Doelgericht trainen van functionele stabiliteit Een overzicht van de neurologische regelmechanismen
Martin Moons Sportfysiotherapeut MTM-Move to Learn
Samenvatting van de ochtendlezing en de workshops tijdens het MFT congres Stabiliteit en Balans, op zaterdag 13 oktober 2007
MTM-Move to Learn
Problemen met definities • Veel termen voor stabiliteit • Verschillende definities voor allerlei trainingsvormen in relatie tot stabiliteit • Babylonische spraakverwarring!! • Ook in de KNGF-richtlijnen onduidelijk gebruik van allerlei termen
MTM-Move to Learn
Neutrale en elastische zone • Overschrijden van elastische zone; overschrijden fysiologische bewegingsgrens: (sub)luxatie /giving way: onvoldoende reageren op externe verstoring • Handhaven van bepaalde bewegingszone binnen fysiologische bewegingsgrens: de neutrale zone: onvoldoende interne controle MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk • Geen correlatie tussen de mate van VKB insufficiëntie en aanwezige functionele instabiliteit • Na VKB-reconstructie kan ook functionele instabiliteit aanwezig zijn • Onderscheid te maken in copers en non-copers MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk • Na VKB-ruptuur (conservatief behandeld en reconstructie) sterk verhoogde kans op artrose. Controle neutrale zone? • Propriosensorische deficits tot 1 jaar na OK? • Bewuste motorische controle? • 60 procent geen contact-trauma? MTM-Move to Learn
Werken met modellen • Werking zenuwstelsel? • Vereenvoudigde weergave van de `werkelijkheid` • Hypothese • Waarde wordt bepaald door resultaat in de praktijk • Vervorming door taal MTM-Move to Learn
Regelsystemen in CZS: feedback en feedforward • Feedback: waarnemen/registreren van intrinsieke afferentie en vervolgens corrigeren/bijsturen. • Feedforward: anticiperen op extrinsieke informatie / cognitieve bewegingsplanning.
MTM-Move to Learn
Kenmerken proprioceptie • Gewrichtspositiezin en bewegingszin (kinesthesie) • Waarneming van versnelling, vertraging, bewegingssnelheid en inwerkende krachten • Snelle geleiding via dikke gemyeliniseerde vezels • Is niet gebaseerd op visuele informatie • Grotendeels onbewust • Automatisch beschikbaar MTM-Move to Learn
Proprioceptoren Mechanoreceptoren in huid, pezen, kapsel, ligamenten en spierweefsel • • • •
Ruffini-sensoren Pacini-sensoren Golgi-peessensor Spierspoel
MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie / cortex • Cerebellum: directe en snelle verbinding: spinocerebellaire banen; onbewuste processen • Sensorische schors: bewustwording sensatie van houding en beweging, onbewuste verwerking • Motorische schors: ook rechtstreekse verbinding, ontwikkeling kinesthetisch geheugen MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie /hersenstam • Integratie informatiestromen visueel, vestibulair en proprioceptie • Gezamenlijk naar cortex / cerebellum • Regulering balans en lichaamshouding
MTM-Move to Learn
Interactie proprioceptie op spinaal niveau • • • •
Onbewuste processen Overschakeling via interneuronen Interactie spierspoel en alfa-motoneuron Interactie artrogene propiosensoren en alfa-motoneuron ? • Interactie artrogene propriosensoren en gamma-motoneuronen MTM-Move to Learn
Neuromusculaire controle • Onbewuste efferente respons op een afferente prikkel met betrekking tot het handhaven van gewrichtsstabiliteit • Integratie van motorische en (proprio)sensorische processen op spinaal / onbewust niveau • onbewust verloop MTM-Move to Learn
Muscle stiffness • Onbewuste proces • Altijd beschikbaar • Spierspoelreflexen verlopen sneller: kortere reactietijden • Aspecifieke pre-activatie • Basis voor centrale feedforward regelsystemen • Intrinsieke en extrinsieke component MTM-Move to Learn
Bewegingsprogramma • Abstracte neerslag van een motorisch leerproces in het centrale zenuwstelsel • Uitvoering bewegingsprogramma is flexibel en doelgericht • Automatische uitvoering • Fine-tuning door feedbackregelsystemen en spinale reflexen MTM-Move to Learn
Coördinatie • Optimale timing, type en grootte contractie • Selectieve activatie spieren • Beperking niet-relevante vrijheidsgraden door antagonisten/synergisten • Inhibitie niet-noodzakelijke spieren!!! • Motorische koppeling tussen verschillende spieren komt tot stand in een motorisch leerproces MTM-Move to Learn
Aandachtspunten compensatie en flexibiliteit • • • • • •
Co-contractie ipv co-activatie Vermijden Cognitieve controle Visuele controle Inefficiënte motorische koppelingen Latentietijden
MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk 1. Handhaven van een bepaalde houding; rompstabiliteit 2. Controleren van een bepaald bewegingsverloop; werpen in schoudergewricht 3. Reageren op onverwachte verstoringen; inkomende kracht door medespeler, wijziging ondergrond MTM-Move to Learn
Verwachte verstoringen • Verstoringen door interne invloed: handhaven houding, rompbalans of gewrichtspositie tijdens activiteiten • Motorisch leerproces speelt zoveel mogelijk een rol • Automatische motorische koppeling en feedforwardregelsystemen zijn het doel • Muscle stiffness is altijd aanwezig MTM-Move to Learn
Onverwachte verstoringen • Reactiesnelheid speelt cruciale rol • Tijdsvertraging tussen waarnemen sensorische prikkel en uitvoering van de beschermingsreactie • Spierspoelreflex (shortloop) voldoende voor ADL, te langzaam voor trauma`s en sport • Verschil bij reflexen tussen reactietijden en opbouw voldoende vermogen • Longloopreflex en bewuste motorische controle veel te traag MTM-Move to Learn
Onverwacht
Verwacht
Feedback Reactietijd Elastische zone Externe verstoring Onbewust verloop
Feedforward Pre-activatie Neutrale zone Ook interne verstoring Cognitie Leerproces
MTM-Move to Learn
Verwacht het onverwachte!!
