De Zilveren Kracht van Amersfoort

De Zilveren Kracht van Amersfoort Over de mogelijkheden om de maatschappelijke inzet van Amersfoortse senioren te behouden en te versterken

Auteur(s)

Alblas, M. Penninx, K.

Datum

Utrecht, 16 oktober 2008

© MOVISIE

MOVISIE – Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE verzamelt, ontwikkelt en verspreidt kennis en adviseert op het gebied van welzijn, zorg en sociale veiligheid. MOVISIE werkt voor en samen met overheden, burgerinitiatieven, professionele en vrijwilligersorganisaties met als doel de participatie en zelfredzaamheid van burgers te vergroten. Centrale thema’s daarbij zijn vrijwillige inzet, mantelzorg, kwetsbare groepen, leefbaarheid en huiselijk en seksueel geweld. Kijk voor meer informatie op www.movisie.nl

COLOFON Auteur(s): Alblas, M. & Penninx, K. Projectnummer: P1580 Datum: juli 2008 © MOVISIE Bestellen: www.movisie.nl Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met de gemeente Amersfoort en Ravelijn.

Inhoudsopgave Samenvatting ............................................................................................................................................ 1 1

Inleiding ............................................................................................................................................. 5 1.1 Aanleiding .................................................................................................................................. 5 1.2 Onderzoeksvragen..................................................................................................................... 6 1.3 Begripsuitleg .............................................................................................................................. 6 1.4 Leeswijzer .................................................................................................................................. 9

2

Onderzoeksopzet ............................................................................................................................ 11 2.1 Inleiding.................................................................................................................................... 11 2.2 Uitgangspunten........................................................................................................................ 11 2.3 Werkwijze................................................................................................................................. 11 2.4 Respons ................................................................................................................................... 15

3

De Amersfoortse senioren in vogelvlucht........................................................................................ 19 3.1 Inleiding.................................................................................................................................... 19 3.2 Woon- en leefsituatie ............................................................................................................... 19 3.2.1 Zelfredzaamheid ......................................................................................................... 19 3.2.2 Woonsituatie ............................................................................................................... 20 3.2.3 Woonbeleving ............................................................................................................. 20 3.2.4 Contacten in en met de buurt...................................................................................... 20 3.2.5 Visites.......................................................................................................................... 21 3.2.6 Deelname buurtactiviteiten ......................................................................................... 23 3.2.7 Lidmaatschap van verenigingen ................................................................................. 23 3.3 Tijdsbesteding.......................................................................................................................... 24 3.3.1 Betaald werk ............................................................................................................... 25 3.3.2 Oppassen.................................................................................................................... 26 3.3.3 Informele zorg ............................................................................................................. 27 3.3.4 Vrijwillige inzet............................................................................................................. 29 3.3.5 Huishoudelijke bezigheden ......................................................................................... 29 3.3.6 Sport, hobby’s en vrije tijd........................................................................................... 30 3.4 Conclusie ................................................................................................................................. 30

4

Zilveren kracht van Amersfoort: huidige vrijwillige inzet.................................................................. 31 4.1 Inleiding.................................................................................................................................... 31 4.2 Huidige vrijwillige inzet............................................................................................................. 31 4.2.1 Iets doen voor wijk of vereniging................................................................................. 31 4.2.2 Actief lidmaatschap ..................................................................................................... 31 4.2.3 Vrijwilligerswerk als belangrijkste tijdsbesteding ........................................................ 32 4.2.4 Vrijwilligersactiviteiten ................................................................................................. 32 4.3 Soorten vrijwillige inzet ............................................................................................................ 33 4.4 Frequentie van vrijwillige inzet................................................................................................. 34 4.5 Beleving van vrijwillige inzet .................................................................................................... 35 4.6 Startwijze ................................................................................................................................. 36 4.7 Motieven .................................................................................................................................. 37 4.8 Ondersteuning ......................................................................................................................... 39

Utrecht, 16 oktober 2008 * Zilveren Kracht van Amersfoort

4.9 Conclusie ................................................................................................................................. 41 5

Zilveren kracht van Amersfoort: zilveren potentieel ........................................................................ 43 5.1 Inleiding.................................................................................................................................... 43 5.2 Beschikbare tijd........................................................................................................................ 43 5.3 Bereidheid tot maatschappelijke inzet ..................................................................................... 44 5.3.1 Iets doen voor een ander ............................................................................................ 45 5.3.2 Bereidheid tot incidentele inzet ................................................................................... 46 5.3.3 Bereidheid tot structurele inzet ................................................................................... 47 5.3.4 Totale omvang bereidheid tot vrijwillige inzet ............................................................. 49 5.4 Conclusie ................................................................................................................................. 49

6

Kansen voor versterken van zilveren kracht ................................................................................... 51 6.1 Inleiding.................................................................................................................................... 51 6.2 Ondersteunen zilveren kracht.................................................................................................. 51 6.3 Omvang zilveren potentieel ..................................................................................................... 52 6.4 Amersfoortse uitdagingen........................................................................................................ 54 6.5 Kansen benutten...................................................................................................................... 56 6.5.1 Inspelen op interesses ................................................................................................ 56 6.5.2 Aansluiten bij leuke typen klussen .............................................................................. 59 6.5.3 Inspelen op motieven .................................................................................................. 59 6.5.4 Persoonlijk aanspreken............................................................................................... 59 6.5.5 Rekening houden met voorwaarden en behoeften..................................................... 61 6.6 Concrete projectvoorstellen ..................................................................................................... 62 6.6.1 Meedenken ................................................................................................................. 62 6.6.2 Ontmoetingen organiseren ......................................................................................... 62 6.6.3 Actieve promotie en werving voor vrijwillige inzet....................................................... 63 6.6.4 Vervoer en bereikbaarheid.......................................................................................... 64 6.7 Conclusie ................................................................................................................................. 64

7

Conclusies en aanbevelingen.......................................................................................................... 65 7.1 Inleiding.................................................................................................................................... 65 7.2 Beantwoording onderzoeksvragen .......................................................................................... 65 7.3 Slotwoord en aanbevelingen ................................................................................................... 66

8

Bijlagen ............................................................................................................................................ 69

Samenvatting

Onderzoeksvragen De gemeente Amersfoort heeft veel aandacht voor senioren. Versterkt door de Wmo en de vergrijzing heeft de gemeente Amersfoort MOVISIE gevraagd een onderzoek uit te voeren. Centraal stond de vraag hoe groot de zilveren kracht van Amersfoort is. Hoe groot is de huidige maatschappelijke inzet van senioren? En wat hebben deze mantelzorgers, vrijwilligers en burenhelpers nodig om dit werk goed en met plezier te kunnen blijven doen? Hoe groot is de interesse van senioren om iets nieuws te gaan doen als vrijwilliger? Omdat de groep senioren in Amersfoort groot en van groot belang is voor de lokale gemeenschap, wil de gemeente graag op een passende manier ondersteuning bieden. Met als doel dat alle senioren prettig, betrokken en actief ouder kunnen worden. Om deze zilveren kracht en het extra zilveren potentieel te onderzoeken heeft MOVISIE in de eerste helft van 2008 samen met de gemeente, Ravelijn en een vrijwillige interviewers onderzoek uitgevoerd onder senioren in Amersfoort. De centrale vragen in dit onderzoek waren: • Welke wensen hebben senioren ten aanzien van maatschappelijke inzet? • Welke sociale rollen vinden zij aantrekkelijk? • Op welke thema’s en vormen van maatschappelijke inzet laten zij zich aanspreken? • Welke belemmeringen ervaren zij bij maatschappelijke inzet en hoe kunnen die worden weggenomen? • Welke voorzieningen en ondersteuningsvormen hebben senioren nodig om actief te kunnen worden en/of te blijven en sluit het huidige voorzieningenniveau in hun ogen hierop aan? • Hoeveel ruimte en draagvlak is er voor het principe “ouderen-voor-ouderen”? Onder maatschappelijke inzet wordt zowel vrijwillige inzet als mantelzorg (informele zorg) en burenhulp verstaan. Mensen die zich inzetten voor een ander of de samenleving dus. Onder senioren scharen we de mensen tussen de 53 en de 90 jaar. Om goed beleid te kunnen maken dat ook gericht is op de toekomst, is gekozen zowel met jonge (aanstaande) als oudere senioren te spreken. Om antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen, is met ruim 200 Amersfoortse senioren gesproken. De groep onderzochte senioren vormt naar leeftijd, sekse, inkomen, opleiding en etniciteit een goede afspiegeling van de Amersfoortse oudere bevolking. Deze gesprekken zijn gevoerd door ruim twintig senioren uit de eigen gemeenschap. MOVISIE heeft hen hiervoor getraind en begeleid. Daarnaast zijn workshops georganiseerd waarin concrete ideeën voor een lokale aanpak zijn ontwikkeld. De uitkomsten van het onderzoek zijn interessant en bieden mogelijkheden voor nieuw actief verzilveringsbeleid van de gemeente en lokale partners. Zilveren Kracht Amersfoortse senioren blijken actief en betrokken in en bij de samenleving. Bijna een op de vier senioren heeft nog een betaalde baan en ook oppassen is een veelvoorkomende tijdsbesteding. Maar ook als mantelzorger, vrijwilliger of burenhulp zijn veel senioren al actief. Een op de vier senioren heeft te maken met mantelzorgtaken. Het helpen van een zieke buurman of –vrouw komt ook veel voor. Ook het aandeel van senioren in het vrijwilligerswerk is hoog. Zes op de tien Amersfoortse senioren is op dit moment actief als vrijwilliger op een of meerdere plekken. Opvallend vaak gaat het om structureel vrijwilligerswerk. Ze voeren met vaste regelmaat (bijvoorbeeld eens per week/ per twee weken) werkzaamheden uit. Daarnaast blijkt dat veel vrijwilligers ook nog eens meerdere klussen naast elkaar hebben lopen.

Utrecht, oktober 2008 * Zilveren Kracht van Amersfoort

1

Zowel bij structurele als minder structurele klussen blijkt het vrijwilligerswerk over het algemeen goed vol te houden. Slechts een enkeling wil of moet stoppen. Ouderdom en gezondheidsklachten spelen hier de belangrijkste rol. Aan motivatie blijkt het niet te ontbreken. Iets willen betekenen voor een ander en jezelf nuttig voelen zijn belangrijkste motieven om vrijwilligerswerk te doen. Daarnaast zijn de (nieuwe) contacten met mensen en het overbrengen van kennis en ervaringen veelgenoemde motivaties van de Amersfoortse senioren. Zilveren potentieel Die bereidheid tot maatschappelijke inzet (waaronder dus vrijwilligerswerk) is erg groot. Bijna driekwart van de senioren geeft aan iets voor een ander te willen doen. Dit geldt voor zowel senioren die zich al inzetten, als senioren die op dit moment (nog) geen vrijwilliger, mantelzorger of burenhelper zijn. Als een vraag op hun pad komt, willen ze wel helpen. Maar de vraag is; wat als mensen gevraagd worden om zich als vrijwilliger in te zetten voor een ander of een organisatie? In totaal is 44% van de senioren welwillend om zich eenmalig danwel structureel in te zetten. Ruim 40% van de Amersfoortse senioren is bereid om zich incidenteel (eenmalig of af en toe) als vrijwilliger in te zetten, als ze daartoe gevraagd worden. Wel stellen ze een aantal voorwaarden: • Het werk of de activiteit moet bij me passen en aansluiten bij mijn wensen en mogelijkheden; • Het werk dat ik doe moet wel nuttig zijn, iets opleveren voor een ander en/of voor mezelf; • Het moet incidenteel blijven; Ook zijn er senioren die zich juist ook structureel (extra) zouden willen inzetten. Reden hiervoor is dat het hen voldoening en structuur biedt. In totaal is 12% van alle senioren bereid om structureel vrijwilligerswerk te gaan doen in georganiseerd of ongeorganiseerd verband. Maar ook voor hen geldt dat gevraagd worden erg belangrijk is. De voorwaarden die hier gesteld worden, zijn dezelfde als hierboven genoemd zijn. Twee andere voorwaarden zijn de behoefte aan persoonlijke opbrengst en behoud van vrijheid. Met name bij structurele inzet vinden senioren het belangrijk dat hun inzet henzelf ook iets oplevert. Denk aan waardering, nieuwe contacten of persoonlijke ontwikkeling. Het behouden van vrijheid in tijdstip en/of wijze van uitvoering van de werkzaamheden vormt daarop een belangrijke aanvulling. Kansen en uitdagingen De zilveren kracht is groot en het is belangrijk deze kracht te behouden. Door in te spelen op de gewenste en benodigde ondersteuning. Bovendien kan de zilveren kracht versterkt worden door het zilveren potentieel aan te boren. Samen vormen ze de twee grote uitdagingen van Amersfoort. Ondersteunen zilveren kracht Het ondersteunen van de zilveren kracht betekent inspelen op de wensen en behoeften van senioren die zich maatschappelijk inzetten. Er liggen kansen wanneer de volgende punten opgepakt worden: • Werken aan positieve beeldvorming van ouderen, zodat ze zich welkom blijven voelen bij organisaties en groepen waar ze actief zijn. • Verbetering bekendheid en dienstverlening steunpunt vrijwilligers, zodat senioren beter weten waar ze met vragen terecht kunnen en spoedig en goed geholpen kunnen worden. • Verbeteren bereikbaarheid van locaties voor senioren, zodat zij zich niet hoeven te laten weerhouden door fysieke beperkingen. • Meer waardering voor vrijwilligers, zodat senioren voelen dat hun inzet waardevol is.


2

Aanboren zilveren potentieel Aanboren van het zilveren potentieel betekent: inspelen op de bereidheid en het enthousiasme van senioren om iets te willen betekenen voor de samenleving. Voor zowel die senioren die al maatschappelijk actief zijn (maar nog meer willen doen), als diegene die niet maatschappelijk actief zijn, gelden de volgende kansen voor het aanboren: • Senioren aanspreken op hun capaciteiten en interesses; Activiteiten rond de thema’s cultuur, natuur en milieu, buurt en wijk en hulp aan kwetsbare ouderen scoren goed. • Werken aan positieve beeldvorming over vrijwilligerswerk door de veelzijdigheid van maatschappelijke inzet te laten zien en een gevarieerd aanbod van klussen te creëren. • Senioren persoonlijk vragen voor een concrete activiteit; persoonlijk vragen werkt altijd goed. • Keuzevrijheid en flexibiliteit bieden; nieuwe activiteiten mogen niet ten koste gaan van dat wat zij in deze levensfase belangrijk vinden: eigen tijd (voor sport, hobby’s, familiebezoek en vakantie) Deze uitdagingen zijn geformuleerd door en voor de Amersfoortse gemeenschap. Als de gemeente en de lokale partijen deze uitdagingen samen met en voor senioren oppakken, wordt een grote bron van energie aangeboord; meer dan een miljoen uur in de komende tien jaar!


3


4

1

Inleiding

Voor u ligt het onderzoeksrapport De zilveren kracht van Amersfoort. In dit rapport doet MOVISIE verslag van een onderzoek naar de mogelijkheden om Amersfoortse senioren te informeren over en te activeren voor maatschappelijke inzet. Het onderzoek is uitgevoerd in de periode december 2007 tot en met juni 2008. De vragen van de gemeente hebben betrekking op de huidige maatschappelijke inzet, de gewenste en potentiële maatschappelijke inzet van (jonge) senioren en de benodigde ondersteuning daarbij. Ook speelt daarbij de vraag of de huidige ondersteuningsvoorzieningen voldoende zijn toegesneden op de behoeften van senioren die maatschappelijk actief willen worden of blijven. In dit rapport worden de resultaten van het onderzoek beschreven, evenals een aantal aanbevelingen en aanknopingspunten voor gemeentelijk beleid. 1.1

Aanleiding

Bij de Amersfoortse verkenning naar het zilveren potentieel speelt een aantal maatschappelijke ontwikkelingen een belangrijke rol. Met name de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de vergrijzing springen daarbij in het oog. Wmo Doel van deze nieuwe wet is het scheppen van condities en het aanreiken van voorzieningen die het mogelijk maken dat kwetsbare mensen zoveel mogelijk zichzelf kunnen redden en actief aan de samenleving kunnen deelnemen. Alleen voor een klein aantal zeer kwetsbare mensen zou nog intramurale verzorging geboden moeten worden. Om dit doel te realiseren is het belangrijk dat er op wijkniveau ketens of samenwerkingsverbanden tot stand komen tussen woon-, zorgen welzijnsvoorzieningen. Ook dient er een goed samenspel te zijn tussen formele en informele zorgvoorzieningen. Dat betekent dat professionals in hun houding en aanpak zo veel mogelijk gericht moeten zijn op het aanboren, ondersteunen en verder ontwikkelen van de eigen kracht van burgers en buurten. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Niet alleen vraagt dit van veel professionals een cultuuromslag, ook is burenhulp (noaberschap) minder vanzelfsprekend geworden, met name in de stedelijke agglomeraties. Veel mantelzorgers voelen zich nu al overbelast en veel vrijwilligersorganisaties hebben moeite om nieuwe actieve vrijwilligers te vinden. De kunst is om onder deze moeilijke omstandigheden nieuwe kansen te leren benoemen én aan te grijpen, rekening houdend met de lokale situatie. Daarbij zal onder meer een goed inzicht nodig zijn in de wensen en mogelijkheden van de bevolking op het gebied van maatschappelijke inzet en de voorzieningen die zij daarbij nodig hebben. Het onderzoek draagt bouwstenen aan om tot dat inzicht te komen, in het bijzonder waar het de wensen en mogelijkheden van senioren betreft en de voorzieningen die zij nodig hebben ter ondersteuning van hun maatschappelijke inzet. Vergrijzing Met de vergrijzing zal het aantal kwetsbare senioren de komende jaren sterk toenemen. Het bieden van ondersteuning bij zelfredzaamheid en participatie is dan ook een belangrijke opgave voor de gemeente. De vergrijzing laat daarnaast ook een ander beeld zien. Veel senioren zijn maatschappelijk actief. Zij blijven daardoor ingebed in een netwerk van sociale relaties, die zich kenmerken door wederkerigheid van sociale steun, kennis en informatie. Zo lang mogelijk je kennis, kunde en levenservaring inzetten, is misschien wel de beste manier om gezond en vitaal ouder te worden. Juist bij ouderen heeft een accumulatie plaatsgevonden van levenservaring. De vergrijzing brengt dan ook niet alleen problemen, maar ook vele kansen. Het is vooral de naoorlogse generatie babyboomers die zorgt voor de toename van het aantal ouderen met veel sociaal kapitaal in Nederland. Het opleidingsniveau van


5

deze nieuwe generatie babyboomers is aanzienlijk hoger dan dat van hun voorgangers. Met het opleidingsniveau stijgt de behoefte aan maatschappelijke participatie. Ook de daarvoor benodigde competenties, zoals het beheersen van de taal en het omgaan met computers, nemen toe. De gemeente Amersfoort wil zoveel mogelijk inspelen op de wensen en behoeften van ouderen op het gebied van maatschappelijke inzet. Het benutten van het zilveren potentieel is een positieve en kansrijke manier om de Amersfoortse senioren betrokken te houden bij de lokale samenleving. De gemeente heeft al vele jaren veel aandacht voor senioren. Versterkt door de Wmo en de vergrijzing heeft de gemeente Amersfoort MOVISIE gevraagd een onderzoek uit te voeren. De resultaten dienen als uitgangspunt voor nieuw en aanvullend gemeentelijk lokaal beleid om senioren actief ouder te kunnen laten worden. 1.2

Onderzoeksvragen

De gemeente Amersfoort wil graag meer inzicht hebben in de omvang en inhoud van de zilveren kracht. Met name ook het ‘zilveren potentieel’ is interessant. Hieronder verstaan wij het aantal uren maatschappelijke inzet door senioren dat kan worden gegenereerd met behulp van een gerichte, activerende benadering. Het gaat in dit onderzoek niet alleen om de huidige inzet, maar ook om de potentiële extra inzet, bovenop de maatschappelijke inzet die senioren nu reeds voor hun rekening nemen. Onderzoeksvragen die in het onderzoek centraal staan, zijn: • Welke wensen hebben senioren ten aanzien van maatschappelijke inzet? • Welke sociale rollen vinden zij aantrekkelijk? • Op welke thema’s en vormen van maatschappelijke inzet laten zij zich aanspreken? • Welke belemmeringen ervaren zij bij maatschappelijke inzet en hoe kunnen die worden weggenomen? • Welke voorzieningen en ondersteuningsvormen hebben senioren nodig om actief te kunnen worden en/of te blijven en sluit het huidige voorzieningenniveau in hun ogen hierop aan? • Hoeveel ruimte en draagvlak is er voor het principe “ouderen-voor-ouderen”? Bij de beantwoording van deze vragen zal ook gekeken worden naar verschillen tussen deelgroepen senioren: diegene die nog betaald werk hebben, zij die al vrijwilligerswerk doen, senioren die geen vrijwilligerswerk doen, senioren die mantelzorger zijn en allochtone senioren. Zie ook paragraaf 2.4. Antwoorden op deze vragen moeten de gemeente inzicht geven in manieren waarop zij het rijke potentieel van senioren, ofwel de zilveren kracht kan aanboren, uitdagen en verleiden tot duurzame maatschappelijke inzet en betrokkenheid. Met het begrip verleiden tot geven wij aan dat ouderen hiertoe niet verplicht kunnen worden. Het is een keuze die senioren kunnen maken. De gemeente is dit onderzoek gestart vanuit de gedachte dat maatschappelijke inzet vele kansen biedt, voor zowel senioren als voor de lokale samenleving. 1.3

Begripsuitleg

Senioren De gemeente Amersfoort wil niet alleen weten hoe de huidige senioren kunnen worden verleid tot maatschappelijke inzet en betrokkenheid. Zij wil ook weten hoe het staat met de toekomstige senioren.


6

1

Op 1 januari 2007 telde Amersfoort 16.283 inwoners van 65 jaar en ouder . Dit zijn de huidige senioren van Amersfoort. De toekomstige senioren van Amersfoort zijn de mensen in de leeftijd 50-64 jaar. Dit is de groep die binnen enkele jaren zal stoppen met werken en dan gerekend wordt tot de senioren. Deze 2 toekomstige generatie senioren bestaat op 1 januari 2007 uit 22.657 mensen . Een niet gering aantal dat mogelijk een belangrijk nieuw potentieel vormt voor de Amersfoortse samenleving! In dit onderzoek wordt daarom niet alleen gekeken op welke manieren de huidige en toekomstige senioren (hierna te noemen: senioren) actief kunnen worden en blijven. Ook zullen we kijken naar de wensen en mogelijkheden van de nieuwe groepen, ofwel cohorten, ouderen ten aanzien van maatschappelijke inzet. Een logische indeling van respondenten lijkt dan de indeling 50-64 jarigen en 65-plussers. Toch is ge3 kozen voor een andere indeling. In eerder onderzoek naar participatie van de Zilveren Kracht is ge4 bruik gemaakt van de generatietypologie van Becker . In deze onderzoeken zijn verschillen tussen de generaties naar voren gekomen die belangrijk zijn om het gedrag en de voorkeuren van mensen te begrijpen. Om de situatie in de Amersfoortse praktijk te kunnen koppelen aan deze generatietheorie, is in dit onderzoek gebruikt gemaakt van de indeling van senioren in de volgende drie cohorten: • Vooroorlogse generatie: geboren in de periode 1910 -1930 (nu 78- 98 jaar). • Stille generatie: geboren in de periode 1930-1940 (nu 68- 78 jaar). • Babyboomgeneratie: geboren in de periode 1940 - 1955 (nu 53- 68 jaar). De kenmerken van iedere generatie zullen we hieronder kort noemen. Hoewel we in dit onderzoek niet uitgebreid stil zullen staan tussen alle verschillen, kunnen ze wel als illustratie dienen voor verschillen in uitkomsten tussen generaties. De vooroorlogse generatie is geboren tussen 1910 en 1930. Deze generatie heeft de economische crisis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog aan den lijve ondervonden. Opgegroeid in een periode van massale werkloosheid en oorlog, kende deze generatie zeer beperkte levenskansen, die 5 later nauwelijks meer in te halen zijn. Motivaction noemt als belangrijkste waarden van deze generatie : • Traditioneel, behoudend • Relatief sober, weinig hedonistisch • Law & order, discipline, hiërarchie • Denken in plichten • Informatiedool (dat wil zeggen: voelt overkill, snel de weg kwijt) • Immateriële waarden • Groepsmensen De stille generatie is geboren tussen 1930 en 1940. Deze generatie groeide op in een periode van wederopbouw na de oorlog, gevolgd door een periode van economische hoogconjunctuur in de tweede helft van de jaren vijftig. De leden van deze generatie hebben kunnen profiteren van de inmiddels verbeterde onderwijskansen. Zij betraden de arbeidsmarkt in een periode waarin de vraag naar arbeid zeer groot was. Belangrijkste waarden zijn: • Traditioneel maar met modernere waarden • Lokaal georiënteerd, maatschappelijk betrokken • Sterk beïnvloed door onderstroom 1

Deze cijfers zijn verkregen via de cijfers uit de gemeentelijke basisadministratie, vermeld op de website www.amersfoort.nl . In totaal komt de groep huidige en aanstaande senioren, hierna te noemen senioren, op 38.940. Senioren vormen hiermee een groep van 28% van de totale bevolking van Amersfoort. 3 Waaronder het onderzoek naar de Zilveren Kracht in Schiedam in de eerste helft van 2007. 4 Becker, H.A.. Generaties en hun kansen. Amsterdam: Meulenhoff, 1992. 5 Vergouw, J., B. van der Leij en M. Lampert. Senioren en vrijwilligerswerk. Onderzoek in opdracht van Zilveren Kracht. Amsterdam: Motivaction, 2006. 2


7

• • • •

Individualiseringsangst Immateriële waarden Huiselijk Gericht op gezondheid

De babyboomgeneratie is geboren tussen 1940 en 1955. Deze generatie heeft de grootste omvang van alle generaties. Opgegroeid in een periode van ongekende welvaart, beschikt deze generatie over relatief gunstige levenskansen. Ontzuiling en secularisering hebben tot een radicaal ander waardepatroon geleid, waarmee deze generatie zich onderscheidt van de stille en vooroorlogse generatie. Hier zijn de belangrijkste waarden: • Eigenzinnig • Autonoom en onafhankelijk • Weinig hiërarchisch ingesteld • Kritisch • Geëngageerd, maatschappelijk betrokken • Persoonlijke ontwikkeling • Beperkt materialistisch • Geringe informatiedool • Liberaler, denken in rechten De huidige senioren van Amersfoort vallen binnen de eerste twee cohorten. De toekomstige senioren vallen binnen het laatstgenoemde cohort. In dit onderzoek zal gesproken worden over senioren, ook wanneer het de toekomstige senioren van Amersfoort betreft. Concreet betekent dit dat we in dit onderzoek onder senioren alle Amersfoortse inwoners verstaan van 53 jaar en ouder. Uit deze groep van in totaal bijna 38.000 senioren is een steekproef getrokken. Maatschappelijke inzet Maatschappelijke inzet bestaat uit activiteiten die een bepaalde tijdsinzet vergen, die niet tegen betaling worden verricht (behoudens wellicht een onkostenvergoeding) en die in meer of mindere mate ten goede komen aan bepaalde maatschappelijke groeperingen, de leden van het eigen huishouden uitge6 zonderd. Deze definitie is van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Concreet gaat volgens het SCP om lokaal en politiek activisme, vrijwilligerswerk, informele hulp en zorg voor (klein)kinderen. Het huishoudelijk werk en de verzorging van thuiswonende kinderen valt daarbuiten, evenals het lidmaatschap van verenigingen en associaties. In onze studie laten we lokaal en politiek activisme buiten beschouwing. Vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet De term vrijwilligerswerk verwijst naar werk dat in enig georganiseerd verband onverplicht en onbetaald verricht wordt, ten behoeve van andere mensen of de samenleving. Belangrijk is hier het georganiseerd verband: een vereniging, een wijkcomité, een welzijnsorganisatie die met vrijwilligers werkt. Ook wordt de term vrijwillige inzet gebruikt. In dit onderzoek zullen beide termen afgewisseld worden en daar waar nodig gespecificeerd. Onbetaalde inzet buiten georganiseerd verband, valt in dit onderzoek niet onder vrijwillige inzet. Wij houden hier de officiële definitie van vrijwilligerswerk aan. Inzet van mensen buiten georganiseerd verband wordt onder burenhulp geschaard en is dus zeker ook wel maatschappelijke inzet.

6

Breedveld, K., M. de Klerk en j. de Hart. Ouderen en maatschappelijke inzet. Den Haag: SCP 2004.


8

1.4

Leeswijzer

Hoofdstuk 2 bevat een weergave van de onderzoeksopzet, de respons en een verantwoording van de onderzoeksaanpak. In hoofdstuk 3, 4 en 5 worden de onderzoeksresultaten weergegeven. Na een algemeen beeld van de Amersfoortse senioren en hun tijdsbesteding (hoofdstuk 3), gaan we dieper in op de huidige vrijwillige inzet van senioren (hoofdstuk 4) en het zilveren potentieel (hoofdstuk 5). In hoofdstuk 6 wordt vervolgens op basis van de onderzoeksresultaten een koppeling gemaakt naar de kansen die Amersfoort heeft om de zilveren kracht te versterken door deze zilveren kracht blijvend te ondersteunen en daarnaast het zilveren potentieel aan te boren. In hoofdstuk 7 wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen. Het hoofdstuk wordt besloten met een paragraaf met concrete aanbevelingen voor de Amersfoortse gemeenschap. De bijlagen bevatten een aantal belangrijke documenten en verslagen. Vanuit de tekst in dit rapport wordt ook verwezen naar deze bijlagen.


