Dedicon: de dagelijks gesproken krant

Dedicon: de dagelijks gesproken krant Een onderzoek naar de toepassing van geautomatiseerde audio gericht op mensen met een leesbeperking

Ruben Logjes

Mei 2011

Een 3D-rapport

Inhoudsopgave 1 Samenvatting ......................................................................................... 5 2 Inleiding ................................................................................................. 7 2.1 Interessegebied Dedicon ................................................................................ 7 2.2 Interessegebied 3D ......................................................................................... 8 2.3 Gezamenlijke Doelen...................................................................................... 8

3 Onderzoeksopzet .................................................................................... 9 3.1 Proces en planning ....................................................................................... 11 3.2 Onderzoeksvragen........................................................................................ 11

4 Contextanalyse ..................................................................................... 13 4.1 Probleemstelling........................................................................................... 13 4.2 Eisen/Wensen .............................................................................................. 13 4.3 VIP ................................................................................................................ 14 4.4 Visie .............................................................................................................. 17 4.5 Doelgroepen ................................................................................................. 18 4.6 Audio vs. beeld ............................................................................................. 19 4.7 Markt analyse ............................................................................................... 21 4.8 Scenario’s ..................................................................................................... 30

5 Focusgroepen ....................................................................................... 33 5.1 Opzet focusgroepen ..................................................................................... 35 5.2 Scenario’s ..................................................................................................... 36 5.3 Resultaten focusgroepen.............................................................................. 42 5.4 Conclusies ..................................................................................................... 47

6 Prototype-test ...................................................................................... 49 6.1 Opzet prototype-test .................................................................................... 50 6.2 Resultaten .................................................................................................... 61

7 Conclusies en aanbevelingen ................................................................ 65 7.1 Algemeen ..................................................................................................... 65 7.2 Blinden ......................................................................................................... 66 7.3 Slechtzienden ............................................................................................... 66 7.4 Dyslecten / Ouderen .................................................................................... 66 7.5 Mensen zonder leesbeperking ..................................................................... 67 7.6 Toekomst ..................................................................................................... 67

Bronnen .................................................................................................... 69

Over het 3D-project ................................................................................... 71

Dedicon - de dagelijks gesproken krant

1

Samenvatting Wat is er op het moment mogelijk op het gebied van geautomatiseerde spraak en hoe kan dit effectief toegepast worden voor een dagelijks gesproken krant? Met deze vraag van Dedicon zijn we dit project ingegaan. Mensen met een leesbeperking kunnen steeds vaker profiteren van technologische ontwikkelingen, maar de ontwikkelingen van software en hardware gaan vaak gepaard met een slechte focus op de behoeften van de uiteindelijke gebruikers. Daarom wilde productiebedrijf Dedicon graag een onderzoek laten uitvoeren om te kijken wat er op het moment mogelijk is om ervoor te zorgen dat een nieuwe dienst wel voldoet aan de eisen en wensen van mensen met een leesbeperking. Naast deze focus op blinden, slechtzienden en dyslecten is vanuit het 3D project ook aandacht besteed aan mensen zonder leesbeperking, om vast te kunnen stellen of een vergelijkbare dienst ook voor het algemene publiek een meerwaarde zou kunnen bieden bieden. Het bleek dat er op het gebied van een dagelijks gesproken audiokrant nog niet veel kant en klare oplossingen zijn. Vandaar dat via een iteratief proces steeds duidelijker werd wat essentieel is voor de ontwikkeling van voornoemde dienst. Dit iteratieve proces is verlopen middels een contextanalyse, een visie als basis, scenario’s, focusgroepen en de uiteindelijke prototype-tests. Het eindresultaat zijn concrete oplossingen voor een dergelijke dienst die aansluit bij de visie, technologische mogelijkheden van dit moment en haalbaarheid voor implementatie binnen Dedicon.

De belangrijkste resultaten zijn: • De bevestiging dat er een duidelijk onderscheid is tussen de doelgroepen met een leesbeperking. De blinden (46-65 jaar) en dyslecten (30 en 34 jaar) hadden de minste specifieke wensen en gaven aan zich behoorlijk met bestaande middelen te kunnen redden. Voor slechtzienden (24-61 jaar) lag dit anders. Zij hadden juist behoefte aan betere manieren om hen te helpen met het toegankelijk maken van dagelijks nieuws. • Voor deze laatste doelgroep zijn door middel van de prototype-tests hele concrete richtlijnen opgesteld voor twee verschillen prototypes: een versie met alleen audio en een versie met audio en beeld – de hybride versie. • Het creëren van een audio-context om gebruikers te helpen bij het navigeren was de voornaamste verbetering en essentieel voor de werking 5

‘Designing the Daily Digital’

van de prototypes. Omdat het via audio niet mogelijk is om snel een bladzijde te kunnen scannen moet de structuur hierbij helpen door bijvoorbeeld nummering en duidelijke categorieën, of er kan gebruik gemaakt worden van geluidseffecten, verschillende stemmen en compacte kranten van waaruit naar de volledige artikelen doorgelinkt kan worden. • De resultaten van de prototype-test voor de slechtzienden zijn heel goed als richtlijn te gebruiken voor verdere ontwikkelingen van vergelijkbare diensten voor blinden en dyslecten.

Overige bevindingen: • Een extra doelgroep die ontstaan is en verwantschap heeft met de dyslecten en slechtzienden zijn de ouderen. Door de vergrijzende bevolking zal deze doelgroep steeds meer beperkingen gaan krijgen om dagelijks nieuws gemakkelijk tot zich te kunnen nemen. Door bijvoorbeeld technologische ontwikkelingen als tablets kan het voor hen een uitkomst zijn om met bijvoorbeeld een groot lettertype het nieuws te lezen of simpelweg alles te kunnen beluisteren (hiervoor is vervolgonderzoek nodig). • De mensen zonder leesbeperking (28 en 30 jaar) bleken niet gewend te zijn aan synthetische spraak en zagen hier weinig meerwaarde in. Voor hen en voor dyslecten die hun beperking omzeilen, zou er een mogelijkheid kunnen zijn om een sterk grafisch georiënteerde manier van nieuws aan te bieden waarbij via video of audio in de vorm van een samenvatting of dialoog allerlei onderwerpen besproken zouden kunnen worden (zoals bij het softwarepakket Qwiki12). Deze brede manier van content aanbieden spreekt tot de verbeelding maar bestaat op dit moment nog niet geautomatiseerd voor dagelijks nieuws, wat inhoudt dat een redactie hier extra tijd in zou moeten steken. Een open platform waarbij deelnemers dit zelf kunnen doen zou een andere optie kunnen zijn.

1 2

http://www.qwiki.com/ Zie ook de showcase van het 3D project: http://showcase.dailydigitaldesign.com/2010/10/qwiki.html

6


2

Inleiding Het innovatieproject “Designing the Daily Digital” (kortweg 3D) houdt zich bezig met innovatie binnen de media. Nieuwe toepassingen worden ontwikkeld en geëvalueerd om te komen tot richtlijnen voor succesvolle innovatie binnen de media. Hierbij ligt de focus op de gebruiker en zijn/haar informatiebeleving. Een innovatieve toepassing op mediagebied is het gebruik van eReaders: draagbare displays waarop gebruikers digitale publicaties kunnen lezen. Diverse eReaders (Amazon Kindle, Apple iPad) bieden de mogelijkheid om tekst voor te laten lezen met behulp van spraaksynthese. Deze mogelijkheid is in eerste instantie bedoeld voor mensen die moeite hebben met lezen, maar kan ook waardevol zijn voor meer algemeen gebruik. In het voorgestelde project is gekeken hoe deze synthetische spraak wordt ervaren en hoe het document format hier mogelijk op moet worden aangepast. Concreet is samen met Dedicon een prototype van een ‘Dagelijks Gesproken Krant’ (kortweg DGK: een digitale audiokrant) gedefinieerd en getest.

2.1 Interessegebied Dedicon Als uitbreiding op het huidig assortiment van tekstproducten (braille) en audioproducten (luisterboeken) zou Dedicon graag in bredere zin willen kijken naar de toepassing van (synthetisch) gesproken informatie. In de tijd dat Dedicon nog FNB (blinden bibliotheek) heette, lag de focus vooral op producten voor blinden en slechtzienden. Inmiddels heeft Dedicon haar missie uitgebreid naar mensen met andere leesbeperkingen. Aangezien gesproken informatie ook interessant kan zijn voor bijvoorbeeld dyslecten en ouderen, wil Dedicon ook meer inzicht verkrijgen in de wensen die bij die groepen leven. Concrete aanleiding van het uitvoeren van een gebruikersonderzoek in samenwerking met 3D was de opdracht die Dedicon heeft gekregen van het SIOB (Sector Instituut Openbare Bibliotheken). Deze opdracht bestaat uit het onderzoeken en realiseren van een dagelijks gesproken krant met synthetische spraak aan klanten van het Loket aangepast-Lezen. Aangezien dit een totaal nieuwe vorm van dienstverlening is, is in overleg met het Loket aangepast-Lezen besloten om voorafgaande aan technische implementatie een uitgebreide inventarisatie te maken van gebruikerswensen.

7


2.2 Interessegebied 3D Door de toevoeging van spraaksynthese kan een nieuwsdienst verrijkt worden en/of nieuwe mogelijkheden scheppen wanneer lezen lastig is voor de gebruiker of niet de voorkeur heeft. Op dit moment zijn er nog weinig gesproken nieuwsdiensten voor de ‘gewone gebruiker’. Er zijn wel een aantal voorbeelden, maar deze zijn meestal heel beperkt in hun functionaliteit. Podcasts bestaan bijvoorbeeld al enige tijd, maar deze hebben geen navigatie. Op een aantal websites kunnen soms artikelen beluisterd worden, maar deze optie wordt weinig toegepast en ook hierbij is er geen navigatie mogelijk binnen een audiobestand. Voor het 3D-project is het mogelijk om in de breedte naar een audionieuwsdienst te kijken. Gedacht kan worden aan databronnen zoals een krant, website, boeken, tijdschriften, lokale informatie, en gebruik via verschillende apparaten. Voor de samenwerking met Dedicon lag de focus voornamelijk op het vaststellen van de meerwaarde van audionieuws ten opzichte van of in combinatie met tekst en hoe dit het beste toegepast kan worden in een eindproduct.

2.3 Gezamenlijke Doelen 1. Het bepalen van de meest optimale interactie voor deze ‘audiokrant’, zowel de navigatie als de content. Gedacht kan worden aan het vaststellen van het aanbod van de audio en hoe dit het beste gedaan kan worden (gebaseerd op de verschillen tussen veel of weinig tekst, veel of weinig artikelen, veel of weinig categorieën, zoekfuncties etc.). 2. Nagaan of Daisy software goed genoeg is voor een ‘audiokrant’ om zowel gelijktijdig tekst als audio aan te kunnen bieden. 3. Onderzoeken of het wenselijk is om spraaksynthese in een breder gebied in te zetten (bijvoorbeeld een audiokrant), en of mensen zonder leesbeperking ook behoefte hebben aan deze toepassing.

Ruben Logjes

[email protected]

© HZ-INM, mei 2011

8


3

Onderzoeksopzet Het onderzoek is opgesplitst in drie delen. Het onderlinge verband wordt in paragraaf 3.1 via een schema uitgelegd (zie Figuur 1) waaruit duidelijk valt op te maken hoe deze onderdelen op elkaar aansluiten. Het onderzoek is uitgevoerd in de periode van juli 2010 tot en met december 2010.

Deel 1: Contextanalyse In deze eerste analysefase is de gebruikscontext in beeld gebracht. Van hieruit werd een visie en een aantal toepassings-scenario’s bepaald. Deze waren beide nodig voor een goede bewoording van het te testen onderzoek. De contextanalyse omvat een markt- en doelgroep analyse om alle relevante ontwikkelingen op het gebied van hardware en software in kaart te brengen en daarnaast alle eisen en wensen van de gekozen doelgroepen te bepalen. Verder is er door middel van deskresearch gekeken naar mogelijkheden om de dienst te kunnen optimaliseren op het gebied van personalisering en welke variabelen een rol spelen bij de (audio)nieuwsbeleving en de meerwaarde van de combinatie van tekst en audio.

Deel 2: Focusgroepen Drie parallelle focusgroepen (discussiegroepen) zijn aansluitend uitgevoerd, gericht op verschillende doelgroepen om de verschillende scenario’s uit de contextanalyse te verifiëren en kwalitatieve input te krijgen over de eisen en wensen voor een dergelijk product. Aan de focusgroepen hebben zowel mensen mét leesbeperking (slechtzienden, blinden en dyslecten) als zonder leesbeperking deelgenomen. De focusgroepen dienden als terugkoppeling op de visie en scenario’s. Tijdens deze focusgroepen is gebrainstormd over een aantal vraagstukken om meer inzicht te krijgen in de gebruikerscontext, zoals de wensen van de gebruikers met betrekking tot nieuws, audionieuws en hun huidige nieuwsconsumptie. Dit was nodig om voor mensen met als zonder leesbeperking in kaart te brengen wat hun behoeften daadwerkelijk zijn op het gebied van audionieuws. • Het combineren van de resultaten uit de focusgroepen, teruggekoppeld met de Scenario’s en de gegevens uit de contextanalyse, heeft de richting bepaald voor de detaillering van de gebruikstesten (prototype-test).

9


Deel 3: Prototype-test Gebruikerstesten zijn op locatie uitgevoerd met alleen de slechtzienden-doelgroep met door Dedicon beschikbaar gestelde spraaksynthese-software, en met geselecteerde hardware (een Victor Reader Stream en desktop computer/tablet PC). De reden voor het testen met deze specifieke doelgroep wordt verder uitgelegd in de conclusies van het ‘focusgroepen’ gedeelte. De twee verschillende prototypes boden dezelfde krant aan, de één alleen via audio, de ander middels een ‘hybride’ versie met feedback en interactie op het scherm. Tijdens de prototype-test zijn een aantal verschillende manieren van navigeren getest en in combinatie met interviews zijn overige uitgangspunten naar voren gekomen voor het uiteindelijke product. De conclusies voor verbetering van dit prototype en voor de uitbreiding van deze dienst voor overige doelgroepen met een leesbeperking zijn opgenomen aan het eind van het laatste hoofdstuk genaamd ‘prototype-test’.

