Jaarbericht 2010
1
Dit jaarbericht is een verkorte en eenvoudiger te lezen versie van het jaarverslag 2010. Met het jaarbericht willen we u de gelegenheid bieden om kennis te nemen van de belangrijkste ontwikkelingen binnen het pensioenfonds. Uiteraard inclusief een overzicht van de financiële stand van zaken per einde van het jaar 2010.
2
Wederom een bewogen jaar Voor pensioenfondsen was 2010 bepaald geen rustig jaar. We hebben het jaar 2010 afgesloten met een dekkingsgraad van 100%. Dat betekent dat we eind 2010 precies genoeg pensioenvermogen ‘in kas’ hadden (€ 212 miljoen) als nodig is om alle opgebouwde en ingegane pensioenen te kunnen uitkeren (eveneens € 212 miljoen). De dekkingsgraad van 100% is lager dan die van vorig jaar (109%). En toch was 2010 voor Pensioenfonds Forbo op een aantal onderdelen beslist geen slecht jaar te noemen. Wel een onrustig en ingewikkeld jaar. Kort door de bocht waren er drie ontwikkelingen waar Pensioenfonds Forbo mee te maken kreeg: ten eerste de nog altijd onrustige financiële markten, ten tweede het gegeven dat we met zijn allen onverwacht langer zullen leven en dus langer van ons pensioen zullen genieten. Ten derde is afgelopen jaar aan het licht gekomen dat de pensioenleeftijd omhoog zal gaan en dat er binnen afzienbare tijd een nieuwe pensioenregeling bij Forbo zal moeten komen.
1. De financiële markten De opmars van de internationale aandelenbeurzen, die sinds maart 2009 was ingezet, zette begin 2010 door. Heel lang duurde dat echter niet. Er staken zorgen de kop op over een dreigend bankroet van Griekenland, gevolgd door een nog een aantal andere probleemlanden uit met name Zuid-Europa. Als gevolg daarvan daalde internationale aandelenmarkten enige tijd fors. Dat proces maakt beleggen in aandelen minder aantrekkelijk waardoor institutionele beleggers meer gingen beleggen in veilig geachte staatsobligaties van landen als de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland. De massale vlucht in deze staatsobligaties zorgde echter weer voor een daling van de rendementen op dit staatspapier. Omdat pensioenfondsen veel in staatsobligaties beleggen had dit een nadelig effect op onze financiële positie. Ook de voor pensioenfondsen relevante lange termijn rente daalde tot ongekend lage niveaus. Dat had eveneens grote gevolgen voor de dekkingsgraad van Pensioenfonds Forbo (zie beleggingsbeleid op pagina 7). Omdat staatsobligaties door de lage rente onaantrekkelijker worden om in te beleggen, zochten beleggers hun toevlucht vervolgens weer in aandelen. Daardoor stegen de aandelenkoersen in het laatste kwartaal van 2010 behoorlijk. Daarvan heeft Pensioenfonds Forbo dan weer kunnen profiteren.
2. We leven steeds langer In 2010 onthulde het actuarieel genootschap in ons land dat Nederlanders steeds langer leven. En dus steeds langer van hun pensioen kunnen genieten.
3
Goed nieuws, maar het betekent ook dat we veel meer geld nodig hebben om de pensioenen al die tijd te kunnen blijven uitkeren. Hoeveel ouder we worden? Bij de oprichting van ons pensioenfonds in 1965 werden we gemiddeld 69 jaar. Voor iemand die in 2010 op 65-jarige leeftijd met pensioen is gegaan, bedraagt de levensverwachting 82,6 jaar voor mannen en 86,1 jaar voor vrouwen. In de jaren zestig moest het pensioen aan mannen dus gemiddeld maar 4 jaar worden uitgekeerd. Dat is nu meer dan vier keer zo lang! Voor pensioenfondsen heeft de gestegen levensverwachting veel gevolgen. De onverwacht sterk gestegen levensverwachting heeft de dekkingsgraad in 2010 met zo’n 4,5% doen dalen.
