Dienst voor Toerisme Jalhay Spa Stavelot Theux Trois-Ponts
Ontdek
Het Land van de Bronnen Toeristisch circuit
Huis van Toerisme van het
Land van de Bronnen Het Land van de Bronnen bestaat uit de mooiste steden en dorpen van de Ardennen en het is onweerlegbaar de grote toeristische «bron» van de streek. Zowel het uitzonderlijke hotelaanbod, gaande van het luxehotel tot het familiepension, de gastenkamer of de landelijke gîte, als het geïndividualiseerde en warme onthaal, zorgen voor een aangename verrassing. Het LAND VAN DE BRONNEN heeft een opmerkelijk erfgoed en een uitzonderlijke natuur. Iedereen vindt er zijn gading. Voor liefhebbers van cultuur zijn er onze grote festivals, musea en expositiezalen, die even rijk als gevarieerd zijn. Sportliefhebbers beleven heerlijke momenten in het LAND VAN DE BRONNEN en kunnen zich uitleven in hun favoriete sport: autosport, mountainbiken, lopen, paardrijden, skiën… Liefhebbers van folklore dansen en bewegen op het ritme van onze folkloristische evenementen, carnavals, historische evocaties, populaire verhalen… Gastronomen of mensen die gewoon graag lekker eten, kunnen proeven van onze streekproducten die bereid worden door grote chefs in de talloze restaurants van het LAND VAN DE BRONNEN. En ten slotte zullen liefhebbers van water, in zijn natuurlijke verschijning, als thermale behandeling of om te drinken, alles vinden wat hun hartje lust in het LAND VAN DE BRONNEN. Een uitzonderlijke natuur - Het Land van de Bronnen bevindt zich aan de voet van de Hoge Venen, het mooiste natuurreservaat van België. Het biedt talloze wandelmogelijkheden: in de venen, op het platteland, in de bossen, zowel te voet, met de fiets als te paard. Onderweg ontvouwen zich schitterende landschappen en uitzonderlijk natuurschoon. Tradities en folklore - Het Land van de Bronnen is zeer gehecht aan zijn geschiedenis en het behoud van zijn tradities. Tal van evenementen zetten de tradities voort van onze streek: de oude beroepen van Sart brengen het landelijke leven uit het begin van de 20e eeuw weer tot leven, de ‘Franche foire’ evoqueert het leven in de middeleeuwen in de burcht van Franchimont, de ‘Laetare’ van Stavelot brengt met de Blancs-Moussis de mooiste carnavalstoet van de streek en het lampionbal is een feest zoals in de goede oude tijd... Streekeigenheid en gastronomie - Het Land van de Bronnen nodigt zijn gasten uit in de beste restaurants! Tal van producten uit ambachtelijke ateliers worden bereid door de grootste chefs van de streek. Cultuur - Het Land van de Bronnen pakt ook uit met een groot aantal musea, die de geschiedenis van de streek presenteren, in de breedste zin van het woord.
Het Land van de Bronnen is vóór alles bekend voor zijn WATER! Spa is op dit punt zo beroemd dat zijn naam doorgedrongen is in verschillende talen. De geschiedenis van het kuurwezen gaat terug tot de oudheid. Sommige ijzerhoudende bronnen werden erkend voor hun geneeskrachtige eigenschappen. Men baadde er in en dronk het water, en soms beide tegelijk. Vandaag is Spa synoniem voor uw welzijn. 3
Inhoudsopgave Spa, authentieke kuurstad
Ontdekkingscircuit
0 km
6
Het dorp Winamplanche
2,5 km
7
La Reid en Haut-Regard
12 km
8
Theux - Middeleeuws bourg
19 km
9 - 10
21,5 km
11
Het dorp Tiège
29 km
11
Het dorp Sart
30 km
12
Het dorp Solwaster
32 km
13
Het dorp Jalhay
36 km
13
De Hoge Venen
40,5 km
14
Francorchamps
63 km
15
70,5 km
16
76 km
17
81,5 km
18 - 19
116,5 km
20 - 21
Het dorp Polleur
Stavelot en de Abdij Het dorp Wanne Trois-Ponts Spa, Land van de Bronnen Kaart van toeristisch circuit
22 - 23
Ter informatie is de afstand weergegeven van site naar site. Het totale traject bedraagt 127 km. U geniet optimaal van dit circuit van juni tot september, maar de tocht kan in om het even welk seizoen. Het vertrek ligt bij het Huis voor Toerisme van het Land van de Bronnen, dat gevestigd is in de emblematische Peter de Grote-bron. Dit uitzonderlijk gebouw uit 1880 herbergt een van de meest overvloedige en koolzuurhoudende bronnen van de stad. Hij levert gemiddeld 21.000 liter per dag. Het water is rijk aan ijzer, verkwikkend en bevat veel minerale zouten. In de wintertuin van de Peter de Grote-bron worden tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd tijdens de zomer-periode en op het einde van het jaar. De bron zelf is een toeristische attractie die u laat kennismaken met Spa, zijn geschiedenis, zijn prestigieus verleden en zijn natuurlijk milieu.