10


3.1 Proces en planning In onderstaand schema is te zien dat de focusgroepen als iteratieve fase gebruikt zijn om de Scenario’s uit de contextanalyse te toetsen. Door het houden van de focusgroepen kon een goede richting voor de prototype-test bepaald worden, die op zijn beurt weer een goed inzicht heeft gegeven in de eisen en wensen voor een Dagelijks Gesproken Krant.

Figuur 1: Methodologie

3.2 Onderzoeksvragen 1. Wat is de toegevoegde waarde van een ‘audiokrant’ voor mensen mét en zonder leesbeperking? 2. Is de kwaliteit van de spraaksynthese goed genoeg voor de weergave van nieuwsberichten? 3. Aan welke formele criteria moet de ‘audiokrant’ voldoen? Hieronder vallen een aantal aspecten: • op welke manier moet de navigatie werken? • welk type content moet bij voorkeur worden aangeboden? • zijn er mogelijkheden tot personalisatie bij audionieuws? 11


12


4

Contextanalyse De context (gebruiksomgeving) waarbinnen de uiteindelijke nieuwsdienst gebruikt zal worden is essentieel voor de uitwerking. Het is daarnaast belangrijk om goed te kijken naar huidige ontwikkelingen op het gebied van technologie, huidige toepassingen van deze technologieën, trends en andere relevante grensgebieden die aansluiten bij dit onderwerp. Door alle aspecten van dit brede gebied mee te nemen is het mogelijk om de juiste richting te kiezen met de meeste kans van slagen.

4.1 Probleemstelling Op dit moment zijn er een aantal technologieën en initiatieven op de markt om audionieuws beschikbaar te maken voor blinden, slechtzienden en gehandicapten. Deze werken goed, maar zijn soms behoorlijk specifiek en nog niet optimaal aangepast om op de huidige stroom van digitale bronnen in te kunnen spelen en deze op een goede manier toegankelijk te kunnen maken voor toekomstige gebruikers met een leesbeperking. Daarnaast kan deze technologie waarschijnlijk ook goed ingezet worden bij mensen zonder leesbeperking, zodat een meerwaarde gecreëerd kan worden voor een breder publiek. Op dit moment zijn er echter nog geen diensten die dit mogelijk maken.

4.2 Eisen/Wensen Deze lijst geeft een indicatie van de te verwachten eisen en wensen voor deze dienst. Na het uitvoeren van de prototype-test is onderstaande lijst verder aangevuld en is te vinden in de conclusies in het laatste hoofdstuk.

Eisen – de nieuwsdienst moet: • digitale tekstdocumenten kunnen aanbieden zowel in tekst als audio (middels spraaksynthese – geautomatiseerde TTS), plus synchronisatie tussen beiden. • een effectieve navigatie aanbieden om snel door een Dagelijks Gesproken Krant te kunnen ‘bladeren’ zowel alleen met audio als in een hybride vorm (tekst en audio).

13


Wensen – verder is het nuttig als: • de nieuwsdienst via personalisering en filtering het nieuws op een effectieve manier aan de gebruiker kan aanbieden. • het mogelijk is om meerdere artikelen te linken (via bijvoorbeeld Metadata) om daarmee de interactie te kunnen vereenvoudigen. • de kwaliteit van de audio door een grote doelgroep als aangenaam ervaren wordt. • de stem en snelheid van de spraak aangepast kan worden aan de wensen van de gebruiker. • afhankelijk van het gebruik, de audio gedownload/gestreamd of realtime omgezet kan worden voor optimale flexibiliteit en gebruiksgemak.

4.3 VIP Doordat de te ontwerpen nieuwsdienst nog niet bestaat, is het lastig om een goed startpunt te bepalen. Bij dit type ontwerpproces is de VIP-methode [1] een nuttige tool (Vision in Product design). Hierbij wordt gestart met het bestuderen van de interactie van vergelijkbare diensten in de huidige context van waaruit een nieuwe context, interactie en dienst ontworpen kan worden. Voor het vormen van een visie wordt in de VIP-methode gebruik gemaakt van een aantal factoren. Deze vier factoren worden kort uitgelegd in onderstaand citaat: Principles are stable patterns in life, from physical to biological to social and psychological (people are driven by curiosity, for example); they can be laws of nature and fundamental human concerns or patterns of behaviour. The other types of context factor that you will come across are states, things that are relatively constant, the conflict between Palestine and Israel for example, developments, by which we mean things that are changing over time, so for example global warming, and their accompanying trends in people’s behaviour as a result of such a development, for example buying energy saving equipment. Een Nederlandse vertaling van deze vier factoren: 1. uitgangspunten/veronderstellingen 2. huidige toestand/staat van dingen 3. ontwikkelingen 4. trends

14


Factoren uitgangspunten/veronderstellingen 1. Weinig gebruikers lezen een krant volledig: Er wordt altijd een selectie gemaakt. Het selecteren van artikelen op het oog gaat veel sneller dan op het gehoor. Bij visuele selectie spelen grafische elementen (bijvoorbeeld vette kopteksten of foto’s) een grote rol. In een luisterversie is daar geen directe equivalent van (hooguit kan afwisseling van stemmen het onderscheid tussen artikelen vergemakkelijken). 2. Door de opkomst van nieuwe smartphones en ‘apps’, zullen meer mensen gebruik kunnen maken van informatie via audio. 3. Mensen die niet blind of slechtziend zijn zullen via beeld veel sneller informatie kunnen verwerken dan via audio. Dit heeft dan ook de voorkeur boven audio, wat alleen gebruikt zal worden als dat efficiënter of fijner is om te gebruiken. 4. Voor leerdoeleinden is audio zeer nuttig en kan gebruikt worden naast tekst. 5. Voor achtergrondinformatie zal meer tijd vrijgemaakt worden wanneer dat voor de gebruiker belangrijk is.

huidige toestand/staat van dingen 6. Op het moment zijn er voor blinden, slechtzienden en gehandicapt een aantal apparaten en diensten beschikbaar die tekstdocumenten kunnen omzetten in audio of die ingesproken audio navigeerbaar maken door het gebruik van Daisy software. 7. Een dagelijkse krant bevat veel informatie. Een voorgelezen exemplaar van de Belgische Audiokrant (op basis van ‘de Standaard’) duurt bijvoorbeeld 14 uur. Een ideale luisterversie moet misschien ingekort worden. (Bij luisterboeken valt op dat er naast de volledige versies ook verkorte versies worden verkocht: in die laatste is vaak twee derde van de tekst geschrapt...) 8. Luisterproducties zijn sterk lineair gestructureerd (1-dimensionaal). Print is 2-dimensionaal: ook de plaats op de pagina speelt een rol, gerelateerde informatie kan parallel worden aangeboden. Daarmee kunnen niet alle aspecten van het papieren product eenvoudig worden vertaald. Skip-ability (de mogelijkheid om delen over te slaan) is ook beschikbaar in Podcasts en Daisy. Meerdere paden om door de informatie te bladeren worden zelden aangeboden.

15


9. Podcasts zijn momenteel statische audiobestanden zonder interactie. 10. Mensen luisteren naar de radio voor ontspanning en informatie (nieuws, weerbericht, files).

ontwikkelingen 11. Spraakherkenning en spraaksynthese zijn nog volop in ontwikkeling, en zullen steeds beter worden en meer geavanceerde toepassingen mogelijk maken. 12. De mogelijkheden van software om tekst om te zetten in spraak maakt de noodzaak om grote audiobestanden te versturen en op te slaan kleiner. Dit is onder andere praktisch bij toepassingen met mobiele telefoons die over beperkte bandbreedte en opslagcapaciteit beschikken. Aan tekst kan bovendien makkelijk Metadata toegevoegd worden (in vergelijking met een audiobestand – bijvoorbeeld een podcast) en deze kan daardoor beter geanalyseerd/gecategoriseerd worden door zoekmachines.

trends 13. Podcasts bevinden zich in een groeiende markt. 14. Mensen hebben steeds minder tijd om aan informatievergaring te besteden en willen dit op een snelle en effectieve manier doen.

16


4.4 Visie Op basis van de voorgaande factoren is in overleg met Dedicon de volgende visie vastgesteld. Deze visie is bijvoorbeeld gebruikt voor de ontwikkeling van de scenario’s en is een richtlijn geweest tijdens alle fases. “Wij willen een dienst ontwikkelen die het beluisteren van nieuws via audio toegankelijk maakt. Zowel de interface als de kwaliteit van het geluid zullen van groot belang zijn voor de slagingskans van deze dienst. Het gebruik moet gericht zijn op het toegankelijk maken van grote hoeveelheden tekst voor mensen met een leesbeperking. Voor mensen zonder leesbeperking zal het gebruik meer gericht zijn op momenten waarop audio een meerwaarde kan creëren ten opzichte van tekst. Het optimale gebruik van audio en combinatie met tekst is afhankelijk van het type informatie (aanvullend of redundant). Hierdoor is de keus van het type informatie en hoe het aanbod van audio en tekst gecombineerd wordt, sturend voor het uiteindelijke concept”

Kernwoorden Brainstorm Om een idee te krijgen van de context van audio, is er via een korte brainstormsessie gekeken naar het belang van audio en op welke manieren en plekken dit gebruik kan verschillen. Voor de brainstorm is de ‘Mindmap’ techniek gebruikt waarmee via associatie vanuit een enkel woord geprobeerd is om zoveel mogelijk relevante gebieden in kaart te brengen die normaal misschien over het hoofd worden gezien als alleen naar het probleem gekeken wordt. Als basis waren de woorden ‘Geluid’ en ‘Luisteren’ genomen. Alleen de nuttige kernwoorden zijn hieronder weergegeven: • Afleiding, rust, stilte. • Gesprek, sociaal, delen. • Herkenning, stemming, stijl, gevoel. • Leren, informatie opnemen. • Aandacht, concentratie, focus, filtering. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat de context van de omgeving bepalend is voor het gebruik van audio (wanneer, waar, hoe). Daarnaast is de context van het luisteren zelf, het sociale aspect, ook heel belangrijk. Verder kunnen door nuances in geluid dingen afgeleid worden die meer vertellen over de context en zo kan geluid dus ook een indirecte bron van informatie zijn.

17


4.5 Doelgroepen De doelgroepen voor dit specifieke onderzoek zijn vastgesteld op basis van een aantal kenmerken zoals hieronder verder uitgelegd wordt:

Mensen met een zware leesbeperking • Blinden en zwaar slechtzienden – interesse vanuit Dedicon. • Mensen die in het geheel niet gebruik kunnen maken van een visuele presentatie en alles op gehoor of tast moeten doen. • Deze gebruikers met een zware leesbeperking mogen bekend verondersteld worden met ‘assistive technology’ – Daisy spelers3, braille leesregels, etc. Zij zijn vaak gewend aan spraaksynthese stemmen (zelfs in hoog tempo).

Mensen met een lichte leesbeperking • Licht slechtzienden, ouderen en dyslecten – interesse 3D en Dedicon samen. • Een groep die voldoende kan zien om een visuele presentatie te gebruiken om te navigeren, maar voor wie (lange) teksten lastig zijn om te lezen. • Gebruikers met een ‘lichte’ leesbeperking zijn minder bekend met ‘assistive technology’ en synthetische stemmen. Zij willen niet altijd geclassificeerd worden als ‘gehandicapt’.

Mensen zonder leesbeperking • Mensen die wellicht onder bepaalde omstandigheden een luisterversie prefereren boven het gedrukte exemplaar – interesse vooral vanuit 3D. • Dit zijn mensen die gewoon kunnen lezen, maar bijvoorbeeld een audioversie prefereren zoals het gebruik van een luisterboek of lesmateriaal in de auto, onderweg in het OV of tijdens het joggen. • Deze groep gebruikers is vaak helemaal niet bekend met ‘assistive technology’ en synthetische stemmen. Voor hen zal het gebruik van dit soort media waarschijnlijk zeer sterk afhangen van de kwaliteit van de synthetische spraak. 3

Daisy omvat een bestandsformaat wat gebruik maakt van tekst die omgezet is in synthetische spraak en opgeslagen is als mp3 en samen met de tekst synchroon afgespeeld kan worden door Daisy spelers (zowel software- als hardwarematig).

18


4.6 Audio vs. beeld Deze twee paragrafen richten zich op personalisering zoals visuele en auditieve instellingen en navigatie, gevolgd door een literatuuronderzoek over de gevolgen van het combineren van tekst en audio en het effect van twee gelijktijdige informatiestromen.

Personalisering Een uitbreiding van de dienst zou personalisering kunnen zijn. Dit zou zowel in de vorm van audio kunnen zijn (geslacht van de stem: man/vrouw – type stem: timbre, toonhoogte, snelheid, kwaliteit), als in de vorm van grafische instellingen gericht op leesbaarheid, lettergrootte, contrast, etc. (ook wel stylesheets genoemd in bepaalde software pakketten). Op het niveau van navigatie kan de gebruiker geholpen worden met het doorzoeken van veel tekst/artikelen door een intuïtieve interface die het filteren en zoeken van informatie mogelijk maakt. Er kan dan gedacht worden aan een bepaalde structuur van een audiodocument (zoals Daisy) waarmee de gebruiker snel de gewenste informatie kan vinden of bijvoorbeeld een account waarmee de gebruiker bepaalde instellingen kan laten opslaan, zodat het mogelijk wordt voor slimme software om op basis van iemands leesgeschiedenis suggesties te doen over eventueel interessante artikelen.