9


10

2

Onderzoeksopzet

2.1

Inleiding

In dit hoofdstuk geven we uitleg over de wijze van onderzoek. Achtereenvolgens bespreken we de uitgangspunten voor het onderzoek en de resultatenbeschrijving, de werkwijze in het gehele onderzoekstraject en de respons op het onderzoek. 2.2

Uitgangspunten

Om antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen, is door de gemeente en MOVISIE vooraf een aantal uitgangspunten geformuleerd. Het gaat om de volgende punten: • We gaan uit van de wensen en kansen die zilveren kracht biedt voor senioren zelf en voor de samenleving. De insteek van het onderzoek is niet om ‘zieltjes’ te winnen voor vrijwilligerswerk, maar kansen te bieden en ideeën aan te reiken aan de lokale samenleving in het algemeen en senioren in het bijzonder. • We spreken niet over maar met senioren om hun wensen en behoeften te achterhalen. Dit doen we op een kwalitatieve manier, door daadwerkelijk met hen in gesprek te gaan. • Voor een succesvolle uitvoering van het onderzoek is actieve betrokkenheid van de opdrachtgever, alsook van enkele relevante maatschappelijke organisaties én van senioren zelf een voorwaarde. • De gemeente wil graag informatie over senioren, uiteindelijk uitgesplitst in de volgende deelcategorieën: o Senioren die nog betaald werken: hoe kunnen zij worden voorbereid op een nieuwe levensfase waarin maatschappelijke inzet een grote rol kan (blijven) spelen? o Senioren die actief zijn als mantelzorger: wat hebben zij nodig om daarnaast ook energie te hebben voor (andere) vormen van maatschappelijke inzet? o Senioren die al actief zijn in op het gebied van vrijwilligerswerk en burenhulp: onder welke voorwaarden zijn zij bereid er nog een schepje bovenop te doen? o Senioren die niet actief zijn in een of meer van deze participatievormen: hoe kunnen zij bereikt en geactiveerd worden? o Allochtone senioren: zijn er specifieke mogelijkheden of belemmeringen om deze groepen te interesseren voor (meer) maatschappelijke inzet? Op basis van deze uitgangspunten is de werkwijze vastgesteld en uitgevoerd, zoals weergegeven in de volgende paragraaf. 2.3

Werkwijze

Het voorbereidingsgesprek op het onderzoekstraject vond plaats in december 2007. Tijdens dit gesprek heeft een werkgroep, bestaande uit medewerkers van de gemeente Amersfoort, Ravelijn en MOVISIE, voor het traject verdere afspraken gemaakt. Dit traject bestond uit tien stappen. Stap 1: inhoudelijke werksessie In januari 2008 is de werkgroep bij elkaar gekomen. Tijdens deze twee uur durende bijeenkomst is het thema zilveren kracht van diverse kanten hebben belicht. Daarbij is specifiek de lokale Amersfoortse situatie is onder de loep genomen. Welke partijen zijn daar actief? Hoe is het met de huidige maatschappelijke inzet van senioren? Welke belemmeringen zijn er? Waar liggen hun behoeften en wen-


11

sen, voor zover al bekend? En waar liggen behoeften aan maatschappelijke inzet voor de Amersfoortse gemeenschap? Vanuit deze informatie zijn de hoofdthema’s van het onderzoek benoemd en is het onderzoek verder invulling gegeven. Stap 2: Werving van respondenten In samenwerking met de gemeente, afdeling Burgerzaken is een representatieve steekproef getrokken uit het bevolkingsregister. Hierbij is rekening gehouden met verdeling naar geslacht, leeftijd, etniciteit en opleidingsniveau. In totaal zijn 1800 senioren aangeschreven door middel van een brief die is ondertekend door wethouder van Daalen (zie bijlage 1). Mensen die mee wilden werken konden dit aangeven middels het terugsturen van een bijgevoegde antwoordkaart. Voor een compleet overzicht van de respondenten, zie de volgende paragraaf (2.3). Stap 3: Opstellen en pretesten vragenlijst We hebben een vragenlijst samengesteld die tijdens een huisbezoek van één á anderhalf uur kon worden afgenomen. Een huisbezoek is tijdrovend, maar de ervaring leert dat de opbrengst vele malen rijker en de uitval geringer is dan bij telefonische interviews of schriftelijke enquêtes. De vragenlijst bevatte een aantal gesloten en halfopen vragen en is vooraf voorgelegd aan de leden van de werkgroep en aan de interviewers. Ook zijn de vragen bij wijze van pretest afgelegd bij drie proefpersonen. Op grond hiervan zijn enkele verbeteringen aangebracht. De definitieve vragenlijst is opgenomen in bijlage 2. Stap 4: Werven interviewers Geheel in stijl van het onderhavige onderzoek is voor het afnemen van de vragenlijsten gebruik gemaakt van de zilveren kracht van Amersfoort. In samenwerking met Ravelijn zijn in totaal 28 interviewers (50-plus) bereid gevonden om gemiddeld tien interviews in een tijdsbestek van twee maanden af te nemen bij Amersfoortse medesenioren. Dit noemen we een community self-survey. Community self-survey Wanneer leden van een gemeenschap worden ingeschakeld voor het uitvoeren van onderzoek bij andere leden van die gemeenschap, is sprake van een community self-survey. Redenen om hiervoor te kiezen zijn herkenbaarheid voor de doelgroep, beperking van de kosten en activering van de gemeenschap. Een voorwaarde voor succes is dat de vrijwilligers een korte, maar intensieve training volgen waarin zij ingevoerd raken in het onderwerp en zich de nodige interviewvaardigheden toe-eigenen. Denk daarbij aan een gestructureerde groepsdiscussie over het onderwerp plus een aantal praktische oefeningen in binnenkomen, op het gemak stellen, luisteren, doorvragen, omgaan met emoties, signaleren, doorverwijzen, aantekeningen maken en afscheid nemen.

In totaal bestond de groep interviewers uit veertien mannen en veertien vrouwen. Twee interviewers waren van allochtone afkomst. Dankzij hun netwerk zijn ook senioren van met name Marokkaanse en Turkse afkomst betrokken in het onderzoek als respondent.


12

Stap 5: Training interviewers Begin februari zijn de interviewers tijdens een startdag geïnformeerd over het onderzoekstraject. Tevens zijn ze getraind in het afnemen van interviews en het verkrijgen van de juiste informatie. MOVISIE droeg zorg voor de invulling van de dag. Figuur 2.1 Foto van de interviewers tijdens de interviewtraining in februari

Verzamelen onderzoeksgegevens Na de interviewtraining zijn de interviewers direct enthousiast op pad gegaan. Hiervoor hebben ze zelf contact opgenomen met senioren die hadden aangegeven te willen meewerken aan het onderzoek. Tot half april zijn interviews afgenomen. Tijdens de uitvoering waren Ravelijn en MOVISIE beschikbaar voor ondersteuning. De ingevulde vragenlijsten zijn vervolgens door Ravelijn verzameld en aan MOVISIE overhandigd. Verwerken en analyse resultaten MOVISIE heeft de resultaten met behulp van een statisch programma geanalyseerd en verwerkt in een voorlopige resultatenbeschrijving. Deze diende als input voor een terugkomdag van de interviewers en een zogenoemde Open Space Workshop. Terugkomdag interviewers Het interviewen van ouderen kan een emotionele ervaring zijn. De-briefing van vrijwillige interviewers is daarom belangrijk. Het levert bovendien belangrijke extra informatie op. Ook het uitspreken van waardering en het overhandigen van een kleine attentie zijn onontbeerlijk. In het nagesprek wisselden de interviewers ervaringen uit en deelden zij hun eerste indrukken (“de senioren zijn echt actief en hebben veel kennis”) met elkaar en de onderzoekers. Er waren voornamelijk positieve reacties (“het was leuk om deze mensen te spreken”), maar ook werden enkele frustraties op tafel gelegd (“Ik heb haar wel zes keer moeten bellen voordat ik een afspraak kon maken”). Tijdens de presentatie van de voorlopige resultaten zijn zeer waardevolle aanvullingen gegeven op de onderzoeksresultaten. De vragen en opmerkingen van de interviewers droegen bij aan de scherpte van de nadere analyses. Open Space Workshop Het onderzoek zou niet alleen kennis moeten opleveren, maar ook een proces in gang zetten gericht op basis van concrete aanbevelingen voor een Amersfoortse aanpak. Om de stap van onderzoeksgegevens naar beleidsaanbevelingen te zetten, is een Open Space Workshop (OSW) georganiseerd.


13

Open Space Workshop Een Open Space Workshop (OSW) is een gestructureerde, maar informele vorm van gedachtewisseling waarin deelnemers met behulp van eigen kennis en inspiratie gegevens duiden, Nieuwe invalshoeken verkennen en nieuwe antwoorden formuleren op vooraf gekozen vraagstukken. De input bestaat uit de vooraf toegestuurde hand-out aangevuld met een korte inleiding en opdrachten voor werksessies van elk een uur. De werksfeer kenmerkt zich door openheid, betrokkenheid, gedeelde verantwoordelijkheid en zelfsturing. Het resultaat bestaat niet uit hapklare brokken, maar uit nieuwe gezichtspunten en creatieve oplossingen die de weg vrijmaken voor toekomstige acties. Het resultaat is ook dat het thema in een bredere kring gaat leven en er een eerste draagvlak ontstaat voor het meewerken aan oplossingen.

Aan de Open Space Workshop namen 25 personen deel van evenveel Amersfoortse organisaties (zie bijlage 3). De organisaties zijn door de gemeente uitgenodigd voor een vijf uur durende bijeenkomst. Tijdens de lunch werd het thema ‘actief ouder worden’ met elkaar verkend. Daarbij stak wethouder Hans van Daalen de deelnemers een hart onder de riem. Vervolgens presenteerde MOVISIE de onderzoeksresultaten, waarbij werd ingegaan op de huidige situatie, de potentiële zilveren kracht, en de mogelijke kansen voor activerend seniorenbeleid met bijbehorende voorwaarden en aandachtspunten. Door de kritische blik van de aanwezigen zijn de onderzoekers gescherpt in hun analyses. Daarop volgde een ronde waarin de deelnemers in vier groepen uiteen gingen en met elkaar in discussie zijn gegaan over vier thema’s, te weten: ‘cultuur’, ‘natuur’, ‘buurt’ en ‘zorg voor kwetsbare senioren’. Deze thema’s waren uit de enquête naar voren gekomen als de top vier van onderwerpen waarvoor Amersfoortse senioren belangstelling hebben en waaraan zij eventueel een bijdrage willen leveren. Vervolgens is gebrainstormd over manieren waarop senioren zouden kunnen bijdragen aan maatschappelijke activiteiten op deze gebieden, naar mogelijke belemmeringen en naar benodigde acties en ondersteuningsvormen. Figuur 2.2 Tijdens de Open Space Workshop wordt nagedacht over gezamenlijke nieuwe projecten


14

De middag werd afgesloten met een beursvloer van de verbeelding, waarbij diverse Amersfoortse organisaties hun denkbeeldige of daadwerkelijke aandeel konden formuleren in concrete ideeën en uitwerkingsplannen. Ze presenteerden hun actiepunten, variërend van een zilveren krachtbakfiets die rondjes maakt door de wijk tot een bezoekproject voor allochtone vrouwen langs allerlei vrijwilligersorganisaties ter kennismaking. Vervolgens zochten de aanwezigen elkaar op om aanvullende ideeën te verzamelen en mogelijke samenwerkingspartners bij hun plannen te recruteren. De resultaten van deze inspirerende middag zijn opgenomen in dit rapport als bijlage 4. Schrijven rapportage Op grond alle verzamelde gegevens en inhoudelijke bijeenkomsten heeft MOVISIE de resultaten van het onderzoek neergelegd in deze eindrapportage met aanbevelingen. 2.4

Respons

Uit de totale groep Amersfoortse senioren is een steekproef getrokken. Het doel was om van een grote groep senioren kwalitatieve gegevens te verkrijgen over de wensen en behoeften met betrekking tot eigen maatschappelijke inzet. Een groep van 200 respondenten is haalbaar in een beperkt tijdsbestek van twee maanden en een groep van ruim 20 interviewers. Dit aantal respondenten geeft een voldoende representatief beeld van de wensen en behoeften van alle Amersfoortse senioren, mits bij selectie rekening wordt gehouden met verdeling naar leeftijd, geslacht, etniciteit en opleidingsniveau. In eerste instantie zijn 1500 brieven met antwoordkaarten verstuurd. Omdat de positieve respons uiteindelijk door uitval van respondenten onder de 200 kwam, is een aanvullende mailing gedaan van 300 mensen. Hier hebben ruim 20 mensen positief op gereageerd. Hiermee is de respons uiteindelijk ge7 komen op 200 goed ingevulde vragenlijsten . Afmelders Meer dan 420 mensen hebben naar aanleiding van het gemeentelijk schrijven de antwoordkaart retour gezonden. Zo’n 170 antwoordkaarten waren met ‘nee’ ingevuld. Er werden verschillende redenen aangegeven. Deze hebben te maken met onwil (niet willen meewerken) of onmacht (niet kunnen meewerken). Redenen die vallen onder de categorie niet mee willen werken, zijn: • Te jong; deze mensen zitten nog volledig in het werkproces en voelen zich te jong om met een dergelijk onderzoek mee te doen. • Te druk en geen tijd; de grootste groep ‘nee’-melders geeft aan te druk te zijn. Ze hebben nog een betaalde baan of hebben om andere redenen zo’n volle agenda, dat ze geen tijd hebben om deel te nemen aan dit onderzoek. • Niet nodig; Ook zijn er mensen die (daarbij) aangeven dat ze al actief te zijn binnen of voor een organisatie, verenigingen of buurt. Zodoende voelen ze zich niet geroepen deel te nemen aan het onderzoek. “Ik weet me prima te vermaken en heb geen hulp nodig”, zo luiden de opmerkingen. “Ik weet me prima te vermaken” en daarom is deelname aan het onderzoek vanuit eigen perspectief niet nodig. • Afkeer van onderzoek; Een laatste, kleine groep afmelders heeft geen zin in deelname vanwege het feit dat ze onderzoek ‘irritant’ vinden. Een persoon schrijft “Ik haat onderzoeken en enquêtes!”. 7 Uiteindelijk zijn 202 ingevulde vragenlijsten binnengekomen, maar uiteindelijk bleken er 200 lijsten voldoende ingevuld om te worden betrokken in het onderzoek.


15

Redenen die genoemd worden door mensen die aangeven niet mee te kunnen werken, zijn: • Te oud; Een grote groep, ongeveer een kwart meldt te oud of te zijn om deel te nemen aan het onderzoek. Ziekte, slecht gehoor, slechte conditie zijn de genoemde redenen. • Ziek; De persoon of zijn of haar partner is ziek, waardoor er geen tijd of geen behoefte is aan bezoek en deelname aan onderzoek. • Te druk; Vanwege mantelzorgtaken, vakantie of andere activiteiten, zijn de mensen niet in de gelegenheid tijd vrij te maken voor dit onderzoek in de genoemde tijdsperiode van februari tot en met april. Deze verschillende redenen worden soms ook samen genoemd. Zo hangt hoge ouderdom vaak met ziekte samen, en houden een jonge leeftijd en een druk bestaan ook verband met elkaar. Het is jammer dat deze groep mensen afgehaakt is, juist omdat het een groep mensen is waar mogelijk behoeften voor ondersteuning schuilgaan. Denk aan de (te) drukbezette mantelzorger, die wellicht wel wat ondersteuning in de vorm van respijtzorg zou kunnen gebruiken. Of denk aan de oudere vrouw die denkt weinig meer te kunnen betekenen voor de samenleving, terwijl ze veel kennis heeft over de geschiedenis van Amersfoort of goed kan handwerken. Maar hoe spijtig ook, vanwege de vrijheid van keuze, hebben deze mensen niet verder deelgenomen aan het onderzoek. Respondenten Meer dan 250 mensen wilden meewerken aan het onderzoek. Een groep van 48 mensen is uiteindelijk afgevallen. Ziekte, vakantie, onbereikbaarheid en ‘toch niet willen meedoen’ gelden hier als oorzaken. Om de representativiteit te achterhalen, is het belangrijk zicht te krijgen op een aantal basiskenmerken van de groep onderzochte senioren. Deze zijn in figuur 2.3a en 2.3b weergegeven. Uit deze figuur valt af te lezen dat de groep die onderzocht is redelijk overeenkomt qua kenmerken met de totale groep senioren die Amersfoort rijk is. Op een aantal punten is een kleine afwijking te zien. Deze afwijkingen zijn echter binnen de perken gebleven en zodoende mogen we er vanuit gaan dat de respondenten van dit onderzoek een representatieve afspiegeling van de senioren van Amersfoort is. Figuur 2.3a Samenstelling respondentengroep (in aantal en percentages)

Kenmerk

Samenstelling Onderzoek

Samenstelling Amersfoort (algemeen)

Leeftijd naar generatie Onbekend Vooroorlogse (1910- 1930) Stille (1930-1940) Babyboom (1940-1955) Totaal

8 18 8 9% 46 24,0 % 128 67 % 200

9

4.624 12% 11.659 30% 22.657 58% 38.940

8

De percentages zijn gebaseerd op de informatie die bekend is. Het gaat hier dus om valide percentages, wat betekent dat uitgegaan is van de 192 geboortejaren die bekend zijn. Van deze 192 is dus ruim 10% afkomstig uit de vooroorlogse generatie. 9 Deze cijfers over aantallen senioren in Amersfoort zijn bij benadering. De genoemde aantallen hebben betrekking op de leeftijdscategorieen zoals bepaald door de gemeente: 80 en ouder, 65-79 jaar, 50-64 jaar. Gezien het feit dat de leeftijdsgrenzen bij benadering overeenkomen (soms iets naar boven, soms iets naar beneden), kan op basis van deze cijfers wel in beeld gebracht worden hoe de verdeling naar leeftijd binnen de categorie senioren van Amersfoort is.


16

Figuur 2.3b Samenstelling respondentengroep (in aantal en percentages)

Kenmerk

Samenstelling Onderzoek

Samenstelling Amersfoort (algemeen)

Geslacht Man Vrouw

43 % 57 %

Nederland

160 80 % 7 3,5 % 24 12 % 7 4% 2 1% 2 1% 1 0,5 % 4 4%

49% 51%

Land van herkomst

Turkije Marokko Suriname Nederlandse Antillen en Aruba Indonesië 11

Overig Westers

12

Overig niet-Westers

78

10

%

4% 3% 1% 1% 8% 4%

Figuur 2.4 Opleidingsniveau van respondenten13

Opleidingsniveau Geen/onbekend Lagere school LBO/MULO/MAVO HBS/HAVO/ULO VWO HBO WO Anders Totaal

Frequentie

Percentage 18 17 63 17 8 50 15 12 200

9,0 % 8,5 % 31,5 % 8,5 % 4,0 % 25,0% 8,5 % 6,0 % 100 %

Om een beeld te krijgen van het opleidingsniveau van senioren, is gevraagd naar de hoogst genoten opleiding. Evenals geslacht en leeftijd is dit een factor die steeds van belang is geweest. Zoals uit fi10

Het totaal van 100% wordt hier door afronding van getallen niet gehaald. De overige 1% is verdeeld over alle groepen in de samenstelling. 11 Het CBS rekent de volgende (geboorte)landen tot de westerse wereld: de landen in Europa (inclusief landen die behoorden tot de voormalige Sovjetunie) en Noord-Amerika plus Australië, Nieuw-Zeeland, Japan en Indonesië inclusief voormalig Nederlands-Indië. In de VNG-indeling worden de zuid- en Oost-Europese staten (bv. Italië en Rusland) en Indonesië niet tot deze categorie gerekend. Aan de tabellen op de Amersfoortse webpagina ligt de CBS-indeling ten grondslag. 12 Het CBS rekent de overige landen tot de categorie 'niet-westerse landen'. Het gaat daarbij dus om de (geboorte)landen in Azië, Latijns-Amerika en Afrika. bijv: Turkije, Marokko, Suriname, Nederlandse Antillen, China, Israël. Overigens werd dit laatste land in de VNG-indeling tot de westerse landen gerekend. Japan, Indonesië en voormalig Nederlands Indië behoren niet tot de niet westerse landen. 13 Door een fout in de vragenlijst zijn de opleidingen niet volledig uitgesplitst. Helaas kan dus niet precies gezegd worden hoeveel mensen LBO hebben gedaan en hoe groot de groep MULO- en MAVO-gangers is.


17

guur 2.4 valt op te maken, zijn er veel hoogopgeleide senioren. Maar liefst een derde is HBO- of WOgeschoold. Gelet op de leeftijd van mensen blijkt dat met name onder de jonge senioren het opleidingsniveau hoog is. Dit komt overeen met de trend in de Nederlandse seniorenpopulatie. Onder de senioren van de vooroorlogse generatie zijn er twee HBO-opgeleide senioren. Binnen de stille generatie is dit aantal al een stuk hoger. Maar liefst 15 van de 46 senioren is HBO- of WO-geschoold. Dat is bijna 33%. Binnen de babyboomgeneratie is dit percentage 34%. In de samenleving als geheel is het gemiddelde opleidingsniveau MBO. Dit betekent dat de groep onderzochte senioren naar verhouding goed geschoold is. Dit kan te maken hebben met het feit dat deze groep mensen eerder geneigd is mee te werken aan onderzoek. Ook kan het zijn dat in Amersfoort het gemiddeld opleidingsniveau hoog is. Daar waar nodig, wordt in dit onderzoek verschillen tussen opleidingsniveaus aangegeven. Tijdens de interviews is een vragenlijst ingevuld. Deze 200 vragenlijsten zijn verwerkt met behulp van het statistisch programma SPSS. De resultaten van het onderzoek zijn in de volgende hoofdstukken weergegeven.


18

3

De Amersfoortse senioren in vogelvlucht

3.1

Inleiding

In dit hoofdstuk geven we een beeld van de Amersfoortse senioren. In paragraaf 3.2 bekijken we de woon- en leefsituatie van senioren. Paragraaf 3.3 staat in het teken van de tijdsbesteding van senioren. Welke activiteiten worden door de senioren ondernomen? Wat doen ze zoal? Op deze vragen wordt antwoord gegeven. We sluiten het hoofdstuk af met een korte paragraaf met een aantal conclusies. 3.2

Woon- en leefsituatie

3.2.1 Zelfredzaamheid In het onderzoek is gevraagd naar de zelfredzaamheid van de respondenten. Wanneer een persoon zelfredzaam is, is het makkelijker om actief te participeren in de samenleving, dan wanneer een persoon afhankelijk is van hulp van anderen. Uit het algemene beeld blijkt dat 88% van de respondenten zichzelf kan redden. Van de geïnterviewde senioren geven er 23 aan dit niet te kunnen. Zij hebben hulp nodig. Bij doorvragen door de interviewer blijkt echter dat er 26 mensen hulp ontvangen. In de meeste gevallen gaat het om huishoudelijke hulp, in een enkel geval om lichaamsverzorgende of geestelijke hulp. Dit betekent dat ruim één op de tien respondenten niet zelfredzaam is en hulp nodig heeft. Het landelijke beeld is minder gunstig: een op de drie ouderen heeft ernstige problemen met zelfred14 zaamheid . We kunnen echter niet zonder meer concluderen dat Amersfoortse ouderen zelfredzamer zijn dan andere ouderen in Nederland. Het verschil kan namelijk worden verklaard door het feit dat de groep senioren die heeft gereageerd relatief vitaal is. Bovendien hebben we in Amersfoort gekeken naar alle 52- tot 90-jarigen, terwijl de landelijke cijfers gebaseerd zijn op gegevens van alle 55plussers, waarbij dus ook de meest kwetsbare 90-plussers zijn meegenomen. Figuur 3.1 Mogelijke hulpbieders

Mogelijke hulppartij 120

112

106

aantal

100

77

80 60 40

50

47

35

23

20

14

an de rs

zo rg th ui s

en ni s

vr ie nd /k

fa m

bu ur

ilie lid

d kin

pa rtn er

0

M.M.Y. de Klerk (red). Zorg en wonen voor kwetsbare ouderen. Rapportage ouderen 2004. SCP: Den Haag, 2004.


19

Mocht er meer hulp nodig zijn, dan rekenen de senioren er voornamelijk op dat die hulp van een familielid komt. Een partner of kind wordt door meer dan de helft van de respondenten genoemd als mogelijk helpende partij. Buren komen op de derde plaats. Dit lijkt erop te wijzen dat de senioren goed contact met hun buren hebben. Vrienden, kennissen, andere familieleden of de thuiszorg kunnen ook hulp bieden, maar daar rekent een kleiner gedeelte van de senioren op. 3.2.2 Woonsituatie De woonsituatie van senioren kan van invloed zijn op de mate van betrokkenheid op anderen en op de samenleving. Daarom hebben we ook naar de woonsituatie gevraagd. Van de 200 respondenten wonen er 44 alleen in een huis. Dit komt neer op 22%. Het aantal alleenwonenden is hoger binnen de oudste (vooroorlogse) generatie senioren. 113 respondenten (57 %) delen hun huishouden met hun partner. Binnen de stille en babyboomgeneratie is dit percentage rond de 60%. In totaal heeft een op de vijf senioren (39) nog kinderen in huis wonen. Een klein aantal senioren woont in een woongroep. 3.2.3 Woonbeleving De woonomgeving van een mens is belangrijk en de basis voor zijn of haar functioneren. Om die reden is ook gevraagd naar de beleving van de buurt waarin de mensen wonen. Als een persoon positief is, is deze eerder geneigd zich in of voor de medemens of de buurt in te zetten. Senioren blijken erg positief over hun wijk en buurt. Maar liefst 187 respondenten (94%) geven aan hun woonomgeving prettig te vinden. De genoemde redenen hebben een sociaal karakter of een meer praktisch karakter. Veelgenoemde sociale redenen zijn: • Aardige buren (eerder zagen we al dat ruim driekwart de buren als helpende partij ziet); • Gezellig in de buurt; een sociale omgeving; • Rustig, geen overlast. De praktische redenen hebben betrekking op de eigen woning en de ligging van de woning ten opzichte van faciliteiten zoals winkels. Veelgenoemde praktische redenen, zijn: • Dichtbij de benodigde faciliteiten, winkels op loopafstand; • Heerlijk huis; alles gelijkvloers en/of groot; • Groene omgeving. 15

Hoewel het groepje mensen dat niet prettig woont in de eigen buurt klein is (N=13 ), zijn er wel meer gehoorde punten die aangeven waarom het (soms) niet prettig wonen is in de buurt. De meest genoemde redenen zijn geluidsoverlast en parkeerproblemen. 3.2.4 Contacten in en met de buurt De vragenlijst bevatte verschillende vragen over de frequentie en inhoud van de contacten die respondenten hebben met buurtbewoners. Contact met buurtbewoners is voor mensen belangrijk. Met name senioren die wat minder mobiel zijn of lichamelijke beperkingen hebben, brengen veel tijd door in hun buurt en zijn relatief sterk aangewezen op nabije contacten. De mate van contact met buurtbewoners bepaalt dan ook mede de beleving van de woonsituatie. Ook de gevoelens van eenzaamheid, dan wel betrokkenheid op anderen, zijn sterk gerelateerd aan contact in de buurt.

15

De letter N gebruiken we hier om het aantal respondenten aan te geven. In de rest van dit verslag zal op die manier verwezen worden naar het daadwerkelijke aantal personen.


20

Figuur 3.2 Mate van contact met buurtbewoners 0,50%

4,50%

9

1

Veel contact Beperkt contact 43%

86

104

52%

Geen contact Geen antwoord

Figuur 3.2 laat zien dat meer dan de helft van de respondenten (N= 104) aangeeft veel contact te hebben met een of meer buurtbewoners. Een groep van 86 senioren geeft aan alleen beperkt contact te hebben. Een deel van deze senioren geeft aan dit contact zelf beperkt te houden. Zij hebben geen behoefte aan intensief contact met de buren. Een kleine groep (negen senioren) geeft aan geen contact te hebben. Van deze groep is geen eenduidig beeld te geven. Het gaat zowel om mensen van allochtone als autochtone afkomst, van zowel jonge als wat oudere leeftijd, zowel man als vrouw. Raken ouderen met het vorderen van de leeftijd weliswaar meer aangewezen op de kwaliteit van de woonomgeving, dit betekent niet dat zij daadwerkelijk meer contacten in de buurt hebben. Integendeel, naarmate mensen ouder worden, hebben ze minder veelvuldig contact met andere buurtbewoners, zo laat dit onderzoek zien. De oorzaak ligt waarschijnlijk in verminderde energie en mobiliteit. Hoe jonger en vitaler men is, hoe meer er sprake is van veelvuldig contact in en met de buurt. Blijkbaar is de buurt dus ook voor jongere senioren een aantrekkelijk klimaat om in te investeren. Het is daarom de moeite waard om te weten of zij ook bereid zijn zich voor de buurt (en wellicht ook hun oudere buurtbewoners) in te zetten. We komen daar in hoofdstuk 4 op terug. 3.2.5 Visites Een manier om contact te onderhouden, is het afleggen van visites en thuis ontvangen van visite. Daarom is gevraagd naar de mate waarin mensen visites afleggen in de buurt en buurtbewoners als visite thuis ontvangen. Visites in de buurt komen veel voor. Een kwart zegt regelmatig visite af te leggen. Een even grote groep geeft aan vaak visites te ontvangen. Er blijkt een sterk verband tussen visite afleggen en ontvangen. Mensen die aangeven visite te ontvangen, leggen ook veelvuldig zelf bezoek af. Toch zijn er ook mensen die wel veel visite ontvangen, maar niet op visite gaan, bijvoorbeeld vanwege eigen beperkte mobiliteit. Omgekeerd geldt hetzelfde; er zijn mensen die het wellicht prettiger om het eigen huis uit te gaan dan mensen thuis te ontvangen.


