973), The Crystal World (1966), Empire of the Sun (1984), Cocaine Nights (1996) en Kingdom Come (2006). Daarnaast schreef hij
ook magisch realistische verhalen als The Terminal Beach (1964), The Disaster Area (1967) of Myths of the Near Future (1982). Ballards verhalen beschrijven vaak catastrofes op mondiaal niveau, klimatologische veranderingen in de gedaante van helse stormen, overstromingen en extreme droogte. De alomtegenwoordige noodtoestanden veranderen de leefwereld in een surrealistisch landschap met een onrustwekkende dimensie. Geïnspireerd door dit onheilspellende literaire oeuvre en als eerbetoon aan deze grote schrijver ontwierp Dominique Gonzalez-Foerster de Ballard Garden. Ze tracht Ballards fictie te concretiseren in tastbare elementen die een illusoire nabije toekomst oproepen. Met slechts enkele maar tegelijk grote gestes weet de
kunstenares de gefragmenteerde omgeving van haar interventie discreet naar haar hand te zetten en slaagt ze erin deze ooit romantische, haast vergeten campusvijver te laten getuigen over een verloren toekomst. In de 2.058 m2 grote vijver, door Léon Stynen ontworpen in de jaren zestig, plaatste Gonzalez-Foerster een ‘opgedroogd’ 213 m2 groot leeg zwembad. Vervolgens liet zij van de zes omkaderende, soms meer dan zes meter hoge betonnen sokkels een kopie op ware grootte maken en deze als ensemble in het midden van de bestaande vijver plaatsen, net als een geabstraheerde skyline, die ‘s nachts dramatisch verlicht wordt. Tevens werd uit de verweerde, 68 meter lange buitenmuur een aparte toegang gefreesd. Het resultaat
zou men als ‘dystrofische moderniteit’ kunnen omschrijven: een denkbeeldige gedegenereerde verzamelplek voor een samenleving die tot ondergang gedoemd is. Maar de desolaat ogende en verweerde betonnen tuin is niet zozeer een kritiek op de actuele maatschappij of de bebouwde omgeving. Eerder wil hij een gedenkteken zijn voor een behoudende omgang met onze resources. Het is een plek voor uiteenlopende en tegenstrijdige, zowel euforische als deprimerende gevoelens. Het in het stilstaande water verzonken zwembad - als het ware een negatieve sokkel of podium - vormt in de ruwe en dubbelzinnige omgeving een ‘psychotopografie’ waarin de bezoeker de eigenlijke protagonist wordt. Zinspelend op de film noir openbaart de tuin zich ‘s avonds als ‘Nuit Noire’. Gonzalez-Foerster construeert
een heterotopisch geheel, een scenario waarin men fysiek aanwezig is, maar zijn eigen rol en noodlot nog niet kent omdat de plot zich pas in de fictieve toekomst zal afspelen. Dominique Gonzalez-Foerster realiseerde reeds eerder grote tuinachtige sculpturale ensembles: Park-Plan d’Evasion naar aanleiding van Documenta 11 in Kassel (2002), Le jardin des dragons et des coquelicots voor het Maison de la Culture in Grenoble (2004), Roman de Münster naar aanleiding van SkulpturenProjekte in Münster (2007) en Desert Park in Inhotim, Brazilië (2010). Dit laatste werk kan als tweelingbroer van de nieuwe Ballard Garden beschouwd worden. In deSingel realiseerde zij overigens eerder al een interventie in de grote binnentuin, naar aanleiding van haar solotentoonstelling in 2004:
Tropicalisation - Garrett Eckbo, een door een rotsblok en een lantaarnpaal geflankeerde vijver die achteraf permanent onderdeel werd van het project Curating the Campus. In het kader van deze tien jaar lopende tentoonstellingsreeks is de Ballard Garden niet alleen het grootste maar ook het laatste gerealiseerde kunstwerk. Samen met de publicatie Ballard Garden heeft deSingel een aparte catalogus uitgegeven met een overzicht van alle negentien kunstwerken gerealiseerd door elf internationale kunstenaars. Moritz Küng
À l’occasion de l’extension de l’infrastructure de deSingel par l’architecte Stéphane Beel, les maîtres d’ouvrage ont chargé l’artiste française Dominique GonzalezFoerster de réaliser une œuvre d’art permanente pour le campus des arts. Est-ce un hasard ? La semaine de sa première visite de prospection en avril 2009 est décédé à l’âge de 78 ans l’auteur britannique James Graham Ballard (19302009), très apprécié de GonzalezFoerster. Ballard est surtout connu pour ses scénarios et romans de science-fiction apocalyptique, dont The Wind from Nowhere (1961), The Drowned World (1962), The Drought (1965), Concrete Island (1974), Crash (1973), The Crystal World (1966), Empire of the Sun (1984), Cocaine Nights (1996) et Kingdom Come (2006). Il a également écrit des récits réalistes magiques tels que The Terminal Beach (1964), The Disaster Area (1967) et Myths of the Near Future (1982). Les romans de Ballard évoquent souvent des catastrophes planétaires, les conséquences du changement climatique se présentant sous la forme de terribles tempêtes et inondations et d’une extrême sécheresse.