Literatuur onderzoek Informatieverwerking (audio, beeld, beide) en geheugen: Naar aanleiding van een literatuur onderzoek komen de volgende belangrijke punten naar voren: • Als audio en beeld elkaar versterken/aanvullen zal men de informatie beter onthouden.[4] • Als audio en beeld nagenoeg gelijk zijn zullen ze elkaar juist verzwakken vanwege de overbodige informatie die verwerkt moet worden (redundantie/overload).[4] • Bij complexe informatie (schema’s/infographics) is beeld veruit het beste medium. Er kan steeds teruggegrepen worden naar de informatie.[3] • Bij bepaalde (relatief simpele) instructies scoort audio juist beter, zelfs in vergelijking met gecombineerde audio en tekst.[3]

19


• Omgevingsgeluid en andere storende bronnen hebben een negatief effect op de kwaliteit van audio voor alle leeftijden. Bij weinig verstoring hebben jonge mensen een betere verwerking van audio. In het algemeen kan gesteld worden dat de hersenen bij verstoringen (achtergrondgeluid bijvoorbeeld) zich als eerste zullen richten op waarneming (veiligheid) en pas in tweede instantie op onthouden (informatie verwerken).[6] De resultaten van de onderzoeken verschillen heel sterk als het aankomt op het advies om tekst en spraak te combineren of welke van de twee beter is in een bepaalde situatie. Er is geen duidelijke regel vast te stellen, maar van belang is te letten op het type informatie dat overgebracht moet worden en hoe audio en beeld gecombineerd dienen te worden. Het voorkomen van een ‘overload’ aan informatie door het combineren van tekst en audio is een belangrijk punt. De verwerking hiervan hangt af van de persoon die de informatie tot zich neemt en hoe deze de twee informatiestromen combineert.

20


4.7 Marktanalyse De markt voor het aanbieden van informatie voor mensen met een leesbeperking hangt voor een deel samen met de huidige technologische ontwikkelingen van synthetische spraak, spraakherkenning, en allerlei apparaten zoals tablet PCs en Smartphones met screen reader functies (het oplezen van tekst die ‘aangeraakt’ wordt, zoals door VoiceOver4 op de iPhone/iPad). Andere ontwikkelingen op het gebied van media op het internet, zoals het beschikbaar stellen van digitale content en ontbundeling kunnen allemaal bijdragen aan het mogelijk maken van nieuwe toepassingen die hiervoor nog niet bestonden. Er komen steeds meer mengvormen op de markt en uitgeverijen begrijpen dat ze op de veranderende vraag van de consument moeten inspelen. In de volgende paragrafen zullen deze aspecten die betrekking hebben op een Dagelijks Gesproken Krant kort worden uitgelegd en wordt besproken hoe deze de dienst kunnen beïnvloeden.

Technologie – Hardware Er bestaat een heel scala aan apparaten dat op het moment gebruikt wordt door de doelgroep. Al deze hardware heeft meestal ingebouwde software om het product optimaal te laten werken. Er is dus enige overlap met de volgende paragraaf, maar daarin zal sommige software meer in detail worden uitgelegd, of het is software die als een extra plug-in op de computer geïnstalleerd kan worden.

Daisy spelers: Victor Reader / Plextalk / Orion Webbox Dit zijn een aantal voorbeelden van Daisyspelers van verschillende fabrikanten.

Figuur 2: Van links naar rechts – de Plextalk PTX1, de Victor Reader Stream en de Orion Webbox.

4

iPhone & VoiceOver gooien knuppel in hoenderhok – Infovisie Magazine, juni 2010

21


Alle apparaten kunnen Daisy bestanden afspelen, maar hebben elk hun eigen speciale functionaliteiten en mogelijkheden. De Webbox is van oorsprong een webradio die aangepast is om eveneens online Daisy boeken, kranten en tijdschriften te kunnen afspelen. De bediening van het apparaat is bewust zo eenvoudig mogelijk gehouden, hetgeen voor sommige doelgroepen een pré is. Geavanceerde Daisy navigatie is op de Webbox echter niet aanwezig. De overige 2 apparaten kunnen bijvoorbeeld vanaf een CD of SD-geheugenkaart bestanden afspelen en hebben meer mogelijkheden qua navigatie zoals het navigeren op zinsniveau, het opslaan van bladwijzers plus overige functionaliteiten. De kwaliteit van de stem hangt af van het medium en is vaak van tevoren al vastgelegd door gebruik van spraaksynthesesoftware (TTS software: text to speech), maar de audio kan ook ingesproken zijn zoals bij een luisterboek. De Plextalk en Victor Reader apparaten hebben zelf ook interne TTS-software om bijvoorbeeld tekstbestanden (word, txt etc.) te kunnen laten voorlezen.

Smartphones (zoals de iPhone) Naast de voorgaande apparaten die met hele specifiek software werken, wordt steeds meer gebruik gemaakt van Smartphones die met interne TTS-software en speciale programma’s (apps – applicaties) ongeveer hetzelfde kunnen bereiken. Vanuit een aantal recensies op het internet en uit tijdschriften is op te maken dat sommige blinden dit apparaat een uitkomst vinden en dat het een meerwaarde heeft ten opzichte van andere apparaten.5,6 Via een handige screenreader functie van Apple genaamd ‘VoiceOver’ is het mogelijk om op de iPhone en de iPad het hele scherm voor te laten lezen door er met een vinger overheen te bewegen. De functies worden niet meteen geactiveerd, maar dat gebeurt nadat met een 2e vinger op het scherm wordt getikt. Er zijn verder heel veel bewegingen (vegen, tikken, met één, twee of drie vingers) die elk weer een eigen functionaliteit hebben. Hierdoor wordt de interactie heel intuïtief en kan men na een korte tijd oefenen het apparaat al heel goed bedienen.

5

iPhone zegen voor blinde– http://www.bartimeus.nl/nieuws_artikel/27742 A Blind User's Profound Review of the iPhone – http://www.theatlantic.com/technology/archive/2010/09/a-blind-users-profound-review-of-theiphone/63400/ 6

22


Figuur 3: Het gebruik van de Voice Over functie van Apple – besturing door aanraking – feedback via audio.

Smartphones van andere merken hebben deze functionaliteit nog niet, maar het is waarschijnlijk een kwestie van tijd voordat smartphones met een Android of Windows Mobile 7 besturingssysteem hetzelfde kunnen. Vooral het formaat en de verbinding met het internet maken deze ‘gadgets’ tot een heel handig hulpmiddel die overal kunnen worden gebruikt voor het opvragen van informatie of het afspelen van opgeslagen informatie.

Tablets (zoals de iPad) Een mengeling van een laptop en Smartphone is de Tablet PC. Het voordeel van deze multitouch apparaten is dat ze een redelijk groot scherm hebben en een totaal nieuwe interactie mogelijk maken. Ten opzichte van een gewone PC kan dit apparaat op veel meer plaatsen op een ontspannen manier gebruikt worden. Tablets bieden ook de mogelijkheid om via speciale software Daisy boeken te lezen. Een aantal eerste Daisy ‘apps’ waren ontwikkeld voor de iPhone, maar in toenemende mate worden die aangepast voor de iPad (groter scherm).

Figuur 4: Van links naar rechts - een iPad met VoiceOver die de apps op de desktop uitspreekt, een handzame tablet/smartphone, een tablet/eReader met syntetische spraak functie.

Voor slechtzienden en dyslecten is het bijvoorbeeld mogelijk om mee te lezen door het grotere scherm en er kan heel makkelijk ingezoomd worden als tekst bijvoorbeeld te klein is om te lezen. Wederom kan bij de apparaten van Apple de ‘VoiceOver’ functie ingeschakeld worden zodat ook blinden ermee aan de slag kunnen. 23


MP3-spelers (zoals de iPod) Voor een simpele manier van beluisteren kunnen de audiobestanden (mp3’s) die voor de Daisy software gebruikt worden ook als losse bestanden op een mp3speler gezet worden. De functionaliteit van de navigatie binnen de tekst gaat dan verloren, maar dit wordt toch vaak door dyslecten gedaan omdat ze op deze manier makkelijk informatie op kunnen nemen zonder zich te hoeven schamen voor opvallende apparaten. Daarnaast biedt de iPod van Apple wederom een gesproken menu en spraaksynthese aan waardoor ook dit apparaat eventueel voor blinden en slechtzienden te gebruiken is.

Technologie – Software Hulpmiddelen Voor de PC is een aantal software pakketten en plug-ins voor browsers op de markt voor het laten oplezen van tekst en het navigeren op het scherm. Dyslecten gebruiken meestal alleen een eenvoudige ‘screenreader’ om stukken tekst voor te laten lezen. Iets geavanceerdere software voor slechtzienden (Supernova en Zoomtekst) beidt extra functionaliteiten om een gedeelte van of het gehele scherm te kunnen vergroten in combinatie met spraaksynthese voor het laten oplezen van tekst. Voor blinden bestaat er de mogelijkheid om met een brailleleesregel de tekst te kunnen lezen die op het scherm of in een document staat. Er bestaan veel verschillende soorten software en combinaties met hardware en veel gebruikers doen dit weer net even anders. Hier zal op dit moment niet verder op worden ingegaan omdat er oneindig veel mogelijkheden zijn die op dit moment niet van belang zijn. Vanuit de resultaten van de focusgroepen en prototype-test zal hier nog specifiek de aandacht op gericht worden.

Spraaksynthese – TTS (text to speech) 7 Spraaksynthese is het digitale proces om van tekst audio te maken. De kunst is om dit zo natuurgetrouw mogelijk weer te geven. Dit is echter een heel lastig proces met als resultaat dat op dit moment de geproduceerde audio vaak nog onnatuurlijk en schokkerig kan klinken, maar er zijn ook al hele natuurgetrouwe stemmen. Deze tak van spraaksynthese is op het moment heel sterk in opmars en zal steeds meer verbeterd worden wat deels samenhangt met huidige technologische 7

TTS: http://en.wikipedia.org/wiki/Speech_synthesis

24


ontwikkelingen. Een goed voorbeeld van nieuwe ontwikkelingen op dit gebied komt van Apple (‘Apple’s New TTS’8): het zo natuurlijk mogelijk op laten lezen van de tekst. Mensen halen bijvoorbeeld adem als ze iets gaan lezen of lezen een losse zin of kop anders dan een lang stuk tekst. Hieronder staan twee voorbeelden van TTS toepassingen ter verduidelijking. • Daisy software: biedt de mogelijkheid om documenten op te laten lezen voor mensen met een leesbeperking (als bron kunnen tekstbestanden in HTML-format gebruikt worden). Het omzetten gebeurt middels software wat veel tijd scheelt in vergelijking met het laten inspreken door een persoon. Daarnaast wordt een speciale structuur aangebracht om de tekst synchroon met de afgespeelde audio op te laten lichten, plus nog een aantal andere functionaliteiten. • Navigatie (TomTom): Aanwijzingen worden voorgelezen met behulp van synthetische spraak. De gebruikte stemmen zijn geoptimaliseerd voor navigatie waardoor ook het eindresultaat voor veel gebruikers acceptabel klinkt.

Spraakherkenning – STT (speech to text) 9 Het gebied van spraakherkenning is eveneens een interessant gebied en voor de consumentenmarkt steeds meer toegankelijk. Deze technologie wordt voor veel verschillende doeleinden gebruikt en voor specifieke applicaties zijn heel geavanceerde voorbeelden te geven. Een greep uit de vele toepassingen. • Mobiele telefoon: door korte commando’s te geven kunnen bijvoorbeeld contactpersonen gebeld worden. Het is verder mogelijk om de invoer van tekst voor allerlei tekstvelden in applicaties via te dicteren (sms berichten, websites, google maps navigatie en zoekfuncties, vertaalprogramma’s etc.). Steeds meer talen (zoals Nederlands) zijn nu beschikbaar zodat deze functionaliteit voor steeds meer mensen toegankelijk zal worden. • Dicteersystemen: bij een rechtbank wordt dit bijvoorbeeld gebruikt om spraak om te zetten naar tekst. Bij de VPRO is dit ook een tijd gebruikt om te kijken of het mogelijk was om radiouitzendingen in tekst om te laten zetten zodat deze achteraf digitaal als tekst beschikbaar zouden zijn, en er bijvoorbeeld op zoekterm gezocht zou kunnen worden. 8 9

http://www.speechtechmag.com/Articles/Column/Voice-Value/Innovations-Apples-New-TTS-41048.aspx STT: http://en.wikipedia.org/wiki/Speech_recognition

25


• Leger: voor geavanceerde vliegtuigen en commandocentrales waar snel geschakeld moet worden is software ontwikkeld om spraak te kunnen inzetten voor hele directe aansturing. Dit geeft aan dat deze manier van input waarschijnlijk sneller en effectiever zal zijn dan via een toetsenbord met muis of touchscreen (met als voorwaarde dat de spraakherkenningssoftware goed werkt natuurlijk).

Online aanbod van audio content Een goed voorbeeld hiervan is het ‘Loket aangepast-lezen’. Via deze website stellen de Openbare Bibliotheken kranten, tijdschriften en boeken beschikbaar in aangepaste leesvorm, voornamelijk in Daisy format. In eerste instantie was dit vooral een besteldienst en werd de content nog op een fysieke CD toegestuurd. Steeds vaker wordt echter geëxperimenteerd met rechtstreekse downloads en streaming. Andere aanbieders van Daisy content zijn bijvoorbeeld het Internet Archive en de Amerikaanse uitgever O’Reilly.

Overige relevante gebieden Onderstaande voorbeelden gebruiken niet specifiek STT of TTS technologie, maar kunnen wel interessant zijn om meegenomen te worden in het totaalbeeld van de context: • ‘Bestaande’ Podcasts: deze toepassing werkt goed voor conferenties en andere presentaties. Als toevoeging zou het gewenst zijn om te kunnen navigeren door deze geluidsbestanden door middel van een inhoudsopgave (dit is mogelijk via een extra proces om het audiobestand via spraakherkenning om te zetten naar tekst waarna het weer gekoppeld kan worden aan het audiobestand zoals bij Daisy gebeurd – dit is nog in ontwikkeling). • ‘Nieuwe’ Podcasts: een andere manier om Podcasts te gebruiken is ter ondersteuning van hoorcolleges. Studenten kunnen op een later tijdstip alle stof nogmaals afluisteren in combinatie met presentaties van hoorcolleges.[7] Verder worden radio opnames ook aangeboden in Podcast formaat (radio uitzending gemist). • Schoolomgeving: Een nieuwe manier van leren is ‘mixed content leren’, een combinatie van tekst, spraak, audio, muziek, foto’s, infographics/schema’s en video. Hierbij wordt vaak gebruik gemaakt van een smartboard in het klaslokaal.

26


• Een taal leren: bij het leren van een taal wordt vaak tekst in combinatie met audio gebruikt. • Audioboeken: volledig ingesproken teksten (dit kost aanzienlijk meer tijd en geld).