Spa, authentieke kuurstad Verlaat de Dienst voor Toerisme van Spa en neem de rue Royale in de richting van Theux (N62). Ga langs het Casino aan uw linkerkant. Het Casino van Spa, gebouwd tussen 1904 en 1908, werd vernield door een brand in 1917 en herbouwd in 1920. Aan de buitenzijde is de stijl neoclassicistisch. Binnen ontdekt men een reeks grote zalen in verschillende stijlen (Lodewijk XVI, Empire, Napoleon III). Nog steeds aan uw linkerzijde ziet u het oude thermale etablissement, dat gebouwd werd tussen 1862 en 1868. Het plafond van de hal werd versierd door schilder Carpey. Iets verder, rechts, ontdekt u de ingang van het Parc de Sept Heures. Het werd aangelegd in 1758 als publieke wandelplaats. Het gebouw aan de ingang van het park is de Galerij Leopold II, een indrukwekkend architecturaal geheel met twee paviljoenen die verbonden zijn met een overdekte wandelgang. Dit is het werk van Architect Hansen (19e eeuw). Het geheel
lijkt op de monumentale metalen constructies die opgang maakten rond het einde van de 19e eeuw. Het Parc de Sept Heures dankt zijn naam aan het uur dat de kuurgasten er gingen wandelen. Nog verder ziet u het benedenstation van de kabellift die naar de Thermen van Spa leidt. De Thermen van Spa zijn speelser geworden en volgen de hedendaags trends. Ze bieden u een nieuwe manier om u over te geven aan de weldaden van een bijna magisch water. Ze helpen u op een plezierige en aangename wijze om u te her…bronnen. Iets verder, avenue Reine Astrid, aan uw rechterzijde ziet u de Villa Royale, waar Koningin Marie-Henriette woonde van 1895 tot aan haar dood in 1902. Het gebouw herbergt de verzamelingen van het Museum van de Badstad. Een bezoek waard.
Het dorp Winamplanche 2,5 km
U passeert onder de spoorwegbrug en draait linksaf naar Winamplanche (N606), een klein dorpje dat op 10 september 1944 de naziterreur onderging. Links ziet u de Sint-Andrieskerk van Winamplanche. Ze werd in 1859 gebouwd door de provinciearchitect Delsaux. Ze herbergt onder meer een Kruisafname (18e eeuw), een kopie naar Pieter-Paul Rubens. Zet uw weg verder tot in Desnié. Dit dorp heeft een site die in 1989 beschermd werd als natuurmonument: een boeket opmerkelijke bomen rond een groot kruis. Neem “rue du Ry Sauvage” naar de kapel Onze-LieveVrouw van Banneux. Op de begraafplaats bevindt zich een getrouwe kopie van het paviljoen van Koningin Jeanne de France, een parel van de Renaissance. Een parochiaan, Gustave Trasenster, die tuk was op culturele reizen in Frankrijk, had in les Baux de Provence het schitterende paviljoen van de Koningin ontdekt. Toen hij vernam dat de beroemde dichter Frédéric Mistral een kopie had laten maken voor zijn graf in Maillane, besloot hij dat voorbeeld te volgen en liet hij eveneens een kopie maken voor zijn familie, op de begraafplaats van zijn dorp.
U komt aan het kruispunt van la croix Papet. Vóór 1848 stond hier een kruis dat de grens van de parochie Desnié aangaf. Later stond op deze plaats een hut waarin een zeer arme man leefde, die men Papet noemde. Hij fungeerde als koerier tussen de aangrenzende dorpen. Hij werd in zijn hut dood aangetroffen door mensen aan wie hij een dienst had bewezen en uit dankbaarheid lieten ze een herdenkingskruis optrekken. Draai naar links, nog steeds in de richting van het dierenpark, en dan onmiddellijk opnieuw naar links in de richting van la Charmille. Aan het gehucht Verbuisson draait u rechts naar la Charmille (of ga ongeveer 50 meter verder en u komt aan de beroemde wandeling van de Ninglinspo). La Charmille (de haagbeuklaan) werd in 1885 geplant door de rentenier Michel Nys. Hij had vooraf het kasteel gekocht en het bijhorende park aangelegd. Met een lengte van 573 meter is deze prachtige groene gang de langste van Europa. Voor de aanleg werden 4.500 haagbeuken aangeplant en in vorm gesnoeid. La Charmille is sinds 1979 beschermd. In 1985 werd de laan gerestaureerd door de professoren en leerlingen van de provinciale landbouwschool van La Reid. Het is moeilijk om niet te vallen voor dit groene juweel met vele gezichten: een typisch renaissanceproduct in de lente, een tunnel van koelte in de zomer, een symfonie van bonte kleuren in de herfst en een boog van kristal onder de winterse rijp. Nadat u la Charmille hebt bezocht, keert u terug naar de hoofdweg die naar het dierenpark voert. Op het einde van de rue Huta draait u direct naar links.
Keer nadien op uw stappen terug tot aan het kruispunt en neem links de richting van het dierenpark (Parc Animalier) en la Charmille.
6
7
Negeer de afdaling naar Becco aan uw rechterzijde. (Etymologisch is Becco verwant met Bocho, dat afhangt van de gemeente Goé. De oorsprong zou in het woord ‘Bôk-Holt’ of beukenbos liggen.) U arriveert nu bij Forestia. Het dierenpark strekt zich uit over 20 hectare en u vindt er verschillende vertegenwoordigers van de Europese fauna (herten, moeflons, everzwijnen, bizons, wolven enz…). Een bezoek waard.