21

In totaal is ongeveer een derde van de senioren veel bezig met visites (afleggen of ontvangen). Meer dan de helft van de senioren doet dit af en toe. Een kleiner aantal is niet veel bezig met visites in de buurt. Contacten met buurtbewoners zijn voor hen niet nodig omdat ze elders contacten hebben. Of het lukt hen niet om contact te onderhouden. Van deze groep valt geen eenduidig beeld te geven. Het betreft zowel mannen als vrouwen, van alle leeftijden en verschillende achtergronden qua etniciteit en opleidingsniveau. Figuur 3.3 Visites in de buurt naar leeftijd (in generaties)

Vooroorlogse Op visite Visite ontvangen

Ja, heel vaak

Ja, soms

Nee

Totaal

4 22% 4 22%

9 50% 9 50%

5 28% 5 28%

18

15 33% 15 32%

22 52% 22 48%

9 15% 9 20%

46

30 23% 31 24%

79 62% 84 66%

19 15% 13 10%

128

49 26% 50 26%

112 58% 115 60%

31 16% 27 14%

192

18

Stille Op visite Visite ontvangen Babyboom Op visite Visite ontvangen

46

128

Totaal Op visite Visite ontvangen

192

Het is interessant te kijken in hoeverre er verschillen zijn te ontdekken tussen senioren van verschillende generaties. Zijn oudere senioren meer of minder actief met bezoek afleggen en ontvangen of niet? Leeftijd heeft slechts een zeer kleine, niet significante invloed. Zo is te zien in figuur 3.3 dat er binnen de vooroorlogse generatie een grote groep senioren is die geen contacten heeft. En babyboomers zijn naar verhouding vaker ‘af en toe’ bezig zijn met buurtvisites. Opvallend is dat senioren van Nederlandse afkomst iets meer contact te hebben met buurtbewoners dan senioren van allochtone afkomst. Het contact bij laatstgenoemde groep is relatief vaker van beperkte aard. Wat betreft visites afleggen en ontvangen zijn er geen verschillen naar afkomst te ontdekken. De oorzaak kan gevonden worden in het feit dat allochtone senioren specifiek mensen opzoeken met dezelfde culturele achtergrond. Het wijken buurtniveau speelt voor hen een minder belangrijke rol dan de 16 etniciteit of cultuur . “Cultuur bindt en verbindt”, zo concludeerden de aanwezigen tijdens de Open Space Workshop. Dit zou betekenen dat het verbeteren van contacten in de buurt niet per sé hoeft samen te gaan met het mengen van culturen. Voor sommige senioren, allochtoon of autochtoon, is het al een sprong voorwaarts als zij meer contacten krijgen binnen hun eigen culturele groep. Het behouden van de (jongere) allochtone middenklasse voor de wijk is voor de in die wijk wonende allochtone ouderen mogelijk belangrijker dan het stimuleren van interetnische contacten.

16

“Cultuur bindt en verbindt”, zo concludeerden de aanwezigen van de Open Space Workshop.


22

3.2.6 Deelname buurtactiviteiten Contact met buurtbewoners is geen garantie voor deelname aan buurtactiviteiten. Wel is het interessant te weten in hoeverre activiteiten in en voor de buurt aansprekend zijn voor senioren. Wat blijkt? Meer dan de helft bezoekt geregeld (af en toe of regelmatig) buurtactiviteiten. Denk aan buurtoverleggen, maar ook aan sociale bijeenkomsten zoals de bridgeclub of de kaartmiddag. 43% van de senioren maakt hier geen gebruik van. De genoemde redenen zijn verschillend. Het grootste deel van de groep zegt geen interesse in dergelijke activiteiten te hebben. Daarnaast geven senioren aan dat zij druk zijn. Ze hebben al genoeg eigen activiteiten en contacten of vinden de georganiseerde buurtactiviteiten niet leuk. Ook geeft een klein deel van de senioren aan dat er überhaupt geen activiteiten georganiseerd worden in de wijk. Als dat toch wel het geval is, zijn ze daarvan vaak niet op de hoogte. Een laatste reden om niet deel te nemen, is dat mensen zich er niet thuis voelen. Het is in hun ogen een vast clubje mensen dat bij die activiteiten komt opdagen. Het beeld is dat veel buurtactiviteiten een exclusieve aangelegenheid zijn, als het ware in bezit genomen door steeds dezelfde “kliek.”. Daar voelt niet iedereen zich bij thuis. Denk aan nieuwkomers in de wijk of mensen die de taal niet goed spreken. Het is interessant te weten of er nu verschil in animo voor buurtactiviteiten is bij verschillende groepen senioren. Het opleidingsniveau blijkt niet van invloed. Dat betekent dat we op basis van dit onderzoek niet kunnen zeggen dat hoger opgeleide senioren minder (of meer) interesse in buurtactiviteiten heb17 ben . Etniciteit blijkt wel van invloed op de totale betrokkenheid bij en op de buurt of wijk. Met name onder de groep Turkse senioren blijkt het aandeel dat niet deelneemt aan buurtactiviteiten opvallend groot te zijn. Een voor de hand liggende verklaring hiervan is de taalbarrière die met name bij de wat oudere mensen van allochtone afkomst sterk speelt. Ook leeftijd speelt een rol. De jongste twee generaties senioren geven vaker aan niet of slechts af en toe deel te nemen aan buurtactiviteiten dan de oudste senioren. Zoals blijkt uit het onderzoek en werd 18 bevestigd in het gesprek met de interviewers , zijn buurtactiviteiten lang niet altijd bekend of aantrekkelijk, zeker niet voor de jongere senioren. Een mogelijke verklaring is dat de huidige bezoekers weliswaar op jongere leeftijd zijn gaan deelnemen aan activiteiten, maar door de jaren heen een vaste klantgroep is geworden die een stempel drukt op het aanbod en de uitstraling. Nader onderzoek zou dit moeten uitwijzen. 3.2.7 Lidmaatschap van verenigingen Contacten zijn belangrijk, ook voor senioren. Contacten kunnen ook via lidmaatschap van (buurt)verenigingen en organisaties tot stand komen. 58% van de senioren geeft aan actief lid te zijn van een of meerdere lokale clubs, dat wil zeggen: verenigingen of organisaties in Amersfoort. Het lidmaatschap varieert van actief sporter bij een sportclub tot bestuurslid van de bridgeclub of lokale Zonnebloemafdeling. Deze veelzijdigheid geeft de veelkleurigheid van senioren weer. Leeftijd blijkt niet van invloed op dit type lidmaatschap. Binnen alle groepen senioren geldt dat rond de 60% actief lid is. Het opleidingsniveau en land van herkomst blijken wel van invloed. Mensen met een afgeronde opleiding anders dan lagere school, scoren duidelijk hoger. Zij zijn vaker lid van een of meerdere organisaties dan mensen zonder afgeronde of lagere opleiding.

17

Uit andere onderzoeken en bevindingen van de interviewers zouden hoogopgeleiden minder buurten wijkgeorienteerd zijn dan mensen met een lagere opleiding. Op basis van dit onderzoek kunnen we die conclusie niet bevestigen. 18 Terugkombijeenkomst met interviewers op 13 mei 2008


23

Gelet op het land van herkomst, blijkt dat senioren met een buitenlandse achtergrond veel minder vaak lid zijn. Daar waar twee op de drie autochtone senioren aangeven wél actief lid te zijn, zegt slechts een op de drie van de allochtone senioren dit. Mogelijke verklaringen zijn de cultuurverschillen en een taalbarrière. Ook kan het zijn dat allochtone senioren zich met name richten op lidmaatschap en activiteit binnen hun eigen religieuze verbanden. Figuur 3.4 Lidmaatschap van senioren 120

100 28 Percentage

80

42 64

60

40

72 58

20

36

0 religieuze org

vereniging ja

totaal

nee

Lidmaatschap van een religieuze organisatie, zoals een kerk of moskee, komt over het algemeen minder vaak voor dan ‘gewoon actief lidmaatschap’. 36% van de senioren (N=72) is actief lid van een dergelijke organisatie, zie ook figuur 3.4. Met name de jongste generatie senioren blijkt veel minder vaak lid te zijn. Drie kwart van de babyboomers zegt geen lid te zijn, terwijl dit binnen de oudere generaties 50% is. Het opleidingsniveau van senioren is hierop niet van invloed. Etniciteit daarentegen wel. Onder de allochtone senioren ligt het percentage beduidend hoger dan onder de autochtone senioren. Interessant is nu te weten in hoeverre senioren ergens actief lid zijn. Het gaat hier dan om de totale lidmaatschapsfactor. Er zijn mensen die bij zowel een religieuze als een andere organisatie lid is. Maar Er zijn ook mensen die bij een van beide lid zijn. In totaal is 72 % van alle senioren ergens actief lid. Bijna driekwart is dus aangesloten bij een sportvereniging, hobbyclub of religieuze organisatie. 3.3

Tijdsbesteding

Senioren hebben allemaal hun eigen tijdsbestedingspatroon. De een werkt nog, de ander past veel op en een derde is voornamelijk bezig met het uitoefenen van zijn hobby. Toch vallen er wel enige grote lijnen te ontdekken in de tijdsbesteding van de Amersfoortse senioren. Navraag bij de respondenten naar de vijf belangrijkste activiteiten in de week, geeft het beeld zoals weergegeven in figuur 3.5.


24

Figuur 3.5 Belangrijkste activiteiten bij tijdsbesteding

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Activiteit Boodschappen doen Tv kijken, krant/boek lezen Huishoudelijke taken Vrijwilligerswerk Uitstapjes maken Betaald werk Visite (op visite/ontvangen) Overig Zorgen voor … (informele zorg) Oppassen op (klein)kinderen

Frequentie 107 105 97 82 75 70 60 60 29 21

Percentage 53,5 52,5 48,5 41,0 37,5 35,0 30,0 30,0 14,5 10,5

Landelijk onderzoek laat zien dat Nederlandse senioren druk zijn met vrijwilligerswerk, maar meer nog met betaald werk, op de kleinkinderen passen, mantelzorg, mediagebruik, sociaal verkeer en solitaire 19 hobby’s . Amersfoortse senioren laten een beeld zien dat hierbij aansluit. De volgens senioren zelf aangegeven belangrijkste activiteiten vinden thuis plaats. Ze doen huishoudelijke taken, doen boodschappen of rommelen in en rond het huis. Ook vrijwilligerswerk scoort hoog; vier op de tien senioren noemt dit als één van de vijf belangrijkste activiteiten in de week. Op de vijfde plaats eindigt het maken van uitstapjes. Senioren vinden het heerlijk om vrij te zijn en dingen te ondernemen. Meer dan een derde van de senioren ziet dit als een van de belangrijkste activiteiten. Betaald werk en het afleggen van visites vormen voor een iets kleinere groep één van de hoofdactiviteiten in de week. En ook zorgen voor anderen en oppassen op kleinkinderen worden genoemd. Onder de categorie ‘overig’ wordt sporten het meest genoemd. 3.3.1 Betaald werk Betaald werk is voor veel mensen een grote bron van tijdsbesteding. Dit geldt ook voor een deel van de Amersfoortse senioren. In dit onderzoek zeggen 70 respondenten betaald werk als één van de belangrijkste activiteiten te beschouwen. In totaal hebben 76 van de 200 respondenten (38%) een betaalde baan. Een enkele senior van 68 jaar of ouder heeft een betaalde (bij)baan. De rest van de betaalde medewerkers behoort tot de jongste groep senioren; de babyboomers. De banen variëren van ICTcoördinator tot kantinemedewerkster, van P&O-adviseur tot taxichauffeur op oproepbasis, van zelfstandig ondernemer tot (deels betaalde) zwemtrainer. Senioren van allochtone afkomst, die voornamelijk behoren tot de jongste generatie senioren, hebben beduidend minder vaak betaald werk dan de oorspronkelijk Nederlandse senioren.

19 Dit blijkt uit landelijke cijfers, verwerkt in de factsheet De Zilveren Kracht in cijfers van MOVISIE (juli 2008). Zie www.zilverenkracht.nl


25

Figuur 3.6 Aantal uren betaald werk per week door 53-90-jarigen in Amersfoort

0-10 uur 10%

> 40 uur 19%

10-20 uur 14%

30-40 uur 27% 20-30 uur 30%

In totaal heeft meer dan de helft van babyboomers een betaalde baan. Van hen werkt één op de vijf meer dan 40 uur per week. 57% van de betaald werkenden werkt 20 tot 40 uur. Een kwart heeft het aantal uren wat lager liggen; deze groep werkt maximaal 20 uur per week. Zie ook figuur 3.6. Het aantal uren dat deze jonge senioren werken, is mede afhankelijk van hun leeftijd. Uit dit onderzoek blijkt ook dat veel senioren het aantal uren betaald werk afbouwt. De jongste babyboomers werken gemiddeld meer dan de oudere babyboomers, die al aan het afbouwen zijn. 3.3.2 Oppassen Figuur 3.7 Frequentie van oppassen op (klein)kinderen bij 53-90-jarigen in Amersfoort af en toe

27

een keer per maand

19

een keer per twee weken

13

een keer per week

20

een paar keer per week

5

elke dag

1 0

5

10

15

20

25

30

Aantal


26

Een veelvoorkomende bezigheid onder Nederlandse senioren is oppassen op de kleinkinderen. Ook in Amersfoort blijkt dit het geval. Zie ook figuur 3.7 hierboven. Bijna 43% (N=85) geeft aan dat hij of zj met regelmaat oppassen op kleine kinderen, veelal de eigen kleinkinderen. Onder de oppassers bevinden zich naar verhouding evenveel mannen als vrouwen. Oppassers komen binnen alle generaties senioren voor. Van al deze oppasoma’s en –opa’s zeggen er 27 (32%) dit minder dan eens in de maand te doen. 32 senioren passen een of twee keer in de maand op (38%). Een derde van deze oppassers doet dit zelfs een of meerdere keren per week en heeft er dus een structurele taak aan. 3.3.3 Informele zorg Veel senioren hebben te maken met informele zorg. Ze ontvangen zorg en hulp of zorgen zelf voor een ander. Voor hun partner, een ouder of buur. Informele zorg verlenen, kan op vele manieren. Het kan gaan om het bezoeken van een eenzame buurvrouw, maar ook om het doen van boodschappen of het wassen van de eigen moeder. Informele zorg of mantelzorg bieden is zelden een vrije keuze; het overkomt de meeste mensen. Inhoud taken Uit dit onderzoek blijkt, zoals ook te zien is in figuur 3.8, dat het in de meeste gevallen gaat het om sociale taken waarbij het ‘nalopen’ en ‘kijken of alles goed gaat’ voorop staat. Ook samen bezoekjes afleggen valt onder deze sociale taken. Van de 55 informele zorgverleners (ofwel: mantelzorgers), zijn er 19 voornamelijk gericht op deze sociale taak. Ook het doen van boodschappen is een veelgenoemde taak die senioren op zich nemen. Daarnaast wordt ook puur huishoudelijke hulp geboden. Het kan dan gaan om de schoonmaak van het huis, het doen van de (af)was en de opmaak van het bed. Het bieden van lichamelijke verzorging komt relatief weinig voor. Deze taak wordt in de meeste gevallen overgelaten aan de thuiszorg. Dit kan te maken hebben met de gewenste ervaring en expertise. Maar het kan ook zijn dat senioren zich lichamelijk niet in staat voelen deze soms zware taak op zich te nemen. Dan zijn er nog enkele andere taken zoals het bijhouden van de administratie en financiën. Figuur 3.8 Inhoud zorgtaak in beeld (in percentages en aantallen)

22% 12

35% 19

Sociale taak Boodschappen doen

6%

3

Huishoudelijke taak Verzorgende taak Andere taak 9

17%

11 20%


27

Frequentie Kijkend naar het totale beeld van de informele zorgverlener, blijkt dat van de 54 zorgverleners driekwart dit minimaal een keer per week doet. In die gevallen is sprake van structurele informele zorg. We brengen in herinnering dat naar aanleiding van de steekproef ook antwoordkaarten binnenkwamen van mensen die vanwege hun mantelzorgtaken geen tijd hadden voor en/of zin hadden in een onderzoek. Dit betekent dat het percentage zorgverleners in werkelijkheid wellicht nog hoger ligt dan uit dit onderzoek is gebleken. Persoonlijke belasting Belangrijk is te weten of de zorgtaken goed vol te houden zijn. “Ja, meestal wel”, zegt de grote meerderheid (80%, zie figuur 3.9). De overige zorgverleners zeggen dat het soms wel, maar soms ook niet goed vol te houden is. Tegen verwachting in blijkt leeftijd van de zorgverleners niet van invloed. Ook de frequentie en de inhoud van de taak niet van invloed op deze beleving van de zorg. Dit is te zien in figuur 3.9. Bij alle frequenties en alle typen taken is de zorg over het algemeen goed vol te houden. Lichamelijk zijn zij weliswaar vitaler, maar veelal worden zij ook in beslag genomen door andere activiteiten, zoals betaald werk. Dan komt de zorg er echt ‘bij’ en is het soms lastig in te plannen en vol te houden. Figuur 3.9 Zorgbeleving; is de zorg goed vol te houden? (in aantallen)

Factor

Ja, meestal wel (N) 42 80%

Totaalbeeld

Soms wel, soms niet (N)

Totaal (N)

11 20%

53

20

Frequentie van zorgtaak

Af en toe

6 16 14 6

3 1 1 6

9 17 15 12

Sociale taak Boodschappen Huishoudelijke taken Lichaamsverzorgende taken Ander taken

14 9 6 3 10

4 2 3 0 2

18 11 9 3 12

Elke dag Een paar keer per week Een keer per week

Inhoud zorgtaak

Ondersteuning Om mantelzorgers te ontlasten, worden er in Amersfoort verschillende ondersteunende diensten aangeboden. Denk aan informatie en persoonlijk advies, lotgenotencontact en respijtzorg. Hiermee bedoelen we dat de zorgtaak tijdelijk (een paar uur of paar dagen) wordt overgenomen, zodat de mantelzorger even vrijaf is. Steunpunt mantelzorg (ondergebracht bij Ravelijn) blijkt bij 48% van alle senioren bekend. Nader bekeken blijkt dat het naar verhouding beter bekend is onder mantelzorgers dan onder de rest van de senioren. 33 van de 55 mantelzorgers (60%) kent de organisatie terwijl dit slechts 43% is onder de niet-mantelzorgers. 20

53 van de 55 personen hebben antwoord gegeven op deze vraag. Twee respondenten hebben deze vraag helaas niet beantwoord.


28

Figuur 3.10 Gebruik van aanwezige ondersteuningsvormen

Aantallen (N)

Maak ik gebruik van

Maak geen gebruik, zou wel gebruik willen maken

Geen behoefte aan

Onbekend

Totaal (N)

21

Georganiseerd contact Onder mantelzorgers Onder niet-mantelzorgers Respijtzorg Onder mantelzorgers Onder niet-mantelzorgers

8 15% 8 6%

9 16% 20 14%

30 55% 83 57%

8 15% 34 23%

6 11% 5 3%

5 9% 15 10%

35 64% 90 42%

9 16% 35 24%

55 145

55 145

Naast bekendheid, is ook gevraagd naar het gebruik van de aangeboden diensten. Slechts een klein deel van de mantelzorgers zegt gebruik te maken van lotgenotencontact of respijtzorg. Een iets grotere groep zegt hier wel gebruik van te willen maken, maar het op dit moment niet te doen. Het grootste gedeelte van de groep geeft aan er geen behoefte aan te hebben. Opvallend is dat hier geen verschil te ontdekken is tussen mantelzorgers en niet-mantelzorgers. Veel mantelzorgers, voor wie de diensten wel bedoeld zijn, maken geen gebruik van het aanbod. Dit kan betekenen dat de zorg goed vol te houden en niet te zwaar is. Maar het kan ook betekenen dat er al voldoende hulp van anderen geboden wordt. Of dat mantelzorgers niet om hulp willen of durven vragen, omdat ze vinden dat ze het zelf moeten kunnen. Nader onderzoek zou moeten uitwijzen wat de oorzaak is. Dan wordt ook duidelijk in hoeverre de diensten nog meer onder de aandacht gebracht moeten worden. 3.3.4 Vrijwillige inzet Zoals toegelicht in paragraaf 1.3, kent maatschappelijke inzet vele vormen. Zo kunnen mensen infor22 mele zorg bieden of zorgen voor kinderen, maar ze kunnen ook vrijwilligerswerk doen . Vier op de tien senioren noemt dit zelfs een van de meest belangrijke activiteiten in de week. In het volgende hoofdstuk gaan we nader in op de vrijwillige inzet van de Amersfoortse senioren. 3.3.5 Huishoudelijke bezigheden Huishoudelijke taken zoals opruimen, het doen van boodschappen en schoonmaken nemen een groot deel van de tijdsbesteding in beslag. Dit rommelen in en rond het huis is niet altijd een belasting. Veel senioren vinden het gewoon fijn thuis bezig te zijn. En het doen van de boodschappen wordt door sommigen zelfs gemaakt tot een leuk ‘uitje’.

21 22

Georganiseerd contact met andere vrijwilligers of andere mantelzorgers Zie ook de definitie van maatschappelijke inzet zoals weergegeven in paragraaf 1.3.


29

3.3.6 Sport, hobby’s en vrije tijd Senioren vinden het erg belangrijk dat ze vrijheid hebben en behouden bij het invullen van hun weeken dagbesteding. Ze willen voldoende tijd voor zichzelf na vele jaren hard werken. In die tijd kunnen ze hobby’s uitoefenen, sporten en uitstapjes maken. Ze willen zich prettig voelen in en bij wat ze doen. Is dat niet het geval, dan moeten ze kunnen schuiven in hun tijdsbesteding. 3.4

Conclusie

Wat kunnen we nu zeggen over de Amersfoortse senioren? Woon- en leefomgeving Meer dan driekwart van de senioren woont samen met anderen in een huis en kan zichzelf goed redden. Als ze hulp nodig hebben, krijgen ze die vaak van een familielid of bekende. Dit zijn vaak mensen die dichtbij wonen. Het kan familie zijn, maar ook een buurman of buurvrouw. Met buurtbewoners is er over het algemeen goed contact, maar lang niet altijd intensief. Met name jongere en allochtone senioren zijn minder gericht op de buurt qua contacten en activiteiten. Dit kan een bewuste, vrijwillige keuze zijn, maar ook een onvrijwillige. Juist omdat het buurtniveau zo belangrijk is om prettig te kunnen wonen en leven en om hulp te kunnen vragen, is het belangrijk om belemmeringen die leiden tot een onvrijwillige keuze, weg te nemen. Tijdsbesteding Amersfoortse senioren zijn actief en betrokken in en bij de samenleving. En wel op vele gebieden. Zowel mannen als vrouwen, allochtone als autochtone senioren zijn actief, maar er zijn wel verschillen te ontdekken. Senioren hebben verschillende klussen in en rond het huis, maar ook ‘externe’ bezigheden. Betaald werk, oppassen en het doen van vrijwilligerswerk zijn daar belangrijke voorbeelden van. Belangrijk voor hen is dat ze keuzevrijheid hebben in de indeling van hun tijd. Juist nu ze wat ouder zijn, willen ze genieten van het leven. Vrijheid en flexibiliteit zijn daarbij belangrijke voorwaarden.


30

4

Zilveren kracht van Amersfoort: huidige vrijwillige inzet

4.1

Inleiding

Vrijwillige inzet (of vrijwilligerswerk) is werk dat in enig georganiseerd verband onverplicht en onbetaald verricht wordt, ten behoeve van andere mensen of de samenleving. Omdat bekend is dat mensen het soms lastig vinden te beoordelen of ze zelf nu vrijwilliger zijn of niet, hebben we in het onderzoek verschillende vragen gesteld die uiteindelijk samen een goed beeld geven van de daadwerkelijke vrijwillige inzet onder de Amersfoortse senioren. In paragraaf 4.2 behandelen we een aantal indicatoren die verwijzen naar de grootte van de huidige vrijwillige inzet van Amersfoortse senioren. Vervolgens gaan we in de paragrafen 4.3 tot en met 4.8 nader in op de kenmerken van de vrijwillige inzet. Achtereenvolgens bespreken we de soorten organisaties en werkzaamheden, de frequentie van uitvoering, de beleving, de wijze van start en de motieven om vrijwilligerswerk te doen en de benodigde en geboden ondersteuning. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een samenvattende en concluderende paragraaf 4.9. 4.2

Huidige vrijwillige inzet

4.2.1 Iets doen voor wijk of vereniging Vrijwilligerswerk kan opgevat worden als iets doen voor een ander, voor de buurt, voor een vereniging. Zo bekeken, geeft ruim de helft van de senioren (N=101) aan vrijwilliger te zijn. Zij geven aan weleens iets te doen voor de wijk of voor een vereniging. De mensen die dit niet doen, geven hier verschillende redenen voor. Deze zijn: • (Nog) geen tijd; werk of hobby’s nemen alle tijd in beslag. • Te oud; een respondent licht dit als volgt toe: ‘Ik ben 84 jaar oud. Ik ben licht aan het dementeren en dan lukt het niet meer.’ • Zwakke gezondheid; Twee respondenten zeggen hierover: ‘Mijn gezondheid laat het niet meer toe’ en ‘Ik heb al een aantal operaties gehad’. • Geen interesse; ‘De fut is eruit, ik heb wel heel veel gedaan’, zo meldt een respondent. De fut eruit kan duiden op een achteruitgang in gezondheid, maar ook kan het duiden op verzadiging en gebrek aan interesse om nog langer vrijwilligerswerk te doen. • Gebrek aan bekendheid met mogelijkheden; ‘Ik woon hier nog maar net’ en ‘Het komt niet zo op mijn pad’. Het zijn twee voorbeelden van situaties waarbij senioren best iets zouden kunnen en willen betekenen. Wel zullen ze hierbij enige begeleiding en externe motivatie voor nodig hebben. Ze moeten in het vervolg gewezen worden op de mogelijke activiteiten en hun mogelijke aandeel daarbij. 4.2.2 Actief lidmaatschap Actief lidmaatschap kan ook verwijzen naar vrijwillige inzet. Wanneer een persoon eenmaal lid is van een club, wordt hij of zij gemakkelijk gevraagd voor een klusje of activiteit. Soms doet een persoon dat zelfs onbewust. Daarom is gevraagd naar het actieve lidmaatschap, waarmee gedoeld wordt op een lidmaatschap waarbij je zelf ook actief naar een organisatie toe gaat, mensen ontmoet en mogelijk ook iets doet. Het is dus iets anders dan lid zijn van een organisatie als donateur. Zoals beschreven in paragraaf 3.2, is 72% van alle senioren actief lid van een of meerdere verenigingen of religieuze organisaties. Vele mensen hebben dus een makkelijke ingang tot vrijwillige inzet en zijn mogelijk ook vrijwilliger.