Toekomst braille Een kijkje in de toekomst kan ons een idee geven van wat er allemaal mogelijk is op het gebied van uitbreidingen van huidige technologieën en hoe dit specifieke doelgroepen zou kunnen helpen in hun dagelijkse informatiebehoefte. Hieronder staan een tweetal plaatjes van een manier om braille te ‘schrijven’ via een nieuw ontwikkelde input. Het linker plaatje laat een apparaatje zien dat draadloos met een smartphone kan communiceren. Op het internet is het artikel10 na te lezen. Het rechter plaatje is hetzelfde concept, maar dan geïntegreerd in een smartphone zodat men geen extra apparaat hoeft mee te nemen. Een alternatieve manier voor het invoeren van tekst zou spraakherkenning kunnen zijn. Afhankelijk van de context (een rumoerige omgeving, of een persoonlijk bericht dat je liever niet hardop uitspreekt) zal deze manier juist beter aansluiten dan spraakherkenning. Naast de bovengenoemde variabelen die de interactie kunnen beïnvloeden, hebben mensen allemaal hun eigen voorkeur voor de bediening van een apparaat. Er bestaat dus een grote kans dat blinde gebruikers hier veel waarde aan zullen hechten.

Figuur 5: Een concept van een touchad voor blinden.

10

‘TU/E-student ontwikkelt touchpad voor mobieltje’ – http://www.idealize.nl/2010/08/tu-eindhovenstudent-ontwikkelt-touchpad-voor-mobieltje/

27


Mobiele trends Op het ‘mobiele web’ zijn er steeds meer mogelijkheden om lokaal informatie op te vragen via allerlei toepassingen en op basis van de GPS-locatie. Een voorbeeld hiervan is de applicatie ‘Layar’. Hiermee kan men zelf kiezen wat voor type informatie gezocht wordt waarna het scherm kan laten zien waar bijvoorbeeld de dichtstbijzijnde winkel of een museum zich bevindt. Een andere manier om de omgeving interactief te maken is het gebruik van QRcodes. Als deze met een smartphone gescanned worden, wordt er direct doorverwezen op de smartphone naar een website waarop dan de relevante informatie te lezen valt. Dit kan bijvoorbeeld gebruikt worden om een grachtentour door Amsterdam te verrijken. Terwijl men langs een gebouw vaart kan via een mobiele telefoon het gebouw van binnen worden bekeken zonder dat men er echt naar binnen hoeft. Een andere vorm van informatie genaamd ‘hyper lokaal nieuws’ is steeds meer in opmars en kan helpen om relevante informatie op te zoeken over een bepaald gebied. Dit kan heel handig zijn voor mensen die geïnteresseerd zijn in wat er in de omgeving speelt en waar vaak via een vorm van Social Media met andere mensen in contact gelegd kan worden.

Figuur 6: Een voorbeeld van het gebruik van de Layar software om locale informatie op te vragen.

Strategieën / Businessmodellen Op het gebied van de journalistiek is op het moment veel aan het veranderen. Voor het aanbieden van een Dagelijks Gesproken Krant is het een heel goed moment om in te spelen op deze ontwikkelingen.

28


Voor aanbieders wordt het steeds makkelijker om hun content via allerlei kanalen aan te bieden waardoor het ook aantrekkelijk wordt zich te richten op specifieke doelgroepen zoals mensen met een leesbeperking of ouderen (een door de vergrijzing groeiende doelgroep waarvan een deel ook slechter gaat zien). Steeds meer lokale en nationale kranten beseffen daarnaast dat ontbundeling een goede strategie kan zijn om een gedeelte van hun content aan te bieden voor mensen die niet de hele krant willen betalen maar juist per rubriek of artikel. Het belangrijkste nieuws is vaak al gratis op het internet te vinden, maar de betere artikelen met achtergrond informatie kunnen als waardevol gezien worden. Een laatste punt is het gebied van Social Media dat steeds meer verweven raakt met de informatiebehoefte van mensen en hun online leesgedrag. Het delen van informatie kan naast een sociale bezigheid ook nuttig zijn om profielen van mensen samen te stellen om hen te helpen met het zoeken naar gelijkgestemden en om het grote aanbod van informatie te kunnen filteren.

29


4.8 Scenario’s Op basis van alle voorgaande informatie om de context te beschrijven is via een viertal scenario’s geprobeerd om een zo goed mogelijk toekomstbeeld te scheppen met het oog op informatieconsumptie voor mensen met een leesbeperking. Deze scenario’s zijn op hun beurt als input voor de volgende fase gebruikt waarbij tijdens discussiegroepen (focusgroepen) deze scenario’s voorgelegd werden om te kunnen vaststellen wat de doelgroep het meest zou aanspreken.

Variabelen nieuwsbeleving Naast de informatie uit de voorgaande paragrafen zijn er nog een aantal essentiële variabelen die meespelen in het tot stand brengen van goede scenario’s/contexten, namelijk die van de nieuwsbeleving. Deze focus is binnen het 3D project een zeer belangrijk aspect. Deze variabelen kunnen als volgt worden samengevat: • De beschikbare tijd die iemand heeft, en de plaats/omgeving waar de dienst gebruikt wordt. • Het wel of niet bezig willen zijn met ‘personaliseren’ van nieuws (een intensieve of automatische dienst). • Het type medium: er zijn veel verschillende apparaten zoals een smartphone, laptop/computer, eReader of tablet-PC (iPad), etc. die spraaksynthese mogelijk maken. • Wordt het nieuws als verrijking (kennis, informatie), of vermaak (hobby, tijdverdrijf) gebruikt? Voor beiden kan er daarnaast een verschil zijn tussen diepgaand (achtergrondnieuws) en oppervlakkig/snel gebruik. De hieronder geschetste scenario’s zijn een tijdgebonden representatie van mogelijke richtingen. De gebruikscontext is constant onderhevig aan veranderingen vanwege het in beweging zijnde landschap van media, toepassingen en apparaten (technologische ontwikkelingen).

Scenario 1 – De audiokrant • Huidige kranten bieden veel van hun artikelen digitaal aan op het web. Hierdoor wordt het mogelijk deze documenten in te lezen met spraaksynthese software. Voor zowel mensen met als zonder leesbeperking wordt het dan mogelijk deze informatie tot zich te nemen via audio, al dan niet in combinatie met tekst.

30


Scenario 2 – De audio feed reader • Door de informatie van RSS feeds (bijvoorbeeld Google Reader) via een mobiel apparaat om te zetten in audio (gedownload of realtime via het internet), kan deze op een willekeurig tijdstip beluisterd worden. Dit type informatie is vaak geschikt om als ‘tijdschrift’ voor ontspanning te lezen en kan goed via audio geconsumeerd worden. • Doordat de informatie van verschillende digitale bronnen zeer uiteenlopend is en lastig te combineren of te categoriseren is, zal het gebruik van Metadata haast onvermijdelijk zijn. Deze zouden toegevoegd kunnen worden door de bronnen zelf, maar dit kan ook gebeuren door individuele gebruikersprofielen te gebruiken of het leesgedrag van gebruikers aan elkaar te koppelen om artikelen te kunnen rangschikken en filteren.

Scenario 3 – De audio bibliotheek • Het uitbreiden van het huidige assortiment Podcasts met verbeterde navigatie zal vaker door mensen gebruikt worden die specifieke informatie willen over een bepaald onderwerp en willen surfen door een bibliotheek van presentaties of conferenties van bepaalde aanbieders. • Deze dienst zal minder gebonden zijn aan het voorgrondnieuws, maar zich meer richten op achtergrondinformatie. Hierdoor zal de surf-navigatie minder complex zijn, omdat binnen een bepaalde bibliotheek gericht gezocht kan worden naar relevante onderwerpen.

Scenario 4 – De audio tour • Tijdens vakanties, wandelingen en andere culturele uitstapjes kan op basis van de locatie van de gebruiker allerlei informatie opgevraagd worden. Aan de hand van de voorkeur van de gebruiker zal er informatie beschikbaar zijn over cultuur, geschiedenis, muziek, kunst, restaurants, etc. Deze ‘audio tour’ kan interactief gebruikt worden en creëert een bijzonder rijke beleving van de omgeving (daarnaast kunnen mensen zonder leesbeperking blijven rondkijken zonder op een scherm te hoeven kijken). • Dit systeem zal als een TomTom kunnen helpen met het opzoeken van leuke informatie over allerlei onderwerpen, waardoor het een nieuwe laag toevoegt aan de fysieke, visuele en niet-visuele wereld.

31


32


5

Focusgroepen Het doel van de focusgroepen (discussiegroepen) was om meer inzicht te krijgen in welke aspecten mensen waarderen aan huidige en toekomstige digitale audionieuwsvoorzieningen. Dit maakt het mogelijk om het meest optimale scenario te kunnen bepalen voor de volgende fase van het onderzoek, de prototype-test. Doordat het onderzoek zich zowel op mensen mét als zonder leesbeperking richt, is gebruik gemaakt van de eerdergenoemde 3 doelgroepen (zie paragraaf 4,5).

Mensen met een zware leesbeperking • Blinden en zwaar slechtzienden – interesse vanuit Dedicon.

Mensen met een lichte leesbeperking • Licht slechtzienden, ouderen en dyslecten – interesse 3D en Dedicon samen.

Mensen zonder leesbeperking • Mensen die wellicht onder bepaalde omstandigheden een luisterversie prefereren boven het gedrukte exemplaar – interesse vooral vanuit 3D. Deze onderverdeling was nodig om een goed beeld te krijgen van alle mogelijkheden voor en wensen van de specifieke doelgroepen. Om inzicht te krijgen in verschillende voorkeuren per leeftijdsgroep is daarnaast een onderverdeling gemaakt zoals hieronder te zien is. De keuze voor de aantallen per focusgroep is bewust gemaakt omdat bij de eerste twee doelgroepen verwacht werd meer tijd kwijt te zijn met de uitleg van de verschillende onderdelen en het uitproberen van apparaten.

Focusgroep 1 doelgroep met zware leesbeperking (leeftijd 40/65 jaar) • aantal: 3 slechtzienden

Focusgroep 2 doelgroep met zware leesbeperking (leeftijd 40/65 jaar) • aantal: 3 blinden

Focusgroep 3 doelgroep met geen of lichte leesbeperking (leeftijd 18/40 jaar) • aantal: 2 dyslecten en 3 zienden 33


Methodologie Focusgroepen worden in UCD (User Centered Design) gebruikt om de eerste concepten aan gebruikers voor te leggen en richtlijnen (eisen en wensen) verder te verfijnen. Het voordeel van focusgroepen is dat ze vrij eenvoudig op te zetten zijn. Er zijn nog geen uitgebreide prototypes nodig en mensen kunnen in een ontspannen sfeer hun ideeën communiceren. Doordat het in een groep gebeurt, worden deelnemers gestimuleerd door elkaars ideeën. Hierbij moet ervoor gewaakt worden dat de groep niet te snel één mening krijgt of dat mensen hun mening niet durven te geven. Dit kan voorkomen worden door het samenstellen van homogene groepen zodat bijvoorbeeld leeftijd geen belemmerende factor kan zijn. Daarnaast is het belangrijk dat de discussieleider benadrukt dat iedereen vrij een mening kan geven en dat er geen ‘foute opmerkingen’ bestaan. Een ontspannen sfeer kan gecreëerd worden door de introductie informeel te houden en gedurende de hele bijeenkomst koffie, thee, en versnaperingen etc. aan te bieden. Een ander nadeel van focusgroepen kan zijn dat mensen algemene antwoorden geven die niet bruikbaar zijn voor het onderzoek. Om dit te voorkomen werden er bijvoorbeeld een aantal bestaande audionieuwsformats gepresenteerd, zodat de deelnemers weten wat de technische mogelijkheden zijn. Hierdoor kunnen ze gericht aan de slag met het onderwerp en zullen ze automatisch meegaan in het proces van oplossingen zoeken voor dit specifieke onderwerp. Om een beeld te geven van personalisering en de toepassing van audionieuws, werden een aantal scenario’s getoond. Door middel van deze verhalende manier krijgen mensen meer gevoel voor de mogelijkheden dan wanneer de verschillende opties alleen worden opgesomd.

Onderzoeksvragen - Focusgroepen De nadruk lag tijdens het gehele onderzoek op de navigatie door een ‘audiokrant’, de waardering van de geluidskwaliteit en relevantie voor een algemene toepassing van audionieuws (zie paragraaf 3,2).

Scenario’s De keuzerichting voor de scenario’s is verder verfijnd op basis van de reële mogelijkheden op korte termijn. Het doel was om praktische informatie te krijgen gericht op de mogelijkheden van zowel software en hardware waarmee de dienst beschikbaar gesteld kan worden aan de doelgroep. 34


Scenario 4 van de contextanalyse is bijvoorbeeld weggevallen (de ‘audio tour’), maar zal in de toekomst zeker een goede richting kunnen zijn voor nieuwe toepassingen. Ondanks deze filtering zijn de gekozen en uitgewerkte scenario’s nog steeds breder dan alleen voor de toepassing van een Dagelijks Gesproken Krant voor het NRC. Dit is bewust gedaan om een open discussie mogelijk te maken om meer te weten te kunnen komen over de behoeftes van de toekomstige gebruikers.

5.1 Opzet focusgroepen Procedure De focusgroepen werden gestart met een korte introductie door de discussieleider over de bedoeling van de bijeenkomst. Na een ‘ice-breaker’ en voorstelronde werden er individuele vragen gesteld over de huidige nieuwsconsumptie van de deelnemers, gevolgd door een korte groepsdiscussie. Vervolgens werd er kennis gemaakt met allerlei audionieuwsformats waarbij filmpjes en geluidsfragmenten werden afgespeeld ter illustratie. Tijdens de groepsdiscussies werd hierover doorgevraagd om de groep dieper na te laten denken over het gebied van audionieuws. Tenslotte werden er een drietal scenario’s getoond waarin fictieve personages gebruik maakten van een audionieuwsdienst en waarbij personalisering een belangrijke rol speelde. Deze scenario’s werden door de discussieleider voorgelezen (bij de blinden en slechtzienden focusgroepen) en op een scherm getoond (bij de groep dyslecten en mensen zonder leesbeperking). Hierover werd vervolgens gebrainstormd om de voor- en nadelen en eventuele combinaties van onderdelen van alle voorgaande voorbeelden te verduidelijken.

Figuur 7: impressie van twee verschillende focusgroepen met verschillende doelgroepen.