La Reid en Haut-Regard - 12 km In Haut-Regard duikt een kasteel op. Het werd al in geschriften vermeld in 1575, toen het nog toebehoorde aan Hermès de Presseux. In 1622 werd het vergroot door zijn nakomelingen. Het was de zetel van een heerlijkheid, die ontstaan was door een verlening van Erard de la Marck ten voordele van Englebert de Presseux, die van 1506 tot 1516 gouverneur was van het Markgraafschap van Franchimont. Deze familie is uitgestorven in de 18e eeuw. Iets verder, aan het kruispunt, ziet u een mooie boerderij. Ze bood vroeger onderdak aan het tolkantoor van La Reid. De mensen van Remouchamps (die in het Hertogdom Luxemburg woonden) moesten een heffing betalen aan een ambtenaar van de Prinsbisschop, wanneer ze de grens overstaken tussen de twee ‘staten’ om naar het land van Luik te gaan.
Daal af naar Theux via Jevoumont. Aan de ingang van het dorp ziet u rechts het kasteel Nagelmackers, in 1857 gebouwd volgens plannen van architect Auguste Vivroux. In 1892 werd het verbouwd en vergroot, en kreeg het zijn neonormandische uitzicht. De Ferme de la Dîme bevindt zich iets verderop, aan uw linkerzijde. Het is een indrukwekkende vierkantshoeve uit de 17e eeuw, met gebouwen die zich rond een binnenhof scharen. Men ontdekt er nog de grote tiendenschuren. Daar werden de oogsten en landbouwproducten opgeslagen, die de boeren als belasting moesten afdragen aan de Prinsbisschop (de zogenaamde tienden). Het gebouw heeft nog steeds zijn torens en schietgaten.
Steek de baan over en volg verder de richting van het dierenpark van La Reid.
Het stadhuis Ga de straat een vijftigtal meter in en u bevindt zich rechtover het stadhuis. Het werd in 1770 gebouwd door Barthélemy Digneffe in Louis XVI stijl. Het herbergt schilderijen uit het einde van de 18e eeuw, die de Rechtvaardigheid en de Welvaart voorstellen. Het stadhuis is van maandag tot zaterdag in de voormiddag toegankelijk.
Theux – Middeleeuws bourg 19 km
Aan de voet van de heuvel bereikt u Theux. Draai naar links en dan onmiddellijk rechts, naar het dorpscentrum. De oorsprong van Theux wortelt in de Middeleeuwen. Het zou de geboorteplaats van Karel Martel zijn. De Sint Hermes en Sint Alexanderskerk (respectievelijk een Romeinse prefect en een paus) ligt recht voor u. Ze werd opgetrokken in regionale steen met een geelachtige kleur. Ze heeft het grondplan van een basiliek met een driedelig schip van gelijke hoogte (uniek tussen Rijn en Loire) dat onder één dak steekt. Het plafond van het centrale schip toont 127 schitterende schilderingen op hout uit de 17e eeuw. Wil men ze ten volle bewonderen, dan kan men een speciale verlichting aansteken via een muntautomaat. Het plafond van het koor symboliseert gedeeltelijk de Mysteries van de Rozenkrans, de plafonds van de kapellen het Laatste Oordeel en de Verrijzenis van Christus. De houten beelden uit de periode 15e-18e eeuw werden gerestaureerd. De doopvont heeft een kuip uit de 12e eeuw. Bezienswaardig.
Draai linksaf naar de place du Perron. U staat voor het Perron, symbool van de gemeentelijke vrijheden. De basis bestaat uit vier achthoekige treden met eigenaardige nissen (ze waren voorzien voor het plaatsen van leeuwtjes, het embleem van Franchimont), waarop een kolom verrijst die bekroond is met een dennenappel. Het kruis stelt de religieuze autoriteiten voor; de kolom is de steen der rechtvaardigheid en symboliseert de burgerlijke overheid en de dennenappel evoqueert de vruchtbaarheid en de welvaart. Het Perron is het symbool van de vrijheden die de inwoners van Theux in 1457 bekwamen van Luik. Het huidige Perron is al het derde. Het werd opgericht in 1768 en gerestaureerd in 1998. Het eerste werd in 1468 vernield door Karel de Stoute, het tweede bezweek onder de weersomstandigheden. Ga verder tot de rotonde en neem net ervoor het nauwe straatje rechts dat afdaalt langs de brug over de Hoëgne.
Wanneer u het dorp verlaat, merkt u rechts het moderne Château de l’Ourlaine en nog een versterkte hoeve uit de 17e eeuw die vandaag een experimentele boerderij is van de Provincie Luik.
8
9
rechterzijde. Ze ligt op de oude weg die Tongeren met Trier verbond en werd gebouwd in de 12e eeuw. Vandaag vormt ze het decor van het tweejarige feest van “le Coucou”, dat het laatste weekend van juli plaats vindt, telkens op even jaren. Links kunt u de kerk van Polleur bewonderen, de meest aantrekkelijke getuige van het verleden van het dorp. Gewijd aan Sint-Jacobs en Onze-Lieve-Vrouw van Polleur werd de kerk al in 1391 in geschriften vermeld. Ze onderging verbouwingen in 1450, 1591, 1902 en in 1983 werd de torengevel gerestaureerd. De spiraalvormige torenspits zal zeker uw aandacht trekken. De kerk werd overigens op de monumentenlijst geplaatst.