3. Later met pensioen en een nieuwe pensioenregeling In de zomer van 2010 hebben werkgevers en vakbonden (sociale partners) een principeovereenkomst gesloten over het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd naar – op termijn – 67 jaar. In combinatie met de onder punt 1 en 2 genoemde ontwikkelingen, heeft dat ertoe geleid dat een groot deel van de pensioenfondsen in ons land een nieuwe pensioenregeling krijgt. Bij Forbo komt daar nog bij dat de huidige pensioenregeling om aanvullende redenen niet kan worden gehandhaafd. In het huidige pensioenreglement is de hoogte van de werkgeversbijdrage aan de pensioenpremie namelijk gemaximeerd op 12% van de gezamenlijke loonsom in enig jaar (inclusief ploegentoeslag) binnen ons bedrijf. Deze maximale premie wordt reeds enkele jaren bereikt. Uit onderzoek, een zogeheten ALM-studie, blijkt dat het ambitieniveau (de eindloonregeling) en de financiering van de huidige pensioenregeling niet met elkaar overeenkomen. De Nederlandsche Bank eist dat de ambities moeten aansluiten bij de realiteit. Er zal dus een nieuwe regeling komen. Daarover zullen de werkgevers en de sociale partners (vakbonden en werkgeversbonden) in 2011 uitvoerig overleg voeren en onderhandelen.
“Pensioenen moeten ruim vier keer zo lang worden uitgekeerd”
4
Financiële stand van zaken eind 2010 Meer pensioenvermogen Aan het eind van 2010 bedroeg het totaal van onze beleggingen (het totale pensioenvermogen, inclusief het opgebouwde saldo pensioensparen) € 212 miljoen. Dat is € 11 miljoen meer dan een jaar daarvoor (€ 201 miljoen). Deze stijging van het pensioenvermogen is als volgt tot stand gekomen: de beleggingsopbrengsten (het rendement op het pensioenvermogen) bedroeg € 10 miljoen. Daarnaast is er in 2010 door werkgevers en werknemers in totaal voor € 8 miljoen aan pensioenpremies gestort. Tegenover de inleg aan premies stond € 7 miljoen aan de reglementaire uitkering van alle pensioenen in 2010. Zie volgende pagina.
Hogere pensioenverplichtingen De financiële positie van het pensioenfonds wordt bepaald door enerzijds de pensioenbezittingen (de hierboven genoemde waarde van het pensioenvermogen) en anderzijds door de pensioenverplichtingen (de contante waarde van alle nu en in de toekomst uit te keren pensioenen). Onze pensioenverplichtingen zijn sterk gestegen als gevolg van de gestegen levensverwachting en gedaalde rentestand. De gestegen levensverwachting heeft tot gevolg dat we meer pensioenvermogen moeten bezitten. Het bedrag dat er nu voor nodig is om alle nu en in de toekomst uit te keren pensioenen straks langer te kunnen uitkeren, bedraagt maar liefst € 9 miljoen. De rente is in 2010 naar een zeer laag niveau gedaald. Dat heeft grote gevolgen voor de hoogte van de pensioenverplichtingen. De in de wet vastgelegde financiële waardering van alle nu en in de toekomst uit te keren pensioenen is namelijk afhankelijk van de hoogte van de rente. De daling van de rente van 3,9% in 2009 naar 3,4% in 2010 gaat gepaard met een financiële strop van € 17 miljoen.
Dekkingsgraad De dekkingsgraad wordt verkregen door de pensioenbezittingen (het pensioenvermogen) te delen door de pensioenverplichtingen. Door alle genoemde ontwikkelingen is de dekkingsgraad in 2010 gedaald naar 100% (109% in 2009).