L’état d’urgence omniprésent transforme l’habitat humain en un paysage surréaliste à la dimension inquiétante. Inspirée par cet œuvre littéraire menaçant, et en tant qu’hommage à ce grand auteur, Dominique Gonzalez-Foerster a créé le Ballard Garden. Elle tente de concrétiser la fiction de Ballard dans des éléments tangibles évoquant un avenir proche imaginé. À travers des gestes rares, mais d’envergure, l’artiste parvient à plier discrètement à ses volontés l’environnement fragmenté de son intervention et à faire de cet étang jadis romantique, quasiment oublié à présent, le témoin d’un futur perdu. Dans l’étang d’une superficie de 2058 m2, aménagé par Léon Stynen dans les années 1960, GonzalezFoerster a mis en place une piscine vide, ‘asséchée‘, de 213 m2. Elle a fait réaliser des copies grandeur nature des six socles de béton qui l’entourent, dont certains hauts de six mètres, pour regrouper ces copies au centre de l’étang existant, telles une silhouette urbaine rendue abstraite, illuminée d’une
manière dramatique la nuit. De plus, un accès séparé à été ouvert à la fraiseuse dans le mur extérieur rongé par les intempéries, long de 68 mètres. Le résultat pourrait être qualifié de ‘modernité dystrophique’, un lieu de rassemblement imaginaire dégénéré pour une société vouée à la ruine. Mais le jardin de béton à l’allure désolée et usée n’est pas tant une critique de la société actuelle ou de l’environnement construit, qu’un rappel de la nécessité de préserver nos ressources. C’est un lieu suscitant des sentiments divers et contradictoires, à la fois euphoriques et abattus. La piscine engloutie dans l’eau stagnante - qui est comme un socle ou podium négatif - constitue dans l’environnement brut et ambigu une ‘psychotopographie’ dont le visiteur est le véritable protagoniste. En référence au film noir, le jardin se manifeste le soir comme une ‘Nuit Noire‘. GonzalezFoerster construit un ensemble hétérotopique, un scénario dans lequel on est physiquement présent, mais sans connaître son propre rôle ou destin, car l’histoire ne se déroulera que dans le futur fictif.
Dominique Gonzalez-Foerster a déjà créé d’autres grands ensembles sculpturaux paysagers : Plan d’Évasion dans le cadre de Documenta 11 à Cassel (2002), Le Jardin des dragons et des coquelicots pour la Maison de la Culture de Grenoble (2004), Roman de Münster à l’occasion de SkulpturenProjekte à Münster (2007) et Desert Park à Inhotim, au Brésil (2010), qui pourrait être considéré comme un frère jumeau du Ballard Garden. Elle a d’ailleurs déjà réalisé une autre intervention à deSingel, dans le grand jardin intérieur, à l’occasion de son exposition solo en 2004. Tropicalisation - Garrett Eckbo est un étang flanqué d’un rocher et d’un réverbère, intégré depuis lors de façon permanente au projet Curating the Campus. Ballard Garden n’est pas seulement la plus grande œuvre d’art de cette série d’expositions, lancée il y a dix ans, mais aussi la dernière. Parallèlement à la publication Ballard Garden, deSingel a édité un catalogue proposant une vue d’ensemble des dix-neuf œuvres réalisées par onze artistes originaires de différents pays. Moritz Küng
On the occasion of the extension of the infrastructure of deSingel by the architect Stéphane Beel, the principals commissioned the French artist Dominique Gonzalez-Foerster to create a permanent work on the arts campus. By coincidence (or not), the week of her first site visit in April 2009 coincided with the death of the 78-year-old British writer James Graham Ballard (1930-2009), whom Gonzalez-Foerster holds in high regard. Ballard is best known for his apocalyptic scenarios and science fiction novels, including The Wind from Nowhere (1961), The Drowned World (1962), The Drought (1965), Concrete Island (1974), Crash (1973), The Crystal World (1966), Empire of the Sun (1984), Cocaine Nights (1996) and Kingdom Come (2006). In addition, he also wrote such magic-realist stories as The Terminal Beach (1964), The Disaster Area (1967) and Myths of the Near Future (1982). Ballard’s stories often describe worldwide catastrophes, and climate changes in the form of hellish storms, floods and extreme drought. These ubiquitous states of emergency change the world into a surrealist landscape that is extremely disturbing.