De Hoëgne
De burcht van Franchimont
De Hoëgne vormt een hydrografisch bassin van ongeveer 200 km2. Ze ontspringt bij de Baraque Michel (674 m hoogte). Het is een van de meest bekende riviertjes van de Hoge Venen. Het grillige waterloopje wordt gevormd door de Ru (beekje) de Polleur en de Ru de la Baraque, afkomstig van het veengebied van Herbôfaye en van de Baraque Michel. De belangrijkste bijrivier is de Wayai, die het meer van Warfaaz vormt en de stad Spa ondergronds doorkruist. Ze krijgt ook water van de Statte en de Sawe en is zelf een bijrivier van de Vesder (rivier uit het Maasbekken). In Pepinster mondt ze er in uit. Wanneer u de bibliotheek verlaat, neemt u rechts en gaat u verder rechtdoor langs de kades van de Hoëgne, tot aan de brug van la Bouxherie.
Volg de hoofdweg over 100 meter en draai linksaf richting Sassor en de burcht van Franchimont, via de brug over de Hoëgne (de brug van Marché, schilderachtig dorpje dat aan de voet van de burcht ligt en wiens geschiedenis er nauw mee verbonden is). Het is vrij waarschijnlijk dat de eerste huisjes van Marché uit de grond rezen tijdens de bouw van de burcht in de 11e eeuw. De bewoners voelden zich beschermd door de indrukwekkende versterking en ze konden er werken of handel drijven. Bezienswaardig.
La Bouxherie (mogelijke betekenis: plaats bedekt met struiken – ‘bouhon’ of de slagbeweging van een smid – ‘bouhi’) is een meester- werkje van Maaslandse kunst, dat in 1667 werd gebouwd door de familie Boniver. Deze voorname familie uit Theux bezat 400 jaar lang verschillende hoogovens. Ze leverde ook 11 burgemeesters aan Theux.
Aan de ingang van Sassor ziet u rechts een klein baantje dat naar de burcht leidt. De burcht van Franchimont werd gebouwd rond de 11e eeuw. Hij telt drie vleugels met schietgaten rond een rechthoekig binnenplein. U ziet er een mooie gewelfde zaal en een massieve donjon die in de 13e en 14e eeuw op de hoeken werd versterkt. Bezienswaardig.
Aan het kruispunt van le “Val de Hoëgne” gaat u rechtsaf richting Tiège.
Het dorp Polleur - 21,5 km Op de top van de heuvel draait u rechtsaf in de richting van het dorpje Sasserotte. Volg de hoofdweg om zo links weer af te dalen naar de Hoëgne. Voorbij de brug gaat u naar links in de richting van Polleur. U passeert voorbij het viswater (rechts) en de camping (links) van Polleur en nadert nu het dorpscentrum, nog steeds via de hoofdweg. Het dorp werd al vernoemd in 898 en is ongetwijfeld het oudste uit de vallei van de Hoëgne. Het werd in 1468 vernield door Karel de Stoute. In 1789 was het de zetel van het ‘Congrès de Polleur’.
Het dorp Tiège - 29 km U komt het dorp Tiège binnen, waar u talrijke waterputten, drinkbakken en fonteinen zult vinden die dik in de bloemen staan. De kerk uit 1954, is opgetrokken in zandsteenblokken in een preromaanse, karolingische stijl. Ze bezit één van de mooiste orgels uit de streek. Doorkruis het dorp, dat als een lint rond de hoofdstraat (N640) ligt, in de richting van Sart, een van de oudste dorpen van “l’Ardenne Herbagère”. Het behield zijn typisch karakter en zijn boerderijen uit de 18e en 19e eeuw. Aan het rondpunt verder in de richting van Sart.
‘Le Vieux-Pont’ van Polleur bevindt zich aan uw
Aan het einde van de straat draait u linksaf, richting Spa. Aan de volgende viersprong gaat u opnieuw naar links, nog steeds in de richting van Spa.
10
11
Het dorp Sart - 30 km U komt aan in Sart. Aan het kruispunt draait u linksaf om langs de Grand-rue af te dalen naar de “place du Marché”. Daar zult u verbaasd staan over de pracht van de architectuur die typisch is voor het land van Spa: • Het “Maison Lespire” “As hauts Egrés” met beschermde gevel uit 1616.
Her dorp Solwaster - 32 km
• Het Perron, symbool uit 1458 van de gemeentelijke vrijheden. • Het “Maison Bronfort”, links, is een indrukwekkend ‘bourgeois’ pand uit de 18e eeuw. • Het “Maison Vicariale”, momenteel “Office du Tourisme”, is een discreet en elegant huis uit de 19e eeuw waar vroeger de vicaris van de parochie woonde. • De Saint-Lambertkerk uit 1705, met een beschermde versterkte toren uit de 12e eeuw. • Rechts van de kerk ziet u de “Vieux Chêne”, een eik die meer dan 500 jaar oud is. De overlevering wil dat Karel de Grote hier recht sprak.