31

4.2.3 Vrijwilligerswerk als belangrijkste tijdsbesteding Er zijn 101 mensen ‘weleens’ actief voor wijk, buurt of vereniging. 82 daarvan geven aan hun vrijwilligerswerk als een van de belangrijkste activiteiten in de week te beschouwen. Dit lijkt te duiden op een grote groep (41%) die met grote regelmatig vrijwilligerswerk doet. Als het een belangrijk aandeel in de weekinvulling is, betekent het dat mensen er structureel (elke week) mee bezig zijn. Een op de vier senioren zou dus structureel vrijwilliger zijn. 4.2.4 Vrijwilligersactiviteiten Uit bovenstaande blijkt dat er al veel vrijwillige inzet is op incidentele of structurele basis. Om nu te achterhalen hoe deze inzet er precies uitziet, is in het onderzoek vervolgens (na vragen over lidmaatschap en inzet voor vereniging of wijk) rechtstreeks gevraagd naar de concrete (vrijwillige) activiteiten die personen uitvoeren voor, bij of binnen een organisatie. In totaal noemden 118 van de 200 senioren (59 %) één of meerdere concrete vrijwilligersklussen die zij met enige regelmaat uitvoeren. Dit zou betekenen dat drie op de vijf senioren actief is als vrijwilliger. Dat is een relatief hoog percentage. Verschillende landelijke onderzoeken laten zien dat het percenta23 ge senioren dat actief is als vrijwilliger ligt tussen de 33 % tot 43 % . Figuur 4.1 Aantal taken in het vrijwilligerswerk

Aantal taken

Frequentie

Totaal een of meerdere taken Een klus Twee klussen Drie klussen Vier klussen Vijf klussen Totaal aantal genoemde klussen

118 57 32 18 5 6

Percentage van totaal vrijwilligers 100,0 % 48,3 % 27,1 % 15,3 % 4,2 % 5,1 %

Percentage van totaal onderzoekspopulatie 59,0 % 28,5 % 16,0 % 9,0 % 2,5 % 3,0 %

225

Verschil tussen Amersfoort en het landelijke cijfer kan gelegen zijn in het feit dat een naar verhouding actieve groep senioren gereageerd heeft op dit onderzoek. Zieke en niet-actieve senioren hebben dan verhoudingsgewijs minder vaak gereageerd. In dit geval zal het percentage in Amersfoort in werkelijk iets naar beneden moeten worden afgerond. Aan de andere kant staat Amersfoort ook bekend als een actieve gemeenschap. In een van de bijeenkomsten van dit onderzoek werd hiervoor een aantal mogelijke verklaringen naar voren gebracht. Al24 lereerst is het opleidingsniveau in Amersfoort naar verhouding hoog . Een hoog opleidingsniveau is een belangrijke voorspeller van maatschappelijke participatie. Ten tweede kent Amersfoort veel religi23

Uit cijfers van het CBS en MOVISIE, beschreven in de factsheet De zilveren kracht in cijfers (dd juli 2008), blijkt dat maar liefst één op de drie senioren in de leeftijd van 55 tot 74 jaar zich vrijwillig inzet. De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling komt op een iets hoger cijfer: ruim 40%. Bronnen: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Mogen ouderen ook meedoen? Den Haag: RMO, 2004. Breedveld, K., M. de Klerk en J. de Hart. Ouderen en maatschappelijke inzet. De betekenis van toenemende arbeidsparticipatie onder ouderen voor de betrokkenheid van ouderen bij politiek activisme, vrijwilligerswerk, informele hulp en zorg voor kleinkinderen. Den Haag: SCP in opdracht voor de Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling, werkdocument 4, 2004. Ter vergelijking: Uit een vergelijkbaar onderzoek onder Schiedamse senioren bleek 24% van de senioren actief als vrijwilliger. 24 Van de Amersfoortse 55-65’ers is 30% HBO of WO-geschoold, terwijl dit landelijk 8% is. Totaal genomen is 34% van Amersfoort HBO- of WO-geschoold. Het landelijk percentage ligt op 9 %. Onder 65-plussers in Amersfoort is dit 18%. Precieze cijfers van de 65-plussers heeft CBS niet beschikbaar. Landelijk zal dit lager liggen dan het algemene percentage van 9%. Vroeger was men immers minder hoog opgeleid. Precieze cijfers van de 65-plussers heeft CBS niet beschikbaar.


32

euze inwoners, ook senioren. Het is bekend dat vanuit kerken en andere religieuze bewegingen veel maatschappelijke en vrijwillige inzet gedaan wordt. Een derde mogelijke verklaring is gelegen in gedane investeringen in het verleden en heden. Er is in Amersfoort al vele jaren geïnvesteerd in een goede ondersteuningsinfrastructuur voor het vrijwilligerswerk, waardoor een heel groot deel van de vrijwilligersorganisaties in Amersfoort goed georganiseerd is. Figuur 4.2 Aantal taken in het vrijwilligerswerk in beeld gebracht

1

48,30%

0% Een klus

20%

40%

Twee klussen

60%

Drie klussen

80%

Vier klussen

100% Vijf klussen

Van alle vrijwilligers heeft ruim de helft zelfs meerdere activiteiten als vrijwilliger. Soms zijn dat taken of klussen bij dezelfde organisatie, soms juist ook helemaal niet. In figuur 4.1 en 4.2 is te zien dat een kwart van de actieve senioren drie of meer klussen heeft! Leeftijd blijkt in dit onderzoek niet van invloed op vrijwillige inzet, evenmin als het geslacht. Mogelijk heeft het meer te maken met de achtergrond, de persoonlijke instelling van de senioren en de eigen gezondheid. Vrijwilligers zijn dus zowel mannelijk als vrouwelijk, zowel jong senior als ouder senior, zowel enkel actief als multi-actief. Ook blijkt dat zowel autochtone als allochtone senioren actief zijn als vrijwilliger. Wel lijken allochtone senioren iets vaker actief bij een religieuze of cultureel getinte organisatie. Hieruit kunnen we concluderen dat er binnen alle subgroepen senioren mogelijkheden zijn om vrijwillig actief te zijn. Veel senioren zijn actief als burenhulp of als vrijwilliger bij of voor een organisatie of verband. Na verschillende vergelijkingen van resultaten blijken in totaal drie op de vijf Amersfoortse senioren actief als vrijwilliger. Dit is hoger dan het landelijke percentage. Landelijk gezien is een op de drie 65-plussers als 25 vrijwilliger actief . Hoe en waar ze actief zijn, dat zal hierna blijken. 4.3

Soorten vrijwillige inzet

Op allerlei verschillende manieren en plekken kunnen vrijwilligers actief zijn. Het is interessant te onderzoeken waar en op welke manieren Amersfoortse senioren precies actief zijn en waar de kansen liggen. Daarom is gevraagd naar de organisatie waarvoor of -binnen de activiteiten worden uitgevoerd en naar het soort werkzaamheden. 25 Dit blijkt uit recente cijfers die MOVISIE publiceerde in de factsheet De Zilveren Kracht in cijfers., te downloaden via www.zilverenkracht.nl


33

Wat betreft het type organisatie, kunnen we het volgende zeggen. Binnen de sector zorg wordt veel vrijwilligerswerk gedaan. Zorginstellingen als ziekenhuizen en woon-zorgcentra worden het meest genoemd. Religieuze instellingen zoals kerken en moskeeën doen het ook goed. De sector welzijn komt op de derde plaats. Denk aan welzijnsorganisaties zoals de Zonnebloem en het Rode Kruis. Daarnaast wordt ook de sector sport genoemd, al is het iets minder vaak. Verschillende respondenten geven aan actief te zijn binnen de sector cultuur en recreatie. Eén respondent is actief bij het Armando museum, iemand anders bij het stadsmuseum Flehite. Twee mensen zijn actief bij een muziekvereniging en weer anderen noemen het zangkoor. Denk ook aan een bridge- of biljartclub. Verenigingen en activiteiten in de wijk en buurt zijn genoemd, maar evenals de sector natuur blijkt op dit gebied de activiteit gering. Naast deze door verschillende personen genoemde organisaties, zijn er ook vele clubs die eenmaal genoemd worden. Voorbeelden daarvan zijn patiëntenverenigingen, de avondvierdaagse, ouderenbond of een politieke partij. Als we kijken naar het soort werkzaamheden dat senioren verrichten, blijkt dit net zo verschillend als de typen organisaties. Het varieert van administratief medewerker tot barkeeper, van ziekenbezoeker tot chauffeur, van voorzitter van een patiëntenvereniging tot organisator van een muziekevenement. Het gaat soms om bestuurswerk, maar in de meerderheid van de gevallen is het werk praktisch van aard zoals het organiseren van activiteiten, het klaarzetten van spullen, het afleggen van bezoeken en het ontvangen van gasten en bezoekers. Advieswerk komt heel weinig voor. Gelet op de leeftijd van senioren, blijkt dat er geen duidelijke verschillen zijn tussen generaties en hun vrijwilligersactiviteiten. In tegenstelling tot het landelijke beeld dat vrouwen meer verzorgende taken uitvoeren en mannen mee bestuurswerk doen, valt uit dit onderzoek geen significant verschil te ontdekken. Dit betekent dat de variëteit van activiteiten niet bepaald wordt leeftijd of geslacht, maar waarschijnlijk meer door persoonlijke voorkeur en contacten (die vervolgens aanspraak maken op de potentiële energie). 4.4

Frequentie van vrijwillige inzet

Naast de inhoud van klus en plaats, is ook gevraagd hoe vaak de vrijwilligers dit werk uitvoeren. De frequentie blijkt verschillend per individu. Toch is er wel een globaal beeld te schetsen. Opvallend is dat veel senioren structureel vrijwilligerswerk doen: bijna 60% van de klussen wordt minimaal eens in de week uitgevoerd! Zie ook figuur 4.3. Figuur 4.3 Frequentie vrijwillige inzet

Frequentie Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe Totaal aantal klussen


Totaal 11 53 65 26 33 37 225

Percentage van totaal aantal klussen 5% 24 % 29 % 12 % 15 % 16 %

34

4.5

Beleving van vrijwillige inzet

Aan de vrijwillige medewerkers is gevraagd hoe zij hun vrijwillige inzet ervaren. Is het goed vol te houden? Zijn ze van plan het werk nog lang te blijven doen? Hebben ze het gevoel nog vrije tijd over te hebben? Zoals af te lezen valt uit figuur 4.4, blijkt dat het overgrote deel van de vrijwilligers (82%) de taken goed vol te houden vindt. Ruim 15% (N= 18) geeft aan dat het soms wel zwaar of lastig is. Twee senioren vinden het niet goed vol te houden. Men zou kunnen verwachten dat hier de frequentie van de taak van invloed is. Toch is dit niet het geval. De oorzaak wordt gevonden in ‘persoonlijke omstandigheden’. Persoonlijke gezondheidsklachten vormen de belangrijkste reden. Van alle vrijwilligers die de vraag beantwoord hebben of ze van plan zijn nog lang door te gaan met hun vrijwillige taken, zegt driekwart dat wel van plan te zijn. Een kwart weet het niet of verwacht van niet. Hier spelen leeftijd (ouderdom) en gezondheidsklachten de belangrijkste rol. Voor hen is het geen kwestie van onwil of niet leuk vinden. Figuur 4.4 Beleving vrijwilligerswerk en vrije tijd van vrijwilligers in vergelijking met het algemene beeld en niet-vrijwilligers

Vrijwilligers Vrijwilligerswerk vol te houden? Ja Soms wel soms niet Nee

Niet-vrijwilligers

Amersfoortse senioren

93 82 % 18 16 % 2 2%

Nvt

88 77% 10 9% 17 15%

Nvt

Nvt Nvt

Van plan lang te blijven doen? Ja Nee Weet ik niet

Nvt Nvt

Gevoel van vrije tijd? Ja Nee Soms wel soms niet

16 13% 90 76% 13 11%

16 20% 51 64% 13 16%

32 16% 141 71% 24 12%

27 23% 68 58% 18 15% 5 4%

14 18% 51 65% 11 14% 3 4%

41 21% 119 60% 29 15% 8 4%

Tijd voor nieuwe activiteiten? Ja Nee Misschien Weet ik niet


35

Interessant is ook een vergelijking te maken tussen senioren die als vrijwilliger actief zijn en die mensen die dat niet zijn. Hebben zij een andere beleving van hun vrije tijd? Zoals te zien is in figuur 4.4, is er weinig verschil tussen de gehele onderzoekspopulatie en de groep vrijwilligers. Dit betekent dat de vrijwilligers hetzelfde beeld naar voren brengen van beschikbare tijd als de gehele groep senioren. Dit betekent dat vrijwilligers zich dus over het algemeen genomen niet zwaarder of minder zwaar belast voelen dan senioren die niet actief zijn als vrijwilliger. Er is naar eigen gevoel weinig vrije tijd bij beide groepen. Het blijkt dat een vijfde van de senioren nog wel tijd over heeft voor nieuwe activiteiten in de week. Dit is te zien als een potentieel aan energie. In hoofdstuk 5 gaan we daar verder op in. De rest van de senioren ziet die mogelijkheid iets nieuws in te passen niet of nauwelijks. 4.6

Startwijze

Hoe zijn de vrijwilligers gestart met hun vrijwilligerswerk? Zijn ze gevraagd of hebben ze zichzelf aangeboden? Uit dit onderzoek blijkt dat de senioren die vrijwilligerswerk doen veelal gevraagd zijn of zichzelf aangeboden hebben. Dat gebeurt via het eigen netwerk. Mensen worden gekend en gevraagd of geattendeerd op activiteiten. Persoonlijke contacten zijn dus erg belangrijk voor het betrekken van mensen bij maatschappelijke activiteit. Persoonlijk vragen van mensen werkt daarbij erg goed. Mensen voelen zich gewaardeerd om wie ze zijn en wat ze kunnen, waardoor ze eerder geneigd zijn ook daadwerkelijk te helpen. Maar soms is het vragen niet eens nodig. Een vrijwillige zwemtrainer vertelt: “Ik ben in de zwemwereld opgegroeid, dus ken die wereld. Toen ben ik op gegeven moment gewoon begonnen”. Weer een ander zegt dat het haast niet te achterhalen is hoe zij gestart is. Het is in haar opvoeding al begonnen: “Ik heb het van huis uit meegekregen. Ik ben ermee opgevoed. En ook vanuit de kerk was het heel gewoon vrijwilligerswerk te doen.” Figuur 4.5 Wijze van start vrijwilligerswerk (in percentages)

45% 40%

39% 36%

35% Persoonlijk gevraagd

30%

Mezelf aangeboden Via vriend/ kennis

25% 20%

Via advertentie

20%

Via VWC/Ravelijn Via welzijnswerk

15%

Via internet

10% 6% 5%

4% 2%

1%

0%


36

Opvallend is dat Ravelijn zeer weinig genoemd wordt als partij die geholpen heeft vrijwilligerswerk te vinden. Hoewel veel senioren zeggen de organisatie wel te kennen als de interviewer deze noemt (66% van alle respondenten), maakt slechts een enkeling gebruik van de diensten van deze organisatie. Dertien mensen zeggen gebruik te maken van de diensten, maar dan gaat het niet altijd om de hulp bij het vinden van een geschikte klus of organisatie. Ook het welzijnswerk wordt maar sporadisch gebruikt om tot een vrijwilligersklus te komen. Kennen en gekend worden is dus duidelijk van groot belang bij het vinden en binden van vrijwilligers. Opmerkelijk is ook dat internet op dit moment nauwelijks een rol speelt bij het vinden van vrijwilligerswerk. 4.7

Motieven

Waarom doen deze senioren vrijwilligerswerk? Wat maakt hen enthousiast en bereid hun diensten kosteloos aan te bieden? Er blijken verschillende motieven te spelen. Figuur 4.6 Motieven voor vrijwillige inzet (in percentages)

70%

60%

Wil om iets te doen voor samenleving

59%

Mezelf nuttig voelen

53%

Andere mensen leren kennen

50% 44% 40%

39%

36%

Kennis/ervaring delen/overbrengen

35% 31%

30%

Waardering krijgen 30% 24%

20%

Plicht om iets te doen voor samenleving Nieuwe dingen leren Ergens bij horen

10%

Iets te doen hebben

0%

Het belangrijkste motief is, zoals te zien in figuur 4.6, de wens van vele senioren om iets te betekenen voor de samenleving. Het nuttig voelen in de samenleving, een motief dat daarop volgt, hangt daar sterk mee samen. Senioren willen zich nuttig voelen voor de ander, wat hen vervolgens zelf weer een prettig gevoel geeft. Een reden van heel andere orde staat op nummer drie; andere mensen leren kennen kan een motivatie zijn om te helpen. Voor 44% van de ondervraagde senioren is het sociale contact dus dé of een van de beweegredenen om vrijwilligerswerk te doen. En dat vrijwilligerswerk in de praktijk contacten oplevert, blijkt wel uit het feit dat 72% van de vrijwilligers aangeeft dat het vrijwilligerswerk ook daadwerkelijk heeft geleid tot nieuwe contacten. Een aantal respondenten vertelt hierover:


37

Vrijwilligerswerk leidt tot nieuwe contacten “Ik heb binnen Groen Links veel vrienden gemaakt.” “Ik heb contact met collega's buiten het werk om. Erg leuk.” “Door mijn vrijwilligerswerk heb ik veel mensen leren kennen en ook beter Nederlands leren spreken.” “We gaan wel bij collega’s op visite en met zijn allen naar de beurs.”

Zelfs na het beëindigen van hun vrijwilligersbaan houden sommige mensen nog contact. Een mooi voorbeeld is de respondent die actief was bij de Turkse Vereniging: “Met veel bestuursleden van Turkse Vereniging heb ik nog steeds contacten.“ Een ander belangrijk motief is de wens om eigen opgedane kennis en ervaring door te kunnen geven aan anderen. Het kan gaan om expertise op een bepaald vlak vanuit de werkervaring. Denk aan een accountant die later zijn financiële vaardigheden inzet voor een sportvereniging. Maar het kan ook gaan om levenservaring zoals omgaan met kinderloosheid. Een mevrouw vertelde dat ze juist vanuit die ervaring andere vrouwen kon adviseren en een luisterend oor kon bieden. Een motief dat door meer dan een derde van de senioren werd genoemd, was waardering ontvangen. 36% zet zich in om zich gewaardeerd te voelen. Je krijgt waardering voor je inzet, je kennis en ervaring. En dat is prettig. ”Het is een fijn gevoel te merken dat je nog wat betekent als je wat ouder bent”, zo vertelt een van de senioren die deelneemt aan de Open Space Workshop. Andere aanwezigen bevestigen dit. Senioren krijgen of behouden door hun inzet in en voor de maatschappelijke betrokkenheid waardering en dat versterkt een positief zelfbeeld. Dat dit motief niet geheel losstaat van andere motieven als kennis en expertise inzetten en je nuttig voelen, blijkt wel uit het volgende citaat van een van de respondenten. “Ik vind het leuk om waardering te krijgen, maar ik doe het er niet voor.” Een motief dat op de vijfde plaats staat, is de plicht die sommige mensen voelen om iets te doen voor de samenleving. Mensen zien de noodzaak van vrijwillige inzet, van hulp aan anderen en van daar uit helpen ze. Dit komt relatief vaak voor bij mensen die vanuit religieuze overwegingen voor de medemens klaar staan. Nieuwe dingen willen leren is voor veel mensen ook erg aantrekkelijk en motiverend. Ook na je pensioen kan je doorleren. De Amersfoortse senioren willen niet stil komen te staan, maar zich verder ontwikkelen. Een derde van de vrijwilligers noemt dit als motivatie. Ergens bij horen, bij een club of groep mensen en iets te doen hebben worden ook genoemd, hetzij iets minder vaak. Andere redenen die enkele keren genoemd worden, zijn het krijgen van structuur (“Vrijwilligerswerk helpt mij structuur te geven aan mijn dagelijkse leven”) en het ontspannen (“Ik vergeet mijn eigen problemen, dat is heel fijn.”). Ook zien mensen hun vrijwillige inzet meer als mogelijkheid om de eigen hobby uit te kunnen voeren. Zoals het maken van muziek voor anderen (“Ik vind muziek maken leuk, het is echt mijn hobby”). Samenvattend blijkt dat er vele redenen zijn, die ook nog verbonden met elkaar zijn of kunnen worden. Iedere senior heeft zijn eigen achtergrond en motivatie. Duidelijk wordt in ieder geval dat senioren het vrijwilligerswerk niet doen om er zelf beter van te worden. Vaak is het een combinatie van willen geven en ook iets voor terug willen ontvangen.


38

4.8

Ondersteuning

Senioren die vrijwilligerswerk doen, hebben zij ondersteuning nodig? Maken ze al gebruik van ondersteuning of zouden ze dat graag willen doen? Het zijn interessante vragen voor de gemeente, die zelf ook ondersteuning biedt via verschillende wegen. Ondersteuning van eigen vrijwilligersorganisatie Figuur 4.7 Waardering van ondersteuning door vrijwilligersorganisatie

Vorm van ondersteuning Informatie op papier Uitleg over het werk Af en toe een gesprek Verzekering Onkostenvergoeding

Voldoende 90% 86% 85% 65% 62%

Onvoldoende 10% 14% 15% 35% 38%

Als mensen vragen hebben of hulp of advies willen over het vinden en het doen van vrijwilligerswerk, kunnen ze bij verschillende instanties terecht. Het lijkt logisch hulp, informatie of advies te krijgen van de organisatie waar het vrijwilligerswerk gedaan wordt. Over het algemeen wordt de ondersteuning van de vrijwilligersorganisatie door de vrijwilligers als voldoende beoordeeld. Dit betekent dat organisaties in voldoende mate basale ondersteuning geven in de vorm informatie, persoonlijk contact en uitleg over werkzaamheden. De ondersteuning in de vorm van het regelen van verzekeringen en onkostenvergoeding blijkt vaak niet voldoende. Ruim een derde van alle vrijwilligers geeft aan dat hier wat aan zou moeten veranderen. Ondersteuningsbehoeften van vrijwilligers “Er is nu wel heel erg veel eigen initiatief nodig van vrijwilligers.” “Activiteitenbegeleiders worden beter begeleid dan vrijwillige bezoeksters.” “Er is geld nodig voor activiteiten, maar ook voor onze deskundigheidsbevordering.” “Ik mis waardering en aandacht voor vrijwilligers (naast betaalde krachten).”

Een ander aandachtspunt is de manier waarop organisaties omgaan met en omkijken naar hun vrijwillige medewerkers. Als vrijwilligers aangeven dat het nog aan iets ontbreekt (in een op de vijf gevallen), gaat het veelal om het oog hebben voor de vrijwilliger. Ze moeten niet aan hun lot overgelaten worden, maar geholpen worden bij het vinden van oplossingen of het coördineren van werkzaamheden. Meer oog voor de vrijwilliger en waardering voor de inzet zijn cruciaal voor de vrijwilliger! Gelijkwaardigheid van alle typen medewerkers, ongeacht de vergoeding of taken is belangrijk. Dat blijkt wel uit onderstaande citaten van vrijwilligers. Ondersteuning van andere partij Ook kunnen vrijwilligers elders ondersteuning krijgen bij het vinden of uitvoeren van vrijwilligerswerk. Eén van de organisaties in Amersfoort is Ravelijn. Zoals te zien is in figuur 4.8, is deze organisatie bij 66% van de senioren bekend qua naam. Er wordt echter slechts zelden gebruik gemaakt van de geboden diensten. Een enkeling meldt ook dat er wel gebruik gemaakt is van diensten, maar dat de service


39

niet zoals gewenst was. Zowel de bekendheid van de producten en diensten en kwaliteit vormen dus verklaringen voor het geringe gebruik van deze organisatie. Stichting Welzijn Amersfoort is voor veel mensen geen bekende partij. Hulp wordt er dan ook nauwelijks gehaald. Diensten zijn onbekend. Figuur 4.8 Gebruik van ondersteuning van eigen organisatie door senioren in Amersfoort (in percentages)

120%

100%

93% 98%

92%

80% 66% Ravelijn

60%

SWA 34%

40%

20% 8%

7%

2%

0% Ja

Nee

Ja

Van gehoord

Nee

Maak gebruik van aanbod diensten

Figuur 4.9 Gebruik van ondersteuning in Amersfoort door senioren (in aantallen)

Maak ik gebruik van

Informatie en advies over (doen van) vrijwilligerswerk, vinden van vrijwilligersorganisaties, advies over kosten etc. Bemiddeling (het vinden van een nieuwe, leuke klus die bij u past) Georganiseerd contact met andere vrijwilligers of andere mantelzorgers Belangenbehartiging (als er problemen zijn samen op zoek gaan naar oplossingen)


Maak ik geen gebruik van, maar zou ik wel gebruik van willen maken

Heb ik geen behoefte aan

Totaal (N)

21

44

96

161

12

44

106

162

17

29

113

159

13

29

117

159

40

Ouderensteunpunten of wijkservicecentra bieden ook ondersteuning aan senioren en/of vrijwilligers. Met name de wijkservicecentra (of buurthuizen genoemd) zijn wel bekend bij senioren en ze gaan er ook weleens heen voor advies of ondersteuning. Zie figuur 4.9. Voor ouderensteunpunten geldt dit in veel mindere mate. Het is wel bekend, maar wordt zelden gebruikt als expertisecentrum of hulpbron. De reden hiervoor is onbekend. Mogelijk zijn de steunpunten minder bekend, minder frequent aanwezig of bieden niet de diensten die nodig zijn voor deze groep senioren. Om nu een globaal beeld te geven, blijkt dat maar een klein deel van alle senioren gebruik maakt van een of meerdere ondersteunende diensten. Van de mensen die deze vraag hebben beantwoord, maakt maximaal 13 % gebruik van de geboden diensten (informatie en advies, 21 van de 161 senioren). Van de totale groep senioren (200) is dit maximaal 11%. De groep die geen gebruik maakt van de diensten maar er wel gebruik van zou willen maken, is iets groter. De behoefte naar informatie en advies over vrijwilligerswerk en de bemiddeling naar vrijwilligerswerk is het hoogst. Toch blijft ook hier gelden: het merendeel van de senioren, vrijwilliger of niet, zegt géén behoefte te hebben aan de ondersteunende diensten. Waar wel behoefte aan is, is waardering, onkostenvergoeding en verzekering. En werken aan een positieve beeldvorming over senioren. Dat is wat senioren naar voren brengen. Hier zullen we in paragraaf 6.2 nog op terug komen. 4.9

Conclusie

In dit hoofdstuk hebben we gezien dat de zilveren kracht van Amersfoort groot is. Naast een groep mantelzorgers en mensen die hun buren weleens helpen, is bijna 60% van de senioren actief als vrijwilliger. Dit betekent dat zes op de tien, ofwel drie op de vijf Amersfoortse senioren vrijwilliger is op een of meerdere plekken. De organisaties waarbinnen of waarvoor het brede palet aan activiteiten worden uitgevoerd, variëren van zorginstelling tot museum. Wel wordt duidelijk dat bepaalde sectoren meer onder de aandacht van senioren zijn dan andere. De sectoren zorg, welzijn en religie worden veel genoemd, terwijl ook organisaties uit de sectoren natuur en cultuur vele extra handen zouden kunnen gebruiken. Hier valt nog een wereld te winnen. Opvallend is dat het in veel gevallen gaat om structureel vrijwilligerswerk. 58% voert zijn of haar activiteiten eens per week of vaker uit. En zowel bij structurele als minder structurele klussen blijkt het vrijwilligerswerk goed vol te houden. Slechts een enkeling wil of moet stoppen. Ouderdom en gezondheidsklachten spelen hier de belangrijkste rol. De vraag die nu rijst, is: zijn er voor die mensen die door gezondheidsklachten enigszins beperkt zijn, niet vele nieuwe mogelijkheden te bieden? Zijn ze zich bewust van de mogelijkheden die er wellicht nog wel zijn? En hoe zit dat met mensen die op dit moment (nog) niet actief zijn? Zouden zij wel actief willen worden? Zijn ze bekend met de vele mogelijkheden en de kansen die het hen zelf biedt? Kortom; zijn er kansen voor versterking van de zilveren kracht van Amersfoort? Op deze vragen gaan we in de volgende twee hoofdstukken in.


41


42

5

Zilveren kracht van Amersfoort: zilveren potentieel

5.1

Inleiding

De maatschappelijke inzet van Amersfoortse senioren is redelijk groot, zo blijkt uit de voorgaande paragraaf. Maar dat is nog niet alles. De zilveren kracht is nog groter! Er zijn nog vele senioren met onbenutte kennis en ervaring die ze mogelijk willen en kunnen inzetten in de Amersfoortse gemeenschap. In Engeland bestaat daarvoor een krachtige term: ‘untapped resources.’ Hoe groot dit potentieel aan kennis en energie precies is, is onderzocht in dit project. Aan de senioren is een aantal vragen gesteld over de beschikbare tijd, de interesse voor maatschappelijke inzet en de bereidheid daartoe. De resultaten geven een positief beeld: er is nog een wereld te winnen! 5.2

Beschikbare tijd

Amersfoortse senioren leiden een druk bestaan, zo blijkt uit hoofdstuk 3. Ze zijn bezig met verschillende soorten activiteiten. Interessant is te weten te komen in hoeverre de senioren nu nog tijd over hebben voor nieuwe bezigheden. Hiervoor kijken we naar het gevoel van vrije tijd en de daadwerkelijke tijd die ze nog over hebben. In paragraaf 4.5 en figuur 4.4 was al uit de tabel af te lezen dat er zowel onder vrijwilligers als senioren die geen vrijwilligerswerk doen, vrije tijd aanwezig is. Een deel van de tabel is hieronder nogmaals weergegeven. Zie figuur 5.1. Wat betreft de beleving van de beschikbare vrije tijd is het beeld gevarieerd. 32 van de 200 senioren (16%) hebben het gevoel elke week wel vrije tijd over te houden. 71% (N= 141) geven aan dat gevoel niet te kennen. De overige groep zegt dat gevoel slechts af en toe te hebben. Ingezoomd op de groep vrijwilligers, blijkt dat ondanks de sociale inzet die ze al leveren, ook bij de huidige vrijwilligers tijd over is voor extra inzet. Zie ook figuur 4.4 in het vorige hoofdstuk. Figuur 5.1 Beschikbare tijd in beeld

Ja Gevoel van vrije tijd Tijd voor nieuwe activiteiten

nee 32 16% 41 21%

Soms wel soms niet 141 71% 119 60%

24 12% 29 15%

Weet ik niet 3 1% 11 4%

Totaal 200 200 100%

Vervolgens is gevraagd naar de daadwerkelijke beschikbare tijd. Zijn mensen vol gepland of is er nog ruimte voor nieuwe activiteiten? Een groep van 37 senioren twijfelt of dit het geval is (‘misschien’ of ‘weet ik niet’). De beschikbare tijd is bij hen afhankelijk van de activiteit en het moment waarop hen gevraagd wordt te helpen. Door een groep van 41 mensen wordt deze vraag bevestigend beantwoord. Dit betekent dat 21% van de respondenten wel tijd heeft. Daar komt nog eens een groep bij die zegt misschien tijd te hebben. Hiermee komt het totaal aan potentiële vrijwilligers op 36%. Nu is het extra interessant te kijken of deze groep mensen met (misschien) tijd, ook eerder aangaf in de vragenlijst het gevoel te hebben ook echt vrije tijd te hebben. Wat blijkt? Een deel van de senioren


43

die wel tijd heeft, zegt eerder niet het gevoel te hebben nog tijd over te hebben. Dit betekent dat in 26 plaats van 36% uiteindelijk 29% van de senioren zegt zowel tijd als gevoel van vrije tijd te hebben. Anders gezegd, betekent dit dat drie op de tien senioren tijd heeft. Dit potentieel is verdeeld over drie generaties. Binnen alle generaties zijn senioren die tijd over hebben. Niet alleen jonge senioren, maar ook de wat oudere senioren zouden dus nog iets (extra) kunnen betekenen voor anderen! Figuur 5.2 Beschikbaar aantal uren voor vrijwillige inzet

4% 20%

geen tijd incidenteel een keer 47%

een keer per maand max. 2 uur per week

6%

2 tot 5 uur per week

4%

5 tot 10 uur per week 19%

Om inzichtelijk te maken hoeveel tijd er bij senioren is, is gevraagd naar het concrete aantal beschikbare uren. De vraag luidde als volgt: “Stel dat u gevraagd zou worden om (extra) vrijwilligerswerk te doen, hoeveel uur per week zou u hier dan ongeveer aan willen en kunnen besteden?”. De resultaten zijn weergegeven in figuur 5.2. 47% van de senioren heeft uiteindelijk (toch) geen tijd. 53% daarentegen wel. Ongeacht mensen al actief zijn of niet, hebben deze mensen wel tijd beschikbaar. Bijna een kwart stelt zelfs minimaal twee uur per week beschikbaar. 5.3

Bereidheid tot maatschappelijke inzet

Tot zover de resultaten van de senioren met een significant sociaal ‘reservekapitaal.’ Hoe staat het met de senioren die zeggen geen of weinig tijd te hebben? Je kunt dan vinden dat het stopt: geen tijd is geen tijd. De ervaring leert echter dat een gesprek waarin wordt doorgevraagd en dieper wordt ingegaan op de vele mogelijkheden om actief te zijn, velen brengt tot een heroverweging. Al was het alleen maar vanwege het feit dat veel mensen eenvoudig niet op de hoogte zijn van de vele aantrekkelijke activiteiten die schuilen onder de paraplu van maatschappelijke inzet. Belangrijke vragen zijn dan: wat maakt een activiteit in het vrijwilligerswerk of maatschappelijke inzet interessant genoeg? En hoe kijken mensen aan tegen het idee van je inzetten voor een ander? Om dit te achterhalen, is in de vragenlijst een aantal vragen opgenomen over de bereidheid tot maatschappelijke inzet.