This ominous literary oeuvre inspired Dominique GonzalezFoerster to design the Ballard Garden, also as a tribute to this great writer. She tries to give Ballard’s fiction concrete form in tangible elements that evoke an illusory near future. With just a few gestures, but on a large scale, the artist is discretely able to turn the fragmented surroundings of her intervention to her own purposes and succeeds in making this once romantic, almost forgotten campus pool bear witness to a lost future. In this pool, 2058 m² in size and designed by Léon Stynen in the 1960s, Gonzalez-Foerster placed a ‘dried out’ empty swimming pool of 213 m². She then had full-size copies made of the six encircling pedestals, some more than six metres high, and put them as an ensemble in the middle of the existing pool, like an abstract skyline that is dramatically lit at night. A separate entrance was also cut out of the weathered 68-metre-long outer wall. One might describe the result as ‘dystrophic modernity’: an imaginary, degenerated assembly point
for a society doomed to destruction. But this desolate-looking and weathered concrete garden is not so much a critique of present-day society or the built environment. It is, rather, intended to be a monument to the cautious handling of our resources. It is a place of differing and conflicting feelings, both euphoric and depressing. In this rough and ambiguous environment, the swimming pool sunk into the still water - like a negative plinth or stage - forms a ‘psychotopography’ in which the visitor actually becomes the protagonist. In the evening, in an allusion to ‘film noir’, the garden reveals itself to be a ‘Nuit Noire’. Gonzalez-Foerster has constructed a heterotopic entity, a scenario in which one is physically present without yet knowing one’s own role or fate because the plot will only be played out in the fictional future. Dominique Gonzalez-Foerster has created large garden-like sculptural ensembles before: for Documenta 11 in Kassel Park - Plan d’Evasion (2002), Le jardin des dragons et des coquelicots for the Maison de la Culture in Grenoble
(2004), Roman de Münster on the occasion of the Skulpturen-Projekte in Münster (2007) and Desert Park at Inhotim in Brazil (2010). This last work can be seen as the twin brother of the new Ballard Garden. For that matter, at deSingel she has already carried out an intervention in the large internal garden for her solo exhibition in 2004: Tropicalisation - Garrett Eckbo, a pool flanked by a boulder and a lamp-post which later became a permanent part of the Curating the Campus project. In this ten-year exhibition series, the Ballard Garden is not only the largest, but also the latest work to be completed. Together with the Ballard Garden publication, deSingel has also published a separate catalogue with an overview of all the nineteen artworks, created by eleven international artists. Moritz Küng
Dominique Gonzalez-Foerster Desert Park, 2010 Inhotim, Brazilië
10
In veel van J.G. Ballards romans worden de personages geconfronteerd met de vraag of ze beter kunnen blijven dan wel weggaan: ‘Blijft u nog hier?’, vraagt een van hen. Als je ondergedompeld bent in de overdonderende, intense omgeving van The Crystal World (1966), The Drowned World (1962) of The Burning World (1964) - of zelfs in die van een extreem hoge wolkenkrabber, een verlaten verkeersweg of een recreatiezone in verval - wordt de vraag of je blijft of vertrekt heel erg belangrijk. Ze wordt nog prangender als de omgeving zelf geleidelijk aan een nieuwe psychogeografische toestand creëert die alle gedachten, dromen en verlangens lijkt aan te tasten. Dezelfde vragen komen op bij bepaalde esthetische ervaringen. Hoe verteren en metaboliseren we intense waarnemingen,
oncomfortabele visioenen en desoriënterende situaties? Zo begon ik in 2009 mijn eerbetoon aan Ballards invloed, dat ik schreef toen ik aan de voorbereiding werkte van het project Ballard Garden voor kunstencentrum deSingel in Antwerpen. De dag nadat J.G. Ballard vertrok (voor altijd), bezocht ik de site in het kader van een groot openluchtproject ter gelegenheid van de nieuwe architecturale uitbreiding. De verlaten betonnen gebouwen, de lege vijver en de doordringende postindustriële sfeer van de site waren zulke krachtige indicaties en vertolkers van Ballards esthetica en literaire landschappen, dat ik het de beste keuze vond om van de hele plek een Ballard Garden te maken, die als levensgroot en permanent eerbetoon zou functioneren.
