Do s en don ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende senioren. Leen Heylen

Do’s en don’ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende senioren Leen Heylen

Inhoud  Oud en eenzaam? Een situatieschets  Definitie eenzaamheid  Sociale en emotionele eenzaamheid

 Wat maakt ouderen kwetsbaar voor

eenzaamheid?  Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  Verwerkingsstijlen  Types interventies  Do’s and don’ts in de praktijk

Oud en eenzaam? Een situatieschets  Oud en eenzaam?  Meerderheid ouderen voelt zich niet eenzaam  ‘De’ eenzame oudere bestaat niet  Vergrijzing: toenemend aantal en aandeel ouderen: belang

juist begrip problematiek!

Definitie eenzaamheid  De Jong-Gierveld (1984)  Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar

gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.  Het gaat hierbij om een verschil tussen gerealiseerde contacten met andere mensen en de contacten zoals men die voor zichzelf zou wensen.  Deze situatie wordt als des te erger ervaren naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren.

Definitie eenzaamheid  Definities eenzaamheid: 3 gemeenschappelijke

elementen 1) Resultaat van tekorten aan sociale relaties 2) Subjectieve ervaring 3) Pijnlijke, onaangename ervaring

 Onderscheid types eenzaamheid: sociale en

emotionele eenzaamheid

Definitie eenzaamheid  Sociale eenzaamheid

 Gemis in bredere kring van

sociale relaties

 Emotionele eenzaamheid

 Gemis hechte band

Definitie eenzaamheid  Waarom dit onderscheid toepassen?  De risicofactoren voor beide types eenzaamheid

verschillen → aandacht diversiteit onder ouderen

 Beide types eenzaamheid vragen om

verschillende aanpak  Sociale eenzaamheid: verbeteren kwantiteit / kwaliteit bredere

sociale relatiekring  Emotionele eenzaamheid: nieuwe / verbeterde hechte affectieve band

Eenzaamheid in cijfers  Eenzaamheidsgevoelens Belgische 65-plussers (2011)

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Eenzaamheid in cijfers  Sociale en emotionele eenzaamheid

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Risicofactoren eenzaamheid  Wat zijn de risicofactoren voor sociale en

emotionele eenzaamheid?  Onderscheid directe en indirecte risicofactoren  Directe risicofactoren: kenmerken van sociale

relaties die aan de bron liggen van gevoelens van eenzaamheid  Indirecte risicofactoren: achtergrondkenmerken die

een effect hebben op de directe risicofactoren

Risicofactoren eenzaamheid Achtergrondkenmerken

Sociale relaties

Hechte affectieve relatie

Sociale eenzaamheid

Emotionele eenzaamheid

Resultaten: directe risicofactoren Sociale eenzaamheid

 Kwantiteit en kwaliteit

bredere sociale relatiekring  Contactfrequentie

Emotionele eenzaamheid

 Partnerrelatie &

kwaliteitsvolle relaties met anderen

 Tevredenheid sociale leven

 Feitelijk tekort & subjectieve  Feitelijke sociale relaties en

subjectieve evaluatie sociale relaties

evaluatie  Aan- of afwezigheid partner  Partner: kwaliteit van de

partnerrelatie  Geen partner: belang van partner in leven of kwaliteitsvolle relaties met anderen

Resultaten: indirecte risicofactoren  Leeftijd  Gender  Gezondheid  De partnerrelatie  Kinderen  Socio-economische status

 Aandacht voor samenhang achtergrondkenmerken: leeftijd en gender

Risicofactoren: indirecte risicofactoren Sociale eenzaamheid

Emotionele eenzaamheid

 Leeftijd – geen verschil

 Leeftijd: hoe ouder, hoe

 Mannen hoger risico  Slechte gezondheid



 Bij mannen: slechte

gezondheid partner  Verweduwde ouderen hoog; nooit gehuwde ouderen laag (~ al dan niet kinderloos)  Zwakke socioeconomische status: hoog