26

31 mensen met gevoel van vrije tijd en 41 mensen die daadwerkelijk tijd hebben voor nieuwe activiteiten. Dit vermindert met het aantal van 14 dubbelingen, levert een totaal van 58 mensen die tijd hebben of zouden kunnen maken.


44

5.3.1 Iets doen voor een ander Ten eerste is gevraagd of men het leuk vindt om iets voor een ander of de samenleving te doen. 68% van de respondenten reageerde duidelijk positief op deze vraag. 16% (N= 30) weet het niet. De overige 16% geeft aan dit niet leuk te vinden. Binnen alle generaties blijkt er enthousiasme om iets voor een ander te doen. Maar opvallend is de positieve reactie van de babyboomers. Maar liefst 74% van deze senioren wil graag wat doen voor de samenleving (tegen 39% en 67% bij de vooroorlogse en stille generatie)! Een mogelijke verklaring voor het verschil in bereidheid, is het feit dat de oudste senioren meer beperkingen ervaren in hun gezondheid. De babyboomers zijn nog vitaal en vol energie, waardoor de bereidheid om iets voor anderen te doen relatief gemakkelijk te realiseren is. “Natuurlijk, graag!”, zoals een respondent op de vragenlijst liet noteren door de interviewer. Figuur 5.3 Leuk om iets te doen voor een ander of de samenleving (in percentages)

Ja Totaalbeeld Vooroorlogse generatie Stille generatie Babyboom generatie

% 68 39 67 74

Nee % 16 50 14 12

Misschien % 14 6 16 13

Huidige vrijwilligers

80

9

9

Weet niet

Totaal % 2 6 2 1

N 189

2

Figuur 5.4 Bereidheid in beeld

Babyboom

74

Stille

67

Vooroorlogse

39

Totaalbeeld

68 0%

20% Ja

40% Nee

60%

Misschien

80%

100%

Weet niet

Nu is een deel van de senioren al actief als vrijwilliger. Maar niet alleen deze senioren zijn bereid tot het leveren van maatschappelijke inzet. Het percentage ligt binnen deze groep wel ietsje hoger, maar het verschil met de niet actieven is (behalve bij de vooroorlogse niet actieven) niet significant. Dit betekent dat ook de senioren die op dit moment niet actief zijn als vrijwilliger, net zo vaak bereid zijn om iets te doen voor een ander of de samenleving als de senioren die wel actief zijn.


45

Daarbij moet nog wel een opmerking gemaakt worden. Wellicht is het totale percentage senioren dat zich uiteindelijk wel wil inzetten nog iets hoger. Een deel van de huidige vrijwilligers zegt namelijk het niet leuk te vinden iets te doen voor een ander, terwijl ze dat op dit moment wel doen én ook nog eens tevreden blijken te zijn over hun vrijwilligerswerk. Waarschijnlijk is de vraagstelling hier de oorzaak van de discrepantie tussen de resultaten en de werkelijkheid. Andere motieven voor het doen van vrijwilligerswerk dan het helpen van de naaste, spelen hier een belangrijke rol. In ieder geval wordt duidelijk dat het overgrote deel van de Amersfoortse senioren het leuk vindt zich in te zetten voor de naaste. 5.3.2 Bereidheid tot incidentele inzet Om wat beter zicht te krijgen op de bereidheid (en ingang tot verleiding) tot vrijwillige inzet, is nog een aantal andere vragen gesteld die betrekking hebben op die bereidheid. Er is gevraagd in hoeverre men 27 bereid is om incidenteel tijd vrij te maken voor een nieuwe, andere of extra taak als vrijwilliger . Met incidenteel bedoelen we af en toe en wanneer het de oudere zelf uitkomt. De vraag leverde het volgende beeld op (zie figuur 5.5.). Figuur 5.5 Bereidheid tot incidentele en structurele inzet

Incidentele inzet N Ja Nee Misschien Weet ik niet Niet beantwoord Totaal

81 75 36 3 5 195

% 41,5 38,5 18,5 1,5 100

% van totaal 200 40,5 37,5 18,0 1,5

Structurele inzet N 24 112 21 3 40 160

% 15 70 13 2

% van totaal 200 12,0 56,0 10,5 1,5

100

Een groep van 81 senioren zegt: ja, ik wil me incidenteel inzetten. Van alle 200 respondenten vormen zij een groep van bijna 41%. Een klein aantal senioren heeft echter deze vraag niet ingevuld. De kans is groot dat deze mensen deze vraag niet wilden of konden beantwoorden. Om een eerlijk beeld te geven, gaan we er gemakshalve vanuit dat deze mensen de vraag niet positief zouden hebben beantwoord. Dit betekent dat uiteindelijk ruim 40% van de Amersfoortse senioren bereid is tot incidentele inzet. Daarnaast is er nog een groep senioren die dat niet kan ‘beloven’, maar ook niet direct nee zegt. Ze stellen voorwaarden (zoals verderop in deze paragraaf weergegeven), wat overigens ook de ‘ja’stemmers doen. Een bijna even grote groep senioren geeft aan niet bereid te zijn. De resultaten laten zien dat vier op de tien senioren twijfelen, en eveneens vier op de tien senioren bereid zijn tot maatschappelijke inzet. Wie zijn deze bereidwillige senioren? Het zijn zowel huidige vrijwilligers, als mensen die niet actief zijn als vrijwilliger. Dat betekent dat er vrijwilligers zijn die zich extra willen inzetten, en dat er een groep mensen is die actief wil worden. Leeftijd blijkt hierbij niet van duidelijke invloed. De bereidheid onder jongere senioren lijkt iets hoger, maar de verschillen zijn niet significant. Daarnaast blijkt dat zowel mannen als vrouwen bereid zijn. Verschillen tussen beide groepen zijn minimaal en niet significant.

27

De precieze vraag (44) luidde: “Stel dat u gevraagd zou worden om incidenteel (dus af en toe en alleen wanneer het u uitkomst) tijd te maken voor een nieuwe, andere of extra taak als vrijwilliger. Bent u dan bereid dit te doen?”. Zie ook vragenlijst, bijlage 1.


46

Een andere interessante factor is het land van herkomst. Is dat van invloed op de bereidwilligheid? De verschillen in dit onderzoek zijn niet significant. Dit heeft ook te maken met een beperkte groep mensen van niet-Nederlandse afkomst. De cijfers uit dit onderzoek kunnen duiden op een klein verschil. Zie figuur 5.6. Mensen uit het buitenland afkomstig scoren lager op incidentele inzet. Bij bereidheid tot structurele inzet is geen verschil te zien. Maar vanwege het feit dat de groep buitenlandse senioren te klein is, kunnen er geen uitspraken gedaan worden over de verdeling binnen de gehele groep senioren in Amersfoort. Figuur 5.6 Invloed van land van herkomst op bereidheid maatschappelijke inzet

Land van herkomst Incidentele inzet Totaal Nederland Buiten Nederland Structurele inzet Totaal Nederland Buiten Nederland

‘Ja’ naar totaal (%)

Ja

Nee

(N)

(N)

Misschien / weet niet (N)

Ontbrekend

Totaal (N)

41% 43% 26%

69 10

55 20

33 6

3 2

162 38

12% 12% 13%

19 5

87 25

20 4

36 4

162 38

Voorwaarden 28 Vier op de tien senioren wil zich af en toe wel als vrijwillige medewerker inzetten voor de samenleving. In het onderzoek is ook gevraagd of de mensen daarbij nog voorwaarden of wensen hadden. Die hebben ze wel degelijk. Voorwaarden die gesteld worden door zowel de mensen die bereid zijn, als de mensen die daar nog aan twijfelen (’misschien’, ‘weet ik niet’), zijn: • Het werk of de activiteit moet bij me passen; Het moet aansluiten bij mijn persoonlijke situatie: mijn wensen en mogelijkheden. • Het moet nuttig zijn, iets opleveren voor een ander en/of voor mezelf; Er moet er zichtbaar of merkbaar resultaat zijn. • Het moet incidenteel blijven; De senioren die hameren op het incidentele karakter willen niet het risico lopen vast te zitten wanneer zij zich eenmalig aan een initiatief of activiteit verbinden. Het kan wel zo zijn dat mensen uiteindelijk terugkomen of actief blijven, maar men kan niet op voorhand verwachten dat eenmalige inzet direct leidt tot structurele inzet. Daar zijn deze senioren ‘allergisch’ voor. Een aantal senioren die zich (nu) niet incidenteel willen of kunnen inzetten, willen dat mogelijk later wel. Een man schrijft: “Als ik klaar ben met werken, heb ik tijd”. Mogelijk ligt er bij meer jonge senioren een kans in tijden waarin ze minder gaan werken of met pensioen gaan. 5.3.3 Bereidheid tot structurele inzet De Amersfoortse senioren is ook gevraagd naar de bereidheid tot het leveren van structurele diensten. Hiermee bedoelen we inzet met een zekere regelmaat en voor langere tijd. Zijn senioren hiertoe bereid? In figuur 5.5 en 5.6 zijn ook de uitkomsten van deze vraag weergegeven. Opvallend is in eerste instantie dat de animo voor structurele inzet een stuk lager is dan die voor incidentele inzet. Op zich is 28

Tijdens de Open Space Workshop werd gepleit voor de naam vrijwillige medewerker, om daarmee de gelijkheid tussen betaalde en vrijwillige medewerkers aan te geven.


47

dit heel begrijpelijk. Ze willen weten waar ze aan toe zijn, voor ze zich voor langere tijd aan iets binden. Ook hier geldt dat een deel van de senioren de vraag niet heeft ingevuld. Om het zekere voor het onzekere te nemen, is ook hier gekozen uit te gaan van het aantal bereidwilligen ten opzichte van alle 200 senioren. 24 senioren zijn bereid tot structurele inzet. Dit betekent dat 12% van alle senioren duidelijk wel bereid tot structurele inzet. Nog eens 11% weet het niet. Iets meer dan de helft (112 mensen, 56%) zegt hiertoe niet bereid te zijn. Ze willen zich niet structureel binden. Alleen als het écht interessant is, zijn ze mogelijkerwijs te verleiden. Bereidheid tot structurele inzet komt onder alle groepen senioren voor; zowel onder huidige vrijwilligers als mensen die op dit moment nog niet actief zijn. Tussen beide groepen zijn geen verschillen te ontdekken. Wel is het opvallend dat de huidige vrijwilligers die elke dag al actief zijn als vrijwilliger, vrijwel allemaal aangeven geen extra tijd te hebben. Hoewel er zeker wel bereidheid is om iets te doen, is hun vrije ruimte is vol. De bereidheid bij de groep vrijwilligers zit met name bij die vrijwilligers die op dit moment al een of meerdere keren per week vrijwilligerswerk doen. Deze groep heeft wel tijd nog iets extra’s te doen. Er is ook gekeken in hoeverre leeftijd, geslacht of etniciteit van invloed zijn op de bereidheid. Het land van herkomst blijkt niet van invloed. Nederlanders zijn dus niet meer of minder geneigd tot structurele hulp dan mensen van allochtone afkomst. Er is een klein verschil tussen de drie leeftijdsgroepen (generaties) en hun bereidheid tot structurele inzet. De oudere generaties (de vooroorlogse en stille), waarvan ruim 80% (respectievelijk 83% en 81%) niet bereid is, scoren negatiever dan de jongste generatie, waarvan 65 % zegt niet bereid te zijn. De bereidheid lijkt daarmee vooral te liggen bij de jongste generatie senioren. Figuur 5.7 Bereidheid structurele inzet naar geslacht (in procenten)

80

70

70

70

60 50 40 30

21

19

20

9

7

10

0

0 ja

nee

misschien vrouw

4

weet niet

man

In tegenstelling tot de bereidheid tot incidentele inzet, blijkt het geslacht van senioren wél duidelijk van invloed op de bereidheid tot structurele inzet (zie figuur 5.7). Terwijl bij mannen maar 7 % bereid is, is onder vrouwen het percentage 21%! Vrouwen zijn veel vaker bereid tot structurele inzet dan mannen. Mannen zeggen niet direct nee, maar twijfelen veel vaker dan de vrouwen. Dit beeld is geheel anders dan het geval was bij incidentele inzet. Hier bleken mannen iets (maar niet significant) vaker dan vrouwen bereid tot het leveren van incidentele diensten. De wensen van mannen en vrouwen blijken dus te verschillen.


48

De motivatie voor deze vaste inzet is, zoals in lijn van verwachting, sterker bij die senioren die aangeven ook echt ruimte hebben in hun agenda. Van de mensen die zich niet structureel wil inzetten, blijkt een heel groot deel zich wel incidenteel te willen inzetten. Voorwaarden Voordat mensen zich daadwerkelijk structureel verbinden aan een activiteit of organisatie, zullen ze afwegingen maken op basis van hun eigen geformuleerde (rand)voorwaarden. De genoemde voorwaarden komen overeen met de voorwaarden die werden genoemd ten aanzien van incidentele inzet. Een aantal aanvullingen die specifiek bij structurele vrijwillige inzet horen, zijn: • Als het mij ook iets oplevert; Wanneer mensen veel tijd ‘inleveren’, zal het hen ook plezier moeten opleveren. Anders is het niet goed vol te houden. Andere vormen van opbrengst zijn waardering of persoonlijke ontwikkeling. • Als ik mijn vrijheid behoud en/of eigen tijd mag indelen; Senioren willen graag in overleg afspraken maken over de momenten waarop de inzet geleverd wordt. Zo wordt voorkomen dat andere activiteiten geen doorgang meer kunnen vinden. 5.3.4 Totale omvang bereidheid tot vrijwillige inzet Mensen moeten niet alleen tijd hebben, ze moeten ook willen. Met de bereidheid zit het in Amersfoort goed. Bijna 70% is bereid iets te doen voor een ander. 42% van de senioren wil zich daadwerkelijk incidenteel inzetten in de samenleving. 15% wil dit op basis van structurele inzet. Een deel van de senioren is bereid tot beide. Om te weten hoe groot nu de bereidheid in totaal is, willen we het totale aantal mensen weten dat bereid is tot het leveren van vrijwillige inzet. We weten dat een aantal senioren bereid is tot zowel incidentele als structurele inzet. Deze mensen mogen in de berekening niet dubbel geteld worden. Dit betekent dat we niet mogen zeggen: 42% + 15% = 57% is in welke vorm dan ook bereid vrijwillige inzet te leveren. We berekenen de omvang van de totale bereidheid als volgt. 81 senioren zijn bereid tot incidentele inzet. 24 senioren zijn bereid tot het leveren van structurele inzet. 17 senioren geven aan tot beide bereid te zijn. Het totaal aantal senioren dat bereid is tot vrijwillige inzet (incidenteel danwel structureel) is: 81 + 24 – 17 = 88 personen. Dit komt neer op 44% van alle senioren. Tot deze groep behoren zowel senioren die al vrijwillig actief zijn als senioren die dat niet zijn op dit moment. Dat betekent dat bij 44% van de senioren bereid is tot het leveren van (extra) vrijwillige inzet! 5.4

Conclusie

Dit hoofdstuk laat zien dat er een aanzienlijk zilveren potentieel in Amersfoort is. Sowieso is er onbenutte kennis en kunde, want niet iedere senior is maatschappelijk actief. Maar het zilveren potentieel zit hem vooral in het feit dat senioren tijd hebben en bereid zijn zich maatschappelijk in te zetten als vrijwilliger. Uit de paragrafen 5.2 en 5.3 blijkt dat 29% van de senioren tijd over heeft voor nieuwe of extra activiteiten. Bijna een kwart van alle senioren heeft minimaal twee uur per week beschikbaar. Mensen moeten niet alleen tijd hebben, ze moeten ook willen. Met de bereidheid zit het in Amersfoort ook goed. Bijna 70% is bereid iets te doen voor een ander. 42% van de senioren wil zich daadwerkelijk incidenteel inzetten in de samenleving. 15% wil dit op basis van structurele inzet. Een deel van de senioren is bereid tot beide. In totaal is 44% van alle senioren gemotiveerd voor incidentele danwel structurele inzet.


49

Dan is er nog een grote groep senioren die twijfelt en mogelijk ook bereid is. Indien rekening wordt gehouden met de gestelde voorwaarden en persoonlijke voorkeuren, kan dit zilveren potentieel aangeboord worden. Hoe dat het beste kan, zal blijken uit het volgende hoofdstuk.


50

6

Kansen voor versterken van zilveren kracht

6.1

Inleiding

In dit hoofdstuk behandelen we de kansen die Amersfoort heeft om de zilveren kracht te versterken. In paragraaf 6.2 bespreken we de mogelijkheden door de huidige zilveren kracht krachtig te ondersteunen. Hierna gaan we nader in op de kans het zilveren potentieel aan te boren en te benutten. In paragraaf 6.3 wordt dieper ingegaan op de precieze omvang van het zilveren potentieel. Paragraaf 6.4 geeft uitleg over de Amersfoortse uitdagingen, waarna paragraaf 6.5 vervolgens toegespitst is op alle kansen die er liggen om het zilveren potentieel ook daadwerkelijk aan te gaan boren. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een samenvattende paragraaf 6.6. 6.2

Ondersteunen zilveren kracht

Een eerste grote kans ligt in het goed ondersteunen van de huidige zilveren kracht. Dat betekent dat de huidige vrijwilligers goed ondersteund moeten worden. Op sommige vlakken gebeurt dit al in voldoende mate, zo blijkt uit paragraaf 4.8. Toch wordt ook aangegeven dat het op een aantal vlakken nog te wensen over laat. De waardering voor vrijwillige inzet is binnen organisaties en binnen de gemeente als geheel enigszins onderbelicht. Daarnaast moet er aandacht komen voor voldoende verzekeringsmogelijkheden voor senioren (ook boven de 70 jaar) en een reële onkostenvergoeding, zeker voor mensen met een AOW. De aandachtspunten zijn hieronder omgezet in uitdagingen. Werken aan positieve beeldvorming ouderen Niet iedereen heeft een even positief beeld van ouderen. Ouderen zijn suf, sloom en saai. Of toch niet? Senioren zelf denken daar heel anders over. Ze geven aan dat het soms lastig is om binnen te komen bij organisaties en betrokken te worden of blijven. Jongeren, maar ook volwassenen in de leeftijd van 25 tot 45 jaar zouden een ander beeld van deze senioren moeten krijgen. Het zijn geen suffe ouderen, maar intelligente senioren met veel kennis en levenservaring. Deze bewustwording kan op gang geholpen worden door een leuke campagne en intergenerationeel contact waarbij mensen van verschillende generaties samenwerken en zo elkaar rustig aan beter leren kennen. Niet alleen inwoners van Amersfoort, maar ook de organisaties moeten zich meer bewust zijn van de kansen die senioren hebben. Alleen zo kan de huidige zilveren kracht zijn energie blijven geven. Negatieve beeldvorming en negatieve geluiden bedreigen nu de vrijwillige inzet en het grote enthousiasme van deze actieve senioren. Werken aan dienstverlening De huidige vrijwilligers geven aan dat ze niet zoveel hulp en ondersteuning nodig hebben. Ze weten over het algemeen hun weg wel te vinden. Maar als er dan toch hulp of advies nodig is, dan moet die wel geboden worden. Verschillende malen wordt aangegeven dat de dienstverlening op het gebied van vrijwilligerswerk te wensen over laat. Bij vragen is het lang wachten en bij aanmelding voor nieuw vrijwilligerswerk, wordt nooit meer contact opgenomen. Dat stemt de vrijwilligers niet positief. Het is belangrijk dat accuraat en snel ingegaan wordt op concrete adviesvragen en vragen over bemiddeling. Werken aan bereikbaarheid Bereikbaarheid in Amersfoort blijft erg belangrijk. Senioren zijn in grote mate afhankelijk van het openbaar vervoer. Het is belangrijk dat daarop niet bezuinigd wordt, zo geven senioren aan. Op de vraag waar de gemeente geld op zou moeten inzetten ter ondersteuning van vrijwilligers, werd vele malen


51

aangegeven dat het openbaar vervoer gratis moet zijn (en blijven) en dat vrijwilligers op korting moeten kunnen rekenen. Met name senioren die van een uitkering leven, zouden hiermee erg geholpen zijn. Werken aan waardering Waardering ontvangen is niet zozeer het basismotief voor alle vrijwilligers, maar wel erg belangrijk. Voor alle vrijwilligers, dus ook voor senioren. Nu wordt volgens hen te vaak als vanzelfsprekend beschouwd dat zij zich vrijwillig inzetten voor een organisatie of naaste. Maar zo vanzelfsprekend is het niet. Het kost tijd, energie en vaak toch ook wat geld. Daar mag best iets tegenover staan. Organisaties moeten zich meer bewust zijn van de waarde van de inzet van de senioren. Zowel organisaties als gemeente moeten meer oog krijgen voor het uitspreken van waardering. Het hoeft niet zozeer een grote beloning te zijn. Meerde malen wordt genoemd dat het leuk zou zijn een jaarlijkse seniorenprijs uit te reiken of een bloemetje van de maand uit te delen. Mooi bijkomend effect is dat vrijwillige inzet en senioren in positief daglicht komen te staan. 6.3

Omvang zilveren potentieel

Hoe groot is nu precies het zilveren potentieel? Hoe groot is de maatschappelijke waarde daarvan? We maken een rekensom: In totaal zou 44% van alle senioren (vrijwilliger of niet) zich als vrijwilliger willen inzetten, indien hij of zij gevraagd wordt. Zo is immers de vraag gesteld in het onderzoek. Amersfoort telt op dit moment bij benadering 38.940 senioren in de leeftijd van 53 jaar en ouder. Er zullen de komende jaren senioren bij komen, maar er zullen ook senioren uit beeld raken door verhuizing en overlijden. Om de berekening met enige voorzichtigheid te kunnen uitvoeren, gaan we daarom uit van 38.000 senioren. Van deze senioren zijn er dan 0,44 * 38.000 = 16.720 bereid tot maatschappelijke inzet in de vorm van vrijwilligerswerk. Zoals eerder gemeld in hoofdstuk 5, is 12% van alle senioren bereid tot het leveren van structurele vrijwillige inzet. 12% van de totale bevolking senioren is 0,12 * 38.000 = 4.560 senioren. Van de totale groep van 16.720 senioren die bereid is tot vrijwillige inzet, is een groep van 4.560 bereid tot specifiek structurele inzet. De rest van de groep 16.720 – 4.560 = 12.160 wil graag incidenteel actief worden. De 4.560 senioren die bereid zijn tot structurele inzet, hebben niet allemaal evenveel tijd beschikbaar. Om zicht te krijgen op de totale hoeveelheid beschikbare tijd, gebruiken we de resultaten uit het onderzoek onder de 200 senioren. In figuur 6.1 is weergegeven hoeveel tijd deze bereidwillige senioren beschikbaar stellen. Figuur 6.1 Hoeveelheid beschikbare tijd bij bereidheid structurele inzet

Hoeveelheid tijd 5 tot 10 uur per week 2 tot 5 uur per week Max. 2 uur per week Af en toe Onbekend Totaal


Aantal 3 13 2 4 2 24

Percentage 13% 54% 8% 17% 8% 100%

52

13% van de mensen wil 5 tot 10 uur per week vrijwilligerswerk doen, 54% geeft aan tussen de twee tot vijf uur beschikbaar te hebben. In totaal komt dit neer op 67% die minimaal twee uur per week beschikbaar stelt! Er is ook deel van de groep die het nog niet goed kan aangeven. Rekening houdend met het feit dat mensen wellicht wel willen, maar door ziekte of onverwachte gebeurtenissen toch uitvallen, gaan we hier uit van een voorzichtige (naar beneden afgeronde) inzet van gemiddeld één uur per week. Dit betekent dat 4.560 senioren een uur per week keer 40 weken in het jaar wil inzetten (alle vakantieperiodes eraf getrokken). Dit komt neer op een totaal aantal uur van: 4.560 * 1 uur * 40= 182.400 uren vrijwillige inzet per jaar. Een leuke vraag is nu hoeveel deze inzet waard is in geld. Dit is lastig weer te geven, omdat de inzet niet altijd in waarde is om te zetten. Het levert zowel wat op voor de gever als de ontvanger van de vrijwillige inzet. Maar we doen toch een poging. Uitgaande van een bedrag van 20 euro per uur, bijna gelijk aan het minimumloon voor volwassenen, komen we op 3.648.000 euro uit. Maar dan zijn we er nog niet, want dit was alleen maar de inzet van senioren die structureel inzet kunnen en willen leveren. Er zijn ook nog 12.160 senioren die zich incidenteel willen inzetten. Als we kijken naar hun beschikbare tijd, valt op dat ook zij redelijk wat tijd beschikbaar zeggen te hebben. Zie figuur 6.2. Figuur 6.2 Hoeveelheid beschikbare tijd bij bereidheid incidentele inzet

Hoeveelheid tijd 5 tot 10 uur per week 2 tot 5 uur per week Max. 2 uur per week Een keer per maand Af en toe Onbekend Totaal

Aantal 5 20 4 6 21 25 81

Percentage 6% 25% 5% 7% 26% 31% 100%

Zij willen zich echter niet structureel binden. In ieder geval niet direct. Laten we dus uitgaan van een voorzichtige één uur per maand. Als we ook hier van 40 weken uitgaan, is dat 9,5 maand. Dan komen we op een inzet door senioren van in totaal: 12.160 * 9,5 * 1 uur = 115.520 uur vrijwillige inzet per jaar. Als we dit omrekenen met een bedrag van 20 euro per uur, komen we uit op een inzet met een waarde van 2.310.400 euro. Tezamen betekent het dat Amersfoort een minimaal potentieel aan vrijwillige inzet door senioren heeft van 182.400 + 115.520 = 297.920 uur per jaar. In geld uitgedrukt komt dit neer op een jaarlijks bedrag van 5.958.400 euro. En dan te bedenken dat er ook nog een groep senioren is die nog niet weet of ze zich kunnen of willen inzetten, maar ook niet direct nee zeggen. Wellicht kunnen ook zij nog verleid worden. Dan wordt de inzet nog groter! Dit potentieel zal zich niet op een presenteerblaadje aanbieden. Hiervoor zal actief verzilveringsbeleid ontwikkeld moeten worden. De gemeente heeft de taak daarin te investeren. Maar ook andere organisaties hebben daarin een zeer belangrijke rol. Het is een investering die niet direct een potentieel van 5.958.400 euro oplevert. Uitgaande van een tienjarenplan mogen we dit aantal uur niet met tien vermenigvuldigen om de totale inzet over tien jaar uit te rekenen. De reserve zal immers niet al vanaf dag één van de campagne 100% actief zijn, maar geleidelijk worden gemobiliseerd en toenemen.