35


5.2 Scenario’s De drie overgebleven scenario’s zijn verder uitgewerkt met een lijst van kenmerken waaraan ze moeten voldoen en een grafische voorstelling om de ‘flow’ te verduidelijken. Per focusgroep is het scenario iets aangepast om aan te sluiten bij de doelgroep.

Scenario 1 De audiokrant

Kenmerken

Huidige kranten bieden veel van hun

• Gericht op de actualiteit; op het

artikelen digitaal aan op het web.

gebied van lokaal, nationaal en

Hierdoor wordt het mogelijk deze

internationaal nieuws. • Kranten zijn de bron van

documenten in te lezen met spraaksynthese software. Dit zou

informatie. • Selectie per categorie, gebaseerd

bijvoorbeeld door middel van DAISY software kunnen gebeuren of met

op gebruikersprofiel. • Koppen scannen, waarna een

een screenreader. Voor zowel mensen met als zonder leesbeperking wordt

keuze gemaakt wordt voor een

het dan mogelijk deze informatie tot

bepaald artikel. • De volgorde van artikelen per

zich te nemen via audio, al dan niet in combinatie met tekst.

categorie zal voornamelijk

Er bestaan op dit moment nog geen

geordend zijn naar actualiteit.

websites/apps die speciaal ontwikkeld zijn om op een effectieve manier het grote aanbod van alle categorieën te kunnen filteren door middel van audio.

Op de pagina hiernaast is weergegeven hoe de hiërarchie van dit scenario werkt en welke navigatie knoppen/interactie er nodig is om voor een optimaal gebruik. Deze traditionele indeling zorgt voor een vertrouwde manier van lezen. De categorieën zorgen voor filtering.

36


37


Scenario 2 De audio-media reader

Kenmerken

De informatie van verschillende

• Gericht op de actualiteit en

digitale bronnen (zoals RSS feeds) zijn

achtergronden op het gebied van

zeer uiteenlopend en lastig te

een grote verscheidenheid aan

combineren of te categoriseren tenzij

bronnen. • Webpagina’s (RSS feeds) zijn de

er gebruik wordt gemaakt van Metadata. Deze zouden toegevoegd

bron van informatie. • Het aanbieden van artikelen

kunnen worden vanuit de bronnen zelf, maar dit kan ook gebeuren door

gebeurt op basis van bepaalde

het leesgedrag van gebruikers aan

criteria (meest gelezen/meest

elkaar te koppelen of ze te

recent), via een gebruikersprofiel

rangschikken op basis van actualiteit

of zoektermen.

of populariteit. Deze informatie is

• Metadata zijn noodzakelijk.

bijvoorbeeld geschikt om meer als

• Artikelen worden in eerste

ontspanning te lezen en kan goed via

instantie meteen volledig

audio geconsumeerd worden.

weergegeven.

Een navigatie systeem om alle items via een simpele filtering te ordenen en daarna één voor één te lezen zou een oplossing voor dit probleem kunnen zijn.

Op de pagina hiernaast is weergegeven hoe de hiërarchie van dit scenario werkt en welke navigatie knoppen/interactie er nodig is om voor een optimaal gebruik. Deze flexibele indeling maakt het mogelijk zelf bronnen toe te voegen. De bedoeling is dat het systeem op basis van je voorkeuren ‘weet’ wat je wilt lezen. Het heeft een hoog verrassingsgehalte, maar wel gericht op iemands interesse..

38


39


Scenario 3 De audio-bibliotheek

Kenmerken

Nu er steeds meer bronnen digitaal

• Gericht op specifieke informatie

beschikbaar zijn, wordt het mogelijk

uit verschillende bronnen met een

om veel boeken en andere bronnen

educatieve achtergrond. • Bibliotheken, Podcasts en

via audio te raadplegen. Podcasts en videocasts van lezingen, of

Videocasts zijn de bron van

congressen en colleges zouden

informatie (lezingen, congressen,

geïntegreerd kunnen worden, zodat

colleges).

deze bijvoorbeeld met zoektermen te

• Selectie op basis van zoektermen.

doorzoeken zijn. Hierdoor kunnen

• Artikelen worden als twee lijsten

meerdere bronnen met

gelijktijdig aangeboden en de

achtergrondinformatie gelijktijdig

koppen plus een eerste alinea van

doorzocht worden en eventueel

een artikel vormen het overzicht.

gecombineerd worden door middel

• Na selectie van een artikel zal het

van Metadata. Vooral voor mensen

volledig worden aangeboden.

die specifieke informatie willen over

• De volgorde van artikelen in de

een bepaald onderwerp zou dit heel

eerste kolom komt tot stand op

nuttig zijn.

basis van relevantie en ‘meest

Op dit moment bestaat nog geen

recent’, maar biedt gelijktijdig een

vergelijkbare dienst die het mogelijk

tweede kolom aan met suggesties

maakt om via audio binnen

op basis van populariteit en

bibliotheken en andere educatieve

passend bij de leesgeschiedenis

bronnen gericht op zoek te gaan naar

van de gebruiker.

informatie.

Op de pagina hiernaast is weergegeven hoe de hiërarchie van dit scenario werkt en welke navigatie knoppen/interactie er nodig is om voor een optimaal gebruik. De gerichte manier van zoeken is zeer geschikt voor bepaalde bronnen. De weergave in twee kolommen is gekozen om te achterhalen of men dit zou waarderen.

40


41


5.3 Resultaten focusgroepen Voor het vervolg van het project was het essentieel om te kijken naar de behoeftes van de verschillende doelgroepen. De keuzerichting werd bepaald door een aantal factoren, zoals de manier waarop een audiodienst dient te worden ontwikkeld en vormgegeven, maar ook of de meerwaarde van de dienst voldoende is om nieuws via audio aan te bieden. Aan de hand van de opmerkingen van de deelnemers uit de focusgroepen kan een indeling gemaakt worden voor de mate van verbetering die nodig is op het gebied van personalisatie, navigatie, gebruik van apparaten en wat de meerwaarde precies zou moeten zijn van audionieuws ten opzichte van bestaande manieren van nieuwsconsumptie. Aan het eind van dit hoofdstuk volgen de conclusies die gebruikt zijn voor de volgende fase van het project .

Blinden Navigatie • De voorkeur van de deelnemers ging uit naar een vertrouwde indeling zoals ze in de krant gewend zijn wat overeenkomst met scenario 1 en 3 (via selectie van rubrieken direct bij een lijst van artikelen terecht komen, of dit via een zoekterm doen). Een van de drie deelnemers is enthousiast over scenario 2; op basis van je persoonlijke profiel worden artikelen aangeboden, zodat je ontspannen kunt lezen zonder teveel te hoeven doen (actief navigeren). Zij ziet de voordelen van zo’n dienst wel omdat dat haar heel eenvoudig lijkt. De reden voor de traditionele keuze komt waarschijnlijk deels door de leeftijd van de deelnemers, maar ook door het feit dat er gezegd is dat internet sites vaak onoverzichtelijk zijn. Een vaste indeling biedt houvast waardoor de navigatie hoogstwaarschijnlijk ook makkelijker en sneller zal gaan. • De bediening van de navigatie moet met alleen het toetsenbord mogelijk zijn. • Het aanbieden van een kop zonder extra tekst is voldoende om te kunnen beslissen of het artikel interessant is of niet (het aanbieden van een kop met een kort stukje van het artikel had dus niet de voorkeur).

42


Personalisatie • Keuzemogelijkheden voor verschillende stemmen zouden geïntegreerd moeten worden in de dienst. • Voor deze doelgroep was het niet noodzakelijk om een persoonlijke selectie van artikelen aangeboden te krijgen. Met hun huidige manier van nieuwsconsumptie zijn ze van alle belangrijke dingen op de hoogte (wederom kan gesteld worden dat dit mede beïnvloed kan zijn door de wat oudere leeftijd van alle deelnemers).

Toepassing audio • Het gebruik van Daisy en TTS (synthetische stemmen) is een standaard manier voor de doelgroep om informatie tot zich te nemen en vormt geen belemmering. Voor bepaalde informatie (oa. nieuws) is TTS juist gewenst omdat die makkelijk sneller gezet kan worden.

Apparaten • Vanuit deze wat oudere doelgroep was er weinig voorkeur voor een mobiel apparaat. Of dit alleen komt door het niet kennen van deze producten of eventueel te maken heeft met de bediening en combinatie met een brailleleesregel is niet aan de orde gekomen. • Vanuit de contextanalyse is juist gebleken dat door middel van de ‘VoiceOver’ functie sommige blinden het gebruik hiervan juist heel erg op prijs stellen. Het aanbieden van deze dienst op een mobiel apparaat moet daarom zeker niet meteen aan de kant gezet worden. • Ondersteuning van een braille leesregel is voor deze doelgroep essentieel.

Slechtzienden Navigatie • Websites bevallen niet goed omdat er vaak heel veel informatie op staat. Als alles opgelezen wordt (zowel de artikelen als de menu’s), weet je al snel niet meer wat er allemaal stond en waar je je bevindt. Een duidelijk overzicht van de inhoud en betere navigatie door de structuur zou gewaardeerd worden. • Visuele feedback van de tekst (met name voor vreemde en nieuwe woorden) kan gebruikt worden ter ondersteuning.

43


Personalisatie • Er was een lichte voorkeur voor scenario 2 tegenover de combinatie scenario 1 en 3. Dit komt respectievelijk door de mogelijkheid om het systeem keuzes te laten maken of zelf actief artikelen te selecteren. • Keuzemogelijkheden voor verschillende stemmen en visuele presentatie (Stylesheets) zouden geïntegreerd moeten worden in de dienst. • De tekst zou in een zo groot mogelijk en beeldvullende kolom moeten staan.

Toepassing audio • De kwaliteit van de TTS stemmen is zeer bepalend voor de meerwaarde van het product. Juist omdat deze doelgroep nog enigszins kan lezen is de drempel om te gaan luisteren iets hoger dan bij blinden. • De voorkeur gaat uit naar ‘menselijke stemmen’. De huidige stemmen zijn vaak slaapverwekkend waardoor men regelmatig gelijktijdig een andere activiteit onderneemt (wandelen, strijken, opruimen etc.) tijdens het luisteren.

Apparaten • Er is een duidelijke voorkeur voor mobiele apparaten (eventueel met Daisy). De deelnemers vinden het fijn om onderweg ook het nieuws te kunnen beluisteren en niet afhankelijk te zijn van een groot apparaat wat meegenomen moet worden. • De computer komt op een goede tweede plaats.

Dyslecten Omdat de twee dyslecten een totaal verschillende manier van informatie vergaring gebruikten is het lastig om één lijn te trekken. De een gebruikt juist voor alles TTS(en zelfs spraaksynthese-) software, de ander vermijdt juist zoveel mogelijk tekst en luistert/kijkt veel naar audio en video fragmenten. Deze twee uitersten zijn misschien juist een goede presentatie van de werkelijkheid en dienen daarom ook apart behandeld te worden. De ‘ontwijkende’ manier verschilt enigszins van mensen zonder leesbeperking, waardoor het niet slim is om deze doelgroepen te combineren zonder hier meer over te weten te komen.

44


Audio dienst met TTS • De keuze voor het navigeren is een combinatie van scenario 1 en 3. Er kan dan gericht gezocht worden naar respectievelijk actueel en achtergrondnieuws. • Het navigeren met bijvoorbeeld Daisy of andere TTS software vormt geen belemmering. • De noodzaak van visuele feedback voor vreemde woorden en om mee te kunnen lezen is niet duidelijk naar voren gekomen uit deze focusgroep. • Keuzemogelijkheden voor verschillende stemmen zouden geïntegreerd moeten worden in de dienst. • Het oplezen van de menustructuur is niet noodzakelijk. Deze kan meestal wel zelf gelezen worden. Eventueel zouden iconen gebruikt kunnen worden om de interactie te vergemakkelijken. • Het gelijktijdig aanbieden van zowel tekst en audio heeft niet de voorkeur. • Afhankelijk van de context wordt een mobiel apparaat zeer op prijs gesteld. Een andere mogelijkheid is om in de auto naar nieuwsfragmenten te kunnen luisteren.

Audio dienst zonder TTS • De keuze van een van de getoonde scenario’s voor het navigeren is niet duidelijk naar voren gekomen. Via vergelijkbare diensten op het internet is het bijvoorbeeld mogelijk om via koppen het belangrijkste nieuws te lezen, of te bekijken/beluisteren via video’s of audiofragmenten. • Het personaliseren en filteren in een dienst met zo weinig mogelijk tekst en zoveel mogelijk beeld en video kan nog steeds op verschillende manieren tot stand komen. Hier zou nader onderzoek meer uitkomst kunnen verschaffen. • In een dienst zonder TTS zal uitgeweken moeten worden naar bestaande audio bestanden of video van bijvoorbeeld bronnen als NOS.nl die vrij gebruikt mogen worden. Het produceren van ingesproken audio zal hoogstwaarschijnlijk te kostbaar zijn voor dagelijks nieuws. • Een interessante richting voor een nieuwsdienst zou een ‘slideshow’ kunnen zijn met ingesproken nieuws, ondersteund door en/of afgewisseld met beelden en video zoals bij Qwiki gebeurt11,12.

11 12


45


• Het gelijktijdig aanbieden van zowel tekst en audio heeft niet de voorkeur. Als de informatiestromen elkaar versterken kunnen ze gelijktijdig of afwisselend gebuikt worden. • Afhankelijk van de context wordt een mobiel apparaat zeer op prijs gesteld. Een mogelijkheid is om onderweg het laatste nieuws via applicaties te gebruiken en op die manier het nieuws te kunnen lezen, beluisteren of bekijken.

Mensen zonder leesbeperking De wensen van mensen zonder leesbeperking komen enigszins overeen met die van de bovengenoemde dienst voor dyslecten zonder TTS. Hiervoor zijn dus lastig richtlijnen op te stellen. De volgende lijst geeft wel een beknopt overzicht van mogelijkheden en voorkeuren voor nieuwsconsumptie voor mensen zonder leesbeperking. • Het gebruik van TTS biedt geen toegevoegde waarde. • Het gelijktijdig aanbieden van zowel tekst en audio heeft niet de voorkeur. Als de informatiestromen elkaar versterken kunnen ze gelijktijdig of afwisselend gebuikt worden. • Een mogelijkheid voor een prototype-test; het combineren van verschillende informatiebronnen als tekst, audio, video en plaatjes in een soort slideshow als Qwiki (zie Figuur 8) om voor afwisseling te zorgen en een breed palet aan informatie aan te kunnen bieden. • Er is een lichte voorkeur voor scenario 2 in bepaalde contexten. Bijvoorbeeld om je af te zonderen of als extra dienst naast bestaande manieren van nieuwsconsumptie en om een ‘toevalstreffer’ mogelijk te maken. • Afhankelijk van de context wordt een mobiel apparaat zeer op prijs gesteld.