  



hoger Vrouwen hoger risico o.w.v. verweduwing, …, maar los daarvan mannen heel kwetsbaar Slechte gezondheid Bij mannen: slechte gezondheid partner Verweduwde ouderen en gescheiden ouderen (ook hertrouwde): hoog Zwakke socioeconomische status: hoog

Risicofactoren: concluderend  Eenzaamheid = complex fenomeen  Niet te herleiden tot stereotypen  Verschillende “paden” naar eenzaamheid  Aandacht voor complexiteit en diversiteit onder

ouderen = aandacht voor ongelijkheid  Ook in aanpak van eenzaamheid bij ouderen

‘It is a truism to talk about diversity in later life. A key issue is whether diversity is also conceptualised as a source of inequalities or simply reflects variations (Arber, 2004)’

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  Van theorie naar praktijk  Drie verwerkingsstijlen

(Fokkema & Van Tilburg, 2005)

 1) Netwerkontwikkeling  2) Standaardverlaging  3) Leren omgaan met eenzaamheid

Bron: Fokkema & Van Tilburg (2006)

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  Van theorie naar praktijk  Types van interventie

(Fokkema & Van Tilburg, 2005)

 1) Algemene voorlichting ~beeldvorming  2) Deskundigheidsbevordering  3) Sociaal-culturele activering  4) Persoonlijke activering  5) Cursussen / therapieën  Onderscheid individuele versus groepsbenadering

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  Van theorie naar praktijk: do’s and don’ts 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? 2) Deskundigheidsbevordering, ook van vrijwilligers 3) Beeldvorming: vermijden ‘new ageism’

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?  Voorbeelden uit de praktijk: jullie ervaringen?  Hoe tewerk gegaan?  Type activiteit? Duur?  Welke doelgroep?  Ervaringen?  Op welke wijze vrijwilligers ingezet?  Drempels? Randvoorwaarden? Positieve ervaringen?

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?  Voorbeelden uit de praktijk  Huisbezoeken bij ouderen  “Effie piepen”, “Aandacht voor senioren”, “Spring eens binnen”, …  Onderzoek Fokkema & Van Tilburg (2005)  10 interventies: maar twee effectief  Esc@pe: internet aan huis voor ouderen met chronische ziekte of handicap  Groepsactiviteiten in woonzorgcentra (koffietijd & gespreksgroepen)

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?  Aandacht voor type eenzaamheid  Meer dan ‘meer contacten’  Sociale eenzaamheid: verbetering in kwantiteit of kwaliteit sociale relaties  Emotionele eenzaamheid ~ hechte affectieve relatie

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?  Aandacht voor complexiteit problematiek  ‘de’ eenzame oudere bestaat niet, ‘de’ oplossing ook niet  Verfijnen doelgroep: op wie richt project zich?  Zijn potentiële deelnemers in staat of gemotiveerd om deel te nemen?  Aandacht voor negatieve neveneffecten  Stigma ‘eenzaamheid’: versterken problematiek

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?  Centrale principes  Gelijkwaardigheid en wederkerigheid relaties  Vrijwilliger oudere  Wat is de rol van vrijwilliger?  Toeleiden tot?  Eén-op-één-relatie uitbouwen?  Duidelijkheid rol! o Wat mag oudere verwachten? o Wat mag vrijwilliger verwachten?  Duurzaam karakter  Belang van regelmaat en continuïteit in relaties

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  2) Deskundigheidsbevordering, ook van

vrijwilligers  Zij vormen de ‘intermediairs’  Cursussen of informatiebijeenkomsten over aanpak van eenzaamheid bij ouderen

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen  3) Tot slot, hoe kijken we naar ouderen?  Van ‘ageism’ naar ‘new ageism’  ‘ageism’ = systematisch stereotyperen en discrimineren

van mensen omwille van hun leeftijd  ‘new ageism’ = stereotyperen en discrimineren van ouderen die afhankelijk zijn  niet meer angst om oud te worden, maar angst om oud te

worden met fysieke beperking

 Belang van vermijden ‘new ageism’, ook in projecten

aanpak van eenzaamheid bij ouderen  Belang van algemene beeldvorming die we hanteren:

standaardverlaging

Do’s en don’ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende senioren [email protected]