53

Het bedrag van € 5.958.400 staat voor de maximale omvang aan het eind van de periode van tien jaar, uitgaande van een lineaire toename van 10% per jaar. Stel dat er in het eerste jaar één tiende wordt gerealiseerd en er aldus vervolgens ieder jaar één tiende bij komt, dan ontstaat de volgende reeks: (1/10 x € 5.958.400,- in jaar 1) + (2/10 x € 5.958.400,- in jaar 2) +…..+ 10/10 x € 5.958.400,- in jaar 10) = € 32.771.200,- in 10 jaar. Gedurende de rit zullen er ook weer mensen stoppen met hun inzet. Als we dit ruim schatten op 50%, dan resteert nog altijd een rendement van € 16.385.600,-. Dit zijn 819.280 uren extra vrijwillige inzet door senioren in tien jaar! Om dit potentieel ook daadwerkelijk gerealiseerd te krijgen, is goed, dat wil zeggen activerend en stimulerend, beleid nodig. Om dit te ontwikkelen, zal rekening moeten worden gehouden met een aantal randvoorwaarden zoals naar voren gekomen uit dit onderzoek. In de volgende paragraaf zetten we de kansen voor het aanboren van dit grote zilveren potentieel op een rij. Daarbij bespreken we de randvoorwaarden. 6.4

Amersfoortse uitdagingen

Het versterken van de zilveren kracht kan gebeuren door het aanboren van het zilveren potentieel. Dat kan door hen te verleiden. Maar waar liggen precies de kansen om hen aan te spreken en te verleiden? Op deze vraag gaan we nu in. Hieronder is een opsomming gegeven van de kansen om delen van het potentieel te verleiden. We zoomen eerst in op de kansen om deelgroepen senioren aan te spreken, zoals in paragraaf 2.1 weergegeven. We gaan daarbij uit van de kansen die er liggen om de geïnteresseerden te verleiden. Per deelgroep senioren is aangegeven waar de specifieke kansen liggen. Aansluiten bij hun situatie en mogelijkheden is de uitdaging. Die senioren die aangeven niet bereid te zijn, laten we hier buiten beschouwing. Om deze laatste groep te verleiden is immers veel meer nodig dan verzilveringsbeleid…. Senioren met betaald werk De senioren die behoren tot de generatie babyboomers zijn gewend veel te doen op een dag. Ze zijn hoger opgeleid dan hun voorgangers en hebben veel werken levenservaring en kennis in huis. Het zijn senioren die nu (nog)(fulltime) werken en in de komende jaren hun betaald werk zullen afbouwen. Een deel van deze senioren is van jongs af aan gewend vrijwilligerswerk te doen en zal dat ook blijven doen. Een groot deel heeft echter geen of weinig ervaring met vrijwilligerswerk. Dit betekent niet dat ze niet graag iets willen betekenen voor anderen.. Voor het overgrote deel van de senioren met betaald werk (met of zonder vrijwilligerswerk) geldt dat zij nog helemaal niet bezig zijn met ‘het leven na het pensioen’. Door hen te attenderen op enerzijds hun unieke en waardevolle kennis en expertise en anderzijds de vele mogelijkheden die er zijn om die kennis en expertise in te zetten, kunnen senioren die nog niet maatschappelijk actief zijn op het spoor gezet worden van maatschappelijke inzet. Het vermelden van de waarde voor henzelf (variërend van ‘het geeft me een goed gevoel’ tot ‘ik leer zelf nog heel veel nieuws’) is daarbij belangrijk. Je krijgt er iets voor terug, een leuke tijdsbesteding, een dankbare blik, een nieuwe kans om jezelf te blijven ontplooien. De kans deze nog werkende senioren aan te spreken ligt in de eindfase van hun werkend leven. In die fase kunnen ze zich voorbereiden op de vele mogelijkheden en de meerwaarde die het voor henzelf heeft actief te blijven. Niet na het pensioen, maar juist ook al daarvoor kunnen ze geïnformeerd worden


54

en via werknemersvrijwilligerswerk proeven hoe het is om zich maatschappelijk in te zetten en wat dit hen persoonlijk oplevert.. Bedrijven zijn dan een belangrijke partner in het aanspreken van deze groep jonge senioren. Mantelzorgers Senioren met mantelzorgtaken zijn soms zwaar belast. In eerste instantie lijkt het doen van vrijwilligerswerk dan een extra belasting. Maar voor veel mantelzorgers is vrijwilligerswerk juist een moment van ontspanning. Als ze vrijwilligerswerk doen, zijn ze even vrij van hun zorgtaken en hun zorgen. Ze zijn even met iets heel anders bezig. Ook zijn er mantelzorgers die het leuk vinden om hun kennis en ervaring op het gebied van mantelzorg door te geven aan andere mantelzorgers.. Zo kan vrijwilligerswerk ook voor mantelzorgers nieuwe mogelijkheden bieden en persoonlijke meerwaarde creëren. Waardering ontvangen en is voor hen heel belangrijk. Voorwaarde hierbij is wel dat er aandacht is en blijft voor de persoonlijke situatie van de mantelzorger en zorgontvanger. Dit betekent dat de organisatie open moet staan voor persoonlijke afspraken en een flexibele inzet van de senior moet toestaan. Soms kan het goed zijn dat de zorg tijdelijk wordt overgenomen (respijtzorg), zodat de mantelzorger tijd vrij heeft voor andere dingen, zoals een leuke vrijwilligersklus. Mantelzorgers moeten op de hoogte worden gebracht van deze en andere ondersteuningsvormen. Huidige vrijwilligers Senioren die vrijwilligerswerk doen, moeten daarvoor de juiste ondersteuning krijgen. Met name op het gebied van verzekering, onkostenvergoeding, waardering en coaching (hulp in geval dat nodig is) zullen organisaties goed beleid moeten ontwikkelen. Daar kan de gemeente organisaties bij ondersteunen. Veel senioren die vrijwilligerswerk doen, zijn bereid extra vrijwilligerswerk te doen. Zij weten zelf de weg meestal wel te vinden, maar ze geven ook duidelijk aan dat ze wel iets extra’s willen doen op het moment dat ze daarvoor gevraagd worden. Dat betekent dat de huidige actieve senioren gevraagd mogen worden voor nieuwe activiteiten die voor hen interessant zijn. Wel moeten deze activiteiten aansluiten bij de interesses en vaardigheden van de vrijwilliger. Het is dus belangrijk dat de organisatie deze interesses en vaardigheden kent en de vrijwilliger niet louter ziet als een anonieme medewerker die ingeschakeld is voor die ene klus. Mogelijk zijn tijdelijke activiteiten extra interessant voor de al actieve vrijwilligers, omdat ze op die manier kunnen ontdekken of het combineren van de taken goed gaat. Overigens is voorzichtigheid altijd geboden; keer op keer brengen vrijwilligers naar voren dat zij overvraagd worden. Biedt mogelijkheden, leg niets op. Vrijwilligers zijn er in alle leeftijdsklassen, ook binnen de oudste generaties senioren. Bij deze groep kan sprake zijn van afnemende vitaliteit en mobiliteit. Dit betekent echter niet dat ze niet meer actief kunnen zijn en blijven als vrijwilliger. Het betekent wel dat soms naar een alternatieve activiteit of klus uitgekeken moet worden. Lang niet alle senioren zijn op de hoogte zijn van de vele alternatieven die er zijn. In plaats van op zoek te gaan naar nieuwe passende activiteiten, gaan ze onnodig lang door met hun huidige activiteit. Of ze stoppen helemaal met vrijwillige inzet. Dat is zonde. Door deze senioren (én organisaties) te adviseren over de alternatieve mogelijkheden voor vrijwillige inzet, kunnen zij er in vrijheid maar goed geïnformeerd over nadenken of en hoe ze zich actief in blijven zetten. Tot slot ligt er ook een kans in het benutten van het enthousiasme van de huidige vrijwilligers op een ander terrein. De vrijwilligers zijn gemotiveerd hun werk te doen en te blijven doen (als hun gezondheid het toelaat). Tijdens de Open Space Workshop werd geopperd dat ze zich zouden kunnen ontwikkelen tot ambassadeurs van de vrijwillige inzet door senioren, ambassadeurs van de zilveren kracht. Wellicht


55

kan een deel van deze senioren als ambassadeursgroep niet actieve senioren die wel actief willen worden, informeren en ondersteunen, of gewoon een dag of tijdje meenemen. Niet actieve senioren 40% van de senioren is niet actief als vrijwilliger. Binnen deze groep is wel interesse om iets te betekenen voor een ander of de samenleving. Zeker op basis van incidentele inzet zou een groot deel van deze mensen actief kunnen worden. Structurele inzet schrikt hen af. Vrijheid en flexibiliteit zijn voor hen erg belangrijk. Senioren die nu niet vrijwillig actief zijn, zijn veelal onvoldoende bekend met de wegen om tot vrijwilligerswerk te komen. Soms is er ook sprake van een klein netwerk, waardoor mensen ook niet gevraagd zijn vrijwilligerswerk te doen. Het is belangrijk deze senioren enerzijds te informeren over de veelzijdigheid en waarde van vrijwillige inzet voor henzelf én voor de samenleving. Anderzijds zullen ze actief gewezen moeten worden op de mogelijkheden van persoonlijke ondersteuning, zoals advies over passende activiteiten en bemiddelingshulp. Het aandragen van ideeën en aanbieden van hulp bij het vinden van een geschikte activiteit en organisatie kan deze senioren een aanzet bieden. Ook is het interessant deze senioren eenmalige klussen aan te bieden ter kennismaking met het vrijwilligerswerk en/of de organisatie. Het is daarbij de uitdaging te laten zien dat vrijwilligerswerk meer is dan tijd geven. Het is geen last, maar een lust! Allochtone senioren Bij allochtone senioren ligt de uitdaging op een iets ander vlak. Er is evenals bij senioren van autochtone afkomst binnen deze groep al vrijwillige inzet. Ook is er motivatie en bereidheid tot het leveren van vrijwillige inzet. Dit is echter vaak vrijwillige inzet binnen eigen organisaties. Dat wil zeggen, organisaties die aansluiten bij hun eigen culturele achtergrond. Voorbeelden hiervan zijn de moskee of Turkse vereniging. Om allochtone senioren te motiveren tot (meer) vrijwillige inzet, is het belangrijk de taalbarrière en een cultuurkloof te overwinnen. Inzet binnen een ‘witte’ organisatie is voor velen van hen (nu) een brug te ver. Mensen moeten zich op hun gemak voelen en zich tot op zekere hoogte kunnen herkennen in de andere vrijwilligers. Meer contact en samenwerking tussen beide groepen biedt mogelijkheden om ook deze groep senioren te betrekken bij het reguliere vrijwilligerswerk. 6.5

Kansen benutten

We weten nu hoe de kansen liggen bij verschillende groepen senioren. Maar hoe kan nu ingegaan worden op de uitdagingen? In deze paragraaf bespreken we de belangrijkste tips en aandachtspunten die uit het onderzoek en de Open Space Workshop naar voren zijn gekomen. 6.5.1 Inspelen op interesses Veel senioren zijn bereid actief te worden als vrijwilliger. De belangrijkste voorwaarde die ze daarbij stellen, is dat het een activiteit moet zijn die bij hen past. En het past bij hen als zij het interessant vinden. Maar wat vinden zij nu interessant? Natuurlijk heeft iedere senior zijn of haar eigen interesses. Toch zijn er wel degelijk een aantal thema’s te ontdekken die door veel senioren aantrekkelijk en leuk gevonden worden. In het onderzoek is de vraag gesteld: “Stel dat u gevraagd werd om vrijwilligerswerk te doen en u mocht kiezen uit een hele lijst van mogelijke thema’s. Welke onderwerpen vindt u dan leuk of aansprekend?”. De vraag levert een interessant beeld van aansprekende thema’s voor senioren. Amersfoort doet er goed aan hierop in te spelen en senioren op deze thema’s aan te spreken. In onderstaande figuur 6.3 is inzichtelijk gemaakt welke thema’s interessant gevonden worden door senioren in deze stad.


56

Figuur 6.3 Interessante thema’s voor vrijwillige inzet van Amersfoortse senioren (in percentages)

Iets met …. 1 2 3 4 5 6 (1) 6 (2) 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Culture activiteiten Natuur en milieu Buurt (sociale activiteiten in de buurt of wijk of veiligheid) Zorg en ondersteuning voor kwetsbare senioren Belangenbehartiging (vb. ouderen of gehandicapten) Recreatie Sport(activiteiten) Inzet voor allochtone mensen Zorg en ondersteuning voor lichamelijk/verstandelijk gehandicapten Helpen in het onderwijs voor volwassenen of ouderen Organiseren van grote evenementen en/of festivals Inzet voor nieuwkomers in de stad of buurt Internationale contacten / stedenbanden Werk in/voor de kerk Helpen in het onderwijs voor kinderen Zorg en ondersteuning voor kwetsbare jeugd / gezinnen Zorg en ondersteuning voor overige groepen Politieke activiteiten Jongeren les geven of begeleiden Oppassen op kinderen ICT/computers of computeronderwijs

Ja, leuk en aansprekend % 40 39 34 30 27 25 25 24 21 20 19 18 17 16 16 14 13 13 11 11 7

Uit dit overzicht valt op te maken dat een aantal thema’s over het algemeen erg interessant gevonden wordt. De meest interessante thema’s hebben we in figuur 6.4 nogmaals in beeld gebracht. Figuur 6.4 Top van interessante thema’s

1. Culturele activiteiten (40%) Zoals het organiseren van een cultureel evenement, het geven van een stadsrondleiding of het helpen in een museum of een kunsttentoonstelling 2. Natuur en milieu (39%) Zoals bomen kappen, vogels tellen, bossen opruimen, wandelpaden aanleggen 3. Buurt (34%) Zoals organiseren van sociale activiteiten in de buurt, werken aan sociale en fysieke veiligheid, opknappen en schoonmaken van de wijk. 4. Zorg en ondersteuning van kwetsbare senioren (30%) Zoals het doen van boodschappen voor ouderen, sociale bezoeken afleggen, samen activiteiten ondernemen, meegaan naar ziekenhuisafspraak.


57

Culturele activiteiten Op nummer een staan culturele activiteiten. Maar liefst 40% van de senioren vindt dit een aansprekend thema en zou daarop wel actief willen worden! Er zijn mogelijkheden te over.. Het kan gaan om het organiseren van een cultureel evenement of het geven van rondleidingen. Maar het kan ook gaan om het helpen opzetten en opbouwen van een tentoonstelling of het maken van (digitale) nieuwsbrieven. Eigenlijk kunnen senioren dus alle sociale rollen binnen dit thema vervullen. Wat maakt dat dit thema nu zo interessant is? Een vraag die we voorlegden aan de deelnemers van de Open Space Workshop. De conclusie was dat cultuur verwijst naar ontspanning, genieten van vrije tijd en leuke dingen. Dat spreekt mensen aan. Maar cultuur biedt nog meer. Cultuur is divers in werkzaamheden, typen vrijwilligers en sociale contacten. Ook is het verrassend en origineel (altijd nieuwe tentoonstellingen, nieuw soort evenementen) én daarbij nog eens educatief. Actieve inzet in een culturele instelling biedt kansen om als vrijwilliger jezelf verder te ontplooien (denk aan een cursus kunstgeschiedenis). Het zijn allemaal elementen die vooral de wat jongere senioren aanspreken. Ook werd gezegd: “Cultuur bindt en verbindt.” En ”Cultuur heeft groot vermogen tot sociale cohesie.” Natuur en milieu Op de tweede plaats in de ranglijst van meest aantrekkelijke en interessante thema’s, staan de activiteiten rond het thema natuur en milieu. Waar senioren zelf het meest aan denken, is het onderhoud van natuur en landschap. Maar men kan ook denken aan belangenbehartiging of fondsenwerving. Natuurbehoud en duurzaamheid is een actueel thema. Het spreekt tot de verbeelding. Maar dat niet alleen. Natuur is mooi. Je voelt je vrij en nuttig als je mee helpt aan onderhoud van natuur. Bovendien kun je door lekker buiten te zijn even afstand nemen van eigen zorgen of problemen. En uiteindelijk is er nog zichtbaar resultaat van de eigen inzet ook! Ook binnen dit thema kunnen senioren een groot scala van sociale rollen vervullen. Ze kunnen optreden als bestuurslid, als expert in het veld (wat betreft bomen kappen en geschiedenis van een bepaald gebied), als praktisch uitvoerder van natuurwerkzaamheden of als begeleider bij activiteiten in de natuur (wandelen met kinderen, ouderen, gehandicapten). Buurt Ruim een derde van alle senioren geeft aan de buurt een interessant thema en werkterrein te vinden. Het is lekker dichtbij, bekend terrein, praktisch en sociaal. En net als bij de twee hierboven besproken thema’s geldt ook hier dat er vele activiteiten te bedenken zijn waarin senioren zich kunnen uitleven.. Werken aan een schone wijk (natuurbeheer), organiseren van culturele activiteiten voor de kinderen in de wijk of bemiddelen bij burenproblemen; het zijn alle belangrijke zaken waar de levenservaring van senioren bij uitstek van pas komt. Als zij zelf in de buurt wonen schieten ze er nog meer mee op als de buurt socialer, gezelliger, veiliger wordt. Meer woongenot, meer kennen en gekend worden, vaak ook meer kennissen! Interessant is bovendien dat de gemeente Amersfoort buurten hoog in het vaandel heeft staan. Werken aan leefbaarheid in wijk en buurten staat voorop. Hulp aan kwetsbare ouderen Met iets minder dan een derde van de senioren, eindigt het zorgen voor en ondersteuning bieden aan kwetsbare senioren op de vierde plaats. 30% van de senioren wil zich inzetten voor de kwetsbare groep ouderen, als ze hiervoor gevraagd worden. Daarmee bestaat er een redelijk draagvlak voor het principe ouderen-voor-ouderen. Het thema is interessant omdat het dankbaar werk is. Daarnaast is het interessant (mensen hebben boeiende levensverhalen), concreet, nuttig en oplossingsgericht werk met een sociaal karakter.


58

Hoewel mensen het vaak vergeten, kan ook binnen dit thema een veelzijdig palet aan werkzaamheden aangeboden worden. Er is meer dan koffieschenken alleen. Senioren kunnen bijvoorbeeld ook als chauffeur, vrijwillige ouderenadviseur of seniorenwegwijzer optreden en zo mensen tijdig leiden naar de goede hulpmiddelen en -bronnen. Naast deze vier ’top-thema’s’ zijn er nog andere thema’s waarvoor belangstelling bestaat. Dit is te zien in figuur 6.3. Ook op deze thema’s kan ingezet worden. Als er een focus gekozen moet worden, is het goed in te steken op de vier meest interessante thema’s. Deze bieden vele kansen voor de Amersfoortse gemeenschap. Senioren willen hierop actief worden en tegelijkertijd is inzet op deze thema’s hard nodig. Hoe meer culturele activiteiten, hoe meer samenbinding en dus een levendige gemeenschap. Hoe meer helpende handen bij en in de natuur, hoe beter het Amersfoortse landschap onderhouden en behouden kan worden. Met meer vrijwillige helpende handen in de buurten, worden deze socialer en is er meer oog voor die mensen die dat nodig hebben. En tenslotte betekent meer hulp aan kwetsbare senioren, meer zorg voor deze groeiende groep mensen en meer betrokkenheid van hen bij en in de samenleving. Hiermee wordt vereenzaming van ouderen tegen gegaan! 6.5.2 Aansluiten bij leuke typen klussen Net zoals een aantal thema’s interessanter is dan andere, is er ook een verschil te ontdekken in aantrekkelijkheid van typen klussen, ofwel de concrete werkzaamheden. De meeste interesse is te genereren voor het organiseren van activiteiten en het doen van advieswerk. Daarna volgt het praktisch uitvoerend werk. Senioren willen enige eigen verantwoordelijkheid krijgen. Dat maakt de klus aantrekkelijk en uitdagend. Bestuurswerk scoort daarentegen het laagst. Dat werk wordt onaantrekkelijk gevonden. 6.5.3 Inspelen op motieven Senioren aanspreken op thema’s en inspelen op het type taken dat men wenst is heel belangrijk. Daarop aanvullend kan rekening worden gehouden met de motieven van senioren om vrijwilligerswerk te gaan doen. We weten inmiddels dat ‘mezelf nuttig voelen’ en iets betekenen voor de samenleving en anderen de belangrijkste motieven zijn om vrijwilligerswerk te doen of gaan doen (zie ook paragraaf 4.7). Senioren willen graag iets voor een ander betekenen, als het maar ook echt nuttig is. Concreet resultaat zien of waardering krijgen is dan ook altijd erg belangrijk. Maar zelf willen ze er ook niet slechter van worden, zeker niet als ze zich structureel aan een klus of organisatie verbinden. Het dan ook van groot belang dat bij het informeren, motiveren en verleiden van potentiële vrijwilligers duidelijk uitleg gegeven wordt over de waarde (nut en/of noodzaak) van de uitvoering van de activiteit én de opbrengst die het heeft voor de vrijwilliger zelf. Andere mensen leren kennen, gebeurt vrijwel altijd automatisch. Maar kunnen de senioren ook zelf iets nieuws leren? Wat krijgen ze er precies zelf voor terug? Een cruciale vraag die niet onbeantwoord mag blijven…. 6.5.4 Persoonlijk aanspreken Vrijwilligers zijn via sociale contacten op het idee gebracht te starten met vrijwilligerswerk. Uit allerlei andere onderzoeken blijkt dat persoonlijk vragen van mensen het beste werkt. Mensen voelen zich persoonlijk aangesproken, gekend en gewaardeerd om wie ze zijn, om wat ze kunnen en weten. Er is vertrouwen in hen om deze taak of activiteiten uit te voeren. En dat geeft zelfvertrouwen.


59

Persoonlijk aanspreken kan op meerdere manieren gebeuren. Het kan betekenen: persoonlijk aanspreken op kennis en vaardigheden. Maar ook: in persoon aanspreken op inzet, drijfkracht en bevlogenheid. Dan wordt niet ingestoken op specifieke kennis, maar op de motivatie voor een onderwerp of doelgroep. Aanspreken op kennis en ervaring In het eerste geval is het goed te weten wat senioren doen en over welke capaciteiten en kennis ze beschikken. Uit het onderzoek blijkt dat er sprake is van een veelzijdig aanbod aan kennis en activiteiten. De helft van alle senioren zegt bepaalde kennis of expertise in huis te hebben die ze graag willen overdragen. Een compleet overzicht van alle kennis en ervaring die zij hebben opgedaan in hun werkend of privéleven, zijn weergegeven in bijlage 4. Er is een grote groep senioren die aangeeft graag anderen iets te willen leren middels les geven. Ze hebben ervaring met les geven. Een aantal senioren komt al met specifieke plannen welke kennis ze dan willen overdragen. Het geven van Arabische, Franse, Duitse, Russische of Nederlandse les worden genoemd. En wellicht zijn zij niet de enige. In het geval van het geven van Nederlandse les, zijn er mogelijk nog veel meer senioren die dit zouden kunnen doen! Kennis van geheel andere orde zijn de bestuurservaringen en financiële kennis. Dit is ook zeer waardevolle kennis die veel organisaties zou kunnen versterken! Daarnaast zijn er nog vele (met name vrouwelijke) senioren die aangeven creatief te zijn en graag samen met anderen creatief aan de slag gaan. Veel mannen geven daarentegen aan technisch inzicht te hebben en graag praktisch aan te slag te gaan, maar eventueel deze kennis ook over te dragen aan bijvoorbeeld jonge jongens. Niet alleen praktische vaardigheden, maar ook sociale vaardigheden worden genoemd. Een aantal senioren noemt het overdragen van vaardigheden om goed om te kunnen gaan met mensen uit andere culturen, ouderen, een gehandicapt kind of psychisch ziek familielid. Vanuit hun eigen werk- of levenservaring willen ze graag andere mensen helpen. En op die bereidheid kan zeker ingespeeld worden! Aanspreken op persoonlijkheid In het geval het gaat om mensen in persoon aanspreken, kunnen ze verleid worden om iets geheel anders te gaan doen dan ze altijd al doen of hebben gedaan. Een groot deel van de senioren vindt het leuk om juist iets heel anders te gaan doen! Senioren persoonlijk aanspreken is gemakkelijker als zij onderdeel zijn van een netwerk. Mensen die geen lid zijn van een organisatie en mensen met een klein sociaal netwerk zijn minder gemakkelijk te bereiken. Daarom is het belangrijk om in iedere wijk laagdrempelige activiteiten aan te bieden waarmee juist deze groep senioren bereikt kan worden. In opkomst zijn ook de zogenoemde ‘outreachende’ methoden, waarbij eenzame en/of sociaal geïsoleerde mensen via huisbezoek opgezocht worden of aangespoord worden tot activiteiten door eerstelijns hulpverleners. Wanneer vrijwilligers of professionals eenmaal in gesprek zijn met deze moeilijk bereikbare groepen en hun vertrouwen hebben gewonnen is het activeringsproces feitelijk al gestart. Belangrijk is daarbij dat niet alleen achterhaald wordt welke problemen en zorgvragen deze senioren hebben, maar ook wat zij leuk vinden, of goed kunnen, kunnen ze concreet gevraagd worden. Dan kan hen een voorstel gedaan worden voor een activiteit of organisatie waar ze terecht kunnen.


60

6.5.5 Rekening houden met voorwaarden en behoeften Het werk moet nuttig zijn. En het moet bij de leefwereld passen. Dit zijn twee voorwaarden die senioren stellen voordat ze aan de slag willen als vrijwilliger. Daarnaast stellen ze nog andere randvoorwaarden. Hierover is in paragraaf 5.3.2 en 5.3.3 al het een en ander gezegd. Om senioren te verleiden, zijn de volgende aandachtspunten van belang. Korte, afgebakende klussen Om een zo groot mogelijke groep te bereiken, doet men er goed aan om klussen te bedenken en formuleren waarbij een inzet van maximaal 2 tot 3 uur voldoende is. Dan valt een activiteit goed in te passen in het huidige activiteitenprogramma. Als het meer uur in de week kost, daalt de kans animo. Knip grote bestaande klussen op in een aantal kleine, afgebakende klussen met duidelijk resultaat. Daarmee kom je tegemoet aan ‘de nieuwe vrijwilliger’. En als de klus bevalt, dan kan altijd een vervolgklus aangeboden worden. Vrijheid en flexibiliteit Een kenmerk van de nieuwe generatie senioren is dat ze erg gesteld is op vrijheid. Senioren willen graag hun eigen tijd indelen en tijd over houden voor eigen hobby’s, vakantie, sociale contacten en eventueel oppassen op kleinkinderen. Belangrijk is dat de activiteiten die hen aangeboden worden, aansluiten bij deze wens. Dat betekent dat aantrekkelijke klussen enige vrijheid en flexibiliteit moeten bieden aan het moment van uitvoering (in verband met vakanties en andere activiteiten) en/of aan de wijze waarop de klus uitgevoerd wordt. Dit vraagt wel flexibiliteit van organisaties, iets waar ze aan zullen moeten werken. Duidelijkheid over verwachtingen Juist omdat ze gesteld zijn op hun vrijheid, willen ze van tevoren weten waar ze aan toe zijn. Is het een eenmalige klus, dan moet dat ook echt het geval zijn. Er moet vooraf duidelijkheid zijn over wat er van de vrijwilliger verwacht wordt qua inzet en uren, wat de klus inhoud, welke expertise er voor nodig is en wat het oplevert voor de vrijwilliger en ‘de ander’. Hoe transparanter, hoe beter! Serieus genomen worden Vrijwilligers zijn gelijkwaardig aan betaalde medewerkers. Het is belangrijk dit te laten zien en voelen. Neem vrijwilligers serieus. Laat zien dat de inzet waardevol is! Klussen op maat Sommige senioren hebben te kampen met gezondheidsklachten. Maar we weten ook dat dat niet hoeft te betekenen dat ze niets meer kunnen betekenen voor de samenleving! Hou rekening met verminderende mobiliteit en gezondheid door een variëteit aan activiteiten aan te bieden. Echt fysieke klussen zoals bomen kappen, zijn voor een deel van de senioren interessant, maar voor een heel groot deel ook niet. Sociale bezoeken afleggen is fysiek minder zwaar en kan ook in de eigen omgeving. Zorg dus dat ook met de gezondheidstoestand van mensen rekening wordt gehouden. Voldoende verzekering en onkostenvergoeding Vrijwilligers moeten verzekerd zijn. Dit is veilig en dus belangrijk. Nu zijn er geluiden dat bij een aantal organisaties de verzekering niet goed geregeld kan worden, omdat vrijwilligers ouder zijn dan 70 jaar. Indien dit het geval is, moet een oplossing gezocht worden. Zonder verzekering willen senioren zich niet inzetten.