Solwaster is een schilderachtig en traditioneel dorp dat u vergast op aantrekkelijke uitzichtpunten. Langs de Statte, de Sawe en de Hoëgne wandelt u tussen de legenden. Langs de veenriviertjes ontdekt u tal van curiositeiten zoals de “Cascade des Nutons”, de “Rocher de Bilisse”, de Dolmen, de “Cascade Léopold”, de “Pont du Centenaire”, de vreemde steenbergen… Op de plek die men Gospinal noemt, langs de baan tussen Solwaster en Jalhay, moet u een kijkje nemen bij de lokale blikvanger: de ‘zeven broers’. Het zijn zeven eiken die al meer dan 100 jaar in elkaar verstrengeld zitten.
Het dorp Jalhay - 36 km Begeef u verder naar het dorp Jalhay, waar u heel wat restaurants aantreft. In het centrum verheft zich de vreemde scheve toren van de Sint-Michielskerk. Jalhay koestert zich aan de voet van de Hoge Venen en ligt aan de rand van het Hertogenwald. Het hoogste punt haalt 672 m en de helft van het grondgebied maakt deel uit van het Natuurpark Hoge Venen – Eifel. Het was in 1012 dat Jalhay zijn lot verbond aan het Markgraafschap van Franchimont (met Sart, Spa, Theux en Verviers). Dat duurde tot 1794, het jaar van hun annexatie bij Frankrijk. Aan het kruispunt neemt u de richting naar de Barrage (stuwdam) de La Gileppe (N629).
• Net achter de Oude Eik moet u beslist een blik werpen op het “Maison du Maquis”. In deze mooie hoeve in natuursteen uit het begin van de 19e eeuw, verbleef in 1944 Prins Karel, de broer van Koning Leopold III. Ga verder naar de hoofdweg en aan het kruispunt draait u af naar links. Steek de brug over de autosnelweg over en kies links de richting Solwaster (opgelet, neem niet de oprit van de autosnelweg).
12
13
vestigt zich in Herbiester bij Jalhay. Hij doolt vaak rond op de Venen en op een mistige dag verdwaalt hij er. Slechts bij het vallen van de nacht vond hij de weg terug. Na een dankgebed aan de Maagd plantte hij zijn wandelstok in de grond, beloofde er een ‘barak’ op te trekken en de rest van zijn dagen te wijden aan het redden van verdwaalde reizigers. Hij deed dat van 1808 tot aan zijn dood, in 1819.
De Hoge Venen - 40,5 km De stuwdam van La Gileppe bevindt zich aan uw rechterzijde. Het meer heeft een oppervlakte van 130 ha en bevat 26 miljoen kubieke meter drinkbaar water voor de streek! Aan de voet van de muur bedraagt de diepte 68 m en de dam heeft een maximum evacuatiecapaciteit van 185m3/sec. Neem de lift van de panoramische toren (77 meter) en u krijgt een onvergetelijk uitzicht op de stuwdam, het meer en de bossen van het Hertogenwald. Op de stuwdam waakt de beroemde leeuw van La Gileppe. De kolos heeft een hoogte van 13,5 meter. Hij werd gerealiseerd door Félix Bourré, die er een jaar over deed om de 183 blokken zandsteen te bewerken die nodig waren voor het reusachtige beeld.
14
Midden in het dorp, neemt u de eerste weg links naar Francorchamps, tot aan het volgende kruispunt. Links naar Malmedy/Stavelot. Volg de weg over ongeveer 2 km tot aan het volgende kruispunt.
Aan Mont Rigi rijdt u rechtdoor in de richting van Malmedy.
Wanneer u de site verlaat, gaat u rechts in de richting van Eupen. Op het einde van de afdaling draait u rechtsaf (N629). Onmiddelijk erna kiest u nogmaals rechts voor de kleine bosweg die u rechtstreeks naar de N68 voert, de weg die Eupen met Malmedy verbindt. U passeert de viersprong van Belle Croix en komt aan bij de Baraque Michel, vlakbij het hoogste punt van België (672 m). Hier vertrekken tal van wandelingen door het Natuurreservaat van de Hoge Venen. De Baraque Michel bevindt zich aan uw rechterzijde. Voor de oorsprong moeten we terugkeren naar de 18e eeuw. Michel Schmitz uit Sinzig in het Rijnland
U doorkruist het Veen van Poleur, de neûre lowé en de Setay, tot aan het kruispunt van Hockai. Draai daar rechtsaf naar het dorp Hockai, bekend voor zijn langlaufpistes en zijn ‘Pont du Centenaire’. De brug werd in 1930 gebouwd om de 100e verjaardag te vieren van de Belgische onafhankelijkheid. Ze ligt over het beekje Poleur, dat hier het veengebied verlaat en het bos van Hoëgne in trekt, waaraan het zijn nieuwe naam ontleent. De brug bevindt zich op de as van een heel oude weg met de naam ‘Vecquée’, die aan de ene kant naar de Baraque Michel en aan de andere kant naar Malchamps en Bérinzenne leidt. Deze oude weg is zeer bekend sinds de spoorlijn er kwam. Hij volgde helemaal de zuidergrens van het bisdom Luik. Daar haalde hij ook zijn naam vandaan. In het Waalse dialect betekent ‘Vèke’ bisschop (évêque).