5
Samenvatting positie financiële Pensioen¬vermogen Technische voorzieningen
Dekkings¬graad EUR 1 mln EUR 1 mln % Pensioenvermogen Technische voorzieningen Dekkingsgraad Stand per 1 januariEUR 2010 184 109 1 mln 201 EUR 1 mln % Beleggingsopbrengsten 10 Bijdragen 8 Uitkeringen -7 Stand per 1 januari 2010 201 184 109 Beleggingsopbrengsten 10 Balans per 31 december 2010 212 212 100 Bijdragen 8 Uitkeringen -7 Balans per 31 december 2010 212 212 100
2010 2009 2008 2007 2006 Saldo van baten en lasten EUR 1 mln EUR 1 mln EUR 1 mln EUR 1 mln EUR 1 mln 2010 2007 2006 Renteresultaat 8 17 -33 2009 -5 7 2008 EUR 1 mln 9 EUR 1 mln 1 mln 6EUR 1 mln EUR 1 mln Wijziging marktrente -17 -33 EUR13 Ontwikkeling levensverwachting -9 -4 -2 -2 Renteresultaat – 8 17 -33 -5 7 Indexatie – – – -1 -1 Wijziging marktrente -17 9 -33 13 6 Overige 1 1 – – 2 Ontwikkeling levensverwachting -9 -4 -2 – -2 Indexatie – – – -1 -1 -17 23 -68 7 12 Overige 1 1 – – 2 Marktrente ultimo 3,4% 3,9% 3,5% 4,8% nvt
Marktrente ultimo
-17
23
-68
7
3,4%
3,9%
3,5%
4,8%
6
12
nvt
Het beleggingsbeleid Pensioenfonds Forbo belegt, net als vrijwel alle pensioenfondsen in ons land, het opgebouwde pensioenvermogen in onder meer aandelen en vastrentende waarden (obligaties). Beleggen is nodig. Als Pensioenfonds Forbo het gehele vermogen namelijk op de bank zou zetten, zouden de toegezegde pensioenen niet kunnen worden uitgekeerd. Er is op lange termijn meer rendement nodig dan dat je kunt realiseren met spaarrente. De verhouding aandelen en obligaties komt voort uit complexe rekenmodellen, zogeheten ALM-studies. De verdeling tussen de beleggingscategorieën aandelen en obligaties ligt dus op hoofdlijnen vast. In de onzekere markten begin 2010 heeft Pensioenfonds Forbo wel een grote aanpassing gedaan in de portefeuille met staatsobligaties. In reactie op de crisis heeft het pensioenfonds vroegtijdig het grootste deel van haar beleggingen in de meer risicovolle Europese landen teruggebracht en vervangen door Franse, Oostenrijkse, Nederlandse en Duitse staatsobligaties.
Pensioenbeleggingen: aandelen (zakelijke waarden) en obligaties (vastrentende waarden) De ontwikkeling van de verdeling van de beleggingen over de beleggingscategorieën kan ultimo 2010 als volgt worden weergegeven:
2010
2009
2008
2007
2006
%
%
%
%
%
Zakelijke waarden
27
25
23
39
38
Vastrentende waarden
73
75
77
61
62
100
100
100
100
100
Beleggingsresultaten 2010 De beleggingsresultaten over de gehele portefeuille waren in 2010 positief. Over het gehele jaar 2010 heeft Pensioenfonds Forbo een hoger rendement behaald dan het zogeheten benchmarkrendement. Het benchmarkrendement is het rendement van vooraf gedefinieerde ‘best practices’ in de markt. Het totaal behaalde rendement van het pensioenfonds bedroeg 5,3%, terwijl het benchmarkrendement 4,8% bedroeg.
7
Beleggingsbeleid in 2011 Pensioenfonds Forbo heeft de beleggingen onderverdeeld in twee portefeuilles, die ieder een eigen doelstelling hebben: de matching portefeuille en de return portefeuille. De matching portefeuille heeft als doel een stabiele ontwikkeling van de financiële positie van het pensioenfonds te realiseren. In deze portefeuille wordt zeer behoudend belegd in onder meer obligaties en onderhandse leningen. In de return portefeuille wordt actief gezocht naar een hoger rendement. Dit wordt gedaan door vooral te beleggen in aandelen en hoog renderende obligaties. Op basis van de uitgevoerde ALM-studie heeft het bestuur besloten de return portefeuille te vergroten met 5% aandelen uit opkomende markten. Er wordt afstand genomen van 5% risicovolle obligaties. De matching portefeuille komt daarmee voor 2011 op 65%, de return portefeuille op 35%.