61

Daarnaast is ook van belang dat senioren door zich vrijwillig in te zetten in financieel opzicht niet in de problemen komen. Meerdere malen werd gesproken over een tekort aan onkostenvergoeding. Levend op alleen een AOW kan dit tot problemen leiden. Goede bereikbaarheid Een goede bereikbaarheid van de organisatie of plaats waar het vrijwilligerswerk gedaan moet worden, is van groot belang. Om senioren te verleiden, is een goede bereikbaarheid van locaties voor uitvoering van vrijwilligerswerk, maar ook voor het krijgen van ondersteuning van groot belang. 6.6

Concrete projectvoorstellen

Er zijn inmiddels vele kansen en voorwaarden genoemd om te komen tot concrete projectvoorstellen. Om Amersfoort op gang te helpen, zijn tijdens het onderzoekstraject via twee wegen concrete projectplannen verzameld. Allereerst is aan de respondenten in het onderzoek gevraagd waar gemeentelijk geld op ingezet zou moeten worden. Daarnaast is met de deelnemers van de Open Space Workshop nagedacht over de betekenis van de onderzoeksresultaten. Met de kansen en genoemde voorwaarden in het hoofd, zijn concrete plannen bedacht waar een of meerdere Amersfoortse organisaties aan mee kunnen helpen. Een aantal zeer interessante voorstellen wordt hieronder kort besproken. In de bijlagen 5 en 6 is een compleet overzicht van alle projectvoorstellen en suggesties weergegeven. De plannen hieronder zijn geclusterd. Deze clusters vormen de basisbehoeften voor Amersfoort, zoals aangegeven door respondenten en deelnemers van de Open Space Workshop. 6.6.1 Meedenken Grijs is wijs Laat senioren meedenken over nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden om daar als Amersfoortse gemeenschap op in te springen. Veel senioren veel het leuk om mee te denken door af en toe bij elkaar te komen. Vanuit deze groep zou eventueel ook meegeholpen kunnen worden in concrete evenementen. Bovendien hebben deze senioren netwerken en kringen waar de organiserende partij gebruik van kan maken om andere senioren en burgers te bereiken. 6.6.2 Ontmoetingen organiseren Maatschappelijke participatie begint bij deelnemen aan activiteiten en het hebben van sociale contacten. Eenzaamheid onder ouderen is een groot probleem. Daarom moet er aandacht zijn voor extra activiteiten voor senioren in zorginstellingen, maar ook voor degene die zelfstandig wonen. Sociale ontmoetingen organiseren vormt de basis voor betrokkenheid van senioren bij elkaar, bij de samenleving, bij elkaar vrijwillige inzet. Onderstaande concrete ideeën voor invulling van deze sociale ontmoetingen zijn voortgekomen uit ideeën ontstaan tijdens de Open Space Workshop. Ook als deze vormen van ontmoetingen al wel bestaan, bieden ze mogelijkheden beter ingezet te worden. Zilveren cafés Plaatsen en momenten creëren waar senioren terecht kunnen voor een praatje of advies, waar ze mensen ontmoeten, een netwerk opbouwen en eventueel actief bijdragen aan de organisatie van de activiteiten binnen dit café. Belangrijk is dat dit café dichtbij huis wordt aangeboden, in de wijk. Een nieuwe naam en nieuw imago voor deze ontmoetingsmomenten zou nieuwe doelgroepen senioren kunnen trekken. Goed is om senioren te betrekken bij de organisatie van deze momenten, die eventueel ook feestelijk of thematisch aangekleed kunnen worden.


62

Topfit, bewegen voor 50-plussers Nieuwe sportactiviteiten organiseren voor (aanstaande) senioren met als doel sociale contacten te genereren en beweging onder senioren te behouden. Koppel senioren in tweetallen of groepjes aan elkaar, zodat zij vervolgens (onder leiding van een professional of ervaren sporter) met elkaar gaan trainen. Voorbeelden van sportactiviteiten zijn wandelen, fietsen, bowlen en jeu de boules. Het kan ook gekoppeld worden aan een evenement, zoals trainen voor de avondvierdaagse. Wijkactiviteiten Contacten tussen inwoners van Amersfoort moet cultuur- en generatieoverstijgend zijn. Door het organiseren van activiteiten in de wijk kunnen bewoners uit verschillende culturen en van verschillende leeftijden in contact komen met elkaar, waardoor het gevoel van sociale veiligheid en betrokkenheid uiteindelijk groeit. Ook zal er kritisch gekeken moeten worden welke activiteiten goed lopen en welke niet en of alle doelgroepen bereikt worden. Zo is een aantal maal tijdens het onderzoek de vraag gesteld of de gerichtheid op kwetsbare groepen sterk genoeg is. Het feit dat vele senioren aangeven zich graag voor kwetsbare groepen (waaronder senioren) willen inzetten, biedt kansen. 6.6.3 Actieve promotie en werving voor vrijwillige inzet Vrijwilligerswerk en senioren kampen beide met een matig imago. Daarom een aantal concrete plannen: Ambassadeurs In Nederland is via MOVISIE enkele jaren geleden begonnen met het aanstellen van ambassadeurs voor het vrijwilligerswerk vanuit verschillende netwerken. Ook in Amersfoort zou een groep ambassadeurs opgezet kunnen worden die via hun netwerken kennis verspreiden over de mogelijkheden nieuwe vrijwilligers (senioren) te werven. Advies aan organisaties Het is tijd om niet alleen via senioren in te steken, maar ook via organisaties. Bij hen moet doordringen dat het werven van vrijwilligers steeds lastiger zal worden als vastgehouden wordt aan ‘oude vormen van vrijwillige inzet’ (vaste klussen, grote taken, structureel). Maak hen attent op nieuwe mogelijkheden en doelgroepen (jongeren, senioren, inburgeraars) en voorzie hen via Ravelijn of andere instantie van de nodige adviezen. Seniorenconferentie De seniorenconferentie moet echt gebruikt worden als moment om zowel het beeld van vrijwilligerswerk als van senioren te verbeteren. Voor zowel de aanwezigen, als de burgers (via media). Informatiemarkt De babyboomers werken nog. Hun interesse voor vrijwillige inzet kan gewekt worden door een leuke informatiemarkt te organiseren waar ze voor uitgenodigd worden via hun eigen bedrijf. Gebruik bedrijven als ingang naar jonge senioren. Deze zijn welkom voor informatie en advies. Het is een plek waar hun ogen geopend worden voor de vele mogelijkheden van vrijwillige inzet. Rondleidingen Als een soort toeristen kunnen senioren langs verschillende organisaties gaan om kennis te maken en te kijken wat zij daar eventueel zouden kunnen doen. Het is een vorm van ontspannen kennismaken


63

met vrijwilligerswerk en organisaties. Zeker ook interessant voor bijvoorbeeld allochtone senioren die actief willen worden. Continue inventarisatie Er is behoefte aan vrijwilligers en er is potentieel. Om dit te koppelen, is een goed overzicht van mogelijke vrijwilligers en hun capaciteiten nodig. Net als in dit onderzoek naar de zilveren kracht van Amersfoort, kan een team van vrijwilligers bij jonge (nog werkende) senioren langs gaan om te horen wat zij hebben gedaan, wat zij leuk vinden en waar ze eventueel voor gevraagd willen worden. Persoonlijk vragen voor een activiteiten die echt past, is dan beter mogelijk. Uitwisseling van vrijwilligers Veel mensen geven aan het leuk te vinden om vrijwilligerswerk te doen. Maar dan wel het liefst incidenteel. En ook moet het iets zijn dat bij hen past. De taak moet leuk zijn, maar ook de organisatie moet hen vertrouwd over komen. Een leuke manier om mensen bekend te maken met de veelzijdigheid van vrijwilligerswerk en de vele organisaties waar zij zich kunnen inzetten, is door senioren die nog niet goed weten wat ze willen een kort traject aan te bieden van kennismaking met verschillende organisaties door op verschillende plaatsen klussen uit te voeren. Een andere vorm van uitwisseling van vrijwilligers kan via organisaties zelf lopen. Sommige organisaties hebben voldoende vrijwilligers en zijn soms hard op zoek naar klussen. Het zou leuk zijn om dan deze vrijwilligers te vragen eens een andere organisatie te helpen door daar hetzelfde type werk te verrichten of juist eenmalig iets heel anders te doen. 6.6.4 Vervoer en bereikbaarheid Zilveren bakfiets Om senioren in de wijk te helpen, komt er een klussendienst die kleine klusjes kan doen. Deze bakfiets wordt bereden door andere senioren. Zilveren wielen Senioren krijgen korting op openbaar vervoer. Hierdoor wordt hun bewegingsvrijheid vergroot. Met als gevolg dat hun maatschappelijke participatie en betrokkenheid ook groter en eenzaamheid voorkomen wordt.

6.7

Conclusie

Er zijn vele kansen om de zilveren kracht te versterken. De uitdaging ligt erin om een aantal kansen naast elkaar op te pakken. Alleen zo kunnen verschillende doelgroepen senioren bereikt worden. Het zilveren potentieel is groot. En wanneer een passend aanbod aan activiteiten en ondersteuning gecreëerd wordt, zullen senioren verleid worden.


64

7

Conclusies en aanbevelingen

7.1

Inleiding

Aan het eind van deze rapportage geven we in paragraaf 7.2 antwoord op de onderzoeksvragen zoals geformuleerd in paragraaf 1.2. Op basis van deze antwoorden en kansen is al een reeks uitdagingen en concrete projectvoorstellen weergegeven in hoofdstuk 6. In paragraaf 7.3 zijn deze uitdagingen in kern nogmaals weergegeven en toegelicht. Ze vormen de basis voor een goed Amersfoort verzilveringsbeleid. Met deze aanbevelingen en aandachtspunten besluiten we deze rapportage. 7.2

Beantwoording onderzoeksvragen

De gemeente heeft zes deelvragen opgesteld. Deze zijn in het rapport beantwoord. Hieronder beantwoorden we ze in de kern. Welke wensen hebben senioren ten aanzien van maatschappelijke inzet? Amersfoortse senioren zijn gemotiveerd voor maatschappelijke inzet. Op vele gebieden en manieren zijn zij al actief, maar er is nog veel meer inzet mogelijk. Bijna driekwart van de senioren wil zich af en toe inzetten voor een ander en vier op de tien senioren geeft duidelijk aan zich incidenteel danwel structureel in te willen zetten. Ze kunnen dan hun eigen kennis en expertise overdragen of iets geheel nieuws leren. Belangrijk is wel dat senioren gevraagd worden om zich in te zetten. Welke sociale rollen vinden zij aantrekkelijk? Senioren vervullen vele verschillende rollen in de samenleving. Van adviseur en expert tot praktisch ondersteuner. Het uitvoeren van praktische werkzaamheden waarbij senioren enige eigen vrijheid en verantwoordelijkheid krijgen, wordt het meest aantrekkelijk gevonden. Ook de rol als ‘senior’ en expert met werken/of levenservaring bevalt senioren goed. Ze zijn dan echt wat waard en kunnen iets betekenen voor anderen. Te grote taken en verantwoordelijkheden, zoals bestuurstaken, worden minder goed gewaardeerd. Op welke thema’s en vormen van maatschappelijke inzet laten zij zich aanspreken? Senioren laten zich het best aanspreken op het bijdragen aan organisatie en uitvoering van culturele activiteiten en activiteiten in en voor (behoud van) de natuur. Daarnaast scoren ook de buurt en de zorg en ondersteuning van kwetsbare senioren goed. Omdat deze thema’s ook aansluiten bij de prioriteiten en aandachtspunten van de gemeente, kan hier zeker op ingezet worden. Omdat binnen deze thema’s nog een grote variëteit aan typen vrijwilligersklussen mogelijk is, kan zodoende wel aangesloten worden bij de wensen om eigen capaciteiten in te zetten of juist nieuwe kennis te vergaren. Welke belemmeringen ervaren zij bij maatschappelijke inzet en hoe kunnen die worden weggenomen? Ouderdom, gezondheidsproblemen en drukte met andere bezigheden vormen belemmeringen om vrijwillige inzet te starten of voort te zetten. Door het aanbieden van flexibele klussen en het meedenken over alternatieve werkzaamheden en activiteiten, kan zoveel mogelijk van de totale zilveren kracht benut worden.


65

Welke voorzieningen en ondersteuningsvormen hebben senioren nodig om actief te kunnen worden en/of te blijven en sluit het huidige voorzieningenniveau in hun ogen hierop aan? De huidige vrijwilligers hebben behoefte aan waardering voor hun inzet, goede verzekering en zo nodig een onkostenvergoeding. Voor de senioren die op dit moment niet actief zijn, is het belangrijk dat er een goed aanbod aan ondersteuning komt dat vervolgens ook duidelijk bekend gemaakt wordt. Dit ondersteuningsaanbod bestaat ten minste uit a) een actueel overzicht van aanbod van vrijwilligers met kennis en capaciteiten en vraag naar vrijwilligers en b) een proactieve bemiddeling die personen ook persoonlijk vraagt voor een vrijwilligersactiviteit. Hoeveel ruimte en draagvlak is er voor het principe “ouderen-voor-ouderen”? Een van de vier meest interessante thema’s is het helpen en zorgen voor kwetsbare senioren. Niet alleen zorg en ondersteuning, maar met name ook de doelgroep kwetsbare ouderen, spreekt een groot deel van de senioren aan. Het is nuttig, concreet en dankbaar werk. Hoewel met name ook veel vrouwen interesse hebben in dit thema, zouden ook juist mannen bereid gevonden kunnen worden. Want ook hier geldt dat er zoveel te doen valt voor en met de eenzame of lichamelijk beperkte ouderen. Gezien het feit dat er de komende jaren meer hulp nodig is voor deze groep senioren, is het goed dit ook duidelijk te communiceren naar senioren die actief willen worden. Zo leren ze niet alleen kijken wat ze zelf leuk vinden, maar ook kijken waar hun hulp goed gebruikt kan worden. En dat maakt dat ze zichzelf uiteindelijk nuttig voelen. En laat dat nu precies motivatie nummer één zijn! 7.3

Slotwoord en aanbevelingen

Er liggen vele kansen om de zilveren kracht van Amersfoort te versterken en daarbij nieuwe zilveren kracht te creëren door het potentieel aan energie aan te boren. In deze slotparagraaf zetten we op een rij waar de gemeente Amersfoort de komende tijd al direct mee aan de slag kan. Werken aan beeldvorming Om senioren actief te betrekken en te behouden, moet hen dat wel mogelijk gemaakt worden. De gemeente doet er goed aan enerzijds te werken aan een positieve beeldvorming van ouderen bij andere groepen in de samenleving en anderzijds te werken aan imagoverbetering van vrijwillige inzet. Methoden hiervoor zijn beschreven in hoofdstuk 6 en de bijlagen 5 en 6. Versterken zilveren kracht Werken aan goed verzilveringsbeleid betekent werken aan versterking van de zilveren krahct. Hier geldt een tweesporenbeleid. Het gaat om het ondersteunen van de huidige zilveren kracht, dus het ondersteunen van de huidige vrijwilligers. Daarnaast kan gewerkt worden aan het aanboren van nieuwe energie door het aanspreken van senioren en het inspelen op hun interesses, wensen en behoeften. Inzetten op deelgroepen Uit dit onderzoek is gebleken dat verschillende deelgroepen senioren met eigen wensen en kansen komen. Een algemeen seniorenbeleid is goed, maar er moet wel toegespitst worden op deelgroepen om zo dicht mogelijk bij de wensen van deze deelgroepen senioren te komen Durf als gemeente samen met andere partijen in projecten een focus te kiezen. Richten op een specifieke deelgroep senioren is niet erg. Het kan er juist toe leiden dat door de aansprekende vorm en persoonlijke benadering, senioren zich nog meer aangesproken voelen.


66

Lokaal organiseren Organiseer activiteiten op lokaal niveau, dichtbij de burgers. Activiteiten in wijken en buurten komen tegemoet aan de verminderde mobiliteit van (een deel van de) senioren en versterkt de sociale cohesie in de buurten. Bovendien is het een zeer interessant thema om actief op te worden, zo laat dit onderzoek zien. Betrekken van andere partijen De gemeente Amersfoort kan zelf veel betekenen in de ontwikkeling en uitvoering van verzilveringsbeleid, maar heeft zeker samenwerkingspartners nodig. Het moet niet van bovenaf komen, maar ook vanuit de samenleving. Maatschappelijke organisaties vormen een belangrijke partij. Het netwerk dat gestart is tijdens de Open Space Workshop moet in stand gehouden, maar ook verder uitgebreid worden. Het is belangrijk vanaf nu organisaties goed te informeren over de plannen, en vervolgens betrokken worden bij verdere ontwikkelingen en uitvoering van projecten. Alleen zo kan het beleid ook echt zilveren resultaten opleveren. Het opstarten van een actief verzilveringsbeleid vraagt veel aandacht, zo blijkt uit dit rapport. Maar het biedt nog veel meer kansen. Inzet van gemeente en organisaties kan uiteindelijk een extra potentieel van 819.280 uur opleveren!


67


68

8

Bijlagen 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Brief van gemeente Vragenlijst interviewers Overzicht aanwezigen Open Space Workshop Projectideeën n.a.v. Open Space Workshop Overzicht kennis en ervaring bij Amersfoortse senioren Overzicht investeringstips en -ideeën van respondenten


69

Bijlage 1: Brief van gemeente Postbus 4000 3800 EA Amersfoort Telefoon (033) 469 51 11 Telefax (033) 469 54 54

Wethouder Stedelijk beheer, Zorg en Volksgezondheid

Uw brief/kenmerk

Ons kenmerk

WSO/MO/ZI/2635489 Onderwerp

Datum

onderzoek "zilveren kracht"

18 januari 2008

Geachte heer/mevrouw, De gemeente Amersfoort wil graag weten hoe de 50-plussers denken over maatschappelijk actief zijn. Willen zij graag vrijwilligerswerk doen? En zo ja, welk vrijwilligerswerk spreekt de 50-plusser, zoals u, aan? Wat heeft u nodig om met plezier actief te kunnen blijven? Is er behoefte aan een cursus of vervoer? Of is hulp niet nodig? Om antwoord te krijgen op deze vragen, voeren de gemeente en MOVISIE een onderzoek uit. Het onderzoek moet concrete aanbevelingen opleveren waarmee de gemeente en organisaties die veel met vrijwilligers werken aan de slag kunnen. Op die manier kan het aanbod zo goed mogelijk worden afgestemd op de wensen en mogelijkheden van (potentiële) vrijwilligers. Uit het bevolkingsregister van Amersfoort is een steekproef getrokken, waarbij ook uw naam uit de bus rolde. Graag horen we van ú wat u leuk en belangrijk vindt en welke ideeën of vragen u heeft. Uw mening is belangrijk! Daarom vraag ik uw medewerking aan dit onderzoek. Wilt u meewerken? Vul dan de bijgevoegde antwoordkaart in en stuur deze vóór 9 februari terug. Dan komt binnenkort iemand bij u langs om een interview af te nemen. Dit gesprek duurt een á anderhalf uur. U hoeft niets voor te bereiden. Het tijdstip van het gesprek mag u zelf uitkiezen. Een presentje als dank! Door mee te doen aan het onderzoek helpt u de gemeente met het bepalen waar we in het vrijwilligerswerk aandacht aan moeten schenken. Bovendien krijgt u van ons een presentje als waardering voor uw deelname. Vergeet bij het invullen van de antwoordkaart niet uw telefoonnummer of mobiele nummer te vermelden, zodat een interviewer een afspraak met u kan maken. Een postzegel plakken hoeft niet.


70

Mocht u nog vragen hebben dan kunt u contact opnemen met mevrouw I. Hooijschuur, telefoonnummer 033 - 469 46 97. Ik hoop van harte dat u wilt meewerken aan dit onderzoek. Met vriendelijke groet, de wethouder van Stedelijk beheer, Zorg en Volksgezondheid

Mr. P.J.T. van Daalen


71

Bijlage 2: Vragenlijst De gemeente Amersfoort ziet graag dat zo veel mogelijk mensen maatschappelijk actief zijn. Denk bijvoorbeeld aan het doen van vrijwilligerswerk of het helpen van buren. De gemeente wil dat de mensen die dat willen of nodig hebben, hulp en ondersteuning krijgen om actief te kunnen blijven. Dus ook de oudere generaties die wonen in Amersfoort. Om nu te weten te komen wat mensen leuk vinden om te doen en wat ze nodig hebben om actief te blijven als bijvoorbeeld vrijwilliger of burenhulp, doen wij een onderzoek. In dit gesprek zal ik vragen stellen over uw woonsituatie, uw buurt, uw activiteiten en uw ideeën over vrijwilligerswerk. De vragenlijst dient als handleiding voor het gesprek, dat ongeveer een uur duurt. Als u nog wat extra wilt vertellen, mag dat zeker. Die informatie is ook interessant voor ons. Alles wat u vertelt, zal vertrouwelijk behandeld worden. Uw naam zal niet genoemd worden in het onderzoeksrapport dat de gemeente over enkele maanden krijgt. Heeft u vooraf nog vragen of opmerkingen? Algemeen Naam persoon:

Geslacht:

Man Vrouw

1. In welk jaar bent u geboren? ……………………………………. 2. Wat is uw hoogst genoten/afgeronde opleiding? Geen Lagere school Lager beroepsonderwijs/ LBO MULO / MAVO HBS / MMS / VWO HBO Universiteit Anders, namelijk

3. Wat is uw land van herkomst? (Daarmee bedoelen we: waar heeft u het grootste deel van uw jeugd doorgebracht?) Nederland Marokko Turkije Suriname Nederlandse Antillen Indonesië Overig, namelijk


72

4. Woont u alleen in dit huis of samen met iemand anders? Ik woon hier….. Alleen Samen met partner Samen met partner en kind(eren) Samen met kind(eren) Anders 5. Woont u prettig in deze buurt? Ja, want:

Nee, want:

Zelfredzaamheid 6. Kunt u zichzelf redden in het dagelijks leven? Ja ga naar vraag 9 Nee, ik heb hulp nodig 7. Waar heeft u hulp bij nodig? (Meerdere antwoorden mogelijk) Verzorgende taken (wassen, wonden verzorgen, medicijnen geven) Huishoudelijke taken (was en afwas doen, huis schoonmaken, koken) Geestelijke hulp (iemand om mee te praten, om mee te denken) Anders, namelijk…

8. Krijgt u op dit moment regelmatig hulp van iemand? (Meerdere antwoorden mogelijk) Ja, van partner Ja, van kind Ja, van ander familielid Ja, van buur Ja, van vriend/kennis Ja, van medewerker van thuiszorg Anders, namelijk van…

Nee

9. Stel dat er iets met u gebeurt, wie zou u dan om hulp kunnen vragen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Partner


73

Kind/kinderen Ander familielid Buur/buren Vriend/kennis Thuiszorg, Anders, namelijk…

Sociale contacten en activiteiten 10. Heeft u contact met mensen in uw wijk of buurt? Ja, veel / vaak contact Ja, beperkt contact Nee 11. Bezoekt u wel eens activiteiten of overleggen in uw eigen buurt of wijk? Ja, regelmatig Ja, af en toe Nee, nooit Waarom niet?

12. Gaat u wel eens op visite bij mensen uit de buurt? Ja, vaak Ja, soms Nee 13. Krijgt u wel eens bezoek van mensen uit de buurt? Ja, vaak Ja, soms Nee 14. Bent u actief lid van een religieuze organisatie? (dus kerk- of moskeegaand en/of daarin als vrijwilliger actief? Ja Nee 15. Bent u actief lid van een vereniging, club of organisatie in of in de omgeving van Amersfoort? (bijvoorbeeld: zangvereniging, sportvereniging, Rode Kruis, Zonnebloem) Ja Van welke? (meerdere noemen mag)

Nee


74

16. Heeft u een betaalde baan? Ja Welk beroep?

Nee

ga naar vraag 18

17. Hoeveel uur per week werkt u? 0-10 uur per week 10-20 uur per week 20-30 uur per week 30-40 uur per week Meer dan 40 uur per week 18. Past u wel eens op kinderen? (Denk aan de buurkinderen of kleinkinderen) Ja Nee ga naar vraag 20 19. Hoe vaak past u op? Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe 20. Wat zijn de grootste of belangrijkste activiteiten voor u in de week? (Maximaal 5 antwoorden) Betaald werken Oppassen (mantel)zorg voor naaste (vb. familielid) Boodschappen doen Schoonmaken/opruimen Op visite/visite ontvangen Vrijwilligerswerk Tv kijken/krant of boek lezen Uitstapjes maken Anders namelijk…

21. Is er een zieke of oudere in uw omgeving waar u veel of regelmatig voor zorgt? (Denk aan boodschappen doen, helpen met het huishouden, financiële zaken regelen) Ja Nee ga naar vraag 26


75

22. Voor wie zorgt u? (Meerdere antwoorden mogelijk) Zieke partner Ziek kind Ander familielid met ziekte of ernstig gebrek Zieke buur Zieke vriend/kennis Anders, namelijk …

23. Wat doet u voor deze persoon? (Meerdere antwoorden mogelijk) Verzorgende taken (wassen, wonden verzorgen, medicijnen geven) Huishoudelijke taken (was, afwas, schoonmaak, koken) Anders, namelijk…

24. Hoe vaak helpt u deze persoon? Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Af en toe 25. Is de zorg voor deze persoon goed vol te houden? Ja, meestal wel Soms wel soms niet Vaak niet 26. Heeft u wel eens het gevoel dat u per week veel vrije tijd overhoudt? Ja Nee Soms wel soms niet Weet ik niet 27. Doet u wel eens iets voor de wijk, een vereniging, kerk of moskee? Ja Nee Bij nee, invullen waarom niet, dan naar vraag 39 Waarom niet?


76

28. Vul onderstaand schema in aan de hand van de volgende drie vragen: (Indien meerdere taken, de belangrijkste invullen) Taak nr.

Wat voor vrijwilligerswerk doet u precies?

1

Voor welke organisatie of vereniging doet u dat?

Hoe vaak doet u dit vrijwilligerswerk?

2

3

4

5


Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe Elke dag Een paar keer per week Een keer per week Een keer per twee weken Een keer per maand Af en toe

77

29. Krijgt u bij de organisatie waar u vrijwilligerswerk doet voldoende informatie, hulp en ondersteuning als dat nodig is? (Vul schema in voor taak 1 uit vraag 28. Kruis aan wat van toepassing is; voldoende of onvoldoende) Voldoende

Onvoldoende

Af en toe een gesprek Informatie op papier Uitleg over het werk Verzekering Onkostenvergoeding 30. Ontbreekt het nog aan ondersteuning of hulp wat niet genoemd is, maar waar u wel behoefte aan heeft? Ja, namelijk

Nee

31. Hoe bent u erop gekomen om deze taak/taken als vrijwilliger te gaan doen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Ik ben gevraagd Via een vriend of kennis Via internet Via een advertentie in krant of tijdschrift Via Ravelijn (de vrijwilligerscentrale) Via welzijnswerk / buurtwerk Ik heb mezelf aangeboden Anders, namelijk:

32. Wat zijn voor u belangrijke redenen dat u vrijwilligerswerk doet? (Meerdere antwoorden mogelijk) Ik leer andere mensen kennen Ik voel me nuttig Ik krijg waardering voor mijn inzet Ik heb iets te doen Ik kan mijn kennis/ervaring doorgeven Ik leer zelf nieuwe dingen Ik hoor ergens bij Ik vind het leuk me in te zetten voor anderen/ de samenleving Ik vind het mijn plicht om me in te zetten voor anderen/ de samenleving Anders, namelijk:


78

33. Leidt het doen van vrijwilligerswerk voor u tot meer blijvende contacten met andere of nieuwe mensen? Ja. Kunt u een voorbeeld geven?

Nee Weet ik niet

34. Vindt u het doen van al die taken goed vol te houden? Ja Soms wel soms niet, want…

Nee, want…

35. Bent u van plan nog lang vrijwilligerswerk te blijven doen? Ja Nee Weet ik niet Voorwaarden en behoeften 36. Onder welke voorwaarden kunt u uw vrijwilligerswerk blijven doen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Voldoende tijd Voldoende geld Voldoende waardering Goede gezondheid Beschikking over eigen vervoer (auto/fiets) Morele steun van partner Informatie over inhoud van mijn taak Anders, namelijk:

37. Welke van deze voorwaarden is voor u de allerbelangrijkste?


79

38. Wat was voor u het afgelopen jaar eventueel een probleem of belemmering om vrijwilligerswerk te (blijven) doen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Nee, niets Goed weten wat ik zelf allemaal kan en wil doen Voldoende tijd Voldoende geld Voldoende waardering Goede gezondheid Beschikking over eigen vervoer (auto/fiets) Morele steun van partner Kon geen leuke taak vinden Informatie over inhoud van mijn taak Anders, namelijk:

39. Kunt u een of meer namen noemen van organisaties in Amersfoort waar u terecht kunt voor vragen, hulp of advies bij het doen van vrijwilligerswerk?