Ballards geschriften hebben een onvoorstelbare impact gehad op hoe ik kunst zie en wat ik als kunst accepteer. Kafkaiaanse teksten beschrijven perfect veel van de desoriënterende en absurde ervaringen van de 20ste eeuw, maar de momenten van nu hebben vaak iets Ballardiaans. Niet veel schrijvers hebben de esthetica op zo een diepgaande manier vernieuwd en we zullen voor heel lange tijd in een Ballardiaanse wereld leven, vooral nu intense klimaatveranderingen de architectuur, speeltuinen, amusementsparken, verkeerswegen en wolkenkrabbers tot meer organische, experimentele en radicale plaatsen zullen omvormen. Dominique Gonzalez-Foerster
Dans de nombreux romans de J.G. Ballard, les personnages en sont réduits à se demander s’ils doivent rester ou partir : «Allez vous rester?», demande l’un d’eux. Pour celui qui est plongé dans les environnements écrasants et intenses de The Crystal World (1966), The Drowned World (1962) ou The Burning World (1964) - ou même dans ceux d’un gratteciel démesurément haut, d’une autoroute abandonnée ou d’un lieu de détente qui se délabre - rester ou partir devient une question cruciale. Elle l’est d’autant plus que l’environnement suscite un état psychogéographique qui semble contaminer toutes les pensées, tous les rêves et souhaits. Ces mêmes questions se posent dans certaines expériences esthétiques. Comment digérons-nous et assimilons-nous des impressions intenses, des visions peu confortables et des situations déroutantes ? Voilà les premières lignes d’un bref hommage à l’influence de Ballard que j’ai écrit en 2009, alors que je préparais mon projet Ballard Garden pour le Centre d’Arts deSingel à Anvers. Le lendemain
du départ (à jamais) de J.G. Ballard, j’ai visité le site afin d’y préparer un grand projet en plein air à l’occasion de l’adjonction d’une nouvelle aile au bâtiment. Les blocs de béton abandonnés, l’étang asséché et l’ambiance post-industrielle étaient un rappel et une interprétation tellement puissants de l’esthétique et des paysages littéraires de Ballard que j’ai pensé que la meilleure solution consistait à faire de ce lieu tout entier un Jardin Ballard qui servirait d’hommage grandeur nature permanent. L’influence des écrits de Ballard sur ce que j’envisage et accepte en tant qu’art est immense. Si l’expression kafkaïen décrit parfaitement un grand nombre d’expériences déroutantes et absurdes auxquelles nous a confrontés le XXe siècle, à présent nos moments semblent souvent ballardiens. Il n’y a pas beaucoup d’auteurs qui ont su apporter un nouveau paradigme esthétique. Nous vivrons encore très longtemps dans un univers ballardien, car un grand changement climatique transformera les réalisations architecturales, aires de jeux, parcs d’attractions, autoroutes
et gratte-ciels en des lieux plus naturels, expérimentaux et radicaux. Dominique Gonzalez-Foerster
In many of J.G. Ballard’s novels, the characters are left to wonder if they should stay or leave: ‘Are you going to stay on here?’ asks one of them. When you’re immersed in the overwhelming and intense environments of The Crystal World (1966), The Drowned World (1962) or The Burning World (1964) - or even that of an extreme high-rise, an abandoned highway or a decaying leisure area - whether to stay or leave becomes a very important question. All the more so when the environment itself slowly produces a new psycho-geographic condition that seemingly contaminates all thoughts, dreams and desires. The same questions arise in certain aesthetic experiences. How do we digest and metabolize intense perceptions, uncomfortable visions and disorienting situations? That was the opening of a short tribute to Ballard’s influence that I wrote in 2009, while preparing the Ballard Garden project for the arts centre deSingel, in Antwerp. The day after J.G. Ballard left (for ever), I visited the site in preparation for a large outdoor project to accompany the new architectural extension.