Het herstelplan Toen in 2008 de kredietcrisis de kop opstak, daalde de dekkingsgraad van de meeste pensioenfondsen (waaronder de onze) onder de 105%. Daarop moesten deze pensioenfondsen een herstelplan indienen bij De Nederlandsche Bank (DNB), toezichthouder van alle pensioenfondsen in Nederland. Het herstelplan dat Pensioenfonds Forbo in 2008 indiende, stuurde aan op een dekkingsgraad die van 96,8% (eind 2008) in vijf jaar (eind 2013) zou toenemen naar 109,9% en in vijftien jaar (eind 2023) naar 120,7%. Pensioenfonds Forbo heeft – ondersteund door externe adviseurs – op 1 januari 2009 de volgende besluiten genomen: • Er vindt geen korting plaats van opgebouwde en reeds ingegane pensioenen. •
In de periode 2009 - 2011 zal er geen sprake zijn van toeslagverlening.
• Voor de jaren 2010 en 2011 zal de premie op basis van marktrente worden vastgesteld indien de dekkingsgraad lager is dan het minimum vereist eigen vermogen en de gedempte kostendekkende premie geen bijdrage levert aan het herstel. •
Het beleggingsbeleid wordt niet aangepast.
100% Het verloop van de dekkingsgraad, zoals in een herstelplan staat, is uiteraard van vele ontwikkelingen afhankelijk en zal periodiek moeten worden bijgestuurd. Jaarlijks toetst DNB daarom of een pensioenfonds ‘op koers’ ligt. Met andere woorden of de in het herstelplan aangekondigde maatregelen voldoende lijken om weer financieel gezond te worden. De dekkingsgraad lag ultimo 2010 op exact 100%. Daarmee lag het herstel iets achter op schema (103,2%). Pensioenfonds Forbo heeft na overleg met DNB geen aanvullende herstelmaatregelen getroffen.
8
Mensen en organisaties achter het pensioenfonds
Forbo Flooring B.V. Forbo-Novilon B.V. Forbo Eurocol B.V. Forbo Adhesives Nederland B.V.
pensioenovereenkomst
uitv oer
sov eree
Actuaris Compliance Officer
waarmerking
toezien navolging gedragscode
toezicht
Beleggingscommissie
pe
g nre
ioe
ns
Pensioenfonds Forbo
mst
Bestuur
waarmerking
t en
lem
ing
nko
Accountant
Werknemers
uitbesteding
AZL (pensioenadministratie)
Visitatiecommissie
advies
Communicatiecommissie
vera ntw o
Deelnemersraad
ord
diensten
ing
Mn Services vermogensbeheer
Verantwoordingsorgaan
Bestuur Het dagelijks bestuur (voorzitter/penningmeester, de secretaris en twee overige bestuursleden) behandelt de lopende zaken, bereidt bestuursvergaderingen voor en handelt zo veel mogelijk acties af. Om het fonds effectief te besturen, heeft het bestuur zich georganiseerd in een aantal commissies.
Bestuurssamenstelling De samenstelling van het bestuur is als volgt:
Naam
Functie
Vertegenwoordiging
Harold Sieben
Voorzitter/Penningmeester
Werkgever
Rob Gordijn
Secretaris
Werkgever
Marcel Bults
Lid
Werkgever
Henk Leferink
Lid
Werkgever
Ben Soppe
Lid
Werknemer
Gerrit Mooij
Lid
Gepensioneerden
Gerrit Mol
Lid
Werknemer
Ton Keetlaer
Lid
Werknemer
Daniëlle Uitvlugt
Bestuurssecretaresse
n.v.t.
9
Commissies De commissies worden gezien als werkgroepen die relevante onderwerpen voor het besturen van het fonds voorbereiden. Naast het dagelijks bestuur betreft dit de beleggingscommissie en de communicatiecommissie. De beleggingscommissie analyseert de beleggingsresultaten, voert hierover overleg met de fiduciair vermogensbeheerder en geeft input (na akkoord van het voltallig bestuur) aan de fiduciair vermogensbeheerder met betrekking tot het beleggingsplan voor het volgende jaar. De communicatiecommissie is verantwoordelijk voor het uitvoeren van het communicatiebeleid. Hieronder vallen o.a. de verplichte communicatie (zoals het UPO), maar ook de overige communicatie zoals de website, pensioenplanner en de in 2010 voor het eerst verschenen uitgaven van ons eigen pensioenblad PensioenNieuws.
Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan bestaat uit 6 leden: 2 werknemersvertegenwoordigers, 2 pensioengerechtigden en 2 personen namens de werkgever. Het verantwoordingsorgaan beoordeelt het handelen van het bestuur, het door het bestuur gevoerde beleid en de beleidskeuzes van het bestuur voor de toekomst. Daarnaast heeft het verantwoordingsorgaan het recht advies uit te brengen.
Visitatiecommissie Het bestuur draagt zorg voor de organisatie van een transparant intern toezicht met betrekking tot het functioneren van (het bestuur van) het pensioenfonds. De door het bestuur aangestelde visitatiecommissie is belast met de uitvoering van het intern toezicht. De visitatiecommissie beoordeelt minimaal één keer per drie jaar het bestuur ten aanzien van: a. de beleids- en bestuursprocedures en processen plus de checks en balances van het pensioenfonds; b. de wijze waarop het pensioenfonds wordt aangestuurd; c. de wijze waarop door het bestuur wordt omgegaan met de risico’s op de langere termijn. In 2010 is de visitatiecommissie, welke via Het Vak-VC is samengesteld, van start gegaan en heeft haar rapportage aan het bestuur afgerond. De visitatiecommissie heeft het volgende algemene oordeel afgegeven: “De indruk van de visitatiecommissie is in overwegende mate positief. Op basis van de documentatie en de gevoerde gesprekken is de visitatiecommissie van mening dat het (bestuur van het) pensioenfonds de zaken op een professionele wijze heeft geregeld en in voldoende mate beleid en procesvoering aanstuurt.” De belangrijkste bevindingen zijn: • De verslaglegging van de vergaderingen van bestuur en commissies gaat onvoldoende in op de overwegingen, die hebben geleid tot een bepaald besluit;
10
•
De ongewenste dubbelfunctie van de fiduciair vermogensbeheerder;
• Het pensioenfonds heeft een goed communicatiebeleid en voert dat goed uit; • De deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan worden tijdig en in voldoende mate op de hoogte gebracht van de ontwikkelingen binnen het pensioenfonds. De belangrijkste aanbevelingen zijn: • Maak een praktisch toepasbaar huishoudelijk reglement, waarin de taken van het pensioenbureau duidelijk staan omschreven; • Benoem een compliance officer buiten de kring van het bestuur en laat deze rapporteren, ook in die situatie dat er geen bijzonderheden te melden zijn; • Laat het bestuur een strikte scheiding aanbrengen tussen het takenpakket van de fiducair vermogensbeheerder en de feitelijke invulling van de beleggingsallocatie; • Breng in verslagen meer nuances aan (waarom een besluit al dan niet is genomen); • Stel een deskundigheidsplan op voor bestuur, verantwoordingsorgaan en deelnemersraad; •
Wees alert op de overschrijding van de planning van het plan van aanpak.
Alle bovenstaande aanbevelingen heeft het bestuur opgevolgd en inmiddels uitgevoerd.
Deelnemersraad De deelnemersraad is samengesteld uit deelnemers en gepensioneerden en vergadert minimaal tweemaal per jaar samen met het bestuur. Bij belangrijke wijzigingen, zoals omschreven in de ABTN en het reglement van de deelnemersraad, vraagt het bestuur advies aan de deelnemersraad. Daarnaast heeft de deelnemersraad ook het recht om ongevraagd advies uit te brengen.
Uitvoeringsorganisaties De pensioenadministratie heeft Pensioenfonds Forbo uitbesteed aan AZL. Mn Services is als fiduciair vermogensbeheerder aangesteld.
Compliance officer Naar aanleiding van een opmerking door de visitatiecommissie is besloten om een compliance officer buiten de kring van het bestuur te benoemen. Joost Dirkx (directeur HRM bij Forbo Flooring B.V.) is bereid gevonden om deze rol op zich te nemen en is inmiddels benoemd tot compliance officer binnen Pensioenfonds Forbo.
Externe ondersteuning Het fonds wordt bijgestaan door externe deskundigen voor actuariaat en risicobeheersing op lange termijn, door de externe adviserende actuaris en een gespecialiseerde ALM-adviseur.