Figuur 8: Qwiki – een realtime volledig geautomatiseerde dienst die een slideshow over een bepaald onderwerp laat zien, ondersteund door synthetisch spraak op basis van databases.

46


5.4 Conclusies In het algemeen kan gesteld worden dat de slechtzienden de meest specifieke wensen hebben voor aanpassingen. De blinden en dyslecten kunnen zich aardig redden met huidige hulpmiddelen en hebben minder specifieke wensen met betrekking tot TTS software. De combinatie van audio en (gehighlighte) tekst is één van de dingen die volgens slechtzienden en dyslecten verbeterd zou kunnen worden. Daarnaast speelt de keuze van de stemmen een belangrijke rol voor alle doelgroepen met een leesbeperking. Voor de slechtzienden is meer aandacht nodig voor het optimaliseren van de grafische weergave. De indeling van een toekomstige audiokrant is wel een belangrijk punt, zowel voor de blinden als slechtzienden en dyslecten. De oudere mensen uit de doelgroepen (blinden, slechtzienden) hebben meer behoefte aan een traditionele indeling van de krant. Een vaste indeling kan hen houvast bieden omdat de indeling dan elke keer hetzelfde is (een jongere doelgroep zal hier waarschijnlijk anders mee omgaan). Met name de slechtzienden, dyslecten en mensen zonder leesbeperking gaven aan meer keus te willen hebben in manier van aanbod van informatie (zoals de scenario’s) afhankelijk van de context en nieuwsbehoefte. De doelgroep die afvalt voor een vervolgtraject zijn de ‘zienden’ en de dyslecten die geen TTS gebruiken. Een audiokrant heeft voor deze mensen geen meerwaarde als losstaande dienst vanwege de kwaliteit van synthetische spraak. Als de kwaliteit veel zou verbeteren, in de richting van menselijke spraak, is er een kleine kans dat het in de toekomst ingezet kan worden. Een grotere kans heeft audio voor deze doelgroep in de vorm van ingesproken tekst, zoals een dialoog op de radio. Dit zou toegevoegd kunnen worden aan een soort van ‘slideshow’ dienst waar veel verschillende informatiestromen elkaar kunnen afwisselen en aanvullen en zodoende voor diepgang en verrijking kunnen zorgen.

47


48


6

Prototype-test In dit gedeelte van het onderzoek is voortgebouwd op de bevindingen van de vorige fases. Uit de contextanalyse en focusgroepen zijn belangrijke conclusies naar voren gekomen die sturend zijn geweest voor de uiteindelijke richting. Na een korte uitleg over deze keuzerichting zal in de volgende hoofdstukken verder ingegaan worden op de opzet van de prototype-test, de resultaten hiervan en de uiteindelijke conclusies en aanbevelingen voor het implementeren van deze dienst.

Keuzerichting prototype-test Uit de focusgroepen bleek dat de slechtzienden de meest specifieke wensen hadden om een toekomstige “audiodienst” aan hun wensen te kunnen aanpassen. In vergelijking met alle andere deelnemers met andere leesbeperkingen gaven zij daarnaast ook aan de meeste behoefte hieraan te hebben. Blinden en dyslecten beschikken over voldoende middelen om in hun nieuwsbehoefte te kunnen voorzien, maar zouden zeker wel geholpen kunnen zijn met een soortgelijke dienst, zij het in een aangepaste vorm. Het uitvoeren van de prototype-test met slechtzienden bleek de meest logische keuze, juist vanwege de specifieke wensen van deze doelgroep. Op basis van de conclusies uit de voorgaande fases en uit de ervaring van Dedicon is aangenomen dat het mogelijk is om de resultaten van deze test door te kunnen trekken naar blinden, dyslecten en eventueel ouderen. In een vervolgstadium kan bijvoorbeeld voor ouderen met een (lichte) leesbeperking de dienst verder worden uitgewerkt. Zowel voor Dedicon, het NRC, het Loket aangepast-lezen en het 3D-project is deze vergrijzende doelgroep heel interessant omdat deze mensen in toenemende mate te kampen krijgen met lichamelijke beperkingen die het lezen van gedrukte tekst kunnen bemoeilijken. Zij zijn op dit moment nog niet op de hoogte van een dienst als de DGK die het lezen en beschikbaar maken van nieuws en overige informatie veel toegankelijker maakt.

49


6.1 Opzet prototype-test In dit hoofdstuk zal de aanpak van de prototype-test in stappen uitgelegd worden. Na een algemene uitleg komen de onderzoeksvragen aan bod die specifiek voor dit onderdeel zijn samengesteld, gevolgd door een gedetailleerde beschrijving van de prototypes zoals de keuze van de hardware, software, de manier van interactie (het scenario) en alle overige praktische dingen die van invloed waren op het uitvoeren van de tests.

Uitleg prototype opzet De prototype-test is gericht op slechtzienden en het aanbieden van de mogelijkheid om het dagelijkse nieuws van het NRC te kunnen lezen/beluisteren en hierbij verschillen functionaliteiten te kunnen uitproberen wat betreft audio en beeld zodat zij het nieuws optimaal kunnen beleven.

Randvoorwaarden Bij de testen werd gebruik gemaakt van materiaal beschikbaar gesteld door NRC. Hiervoor is gekozen omdat: • Het NRC de meest gelezen krant is onder de gebruikers van het Loket aangepast-lezen. • Het NRC een middagkrant is: indien bij de verwerking van prototypes aanpassingen moeten worden gedaan kan dit tijdens kantooruren. • Het NRC reeds eerder medewerking heeft toegezegd en beschikt over de technische infrastructuur om content efficiënt aan te kunnen leveren.

Navigatie / Prototypes Er is geprobeerd om via een vernieuwende manier van navigatie de mogelijkheid te bieden om verschillen ‘paden’ te kunnen volgen en daarmee de effectiviteit en snelheid van het vinden en opnemen van informatie te optimaliseren. Voor het testen van de interactie is heel bewust gekozen voor een tweetal prototypes. Deze prototypes zijn een complex geheel om de meest logische functionaliteiten te testen die nuttig zouden kunnen zijn in de twee meest logische gebruikscontexten. Hier wordt dan bedoeld de keuze van hardware, software, beeld of audio afzonderlijk of beiden (hybride), de manier van gebruik (Scenario’s) en overige functionaliteiten die het beste geschikt zijn voor één van de twee prototypes.

50


Prototype 1 is een draagbaar Daisy apparaat dat alleen via audio het nieuws kan aanbieden. Prototype 2 is een combinatie van een gewone PC en een tablet PC die beide het nieuws via zowel audio als beeld (hybride) aanbieden. Dit is bewust gedaan om te kijken hoe dit gewaardeerd wordt door de doelgroep. Uit de focusgroepen bleek namelijk dat er voorkeur was voor een mobiel apparaat (eventueel met een relatief groot scherm), en dat de computer meer voor het ‘betere zoekwerk’ gebruikt werd (met sneltoetsen) en niet zozeer voor de beleving van de krant als ontspanning (browsen/surfen).

Scenario’s Elk scenario had verder een specifieke aanpassing: 1. Het prototype met alleen audio heeft een aanpassing op het niveau van nummering van alle artikelen en rubrieken. 2. Naast de toevoeging van beeld, heeft de hybride versie een andere uitbreiding. Dit is een verkorte krant of uitgebreide inhoudsopgave. Hiermee kan getoetst worden of het in eerste instantie aanbieden van de artikelen door een kop met korte samenvatting een meerwaarde heeft ten opzichte van het direct aanbieden van alle complete artikelen (waardoor handmatig meestal veel ‘geskipped’ zal worden), zoals in de audio versie gebeurt. Deze verschillen zijn bewust aangebracht om te kunnen testen of deze toevoeging nuttig is voor de deelnemers. Deze twee interacties kunnen gezien worden als een context om de gebruiker te helpen om effectief te kunnen navigeren in een grote berg informatie. Dit is namelijk het grootste probleem met audio nieuws; door de seriële aanbieding van informatie kan niet snel heen en weer gesprongen worden voor een overzicht, dus deze houvast moet op een andere manier gerealiseerd worden. Het aantal niveaus, het aantal rubrieken en de volgorde van artikelen is identiek in beide versies. Als startpunt kon de deelnemer kiezen welke rubrieken gelezen worden, vergelijkbaar met de katernen van een krant. Juist het aanbieden van deze keuze en andere manieren van filtering zijn belangrijk. Deze keuze komt voort uit de conclusies van het ‘MePaper onderzoek’ [2], dat eveneens nadruk legt op het belang van de SIT-factor. De SIT factor staat voor de drie factoren die centraal staan bij het bepalen van een persoonlijk leespatroon, namelijk: stemming, interesse en tijd. Tijdens het testen van de prototypes is geprobeerd deze gebruikscontext te toetsen door het werken met de prototypes, aangevuld met vragen in de vorm van een interview. 51


Beperking Daisy Doordat gebruikt gemaakt moest worden van de Daisy structuur, waren er nogal wat horden die genomen moesten worden om vernieuwende prototypes te maken. In plaats van te kunnen werken met een menustructuur zoals op veel nieuwswebpagina’s te vinden is, moest op een alternatieve manier deze structuur tot stand gebracht worden. Hierdoor kwamen een aantal artikelen dubbel in de DGK voor, omdat het in deze fase teveel (programmeer)werk zou kosten om dit bijvoorbeeld vanuit een database met Metadata te doen. Zo’n complexe database wordt door de huidige Daisy spelers niet ondersteund (prototype 1). In een door Dedicon zelf ontwikkelde hybride versie (via een webbrowser – prototype 2) kon al een goede kijk in de toekomst worden gegeven waarin bovengenoemde functionaliteit al grotendeels werkzaam was. De beoogde werking van de dienst kan in dit geval ‘revolutionair’ genoemd worden op het gebied van TTS in combinatie met nauwkeurig ontwikkelde navigatie. Er is heel realistisch gekeken naar de mogelijkheden van Daisy, en er is geprobeerd het onderste uit de kan te halen, waardoor er interessante conclusies getrokken konden worden voor verbeteringen van Daisy in de toekomst. Het simuleren van een interface die ‘slim’ is en die een leesgeschiedenis van de gebruiker bijhoudt, en op basis daarvan suggesties kan doen, was nu niet mogelijk. Dit komt deels door de reeds genoemde beperking van Daisy, maar ook vanwege het feit dat deelnemers eerst een tijd met het systeem zouden moeten ‘spelen’ voordat het optimaal zou kunnen werken. Bij een volgend prototype zal het waarschijnlijk wel mogelijk zijn om het lange-termijn effect van zo’n functionaliteit te kunnen testen in bijvoorbeeld de thuisomgeving.

52


Test procedure Het testen van de prototypes gebeurde deels zelfstandig door de deelnemer, maar vooraf en tussen de onderdelen door werden er allerlei algemene en specifieke vragen gesteld over de interactie met de prototypes en overige relevante vragen die niet direct getest konden worden. Soms werd gevraagd om een antwoord in een cijfer uit te drukken. Hiervoor werd een Likert-schaal gebruikt met de waarden van -3 tot 3 (van uiterst negatief, tot uiterst positief). De deelnemers hoefden zelf niets in te vullen tijdens de prototype-test, dit werd verzorgd door de testleider. De invulling van de waardes werd steeds expliciet aan de deelnemers gevraagd ter bevestiging.

Figuur 9: de opstelling van de prototype test en impressie van de test.

Wie, wat, waar, hoe Hieronder volgt een korte opsomming van de details van de deelnemers, de testlocatie en de gebruikte prototypes. • testlocaties

Amsterdam en Grave

• deelnemers

9 slechtzienden (leeftijd: van 24 t/m 61 jaar)

• aantal prototypes 2 • soort prototype

interactief prototype met Daisy software

• hardware

Victor Reader Stream (alleen audio) en PC/tablet PC

• testafname

actief interview met een aantal testonderdelen

53


Onderzoeksvragen Voor deze fase van het onderzoek is de lijst van onderzoeksvragen verder uitgebreid en genuanceerd, gericht op de te testen prototypes. Het testen van verschillende stemmen en stylesheets is bewust niet gedaan omdat dit de focus van het onderzoek zou verstoren en de test onnodig lang zou maken. Op deze en andere functionaliteiten is in het interview via vragen dieper ingegaan om toch een goed beeld te krijgen van overige wensen en voorkeuren van de deelnemers. • De interactie / navigatie: 1. Hoe bevallen de verschillende ‘paden’/ indeling van rubrieken? Is deze indeling nuttig en kan je hierdoor snel vinden wat je zoekt? 2. Hoe bevalt de verkorte krant / uitgebreide inhoudsopgave? (alleen in de hybride versie) 3. De menustructuur; is het fijn dat alle de koppen en artikelen genummerd zijn (alleen in de audio versie)? • Is de Feedback-functie voor vreemde woorden nuttig? (Zowel via audio (spellen) als visueel op het scherm.) • Hoe bevalt de interactie m.b.t. de visuele aanpassing / de parallelle presentatie van beeld en audio: vult dit elkaar optimaal aan? • Is het scherm van de PC en/of tablet PC groot genoeg, en draagt het bij aan een optimale beleving van de audiokrant? • Is dit aanbod van een audiokrant vernieuwend? (Zijn deelnemers al bekend met een dergelijke service, of nemen ze al op andere, even nuttige, manieren kennis van het nieuws?) • Wat is de toegevoegde waarde van een ‘audiokrant’ op een mobiel apparaat? • Is er een duidelijke voorkeur voor één van de toepassingen? Alleen audio of de hybride versie? Waar hangt dit van af? • Wat zijn de overige voorkeuren en wensen die deze dienst zouden kunnen verbeteren?

54


Prototype 1 In dit prototype is de dienst van een DGK geoptimaliseerd voor alleen audio.