The abandoned concrete blocks, the empty pond and the pervasive post-industrial mood of the site were such powerful reminders and interpretations of Ballard’s aesthetics and literary landscapes that I thought the best thing to do was to turn the whole place into a Ballard Garden that would remain as a permanent life-size tribute. The impact of Ballard’s writings on what I visualize and accept as art is endless. If the Kafkaesque perfectly describes many of the disorienting and absurd experiences of the 20th century, our times now often seem Ballardian. Not many writers can be credited with regenerating aesthetics so deeply, and we will live in a Ballardian world for a very long time to come, especially now that intense climatic changes will turn architecture, playgrounds, amusement parks, highways and high-rise buildings into more organic, experimental and radical places. Dominique Gonzalez-Foerster J.G. Ballard Concrete Island (Londen: Jonathan Cape, 1974)
J.G. Ballard The Drought (Londen: Jonathan Cape, 1965)
J.G. Ballard The Disaster Area (Londen: Jonathan Cape, 1967)
J.G. Ballard Crash (Londen: Panther, 1979)
J.G. Ballard The Terminal Beach (Londen: Penguin, 1966)
J.G. Ballard The Burning World (New York: Berkley, 1964)
J.G. Ballard The Drowned World (Londen: Penguin, 1974)
J.G. Ballard High-Rise (New York: Holt, Rinehart, Winston, 1975)
19
21
23
25
27
29
31
Colofon Deze publicatie verschijnt naar aanleiding van de officiële inhuldiging op 13 november 2014 van Ballard Garden, een werk van Dominique Gonzalez-Foerster. Het werk kadert in het project Curating the Campus, gerealiseerd tussen 2004 en 2014 op de site van deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen. Publicatie Uitgever: deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen Directeur: Jerry Aerts Concept: Dominique Gonzalez-Foerster en Moritz Küng Redactie, tekst: Moritz Küng Vertaling: Gregory Ball, Emiliano Battista, Martine Bom Vormgeving: deSingel Foto’s: Dominique Gonzalez-Foerster uitgezonderd backcover: Rick McGareth Axonometrie: Martial Galfione Lettertype: Avenir Papier: Maxi offset, 250 g/m2 (omslag), 120 g/m2 (binnenwerk) Druk en afwerking: The Factory Brussels Oplage: 500 ISBN: 9789075591316 Gedrukt in België © 2014 deSingel internationale kunstcampus Antwerpen en auteurs
Ballard Garden Vijver, zwembad, betonnen sokkels, spot Oppervlakte: 2058 m2 Zwembad: 213 m2 Sokkels (cm): 366 x 240 x 75 / 580 x 55 x 140 / 215 x 113 x 113 / 100 x 230 x 230 / 210 x 113 x 113 / 180 x 113 x 113 Verlichting: Bega-RVS led Producent: deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen Directeur: Jerry Aerts Kunstenaar: Dominique Gonzalez-Foerster Curator: Moritz Küng Coördinatie deSingel: Paul Vermeir Coördinatie Agentschap Facilitair Management Vlaamse Gemeenschap: Elke Tutelaars Projectarchitect: Sophie Meersseman, Stéphane Beel Architecten, Gent Stabiliteit: Ney & Partners nv, Brussel Aannemer: Louis Mols nv, Arendonk Technisch advies: Martial Galfione Lichtconsultant: Benoît Lalloz Gefinancierd door Fonds Culturele Infrastructuur Vlaamse Gemeenschap, Artesis Plantijn Hogeschool en Beheerscommissie Kunstcampus deSingel
Curating the Campus Van 2004 tot 2014 realiseerde deSingel het project Curating the Campus. Jaarlijks werd een kunstenaar uitgenodigd om een nieuw werk te concipiëren of werd aansluitend op een tentoonstelling een in-situwerk weerhouden. Op tien jaar tijd ontstond een collectie van negentien permanente werken van elf kunstenaars: Pierre Bismuth (FR), Jan Fabre (BE), Dominique Gonzalez-Foerster (FR), Matt Mullican (USA), Itziar Okariz (ES), Walter Swennen (BE), Christophe Terlinden (BE), Joëlle Tuerlinckx (BE), Cerith Wyn Evans (GB), Richard Venlet (BE), Rémy Zaugg (CH).
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Producent: deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen Directeur: Jerry Aerts Curator: Moritz Küng
deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid
mediasponsors
James Graham Ballard 15.11.1930 - 19.04.2009