Francorchamps - 63 km Draai linksaf naar Francorchamps, het kleine dorpje dat bekend werd voor zijn racecircuit, het mooiste van de wereld. Trek door het dorp en ga richting Stavelot langs de N622, aan uw rechterzijde.
15
Stavelot en de Abdij - 70,5 km Aan de verkeerslichten gaat u rechtsaf, 400 m verder neemt u de 4e straat links, “rue Neuve”. Deze geplaveide straat toont een aantal gevels die bedekt zijn met leien. Aan de linkerzijde ziet u achtereenvolgens de fontaine Ferdinand Nicolay (1840), een openbare wasplaats (19e eeuw) en het ‘Resto Ô Mal Aimé’, het oude Pension Constant, waar de Franse dichter Guillaume Apollinaire logeerde tijdens zijn verblijf in de Ardennen in 1899. Neem vervolgens de vierde straat links naar naar “place du Vinâve”. Recht voor u verrijst de parochiekerk (1751) die een meesterwerk van Maaslandse kunst herbergt: het reliekschrijn (la châsse) van Sint-Remaclus (13e eeuw). Lets verder, rechts, is de grote “place Saint-Remacle” afgezoomd met beschermde gevels van woningen uit de 17e en 18e eeuw. Temidden van de pla-
16
veien verheft zich de perronfontein uit 1769 met een opmerkelijk opschrift. Verlaat het plein langs de lage kant en ga over het kruispunt. Links merkt u de Abdij van Stavelot op (resten uit de 11e, 16e en 18e eeuw). Ze is opgenomen bij het ‘Uitzonderlijk Erfgoed van Wallonië’. Vandaag geeft ze onderdak aan drie boeiende musea: het Museum van het Vorstendom Stavelot-Malmedy (geschiedenis van het Prinsdom), het Museum van het Circuit van Spa-Francorchamps en het Museum van Guillaume Apollinaire. In de oostvleugel is de galerij voor hedendaagse kunst Triangle Bleu gevestigd. Bezienswaardig. Voorbij de abdij neemt u de brug over de Amblève. Het grote vakwerkpand links was vroeger een leerlooierij. Rechts herinneren enkele militaire overblijfselen er aan dat in Stavelot hevige gevechten plaats vonden in december 1944, tijdens de Slag van de Ardennen. Ga rechtsaf. De weg leidt naar Wanne. Hier kunt u desgewenst op verschillende plaatsen afslaan naar de vallei van de Amblève, een der mooiste van de Haute Ardenne.
Het dorp Wanne - 76 km In het midden van het dorp Wanne bevindt zich een indrukwekkende kerk, waarvan de toren uit de 12e eeuw dateert, en een kasteel met dezelfde naam als het dorp, waarvan de oorsprong in de Middeleeuwen ligt. Ga voorbij het Museum van Wanne en draai rechtsaf richting Trois-Ponts. Rechts ziet u de langste skipiste van België: ‘Val de Wanne’, en ook de “Puzzle Planet” , een mooi labyrint in hout dat uitsteekt boven een uitzonderlijke vallei. Bezienswaardig. U daalt af naar Trois-Ponts. De gemeente is bekend vanwege haar ezeltochten. U kunt naar de Lerouxtoren via een klein paadje aan uw linkerkant. Het is een belvedère met 47 treden. Boven geniet u van een panorama op de valleien van de Salm en de Amblève.
17
De weg kronkelt door de vallei vooraleer hij de Mont Saint-Jacques opklimt, via Mont de Fosse en Bergeval.
Trois-Ponts - 81,5 km Voorbij het station van Trois-Ponts, neemt u links de richting Basse-Bodeux en Manhay. Trois-Ponts dankt zijn ontwikkeling aan de spoorweg die er in 1867 werd aangelegd. Een eerste lijn kwam van Spa, via Francorchamps! In het westen moest de spoorlijn vanuit Remouchamps uit de vallei van de Amblève klimmen. Dat was een heus titanenwerk dat pas in 1885 werd beëindigd. Vandaag is het landschap nog steeds bezaaid met verschillende tunnels en viaducten.
Saint-Jacques was een doorgangsplaats voor bedevaarders op weg naar Santiago de Compostela. Het fraaie kerkje werd zwaar beschadigd in december 1944 en uiteindelijk afgebroken in 1961. Op het platteland zijn de weiden bezaaid met tal van hagen. Het is een buitenkans voor het behoud van de biodiversiteit en de landschapsesthetiek. Langs deze hagen van meidoorn en egelantier merkt u heel wat vruchten, die blozen onder de zon. Zij zijn er niet als versiering. Vogels zoals de putter, de groenling en de goudvink profiteren van deze miraculeuze vruchten. De natuurlijke kleuren voeren ons naar een hoogvlakte. Aan het kruispunt neemt u de richting Hamoir en u gaat verder langs de “Panoramaroute”. In Basse Bodeux wacht u een ontmoeting met natuursteen en leisteen. Het dorpscentrum werd fraai heraangelegd. Aan de rotonde neemt u de afrit langs L’Auberge du Père Boigelot’ en gaat u verder op de hoofdweg. De baan slingert zich over een heuvel en bereikt dan het ‘merengebied’. Even na het verlaten van het dorp rechtsaf slaan en de aanwijzing ‘Centrale de Coo’ volgen.