Hardware Er is een Victor Reader Stream (hardwarematige Daisy speler) gebruikt, waarmee met behulp van knoppen door de audiokrant genavigeerd kan worden. De voordelen van dit apparaat zijn dat hij handzaam is en bekend is bij een gedeelte van de doelgroep. De meeste slechtzienden zijn bekend met Daisy en het navigeren

Figuur 10: Victor Reader Stream

op ‘verschillende niveaus’.

Software Naast het kunnen afspelen van Daisy xml, heeft deze speler een ingebouwde TTS om losse tekstbestanden te kunnen voorlezen. De speler heeft de volgende bekende navigatie knoppen (overige knoppen werden niet gebruikt): • Start/Pauze, volgende, vorige • Niveau instelling: 1=rubriek, 2=artikel/subrubriek, 3=artikel in subrubriek, 4=pagina, 5=tijdsprong 60 sec., 6=zin

Krant De gebruikte krant is een maandageditie van het NRC. Er is geprobeerd om de indeling van de krant zoveel mogelijk intact te laten. Extra toevoegingen die gedaan zijn: • Extra rubrieken: Meest gelezen en Columns. Deze zijn bewust vooraan geplaatst, omdat getest moest worden of deze rubrieken zich op een logische plek bevonden en een meerwaarde boden voor de deelnemers. In deze rubrieken zitten dezelfde artikelen die verder in de krant ook aangeboden worden. Het toevoegen van deze rubrieken is gedaan om de functionaliteit van een ‘persoonlijke’ indeling van specifieke artikelen in bepaalde rubrieken te simuleren (dit gebeurt op het internet vaak via Metadata). • De rubrieken Voorpagina en Achterpagina bevatten ook een aantal ‘dubbele’ artikelen, en zijn volledig overgenomen uit de bestaande krant (dit is ook een vorm van filtering van artikelen).

55


• De nummering van de rubrieken, subrubrieken ‘Kort Nieuws’ en artikelen is bewust gedaan om houvast te kunnen bieden. De tekst tussen haakjes wordt door het prototype voorgelezen en elk artikel heeft een nummer dat eveneens voorgelezen wordt. • In totaal bevatte de krant ongeveer 80 artikelen. Voorpagina (8 artikelen)

Kunst (4 artikelen)

Kort Nieuws Voorpagina (8 items)

Economie (5 artikelen)

Meest gelezen (6 artikelen)

Beurzen (3 artikelen)

Columns (4 artikelen)

Kort nieuws Economie (3 items)

Binnenland (14 artikelen)

Sport (18 artikelen)

Kort nieuws Binnenland (5 items)

Kort nieuws Sport (7 items)

Buitenland (11 artikelen)

Kort nieuws Sport (10 items)

Kort nieuws Buitenland (6 items)

Media (7 artikelen)

Opinie (9 artikelen)

Achterpagina (5 artikelen)

Interactie kenmerken navigatieniveaus; rubriek, artikel, zin – speciale rubrieken. Feedback vreemde woorden (spellen). geluidsfragmenten voor navigatie. • Er wordt gestart vanuit de rubrieken. • Artikelen worden binnen een rubriek aangeboden op een traditionele manier, zoals normaal in een krant de volgorde door de redactie bepaald wordt. • Men kan door de Daisy structuur ‘bladeren’. Beschikbare niveaus zijn rubriek, artikel en zin. De artikelen worden op de standaard manier meteen volledig aangeboden, waardoor handmatig naar een volgend artikel gesprongen moet worden. Van tevoren bepaalde interactie • Om de Feedbackfunctie voor vreemde woorden te testen is hiervoor een apart onderdeel gemaakt. Dit onderdeel bestaat uit 3 losse audio documenten met vreemde woorden die in de krant voorkomen. De kop en 56


de eerste 2 à 3 alinea’s werden aangeboden. Bij dit onderdeel werd de interne TTS van de Victor Reader gebruikt, omdat de spellingsfunctie niet gebruikt kon worden in combinatie met Daisy. Na het eenmaal volledig beluisteren van het voorbeeld konden de deelnemers de tekst met vreemde woorden nogmaals beluisteren en handmatig per woord terug navigeren, waarna het vreemde woord eventueel ook nog gespeld kon worden. • Een drietal geluidsfragmenten werd afgespeeld om extra mogelijkheden voor de navigatie te simuleren. Deze geluidsfragmenten hadden de volgende eigenschappen: • Het geluid van een pagina die omgeslagen wordt aan het begin van elk artikel. • Afwisseling van snelheid en intonatie van dezelfde stem tussen de kop en tekst van een artikel. • Afwisseling van stemmen tussen kop en tekst van een artikel (een mannenen vrouwenstem).

Audio - snelheid De instelling van de snelheid was aanwezig op het apparaat, maar hier is geen aandacht aan besteed. Tijdens de test was er wel de mogelijkheid voor de deelnemers om hier een opmerking over te maken.

57


Prototype 2 In dit prototype is de dienst van een DGK geoptimaliseerd om zowel via audio en beeld te kunnen navigeren (hybride versie).

Hardware Er werd gebruik gemaakt van een groot scherm (22”) dat aangesloten werd op een

Figuur 11: testopstelling met gewone PC

laptop. De deelnemers hadden verder alleen maar de beschikbaarheid over een muis en niet over een toetsenbord. Sneltoetsen en navigeren via ‘Tab’, ‘Enter’ en de pijltjestoetsen werd nog niet ondersteund door dit prototype. Er kon ook gebruik worden gemaakt van een tablet PC waar precies dezelfde krant op gelezen kon worden. Deze tablet moest wel met een pen bediend worden en had geen touchscreen interface. Dit scherm had een

Figuur 12: testopstelling met de tablet PC

grootte van 12,4 inch en een resolutie van 1024x768 pixels.

Software Er werd gewerkt met de door Dedicon ontwikkelde Daisyspeler die via een webbrowser bediend kon worden. Aan de linkerkant bevond zich de inhoudsopgave en rechts het scherm met de artikelen die dynamisch meebewogen met de gesynchroniseerde lopende tekst (markering) en het geluid van de tekst. Aan de onderzijde van het scherm bevonden zich

Figuur 13: screenshot van de browser/hybride versie

knoppen voor extra navigatiemogelijkheden zoals: 58


PC • Start/Pauze, Stop, volgende, vorige • Niveau instelling: 1=rubriek, 2=artikel/subrubriek, 3=artikel in subrubriek, 4=tijdsprong 30 sec., 5=zin • Zoomknoppen om de tekstgrootte van de artikelen te kunnen aanpassen • De vergroting van het totale scherm werd eventueel handmatig ingesteld door de testleider omdat zoomtekst niet beschikbaar was op de laptop Tablet PC (inclusief alle vorige functionaliteiten) • Knoppen om de snelheid van de audio aan te kunnen passen • Zoomtekst-software om het totale scherm te kunnen vergroten.

Krant De gebruikte krant is een maandag editie van het NRC, identiek aan de krant die in de audio versie gebruikt is. De nummering is hier alleen niet toegepast. Dit is bewust gedaan om de verschillen te kunnen testen en vast te stellen of de visuele feedback voldoende houvast zou bieden. De extra toevoeging in deze versie is een verkorte krant of uitgebreide inhoudsopgave. Hiermee kan van elke artikel kort beluisterd worden waar het over gaat, waarna er middels selecteren (klikken met de muis) naar het gewenste artikel gesprongen kan worden. Aan het eind van een artikel wordt weer automatisch teruggesprongen naar de uitgebreide inhoudsopgave. Deze functionaliteit was nog niet geheel werkzaam en werd deels handmatig gesimuleerd door de testleider. Het doel tijdens de prototype-test was om na te gaan of mensen een dergelijke interactie zouden waarderen.

Interactie kenmerken navigatieniveaus; rubriek, kop + korte tekst, zin. speciale rubrieken. “zoek”-rubriek. visuele Feedback vreemde woorden. • Er wordt gestart vanuit de uitgebreide inhoudsopgave. Hierin staan alle artikelen met een kop plus één of twee zinnen, ingedeeld per rubriek. Door selectie kan naar het volledige document gesprongen worden, dan bevindt men zich in de totale krant (die hetzelfde is als de versie op de Victor Reader, maar dan zonder nummering).

59


• Aan het eind van het artikel zal men terugkeren naar de ‘koppenlijst’ van de uitgebreide inhoudsopgave (deze interactie werd handmatig gesimuleerd door de testleider). • Artikelen worden binnen een rubriek aangeboden op een traditionele manier, zoals normaal in een krant de volgorde door de redactie bepaald wordt. • Daarnaast zijn er ook de speciale rubrieken: Meest gelezen en Columns • Om de Feedback-functie te testen voor vreemde woorden kan een stuk tekst stil gezet worden om te kijken of dit voldoende is om het op het scherm te mee te lezen. Van tevoren bepaalde interactie • Een extra ‘zoek’rubriek is aangemaakt om te kijken of men het bijvoorbeeld handig zou vinden om op de term ‘Wilders’ te zoeken. Deze interactie zal bestaan uit een ‘statische’ rubriek met een aantal artikelen gebaseerd op de term ‘Wilders’ die zich in die krant bevinden. Door de testleider werd gesimuleerd dat er eerst een zoekterm ingevuld werd, waarna de rubriek door het systeem werd afgespeeld. Hierdoor leek het alsof er zojuist iets opgezocht was via een zoekterm.

Audio - snelheid De instelling van de snelheid was aanwezig op de tablet PC, maar hier is geen aandacht aan besteed. Tijdens de test was er wel de mogelijkheid voor de deelnemers om hier een opmerking over te maken.

Beeld - stylesheets Er is in dit prototype niet geëxperimenteerd met verschillende grafische instellingen. Tijdens de test was er wel de mogelijkheid voor de deelnemers om hier een opmerking over te maken.

In- en uitzoomen Zoals bij het kopje software is uitgelegd, was de functie aanwezig op zowel de gewone PC als de tablet PC. Door de deelnemers zelf kon de grootte van tekst aangepast worden en verder was er de mogelijkheid om het gehele scherm te vergroten op de PC (door de testleider) en op de Tablet PC was een secundair hulpprogramma geïnstalleerd (Zoomtekst door de deelnemer zelf te bedienen).

60


6.2 Resultaten Mate van slechtziendheid De mate van slechtziendheid is deels bepalend voor de voorkeur van de dienst. De 4 categorieën staan voor de mate van slechtziendheid (categorie 1 staat voor mensen met een lichte slechtziendheid en 4 voor mensen met een zware slechtziendheid). De getallen in de grafiek staan voor de aantallen (er hebben maar 9 deelnemers meegedaan aan de prototype-test).

Categorie 1 2 3 4 Type Alleen audio

1 1 3

Beide

1

Alleen hybride

1

1 1

Zoals te zien is in de tabel is er een duidelijk tendens van het gebruik van alleen audio naarmate de slechtziendheid ernstiger wordt. Vooral de zwaardere slechtzienden kiezen sowieso voor de audio versie, met als voornaamste reden dat meelezen als te vermoeiend wordt ervaren. De lichtere slechtzienden kiezen sowieso voor de hybride versie. Toch zijn er ook wat uitzonderingen die voornamelijk door een persoonlijke voorkeur worden beïnvloed die belangrijker is dan de mate van slechtziendheid: twee deelnemers (uit categorie 1 en 4) zouden graag van beide versies gebruik willen maken, en één deelnemer uit categorie 3 kiest voor alleen de hybride versie. Het verder uitwerken van beide prototypes kan het beste tegelijk gedaan worden, omdat er veel overlap is tussen de gewenste functionaliteiten en omdat slechtzienden zich nogal eens in een overgangsfase kunnen bevinden, waardoor ze in de loop van de tijd over zouden willen stappen van hybride op audio. Daarnaast zijn er genoeg resultaten dat een aantal licht en zwaar slechtzienden graag van beide diensten gebruik zouden maken, afhankelijk van de context waarin ze het nieuws tot zich willen nemen.

61


Prototypes Per prototype zal nu een kort overzicht gegeven worden van de functionaliteiten die standaard in de dienst zouden moeten worden geactiveerd en welke persoonlijk ingesteld moeten kunnen worden, plus enige mogelijkheden voor in de toekomst die nu nog niet haalbaar zijn.

Audio dienst Eisen: algemeen • Nummering van artikelen en het totaal aantal artikelen per rubriek laten oplezen. • De ‘Kort nieuws’ rubrieken kunnen beter op niveau 2 geplaatst worden. • Tijdsprong verkorten naar 30 seconden. • Het toevoegen van alinea’s als niveau. • Over het toevoegen van de speciale rubriek “meest gelezen” werd niet veel gezegd. Het toevoegen van een “Column”-rubriek werd wel door meer mensen interessant gevonden en deze zou opgenomen kunnen worden in de lijst van standaard rubrieken.

Eisen: persoonlijke instelling • De stem en snelheid van de spraak kunnen instellen naar de wens van de gebruiker. • Bladwijzer en leeslijst functie. • Aanduiding van de rubrieken met letters. • Instellingen van extra navigatiegeluiden, zoals het omslaan van een blad, de afwisseling van stemmen, en het in verhouding langzamer laten uitspreken van de koppen tegenover het artikel. • Instellen van de rubrieken en hun volgorde. • Beschikbaar maken van informatie over waar een artikel in de papieren krant staat.

Wensen • Een verkorte krant zoals in de hybride versie, en de mogelijkheid om van daaruit naar volledige artikelen te springen. • De kwaliteit van de audio zou verbeterd mogen worden, zodat de stemmen menselijker klinken.

62


• Afhankelijk van het gebruik, kan de audiokrant gedownload/gestreamd of realtime omgezet kan worden voor optimale flexibiliteit en gebruiksgemak (op dit moment is alleen handmatig downloaden op het apparaat mogelijk) • Een beschrijving van de afbeeldingen. • De spelfunctie: op dit moment is dat nog niet mogelijk in combinatie met Daisy. • Zoekfunctie: het zou een extra toegevoegde waarde kunnen zijn als dit met spraakherkenningsoftware mogelijk is. Op dit moment kan via de toetsen al wel een zoekterm ingevoerd worden (fijn als men niet hardop wil spreken), maar dit is een minder snelle manier om een zoekterm in te voeren.