11
Verwachtingen voor 2011 Wijzigingen in de regeling In 2011 staat het verhogen van de pensioenleeftijd naar 66 of 67 jaar op de politieke agenda in Den Haag. Een wijziging in de pensioenleeftijd zal ook gevolgen hebben voor de pensioenregeling bij Forbo. Daarnaast worden in 2011 op landelijk niveau de onderhandelingen voortgezet over een pensioenakkoord: de basis voor een nieuw pensioenstelsel in ons land. Indien een pensioenakkoord wordt bereikt, zal ook de regeling bij Forbo moeten worden aangepast. Daarnaast hebben de werkgevers Forbo Flooring en Forbo-Novilon gedurende 2010 met sociale partners overleg gevoerd over de inhoud van de huidige pensioenregeling. Onze pensioenregeling loopt namelijk tegen een belangrijke beperking aan. In het pensioenreglement is de hoogte van de werkgeversbijdrage aan de pensioenpremie gemaximeerd op 12% van de gezamenlijke loonsom in enig jaar (inclusief ploegentoeslag) binnen ons bedrijf. Reeds enkele jaren wordt deze 12% bereikt. Dat betekent dat de geambieerde eindloonregeling in de praktijk niet haalbaar is. Er wordt eenvoudigweg te weinig premie ingelegd om die ambitie te kunnen waarmaken. De Nederlandsche Bank stelt de eis dat de ambities moeten aansluiten bij de realiteit. Er zal dus een nieuwe regeling moeten komen. Daarover zullen de werkgevers, vakbonden en werkgeversbonden in 2011 uitvoerig overleg voeren en onderhandelen.
12
Facts & Figures Kerncijfers
2010
2009
2008
2007
2006
Aantal werkgevers
4
4
4
4
4
Aantal verzekerden 1.013
1.065
1.093
1.108
1.133
Gewezen deelnemers
599
602
565
722
694
Pensioengerechtigden
823
799
826
810
806
Deelnemers
2.435
2.466
2.484
2.640
2.633
Reglementvariabelen (in %) Indexatie inactieven per 1 januari
-
-
1,5
1,3
1,5
Pensioenuitvoering (x EUR 1 mln) Feitelijke premie
7,8
9,1
7,6
6,8
10,5
Kostendekkende premie
7,9
10,5
6,8
6,7
n.v.t.
Pensioenuitvoeringskosten
0,5
0,4
0,3
0,4
0,5
Uitkeringen
7,1
6,9
6,5
5,9
5,5
Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen (x EUR 1 mln)
212,3
201,1
177,3
206,2
204,8
Pensioenverplichtingen (x EUR 1 mln)
212,3
184,3
183,2
144,6
142,1
100
109
97
143
136
Vereiste dekkingsgraad (in %)
116
117
120
n.v.t.
Aanwezige dekkingsgraad (in %)
Beleggingsportefeuille (x EUR 1 mln) Aandelen Vastrentende waarden
54,1
47,7
38,6
71,9
71,7
147,9
141,5
123,6
118,2
116,9
Beleggingsperformance (in %) Beleggingsrendement
5,3
11,6
-14,1
0,1
De vergelijkende cijfers over 2006 zijn niet aangepast voor de introductie van het FTK per 1 januari 2007. 13
6,5
Pensioenuitkeringen
2010
2009
EUR 1 mln
EUR 1 mln
Ouderdomspensioen
3,6
3,6
Weduwe-/weduwnaarspensioen
1,3
1,2
Prepensioen
1,6
1,5
Vakantiegeld
0,5
0,5
Overige
0,1
0,1
7,1
6,9
De overige pensioenuitkeringen bevatten met name afkopen van kleine pensioenen.
14
Stichting Pensioenfonds Forbo Postbus 13 1560 AA Krommenie T (075) 647 72 17 F (075) 647 77 01 www.pensioenfondsforbo.nl
[email protected]
Stichting Pensioenfonds Forbo voert de pensioenregelingen uit voor de (oud)werknemers en gepensioneerden van Forbo Flooring B.V., Forbo-Novilon B.V, Forbo Eurocol B.V. en Forbo Adhesives Nederland B.V.
15