De hydro-elektrische centrale 102,5 km
In het plaatsje Brume ziet u nog de oude meander van de Amblève in Coo. In de 20e eeuw profiteerde de mens van de opgedroogde meander om een kunstmatig meer aan te leggen, geprangd tussen twee stuwdammen. Het werd een kunstwerk dat een der elementen vormt van de elektrische centrale van Coo, die 900 megawatt levert. De centrale kwam er in 1971.
De waterval van Coo -
104,5 km
De waterval van Coo bevindt zich aan uw linkerzijde. Hij werd kunstmatig aangelegd door monniken in de 17e eeuw. Op deze plek kunt u een goed gevuld weekend doorbrengen. Er is een attractiepark waar u zich kunt overgeven aan karting, sensatiecircuits, een wildpark, een zetellift, verschillende restaurants en wandelcircuits. Een bezoek waard.
Ze werkt met een systeem van turbines en pompen. De twee hoogst gelegen meren (500m hoogte) vangen een grote hoeveelheid water op, die ’s nachts wordt doorgepompt. Wanneer de vraag naar elektriciteit hoog is, lopen de twee meren leeg en het water wordt naar de vallei en het lager gelegen meer gestuwd, via turbines die wisselstroomgeneratoren aandrijven. Keer terug naar Trois-Ponts en aan het kruispunt draait u linksaf naar Coo.
Aarzel niet om hier even te stoppen. Ga onder de zetellift door naar la Gleize. Daar bevindt zich het Museum ‘December 44’. Een bezoek waard. Aan de viersprong gaat u naar rechts, richting Spa.
18
19
koolzuur, de zwavelgeur liegt er niet om. De bron wordt beschermd door een spits dak, dat gedragen wordt door 4 zuilen van rood marmer. Het is ongetwijfeld een der mooiste van Spa.
Spa, Land van de Bronnen 116,5 km
U doorkruist Borgoumont en het gehucht Cour en arriveert bij het Domein van Bérinzenne dat aan uw rechterkant ligt. Het domein ligt aan de voet van het Veen van Malchamps, midden de bossen van Spa. De omgeving is er gewoon prachtig en de uitgebreide infrastructuur beantwoordt aan de verwachtingen van het publiek. Daar is het Museum van de Bos en Water "Pierre Noé". Bezienswaardig. De panoramatoren ligt op een hoogte van 570 m en voegt daar nog eens 24 m aan toe. Er zijn twee kijkplatforms, het ene op 10 m en het andere op 22 m, of zeg maar 86 treden hoog. Bezienswaardig. Zet uw weg verder naar de bron van la Géronstère. De bron van la Géronstère kende men al in de 16e eeuw. Men noemde hem vroeger ‘l'Enragée’ (de dolle bron). Als men er van dronk, dan werd men – naar verluidt – bedwelmd en soms kreeg men zelfs hallucinaties! Ook al bevat het bronwater weinig ijzer en
Draai rechtsaf in de richting van de bron van la Sauvenière. Even voor het kruispunt op uw rechterzijde, ziet u “la Reine bron”. Het water haalt zijn eigenschappen en kracht uit het Veen van Malchamps. Het bevat weinig zout en is onder meer befaamd voor zijn urineafdrijvende werking en de eliminatie van giftige stoffen in het lichaam. Dit water wordt gebotteld en is algemeen bekend als Spa Reine.
De bron werd enkel bezocht in de eerste jaren van de 17e eeuw. De naam is te danken aan het tonnetje waarmee men het water naar boven haalde.
Ga verder langs de hoofdweg tot het volgende kruispunt, waar u opnieuw links neemt, in de richting van Spa en het meer van Warfaaz.
Keer 400 m terug en draai links-af. Ga verder tot het volgende kruispunt en neem links de richting Spa. Links merkt u Sint-Theresiakerk van Nivezé, gebouwd in moderne neogotische stijl. Ze werd ingewijd in 1935.
Het Meer van Warfaaz, dat zich uitstrekt aan uw rechterzijde, werd aangelegd in 1892. Het heeft een oppervlakte van 6 hectare en een charmant wandelpad voert u helemaal rond het water. Op het meer wordt gevist en u kunt er ook waterfietsen huren.
Recht voor u bevindt zich de bron van la Sauvenière. Deze bron werd ontdekt door Sint-Remaclus. Het is de oudste en in vroegere tijden meest bezochte bron van Spa. Al in de jaren 1300 was hij een bedevaartsoord voor jonggehuwden, omdat het water de vruchtbaar-heid zou bevorderen. Steek de baan over en neem rechts de richting Nivezé. U gaat verder langs de beek van la Sauvenière, die men ook wel de beek van Orléans noemt. Toen de hertogin van Orléans hier in 1787 een kuur volgde, legden haar kinderen – onder het toeziende oog van hun gouvernante, Madame de Genlis – een wandelpad aan langs de beek. Ter herinnering aan de weldaden van de kuur en het initiatief van haar kinderen, liet de hertogin nadien een gedenkteken in wit marmer optrekken. Het werd vernield in 1792, maar herbouwd in 1841 door koning Louis Philippe, de oudste zoon van de hertogin van Orléans. Ga verder en u komt aan de bron van Tonnelet.