40. Heeft u wel eens gehoord van en maakt u weleens gebruik van hulp of advies van de onderstaande organisaties? (Kruis aan wat van toepassing is: ja of nee) Organisatie

Van gehoord Ja

Nee

Maakt gebruik van aanbod diensten/hulp Ja

Nee

Vrijwilligerssteunpunt van Ravelijn Steunpunt Mantelzorg van Ravelijn Stichting Welzijn Amersfoort (SWA) Buurthuis of wijkcentrum in uw wijk Ouderensteunpunt bij u in de wijk


80

41. Van welke van de volgende ondersteuningsvormen voor vrijwilligers maakt u gebruik of zou u gebruik willen maken? Maak ik gebruik van

Maak ik geen gebruik van, maar zou ik wel gebruik van willen maken

Heb ik geen behoefte aan

Informatie en advies (over vrijwilligerswerk, het doen van vrijwilligerswerk, het vinden van vrijwilligersorganisaties, advies over kosten etc) Bemiddeling (het vinden van een nieuwe, leuke klus die bij u past) Georganiseerd contact met andere vrijwilligers of andere mantelzorgers Belangenbehartiging (als er problemen zijn samen op zoek gaan naar oplossingen) Respijtzorg (iemand die de zorg voor zieke een paar uur of paar dagen overneemt)

42. Zou u het leuk vinden om iets voor andere mensen of voor de samenleving te doen? Ja Nee Misschien Weet ik niet 43. Heeft u nog tijd over voor nieuwe of andere activiteiten? Ja Nee Misschien Weet ik niet 44. Stel dat u gevraagd zou worden om incidenteel (dus af en toe en alleen wanneer het u uitkomt) tijd te maken voor een nieuwe, andere of extra taak als vrijwilliger. Bent u dan bereid dit te doen? Ja Nee ga naar vraag 46 Misschien Weet ik niet


81

45. Onder welke voorwaarden zou u iets willen doen?

46. Stel dat u gevraagd zou worden om structureel (dus met een zekere regelmaat en voor langere tijd) tijd te maken voor een nieuwe, andere of extra taak als vrijwilliger. Ben u dan bereid dit te doen? Ja Nee ga naar vraag 49, en dan naar vraag 52 Misschien Weet ik niet 47. Onder welke voorwaarden zou u iets willen doen?

48. Wat voor taak of vrijwilligerswerk zou u leuk vinden om te doen? (bijvoorbeeld Nederlandse les geven, helpen bij het invullen van belastingformulieren, muziekles geven, helpen bij het opstellen van een financiële begroting)

49. Stel dat u gevraagd werd om vrijwilligerswerk te doen en u mocht kiezen uit een hele lijst van mogelijke thema’s. Welke onderwerpen vindt u dan leuk of aansprekend? (U hoeft niet direct vrijwilligerswerk te gaan doen, we vinden het interessant om te weten wat u leuke thema’s vindt) (Kruis bij ieder thema aan wat van toepassing is: ja of nee)


82

Iets met…. Buurtwerk: sociale activiteiten in de buurt of wijk

Leuk? JA

Leuk? NEE

Veiligheid in de buurt Sport(activiteiten) Recreatie Culture activiteiten Natuur Organiseren van grote evenementen en/of festivals Helpen in het onderwijs voor kinderen Helpen in het onderwijs voor volwassenen of ouderen Jongeren les geven of begeleiden Oppassen op kinderen ICT/computers of computeronderwijs Werk in/voor de kerk Belangenbehartiging (vb. ouderen of gehandicapten) Politieke activiteiten Internationale contacten / stedenbanden Inzet voor allochtone mensen Inzet voor nieuwkomers in de stad of buurt Zorg en ondersteuning voor kwetsbare jeugd / gezinnen Zorg en ondersteuning voor kwetsbare senioren Zorg en ondersteuning voor lichamelijk of verstandelijk gehandicapten Zorg en ondersteuning voor overige groepen


83

Anders, namelijk: Anders, namelijk:

50. Stel dat u gevraagd zou worden om (extra) vrijwilligerswerk te doen, hoeveel uur per week zou u hier ongeveer aan willen en kunnen besteden? Geen tijd Incidenteel een keer Een keer per maand Maximaal 2 uur per week 2 tot 5 uur per week 5 tot 10 uur per week 10 tot 15 uur per week Meer dan 15 uur per week 51. Wat voor soort taak zou u dan leuk vinden om te doen? (meerdere antwoorden mogelijk) Bestuurswerk Organiseren van activiteiten Zorgen voor anderen Advieswerk Praktisch bezig zijn/knutselen/creatief zijn Geen enkele van deze taken Weet ik niet Anders, namelijk:

52. Stel: de Gemeente Amersfoort heeft een miljoen te besteden om de senioren van Amersfoort te ondersteunen bij hun activiteiten als vrijwilliger of als hulp voor anderen. Wat zou de gemeente volgens u met dat geld moeten doen?

53. Heeft u bepaalde ervaringen of kennis opgedaan (in bijv. werk of hobby) die u graag zou willen doorgeven aan anderen? Ja Nee ga naar vraag 55 54. Welke kennis of ervaring zou u dan willen doorgeven? (Bijvoorbeeld kennis over financiën, subsidies, besturen, vergaderen, beleidsplannen maken, mensen aansturen, lesgeven)


84

55. Wilt u verder nog iets toevoegen of opmerken?

We zijn aan het eind gekomen van de vragenlijst. Hartelijk dank voor uw medewerking!


85

Vragen voor interviewer achteraf:

A. Naam interviewer (eigen naam):

B. Het interview ging: Goed Matig Slecht C. Indien matig of slecht, wat was het probleem?

B. Heeft de respondent (de persoon die zojuist geïnterviewd is) dringend hulp nodig? Ja, maar ik mag de naam van deze persoon niet doorgeven Ja, ik heb afgesproken dat ik haar/zijn naam doorgeef aan Ravelijn vergeet dit niet te doen. Bespreek met steunpunt mantelzorg van Ravelijn hoe deze persoon het beste verder geholpen kan worden Nee C. Heeft u de persoon kunnen motiveren of activeren voor vrijwilligerswerk? Ja, persoon raakte (meer) geïnteresseerd Ja, persoon wil informatie ontvangen geef de naam door aan Ravelijn, dan kan contact opgenomen worden Nee Weet niet D. Overige opmerkingen:


86

Bijlage 3: Overzicht respondenten Open Space Workshop Tijdens de Open Space Workshop waren organisatie uit het brede maatschappelijke veld en een aantal interviewers aanwezig. De middag was onder leiding van dhr. K. Penninx en mw. M. Alblas, beide werkzaam bij MOVISIE.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Naam Dhr. Van Adrichem Mw. J. van den Broek Mw. I. Coppens Mw. S. Cox Mw. P. van den Crommenacker Mw. A. Engelbertink Dhr. H. Gerlings Mw. H. Greidanus Mw. E. Hennink Mw. M. van Hoevelaak Mw. I. Hooijschuur Dhr. L. Kerkhoffs Dhr. G. Klomp Mw. M. Kok Mw. J. Koolhof Mw. J. van Luit Dhr. H. Mulder Mw. V. Nagelkerke Mw. R. Olthof Dhr. J. van Oord Mw. C. Ruimschoots Dhr. G. van de Speld Dhr. J. Storm Mw. A. de Vos Dhr. W. Wieringa Mw. A. van der Zwaard


Organisatie Stichting ’t Gilde Amersfoort Stichting het Utrechts Landschap Seniorenraad SRO Stichting Ravelijn Bibliotheek Amersfoort Interviewer Interviewer Werkplaats Plus Stichting Welzijn Amersfoort Gemeente Amersfoort Gemeente Amersfoort Humanitas De waterlijn Zorgaccent Amersfoort Centrale diaconie hervormde gemeente Amersfoort Stichting Ravelijn Samenwerkende Bonden Senioren Amersfoort Beweging 3.0, locatie Pluspunt Carefors Stichting De Kamers St. Onderwijs Eemland, Scala Interviewer, ’t Gilde Kringloopcentrum Amersfoort in C Interviewer CNME Landgoed Schothorst

87

Bijlage 4: overzicht kennis en ervaring Amersfoortse senioren Hieronder is een overzicht gegeven van alle kennis, vaardigheden en ervaring die senioren bezitten en graag willen overdragen. Kennis/vaardigheden Creativiteit, creatief bezig zijn

Aantal 13

Besturen en vergaderen

11

Financiën en administratie

15

Beleid ontwikkelen

7

Organiseren van activiteiten Mensen aansturen Lesgeven (in algemene zin)

6 5 10

ICT, kennis van computers en computerprogramma’s Sporttrainer of -coach Technisch inzicht Muziekles geven en/of muziek maken Fondsenwerving Koken Advies over landbouw Projectmanagement HBO-V/verzorging Coachen van mensen

4

Sociale en verzorgende vaardigheden


4 4 3

Opmerkingen Met name veel vrouwen vinden dit erg leuk om te doen. Eventueel ook het trainen van mensen in goede vergadertechnieken. Penningmeesterschap of ervaring met het accountancyvak. Het zijn voornamelijk mannen die deze kennis bezitten. Ontwikkelen of daarin adviseren of trainen. Een persoon geeft aan specifiek te willen adviseren in het opzetten van een bedrijf. Het maken van een bedrijfsplan is dan waar deze persoon in kan ondersteunen. Dit kan op vele vlakken. Vijf mensen noemen specifiek Taalles. Genoemd worden Arabische, Duitse, Franse, Russische en Nederlandse les.

Handigheid in klussen zoals timmeren.

2 2 1 1 1

Veel

Op sociaal emotioneel gebied mensen aansturen, budgetteren (buddy), kennis over thuiszorg. Denk aan het omgaan met mensen in het algemeen, maar ook specifiek omgaan met mensen met psychische problemen, ouderen, demente mensen, kinderen, mensen met een handicap.

88

Bijlage 5: Projectideeën n.a.v. Open Space Workshop Naam Organisatie

Kansen en aanknopingspunten

Concrete plannen

Ideeën versterkers en aanvullingen

Loek Kerkhoffs

Binnen onze afdeling de resultaten

Herformuleren van het vrijwilligersbeeld, naar een

Humanitas, afd. Eemland

van het onderzoek (Zilveren Kracht) vergelijken met het compe-

passend beeld welke herkenbaar is, in onze samenleving (vb. 21% allochtone medemens van nu,

tentieprofiel van vrijwillige medewerkers en waar mogelijk bijstellen.

dus dat meenemen)

Loek Kerkhoffs

Samen een loket maken voor ba-

* Ontwikkelen van pr-plan SVB meldpunt voor

Deze moet onafhankelijk

Humanitas, afd. Eemland

nenpool vrijwilligers bij SVB vrijwilligersbank.

vrijwilligerswerk * Info/ voorzieningen maken over vrijwilligerswerk

zijn en snel werkend, proactief

Samenwerkingspartners

naar bedrijfsleven, gemeente, scholen * Materialen van/over vrijwilligers beschikbaar stellen voor databank/website Willemijn van Drie,

Waterlijn drijft geheel op vrijwilli-

Waterlijn

gers. Onze advertenties leveren weinig op. Hoe bereik je mensen

Benaderen van nieuwe vrijwilligers

Ravelijn Workshop pensioen

die wel willen maar niet reageren? Databank? Marie-José van

Uit het onderzoek blijkt dat er ko-

* Versterking van de buurtprojecten door SWW

Achterhalen welke kennis

Hoevelaak, Gemeente Amers-

mende jaren voldoende aanbod van vrijwilligerswerk zou moeten

actiever in te zetten * Vrijwilligers doorspelen naar andere organisaties,

en vaardigheden mensen hebben, dan kun je ze

foort, seniorenvoorlichting

zijn (groot potentieel)

gebruik maken van specifieke deskundigheid door meerdere organisaties

specifiek aanspreken voor een concrete taak.

Helpen van allochtone senioren

Ravelijn

* Allochtone senioren helpen bij het invullen van formulieren, daar vrijwilligers met capaciteiten op inzetten

Victoria Nagelkerke, Welzijn Senioren

Senioren hebben interesse om kwetsbare senioren te ondersteu-

Pluspunt (beweging)

nen. Meer gebruik maken van deze


Vervoer rondom activiteiten/sociale contacten in de wijk en stad.

89

Makkelijk te realiseren en praktisch. Naam: Zilveren

Ravelijn (hulp en vrijwilligersbank)

Wiel

Gemeente

bereidheid om zo kwetsbare senioren meer bij samenleving te betrekken. Irene Coppens,

* Werving via persoonlijke benade-

* Topfit: Bewegen en ontmoeten voor 50+ers. Voor

* Elke groep heeft een

SWA (Eveline Hennink)

SRO

ring * Mond-op-mondreclame

en door senioren. Na een intensieve begeleiding van een professional gaan senioren zelfstandig

vrijwillige coördinator * SRO biedt administratie-

Afke vd Zwaard

* Mensen aanspreken op wat ze kunnen bieden

verder als groep. Een voorbeeld: oefenen voor wandelvierdaagse,

ve ondersteuning * Werven via filteren en

* Vrijwilligerswerk in de buurt

trimgroepen, jeu de boulesgroepen, bowling, bridge, fietsen wandelgroepen, beweegmaatjes,

bestaande groepen en uit gerevalideerde mensen

wandelketting. * Elkaar ophalen en thuisbrengen

* Aansluiten op plan van Zilveren Wiel(en) * Kleine Ravelijntjes in de wijken * Denktank voor nieuwe initiatieven

Ineke Hooijschuur, Gemeente A’foort

* Ambassadeurs voor vrijwillige inzet

Ambassadeursproject opzetten en er middelen voor vrij maken.

* Organisaties bewust maken van

Helpen uitvoering geven aan de totstandkoming

noodzaak tot verzilveringsbeleid en ze daarvoor instrumenten te bie-

van verzilveringsbeleid bij organisaties. Advies krijgen van gemeente (of via de gemeente)

den. Han Gerlings,

* Gericht zijn op capaciteiten van

Meedenken in opzet van project van Ravelijn waar-

* Interviewers nemen erva-

Gemeente Amersfoort

Eemlijn, Utrechts landschap

senioren, die aanboren via actief onderzoek naar aanbod vanuit

in ploeg senioren ingezet wordt als vrijwillige interviewers om bezoeken af te leggen (bij senioren op

ringen van ervaringsdeskundigen mee (hoe con-

Ravelijn MOVISIE?

senioren gezien. * Continu nieuwe lichting van zilve-

rand van pensioen). Doel is dan de senioren de vele mogelijkheden van vrijwilligerswerk te vertel-

creter hoe beter) in gesprek met senioren.

Team Zilveren Kracht van provincie Utrecht?

ren kracht in kaart brengen constant onderzoek en namen en

len én tegelijkertijd wensen/capaciteiten te vernemen. Je kunt dan doorverwijzen of direct iemand

* Uitnodiging voor vrijwilligerswerk markt voor senio-

capaciteiten opslaan.

wijzen op interessante klus!

ren. Leverde dit jaar 110 vrijwilligers op! * Nestorproject kan helpen in interviewers leveren en


90

ondersteunen Joost Storm, Kringloopcentrum

Er werken al zo’n 8 mensen duurzaam als vrijwilliger bij ons. We

* Er komt een inschrijving voor projecten die we met anderen willen aangaan. Zo gaat de ‘baander’

Denk aan ICT-ers, electroreparateurs, meubelma-

Amersfoort

bieden kansen voor mensen met vakmanschap, om die in te zetten

kasten bouwen van oud hout binnen ons pand, o.l.v. een werkmeester.

kers, kunstkenners, etaleurs

en die kennis over te dragen

* Een groep senioren runt project: koffiehoek of werkplaats waar meubels en bijvoorbeeld boeken

Gilde Willem Hilberts

worden gerepareerd. Eveline Hennink, st. Welzijn A’foort

* Senioren in de wijk informeren en activeren

* Actief benaderen senioren en daarmee eenzaamheid voorkomen en zinvolle tijdsbesteding

Senioren informeren en vooral ook stimuleren tot

* Inspelen op wijkniveau * Intergenerationeel werken

stimuleren, verzilveren. En leefbaarheid in wijk versterken.

inzet, actieve betrokkenheid bij de wijk/buurt. Dit

Informeren en activeren via netwerken, contacten, persoonlijke relaties

zou moeten resulteren in een gevarieerd aanbod en

* Intergenerationeel project laten opzetten door senioren.

capaciteiten. Zichtbaar maken van mogelijkheden voor senioren.

Giel vd Speld, Interviewer

Gebruik maken potentieel

* Een website (a la startpagina) waar alle organisaties die vrijwilligers zoeken op rij staan.

Gekoppeld aan seniorenconferentie of vrijwilligersdag

Bewustwording

* Maatschappelijke organisaties duidelijk maken

Hen de vraag stellen wat

Vraagt veel betrokken

dat zij het niet gaan redden zonder vrijwillige inzet. Inspelen op thema’s als onderwijs, allochtonen en

zij gaan doen om vrijwilligers te werven. Onder-

partijen.

integratie, probleemjongeren

steuning bieden bij hun plan de campagne, aansluiting zoeken bij andere initiatieven.


* Discussie in Amersfoort starten of sociale dienst-

Sluit aan bij idee van seni-

plicht voor senioren wellicht wenselijk is. Dan heb je ook aandacht voor het onderwerp!

orenconferentie. Desgewenst ook te koppe-

* Kennismakingsprogramma bij instellingen ontwik-

len aan plan nog betaalde

91

Ravelijn en ondersteuning niet goed bekend bij senioren.

kelen, zodat senioren langs kunnen komen op laagdrempelige wijze

medewerkers te informeren over vrijwillige inzet

* Ravelijn beter zichtbaar maken

Ander gebouw?

* Onderzoeksresultaten meenemen bij de evaluatie van vrijwilligersbeleid van gemeente

Gijs Klomp Seniorenraad

Seniorenraad werkt mee aan totstandkoming beleidsplannen Zorginstellingen St. welzijn Amersfoort

* Organiseren van een vrijwilligersbeurs tijdens de uitreiking van jaarlijkse vrijwilligersprijs

Met organiseren van prijs, maak vrijwilligers op die

Seniorenraad Zorginstellingen

manier zichtbaar (vb. vrijwilliger van de maand,

St. welzijn Amersfoort

krant/TV) Wytse Wieringa,

Nieuwe vormen zoeken voor actief

* Denktank opzetten voor ontwikkelen nieuwe

Ravelijn?

interviewer, vrijwilliger bij

werven en interesseren voor vrijwillige taken.

variant van vacaturebank * Deskundigheid en ondersteuning bieden bij wer-

Wytse Wieringa wil graag meedenken over actief wer-

ving: - algemeen (in A’foort)

ven

versch. organisaties

- werving binnen organisaties organiseren - werving voor minder populaire/onbekende organisaties - nadenken over inspelen op behoefte aan ondersteuning van kwetsbare groepen Marianne Kok

* Er is een onjuist beeld van vrijwil-

* Promotie vrijwilligerswerk

Ravelijn

Zorgaccent A’foort

ligerswerk, belang ervan en mogelijkheden die mensen hebben.

* Mensen aanspreken in fase voor pensionering ter voorbereiding en ter informatie/stimulans

Seniorenwegwijzer Instellingen die contact hebben met allochtonen

* Iets met allochtone en autochtone

Ravelijn

burgers; contacten

Seniorenwegwijzer Instellingen die contact hebben met allochtonen


92

Annelies de Vos Amersfoort in C,

* Inspelen op de motivatie van senioren om zich in te zetten in

Rondleiding in het nog in aanbouw zijnde gebouw KADE, speciaal voor groepen 53+ ers olv de

Een grootschalige actie om mensen kijkje te laten

Team informatiewinkel (voor rondleiding)

Locatie KADE

culturele/ kunstsector * Nadenken over welke behoeften

hoofdconservator die goed kan vertellen en uitleg kan geven. Mensen worden geïnformeerd over de

nemen bij organisaties/in sectoren/bij vele soorten

Willem Hilberts (gilde) Ravelijn (adressen/senioren)

er zijn bij KADE en waar men dus specifiek vrijwilligers en senioren

vele mogelijkheden voor inzet en hopelijk ook geïnteresseerd voor inzet als bijv. gastvrouw (of een

klussen en activiteiten

op kan aanspreken/werven

van de andere functies die er zijn).

Henriette Greidanus,

* Breder dynamischer beleid voor

* Openstellen en bekendmaken hobbycentrum

* Grijs is wijs; adviesbu-

Hobbycentrum A’foort,

(vitale) senioren * Vrijheid van tijdsindeling in de

onder brede groep mensen, senioren en jongeren en allochtone vrouwen. Mensen samen aan het

reau voor jong en oud in zilveren café

Jos van Oord,

gaten houden * Brede variatie aan mogelijke inzet

werk zetten. * In elke wijk zilveren Bakfiets voor klus-

* Zilveren cafe tijdens seniorenconferentie of

spreekt aan. Dus mensen kunnen hobby uitvoeren, medegebruikers

jes/boodschappen/schoonmaken etc * Zilveren wielen (vervoer)

andere bijeenkomst over dit onderwerp!

helpen of echt puur ondersteunend bezig zijn. Dat kan bij ons.

* Zilveren café realiseren/versterken

De Kamers

* Mensen kunnen netwerk opbouwen door te komen consumeren/helpen, dan kunnen ze ook doorgroeien naar maatschappelijke inzet. * Ook betrekken van kwetsbare

* Deelnemen aan cultuurfeest, mee helpen organi-

groepen: gehandicapten, allochtonen, mensen in reïntegratieproces.

seren

Ria Olthof,

* Meer senioren van Ned. Afkomst

* Samen met allochtone vrouwen op bezoek bij

Carefors wil meedenken en –

Carefors

een leuke vrijw.werk klus bieden. Hoe vind ik deze vrijwilligers?

organisaties waar zij vrijwilligerswerk zouden kunnen doen.

praten over projecten die iets kunnen bijdragen aan zorg,

Nieuwe manieren bedenken…. * Eenzaamheid onder senioren van

* Dagbestedingscentrum voor oudere allochtone vrouwen. Evt. kunnen deze vrouwen vrijwillig en

aandacht, eenzaamheidsbestrijding, sport, hobby’s etc.

allochtone afkomst is groot; hun kinderen gaan eigen weg.

samen met andere vrijwilligers klussen doen.

Met name voor ouderen afkomstig uit andere landen.

* Er moet veel aandacht komen voor bereiken en betrekken van


CNME, zorginstellingen, De Zonnebloem

93

allochtone senioren! Carla Ruimschoot,

* In kaart brengen welke organisa-

* Kaartenbak met namen en experti-

Kaartenbak in buurthuis of

SWA,

SOVEE (gastvrouw ABCschool Scala)

ties activiteiten willen organiseren/aanbieden.

se/vaardigheden van diegene die aangeven actief te willen worden. Dit onderbrengen bij bekend,

ABC-school? Die organisatie in ieder geval laten

Ravelijn Wytse Wieringa (helpt bij

centraal punt: Ravelijn?

inhaken op de mogelijke inzet

vrijwilligersbeleid vormen) Ria Olthof (gaat Scala bezoeken met vrouwen)

Irene vd Broek,

* Op zoek naar creatieve matches

* Inventarisatie van wensen van senioren voor

Kan met hulp van intervie-

Utrechts Landschap

* Gebruik maken van interesses en expertise van senioren.

vrijw. inzet (breder dan deze groep onderzochte mensen)

wers en gesprekken met nog werkende jong senio-

* Proactief matchingssysteem opzetten

ren

* Alle senioren betrekken, ook de kwetsbare

* Paden geschikt maken voor rolstoelgebruikers/rollators dit laten doen door vrijwilligers, vervolgens andere vrijwilligers met rolstoelgebruikers/gehandicapten wandelen, de natuur in te gaan.

Jacqueline van Luit,

* Wijkgericht werken en coördinatie

* Verder gaan met nestorproject

* Vanuit nestorproject:

Gemeente

Ravelijn

van vraag en aanbod zeer lokaal

* Wijkgerichte samenwerking aan een wijk/ buurtvrijwilligersbemiddelingspunt koppelen, waarbinnen

kwartiermakersgroep samenstellen.

Seniorenwegwijzers SWA

het nestorpoject is opgenomen als onderdeel. Dus: kleine Ravelijntjes in de wijk.

* Aansluiten bij ouderensteunpunten op het gebied

Maatsch. org Beweging SO

van nestor * Aansluiten bij senioren-

Wytse Wieringa

wegwijzers * Uitgangspunten senioreninzet doorvoeren naar andere groepen Ondersteuning nodig

* Ravelijn breidt diensten uit en brengt het duidelijk onder aandacht. * Ondersteuning van organisatie middels training en advies.


94


95

Bijlage 6: Overzicht investeringstips en -ideeën van respondenten In het onderzoek is respondenten de volgende vraag gesteld: “Stel: de Gemeente Amersfoort heeft een miljoen te besteden om de senioren van Amersfoort te ondersteunen bij hun activiteiten als vrijwilliger of als hulp voor anderen. Wat zou de gemeente volgens u met dat geld moeten doen?” Het is een inspirerende vraag waar enthousiast antwoord op gegeven is. De antwoorden en suggesties voor beleid en projecten zijn veelzijdig. Ze kunnen ingedeeld worden in vijf categorieën, te weten organiseren van activiteiten, bereikbaarheid, zorg voor minima, veiligheid en waardering voor maatschappelijk actieven. De meeste suggesties hadden betrekking op de eerst genoemde twee thema’s. Organiseren van activiteiten De meeste adviezen en suggesties gaan over het organiseren van nieuwe en extra activiteiten in Amersfoort. Ouderen vormen een zeer belangrijke doelgroep voor die activiteiten. “Geld voor stimuleringsprojecten om ouderen actief en betrokken te houden”, zo adviseert een respondent. Er is vooral veel aandacht voor (het tegengaan van) eenzaamheid onder ouderen. Een andere respondent meldt: “Voorkomen dat senioren in een isolement terecht komen. Door het organiseren van computercursussen, belastingformulieren invullen, eetclubs instellen. En er moet ook een signaleringssysteem voor geïsoleerde ouderen komen”. Het creëren van ontmoetingsplaatsen en –momenten door het organiseren van eetclubs, ouderencafés (de zilveren cafés), culturele bezoekjes aan musea en natuur, informatiebijeenkomsten, vakanties en cursussen (internet, Wmo, financiën, omgaan met defibrilatorapparaat, omgaan met pensioen, sporten) wordt sterk aangeraden. Deze activiteiten leveren veel op. Ten eerste biedt het mensen sociale contacten en een netwerk. Hiermee wordt eenzaamheid voorkomen. Ten tweede kunnen mensen via deze bijeenkomsten ook geïnformeerd worden over ontwikkelingen die hen aangaan (denk aan de komst van de Wmo, nieuwe uitkeringsregelingen, nieuwe vormen van vrijwillige inzet etc.). Ten derde vormen activiteiten een ingang om mensen persoonlijk te vragen voor het helpen bij activiteiten, waardoor vrijwillige inzet gestimuleerd wordt. Activiteiten kunnen een extra dimensie krijgen als activiteiten niet alleen door en voor senioren worden georganiseerd, maar er ook aandacht is voor contact met andere generaties en culturen. Meerdere malen wordt aangegeven dat er ook activiteiten moeten komen voor allochtonen en jongeren. Én dat het goed zou zijn als er aandacht is voor intergenerationeel en intercultureel contact. En juist dat kan gerealiseerd worden door middel van gezamenlijke activiteiten in de eigen buurt of wijk! Zorgen voor (behoud van) bereikbaarheid Locaties waar activiteiten plaatsvinden, moeten goed bereikbaar zijn. Zeker ook voor mensen die slecht ter been zijn en zich voortbewegen met een rollator, rolstoel of scootmobiel. Allereerst moet er daarom aandacht blijven voor goed openbaar vervoer. Het is goed dat dit gratis wordt aangeboden. Maar liefst acht senioren geven aan dat dit gratis vervoer gecontinueerd moet worden. Daarbij melden een paar anderen dat er korting moet komen voor alle 60-plussers om te reizen binnen Amersfoort. Dat zou drempelverlagend werken en daarmee activiteit van ouderen stimuleren. Tegemoetkoming minima Actief meedoen in de samenleving is belangrijk voor iedereen. Ook voor de minima, oftewel: de mensen met een kleine portemonnee. Senioren hebben duidelijk ook voor de mensen die leven van een uitkering. Vele malen wordt geattendeerd op het belang van het organiseren van gratis activiteiten,


96

uitjes en vakanties voor de minima. Ook kan gedacht worden aan gratis openbaar vervoer voor deze mensen. Veiligheid Bij veiligheid gaat het om fysieke veiligheid en sociale veiligheid. Wat betreft de fysieke veiligheid kan meteen actie ondernomen worden. Er zijn nu vele obstakels in Amersfoort. Denk aan losse stoeptegels, hoge drempels en straten die open liggen. Er moet aandacht blijven voor mensen met rollator, rolstoel, of scootmobiel. Juist met hen, want zij hebben het nodig om actief te kunnen blijven. Er moet actiever beleid gevoerd worden op het wegnemen van deze fysieke belemmeringen. Daarnaast zou het goed zijn als er een centraal meldpunt is dat meteen actie onderneemt van gemelde belemmeringen in Amersfoort. Werken aan sociale veiligheid betekent werken aan een gevoel van veiligheid op straat en in de wijken. Dat is nu niet overal het geval. Een aantal senioren draagt aan activiteiten te organiseren om jongeren van de straat te houden. Anderen geven juist aan dat het goed zou zijn om activiteiten te organiseren waarbij ouderen in contact komen met deze jongeren. Door intergenerationeel contact op te bouwen, wordt wederzijdse onbekendheid weggenomen en groeit het respect voor en vertrouwen in elkaar. Waardering vrijwilligers en mantelzorgers Zowel senioren die vrijwilligerswerk doen als degene die dat niet doen, geven aan dat er best wat meer aandacht mag komen voor maatschappelijke inzet. Mantelzorgers en vrijwilligers mogen in het zonnetje gezet worden. Dit kan door hen een kortingspas aan te bieden voor openbaar vervoer of activiteiten in en rond Amersfoort, door hen informatiebijeenkomsten en cursussen aan te bieden of een bloemetje of prijs uit te reiken. Een grote bijeenkomst zou een leuke eerste stap zijn. Laat de gemeente nu net bezig zijn met het organiseren van een seniorenconferentie waar informatie geven en halen centraal staat!


97

De Zilveren Kracht van Amersfoort

Recommend Documents