MTM-Move to Learn
Reactietijd bij onverwachte verstoringen • Positie van het gewricht • Richting en snelheid van inwerkende kracht • Aanwezigheid vertragende elementen: schoeisel, tape en braces • Mate van muscle stiffness • Persoonsgebonden factoren: vermoeidheid, arousal, leeftijd, training MTM-Move to Learn
Functionele stabiliteit in de praktijk • • • •
Trauma Verminderde gewrichtsbelasting Vermoeidheid Pijn
MTM-Move to Learn
Trauma en functionele instabiliteit • Beschermingsreactie schiet tekort of reactietijd is te lang • Functie van ligament als sensor en uiteindelijk als noodrem • Weefselbeschadiging • Afname neuromusculaire controle
MTM-Move to Learn
Trauma en functionele instabiliteit • Stimulatie pijnafferenten door weefselbeschadiging • Beschadiging en afname hoeveelheid propriosensoren • Afname of wegvallen spanning op een ligament • Desoriëntatie proprioceptieve informatie vanuit niet-beschadigde structuren • Secundaire ontstekingsactiviteit met verhoogde intra-articulaire druk MTM-Move to Learn
Verminderde gewrichtsbelasting en functionele instabiliteit • Afname proprioceptieve afferentie • Afname excitatie gamma-neuronen • Absolute afname aantal artrogene propriosensoren • Wijziging aanspanningspatroon van stabilizers en prime movers • Afname tonische functie mono-articulaire spieren MTM-Move to Learn
Bouwstenen oefenprogramma 1. 2. 3. 4.
Proprioceptie Bewuste motorische controle Neuromusculaire controle Ontwikkelen automatische motorprogramma`s 5. Snellere reactie op een verstorende impuls MTM-Move to Learn
Proprioceptie • Wordt in principe altijd aangesproken • Specifiek oefenen na immobilisatie / trauma / operatie • Maximale aandacht op het gevoel • Geen visuele feedback • Passief: nadruk artrogene propriosensoren • Actief: nadruk op spierspoelsysteem; meer functioneel • Representatie cortex!! MTM-Move to Learn
Bewuste motorische controle • • • •
Correcte uitgangshouding Aanleerfase automatisch motorprogramma Concentratie op de taak Visuele feedback
MTM-Move to Learn
Neuromusculaire controle • Geen bewuste controle • Geen visuele feedback (visuele oriëntatie) • Instabiel oefenmateriaal zinvol, bepalen aan de hand van zichtbare reacties • Statische en dynamische uitvoering • Uitlokken co-activatie • Corrigeren verstoringen neutrale zone MTM-Move to Learn
Ontwikkelen motorprogramma`s • • • •
Principes van motorisch leren… Van feedback naar feedforward Van closed loop naar open loop Spelen met informatie
MTM-Move to Learn
Reageren op onverwachte verstoringen • Reflexactiviteit op `onverwachte verstoringen` • Geen visuele feedback • Onbewuste controle • Opbouw in snelheid • Vermoeidheid speelt belangrijke rol • Naar eindgrens elastische zone toe werken MTM-Move to Learn
Cognitieve controle • Zo weinig mogelijk bij neuromusculaire controle • Maximaal bij bewuste motorische controle • Maximale aandacht bij proprioceptie • Afbouwen bij ontwikkelen automatische bewegingsprogramma`s • Test automatisch bewegingsprogramma • Afwezig bij reageren op externe verstoring MTM-Move to Learn
Bent u geïnteresseerd in het volgen van nascholing en praktische workshops met betrekking tot het trainen van functionele stabiliteit? Zend dan een e-mail naar
[email protected]
MTM-Move to Learn