Als u verder rijdt, komt u in het centrum van Spa. Aan de rand van de stad vindt u opnieuw uw vertrekpunt, de “Pouhon Pierre le Grand” of de Peter de Grote bron, nieuw adres van de Dienst voor Toerisme.
Huis van Toerisme van het Land van de Bronnen Rue du Marché, 1a 4900 SPA Tel. 087 79 53 53
[email protected] www.pays-des-sources.be 20
21
22 23
N 633
N 633
Spa Monopole
Spa M
M
N 66
Lacs supérieurs
L’Amblève
La Gleize
Trois-Ponts
Brume
C Cascade ascade
M T ou o Tour our
Sart-Station
Ster
Aisomont
M
Hénumont
Somagne
M
.
L’Amblève
Beaumont
RAVeL RAVeL
M
Wandeling Wandeling
Trage Trage weg weg
Natuurcentrum Natuurcentrum
Golf Golf
Toren T o oren
Opmerkelijk Opmerk elijk dorp
FFietsverhuur ietsverhuur
Kasteel K asteel
Museum
Abbaye Abbaye TToeristische o oeristische plaats plaats
N 62
Hockai Piste de ski
Wavreumont
Cir Circuit cuit
N 62
RAVeL RAVeL
Ster
Cockaifagne
10
N 640
N 640
La Hoëgne
La Statte
Les Les Fagnes Fagnes
N 672
Jalhay
er To T ors Clocher Tors
T o our Tour
Gileppe
Solwaster
Charneux
Vau-Richard
N 62
A Abbaye bbaye
RAVeL R AVeL
AV VeL RAVeL R
N 622
N 622
Wanne
N 68
9
Francorchamps
Neuville
Stavelot
Exbomont
Chevrouhé
Surister
Aérodrome
Fagne de Malchamps
N 62
Puzzle Puzzle Planet
N 68
T our o LLeroux Tour eroux
N 633
Groesbeek SSource ource du Gr oesbeek
Sart
N 629
N 629
Source Source de la Sauvenière Sauvenière
B Berinzenne erinzenne
Plopsa C Coo oo Barrage hydraulique
N 633
Nivezé
8
TTo onnelet Source Source du Tonnelet
Andrimont
N 62
Pouhon Pouhon
N 629
Tiège
Lac de W Warfaaz arfaaz
Arbespine
N 640
Vieux pon Vieux pontt
E-42
Moulin du Ruy
Cour
Piste de ski
N 640
er T To ors Tors Clocher Polleur
Source Source de Barisart Barisart
C asino Casino
Thermes Thermes
La Hoëg Hoëgne ne
7
Creppe Géronstère SSource ource de la Géronstère
N 62
Bronromme
Desnié
N 697
Le Maquisard
Hestroumont
M
Franchimont Franchimont
remarquable e Eglise remarquable Eglise Sassor
N 657
orique C Centre entre hist historique
Theux
N 62
Winamplanche
La Reid
Vert-Buisson
La Charmille
Haut-Regard
Becco
Jevoumont
N 690
Pepinster
Toeristisch circuit
N 697
Forestia Forestia
Hodbomont
N 62
Rondehé
La Vesdre
La Vesdre
Verviers
Lac de la Gileppe
Inlichtingen:
Huis van Toerisme van het Land van de Bronnen Rue du Marché, 1a 4900 SPA Tel 087 79 53 53
[email protected] www.pays-des-sources.be
Dienst voor Toerisme van Jalhay-Sart Place du Marché, 242 4845 JALHAY-SART Tel. 087 47 47 37 - Fax 087 77 65 26
[email protected] www.tourismejalhaysart.be
Dienst voor Toerisme van Spa
Dienst voor Toerisme van Stavelot
Onthaal: Glazen vleugel van de Abdij van Stavelot Postadres: Place Saint-Remacle, 32 4970 STAVELOT Tel. 080 86 27 06 - Fax 080 68 56 09
[email protected] www.stavelot.be/tourisme
VVV van Coo
Petit Coo 4970 STAVELOT Tel. + Fax 080 68 46 39 (in saisoen)
[email protected] - www.stavelot.be/tourisme
Koninklijke VVV van Francorchamps
Rue E. Goedert, 1 4970 FRANCORCHAMPS Tel. + Fax 087 27 04 74
[email protected] - www.francorchamps.org
Koninklijke VVV van Theux
Rue du Pont, 3 4910 THEUX Tél. + Fax 087 53 14 18
[email protected] - www.sitheux.be
VVV van La Reid
Place du Marais, 1 4910 LA REID Tel. 087 26 66 86
[email protected] - www.lareid.be
Koninklijke VVV van Trois-Ponts
Place Communale, 1 4980 TROIS-PONTS Tel. 080 68 40 45 - Fax 080 68 52 68
[email protected] - www.troisponts-tourisme.be
Grafisch concept en foto’s: IMAGE CONCEPT - CLAUDE ENGLEBERT 0495 63 89 07 © - Cartographie CERNIX ©
Rue du Marché, 1a 4900 SPA Tel. 087 79 53 53
[email protected] - www.spatourisme.be