Hybride dienst Eisen: algemeen • Nummering van artikelen en totaal aantal artikelen per rubriek laten oplezen. • De ‘Kort nieuws’ rubrieken kunnen beter op niveau 2 geplaatst worden • Het toevoegen van alinea’s als niveau. • Vergrotingsinstellingen voor de 3 schermonderdelen: zijbalk (inhoudsopgave), artikel vak, en balk met knoppen. • Navigeren is mogelijk met alleen het toetsenbord, of alleen de muis • Zoekfunctie: zowel de resultaten in een aparte rubriek, als door de tekst heen (maar dan wel de audio laten beginnen bij het begin van de zin waar het woord in staat). • Over het toevoegen van de speciale rubriek “meest gelezen” werd niet veel gezegd. Het toevoegen van een “Column”-rubriek werd wel door meer mensen interessant gevonden en deze zou opgenomen kunnen worden in de lijst van standaard rubrieken.

Eisen: persoonlijke instelling • De stem en snelheid van de spraak kunnen instellen naar de wens van de gebruiker. • Bladwijzer en leeslijst functie. • Aanduiding van de rubrieken met letters.

63


• Instellingen van extra navigatiegeluiden, zoals het omslaan van een blad, de afwisseling van stemmen, en het in verhouding langzamer laten uitspreken van de koppen tegenover het artikel. • Men kan zelf met vergrotingssoftware op zijn/haar eigen manier de interactie instellen. • Instellingen voor verschillende stylesheets. • Het aanbieden van losse artikelen in plaatst van een lange lijst met tekst die ‘voorbij schiet’. • Instellen van de rubrieken en hun volgorde (een aantal mensen zou graag extra rubrieken willen zien, vergelijkbaar met het aanbod op het internet: bijvoorbeeld wetenschap, achterklap etc.). • Beschikbaar maken van informatie over waar een artikel in de papieren krant staat.

Wensen • De kwaliteit van de audio zou verbeterd mogen worden, zodat de stemmen menselijker klinken. • Afhankelijk van het gebruik, kan de hybridekrant gedownload/gestreamd of realtime omgezet kan worden voor optimale flexibiliteit en gebruiksgemak. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn voor het gebruik op smartphones of tablet PC’s met een internet verbinding en browser. • Een beschrijving van de afbeeldingen.

64


7

Conclusies en aanbevelingen

7.1 Algemeen Aangezien de keuze is gemaakt om alleen de prototype-test met slechtzienden te doen, is het nu van belang te kijken hoe alle resultaten gebruikt kunnen worden voor de overige doelgroepen. Als gekeken wordt naar een ander onderzoek [1] dat door Dedicon zelf is uitgevoerd, dan kan geconcludeerd worden dat de klanten van het Loket aangepast-lezen zich vooral bevinden in de doelgroepen slechtzienden (51%) en dyslecten (32%). De blinden (4%) en overige mensen met een andere leesbeperking (13%) zijn dus veel minder vertegenwoordigd. Uit de focusgroep-fase blijkt ook dat de blinden heel veel eigen manieren hebben ontwikkeld om het nieuws digitaal (hoofdzakelijk via een computer) tot zich te nemen. Het gebruik van een brailleleesregel is hierbij essentieel. Verder kan geconcludeerd worden dat de meeste leden van het Loket aangepastlezen (90%), het Daisy-format gebruiken. Hiervan wordt de helft thuisbezorgd via de post, de andere helft wordt online via email of de website van het Loket opgehaald. Belangrijke bronnen van informatie zijn hoofdzakelijk de TV en radio, gevolgd door een veel kleiner percentage voor het gebruik van nieuwswebsites. Uit de focusgroepen en prototype-test bleek inderdaad dat websites over het algemeen slecht toegankelijk werden bevonden. De enige manier om actueel nieuws tot zich te kunnen nemen is door het gebruik van de TV en radio. Voor alle doelgroepen zou het dus een verbetering zijn als het mogelijk is om dagelijks gesproken nieuws beschikbaar te stellen via het internet. Door de opkomst van mobiele apparaten (eventueel met een internetverbinding) wordt het mogelijk om veel vrijer te kunnen beschikken over deze actuele informatie. Voor alle doelgroepen is een korte aanvulling gegeven waar de nadruk op zou moeten liggen bij de uitwerking van de dienst. De voorgaande conclusies voor de audio en hybride versie zijn hierbij goed als basis te gebruiken. Het toepassen van de genoemde eigenschappen en functionaliteiten zal alleen per doelgroep nader moeten worden bekeken bij de daadwerkelijk implementatie van de dienst.

65


7.2 Blinden De audioversie zal waarschijnlijk minder de voorkeur hebben. Dit wordt verondersteld, omdat de blinden uit de focusgroep voornamelijk de computer gebruikten, waarbij de brailleleesregel door alle blinden als standaard-aanvulling op het beluisteren van audio genoemd wordt. De ‘hybride’ versie komt dus in ieder geval in aanmerking om het beeld (tekst van artikelen en uitleg bij foto’s en grafieken etc.) naar de brailleleesregel te sturen. Daarnaast moet er zeker gekeken worden naar de mogelijkheden om de dienst op een iPad/iPhone met ‘VoiceOver’ functie beschikbaar te maken. De voorkeur voor het gebruik van een draagbaar apparaat dat via Daisy een DGK zou kunnen afspelen zal geverifieerd moeten worden aan de hand van specifiek onderzoek voor deze doelgroep.

7.3 Slechtzienden Het implementeren van de audioversie is een relatief eenvoudige stap voor deze doelgroep. Een aantal functionaliteiten zullen door technische ontwikkelingen nog niet allemaal toegepast kunnen worden, maar de dienst kan zeker al een volwaardig product genoemd worden. De hybride versie zal nog verder ontwikkeld moeten worden om alle voorgaande conclusies te kunnen implementeren (gewenste functionaliteiten). Een extra toevoeging die voor beide versies gemaakt kan worden is het aanbod van samenvattingen zoals een gesprek of dialoog (eventueel door middel van ingesproken audio) om mensen snel een goed overzicht te geven van het actuele nieuws. Dit zou dan naast of in plaats van de verkorte krant aangeboden kunnen worden, van waaruit naar een volledig artikel genavigeerd kan worden, waarna een artikel met TTS voorgelezen kan worden. Verbetering van de TTS kwaliteit zal waarschijnlijk voor een grote groep gebruikers belangrijk zijn, waardoor zij de dienst eerder zouden willen afnemen.

7.4 Dyslecten / Ouderen Voor dyslecten en ouderen zal met name de hybride versie het meest aanspreken. Een mobiel apparaat dat een hybride of audio versie bevat kan zeker goed aansluiten bij de wensen van deze doelgroep, zowel voor de jongere mobiele jeugd als de oudere doelgroep die niet zo handig is met computers.

66


7.5 Mensen zonder leesbeperking Voor mensen zonder leesbeperking was vanuit de focusgroepen al geconcludeerd dat het aanbieden van een Dagelijks Gesproken Krant geen toegevoegde waarde zal zijn, hoofdzakelijk vanwege de gebrekkige kwaliteit van de synthetische spraak. De mensen zonder leesbeperking (28 tot 30 jaar) bleken niet gewend te zijn aan synthetische spraak en zagen hier weinig meerwaarde in. Voor hen en voor dyslecten die hun beperking omzeilen, zou er een mogelijkheid kunnen zijn om een sterk grafisch georiënteerde manier van nieuws aan te bieden waarbij via video of audio in de vorm van een samenvatting of dialoog allerlei onderwerpen besproken zouden kunnen worden (zoals bij Qwiki13,14). Deze brede manier van content aanbieden spreekt tot de verbeelding maar bestaat op dit moment nog niet geautomatiseerd voor dagelijks nieuws, wat inhoudt dat een redactie hier extra tijd in zou moeten steken om een dergelijke dienst te kunnen aanbieden. Een open platform waarbij deelnemers dit zelf kunnen doen zou een andere optie zijn.

7.6 Toekomst Twee laatste opmerkingen over verdere aanpassingen van de dienst in de toekomst zijn: • Geavanceerde interfaces zoals aansturing door middel van spraakherkenning waren binnen dit project niet realiseerbaar. De mogelijkheden hiervan komen steeds dichterbij omdat de kwaliteit hiervan steeds beter wordt. In de toekomst kan het toepassen van deze techniek zeker een meerwaarde zijn. • Het inspelen op ontwikkelingen uit de markt zoals een touchpad voor blinden (zie contextanalyse) waarmee ze de mogelijkheid hebben om zonder onhandige apparaten toch een klein mobiel apparaat te kunnen gebruiken (of eventueel een touchpad geïntegreerd met een smartphone). In de toekomst zullen dit soort interacties en interfaces elkaar steeds sneller opvolgen en het voor deze doelgroepen met een leesbeperking steeds interessanter maken om een dienst zoals een Dagelijks Gesproken Krant te gaan gebruiken. Een dienst die zelf ook steeds weer verbeterd en ge-upgrade kan worden onder invloed van deze ontwikkelingen.

13 14


67


68


Bronnen [1] Asjes K., Hartog M. den & Landa F. (2010) – Kranten en Tijdschriften van het Loket aangepast-lezen, Onderzoek naar Marktpotentieel – Dedicon, Afdeling Onderzoek & Ontwikkeling. [2] Bierhoff J., Eyck A. & Spek S. (Juni 2009) – Gebruikersonderzoeken MePaper – Infonomics & New Media Research Centre, Zuyd University/Hogeschool Zuyd, The Netherlands. [3] Furnham A., Siena S. de & Gunter B. (11 February 2002) – Children’s and Adults’ Recall of Children’s News Stories in both Print and Audio-visual Presentation Modalities – Wiley InterScience, Appl. Cognit. Psychol. 16: 191–210, University College London, UK & University of Sheffield, UK. [4] Leahy W., Chandler P. & Sweller J. (26 February 2003) – When Auditory Presentations Should and Should not be a Component of Multimedia Instruction – Wiley InterScience, Appl. Cognit. Psychol. 17: 401–418, University of New South Wales, Australia. [5] Lloyd P., Hekkert P. & Van Dijk M. (2006) – Vision in product design, the warm bath – Delft University of Technology, The Netherlands. [6] Pichora-Fuller K. (2003) – Cognitive aging and auditory information processing – International Journal of Audiology 42:2 S26-2 S32, University of Toronto, Mississauga, Ontario, Canada. [7] Scutter S., Stupans I., Sawyer T. & King S. (2010) – How do students use podcasts to support learning? – Australasian Journal of Educational Technology 26(2), 180-191, University of South Australia.

69


70


Over het 3D-project Het ‘Designing the Daily Digital’-project biedt aan de Nederlandse media en startups in de communicatiesector een ontwikkelomgeving voor innovatieve toepassingen. Informatieverschaffing verschuift van distributie naar interactie, van product- naar dienstgericht, van monomedia naar multimedia. De consequenties van die ingrijpende transformatie komen ruim aan bod in dit R&D-project. De researchactiviteiten richten zich op zowel het managementniveau, de journalistieke werkvloer als de commerciële en/of marketing diensten van betrokken media. De verschuiving naar digitale condities is op dit moment vooral voor de gedrukte media actueel, maar raakt uiteindelijk alle nieuwsproducenten, dus ook omroepen, internetmedia en de diverse toeleverbedrijven van de informatiesector. Het 3Dproject, met een looptijd van mei 2009 tot mei 2011, benadrukt dit gedeelde belang, geeft een dieper inzicht in de karakteristieken van elektronische informatieverschaffing en schetst concrete handelingsperspectieven. De uitvoerende kerngroep bestaat uit: • Lectoraat Infonomics & New Media, Hogeschool Zuyd, Maastricht (projectcoördinator) • Lectoraat CrossMedia Content, Hogeschool Utrecht, Utrecht • Adviesgroep ICT en Beleid, TNO, Delft In totaal werken twee lectoren en een bijzonder hoogleraar parttime aan het project, en zijn vier onderzoekers fulltime aangesteld voor uitvoering van werkzaamheden. Daarnaast worden onderzoeksassistenten ingehuurd voor specifieke studies en/of onderzoeken. De diverse activiteiten vinden verspreid over het land plaats. In kort bestek biedt 3D de volgende activiteiten: • een denktank voor strategische visieontwikkeling en innovatie: de 3D Academy. In dit onderdeel worden acht workshops voor mediamanagers gerealiseerd en vier thematische, verkennende studies uitgevoerd. Centrale vraag is: hoe maak je de geesten rijp voor fundamentele verandering van proces en product? • een ontwerpstudio voor het ontwikkelen van innovatieve digitale toepassingen en het testen van prototypes met informatiegebruikers: het 3D Lab. In het lab worden in opdracht van gevestigde en nieuwe media zes gebruikerstesten met innovatieve producten uitgevoerd, met bijbehorende 71


testrapporten. Centraal gegeven hier is: hoe ontwikkel je meer vanuit de gebruiker, en minder vanuit de technologie? • een rekenkamer voor digitale bedrijfsmodellen: de 3D Business suite. In dit onderdeel zijn scenariostudies verricht naar de introductie van mobiele displays zoals smartphones en iPads. Deze informatiedragers zullen op den duur gedrukte media vervangen. De ontwikkelde scenario’s worden nu met de leiding van de vier grote Nederlandse mediaconcerns besproken in interne brainstormsessies. Centrale vraag: hoe kan er (terug-)verdiend worden in een door gratis gebruik gedomineerde internetomgeving? • een debat- en publicatieomgeving, het 3D Forum. De uitkomsten van alle onderzoeken worden regelmatig gepresenteerd voor en doorgesproken met een groep van rond de 30 geïnteresseerde en betrokken media, de 3D Community of Practice. Ook verschijnen er aan het eind van het project, voorjaar 2011, drie overzichtsbundels. Het 3D-project wordt beleidsmatig en financieel gesteund door het Stimuleringsfonds voor de Pers. In de Adviesraad hebben gevestigde partijen zoals NDP, NVJ en het Genootschap van Hoofdredacteuren zitting, maar ook recent gelanceerde organisaties en professionele werkverbanden zoals Dutch Media Professionals en iMMovator. Het werkprogramma en een actueel overzicht van publicaties en bijeenkomsten vindt u op www.dailydigitaldesign.com.

72

Dedicon: de dagelijks gesproken krant

Recommend Documents