De toekomst van ons betalingsverkeer Scenarioplanning – 26 april 2013 Amstel Hotel – Amsterdam
2›3
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Verleden, heden, toekomst De verschuiving van goederen geld (bijvoorbeeld goud en zilver) naar chartaal geld en giraal geld eind vorige eeuw houden sterk verband met de economischeen technische ontwikkelingen in Nederland. De vraag is, tot in hoeverre de trend van nieuw opkomend virtueel geld en het toenemend aantal elektronische betalingen stand zal houden als de betrouwbaarheid en veiligheid ter discussie komen te staan?
Chartaal geld Alle vormen van geld die je als voorwerp kunt vasthouden worden chartaal geld genoemd. Het gaat in vrijwel alle gevallen om munten of biljetten.
Er zijn vier dominante type betaal middelen:
Giraal geld Bestaat uit de tegoeden in handen van het publiek die onmiddellijk in contanten kunnen worden omgewisseld. Het giraal geld bestaat eigenlijk uit elektronische of schriftelijke “berichten” die zeggen hoeveel er op een rekening staat.
Goederen geld Vroeger (in de oudheid) werd er vooral ruilhandel gedreven waar goederen en diensten werden uitgewisseld. Goud werd het bekendste voorbeeld van het goederen geld.
Virtueel geld Er zijn diverse varianten van elektronische munteenheden die werken met een digitale portemonnee op de computer. Hierbij valt te denken aan Facebook credits, Bitcoins of Linden Dollar (Second Life).
Figuur 1 De geschiedenis van het betalingsverkeer aandeel betaalmiddel 80
60
40
20
0
In 1284 sloeg de Republiek Venetië zijn eerste stevige gouden muntstuk, de dukaat, die voor de volgende 600 jaar de norm voor Europese munten zou worden.
1284
De gouden standaard is een muntsysteem waarin de economische rekeneenheid een vast gewicht aan goud is. Als laatste land van het Goudblok verlaat Nederland in 1936 deze standaard. Sinds 1987 kunnen aankopen in Nederland afgerekend worden met een bankpas met pincode.
1936
1987
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer 2013.04
Goederen geld Chartaal geld
? 2013 2020
Giraal geld Virtueel geld
2050
Scenarioplanning
“The greatest danger in times of turbulence is not the turbulence; it is to act with yesterday’s logic!” Peter Drucker
Verschillende scenario’s zijn denkbaar voor de toekomst van het betalingsverkeer. Neemt het gebruik van cash af of juist toe? Van invloed op deze toekomst zijn innovatie (disruptieve technologieën) en sociale en macro-economische ontwikkelingen.Twee vragen kunnen gesteld worden:
Leidt de opkomst van nieuwe technologieën of sterk overheidsingrijpen uiteindelijk tot de ‘cashless’ of sterk ‘lesscash’ maatschappij? of Zorgen factoren zoals voortdurende crisis of afnemend vertrouwen in de elektronische betaalmethoden juist weer voor een sterke stijging in het gebruik van cash? Voorspellingen zijn van beperkte waarde Voor het nemen van de juiste beslissingen is het voor alle belanghebbenden in het cash-domein van groot belang een goed inzicht te hebben in de toekomst van het betalingsverkeer. Diverse en soms tegengestelde ontwikkelingen op sociaal en macro economisch gebied en de ontwikkeling van nieuwe betaaltechnieken, zorgen er voor dat recente trends niet zomaar kunnen worden geëxtrapoleerd. Het zal daarom niet zozeer zaak zijn om de toekomst
4›5
te kunnen voorspellen maar meer om goede voorstellingen te maken van hoe die toekomst er uit zou kunnen zien en welke factoren naar verwachting de grootste invloed zullen hebben op het betalingsverkeer. Immers wie heeft in zijn businessplanning vijf jaar geleden rekening gehouden met een wereld van vandaag de dag? Welke factoren zijn bepalend voor de ontwikkeling van het betalingsverkeer? Wat maakt dat contant geld in de toekomst meer of minder gebruikt zal worden dan nu? Om te beginnen is het logisch te veronderstellen dat nieuwe betalingsmiddelen (giraal en virtueel geld) in toenemende mate een rol zullen spelen in het maatschappelijk verkeer, eenvoudig weg door de trend van de afgelopen jaren door te trekken. Maar kun je deze trend zo eenvoudig doorzetten? Een mogelijkheid om een goed beeld te kunnen vormen van de toekomst is het maken van verschillende scenario’s voor de toekomst. Scenario’s geven antwoord op de vraag hoe een hypothetische situatie stap voor stap kan ontstaan en welke interventiemogelijkheden er zijn om de ontwikkelingen te verhinderen, om te buigen of juist te vergemakkelijken. Belangrijk om voor ogen te houden bij het maken van scenario’s is dat niet de waarheid en de feiten centraal staan, maar dat het juist gaat om het communicatieproces en de dialoog tussen mensen.
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Belangrijkste trends en drijvende krachten Welke factoren het meest bepalend zullen zijn is niet vooraf te bepalen. Bij het uitwerken van scenario’s is het van belang dat verschillende type factoren worden meegenomen waarvan geacht worden dat deze in de nabije toekomst het meest kunnen veranderen danwel meer relevant zijn. Er zijn vier verschillende macro-omgevingsfactoren, respectievelijk Politiek, Economie, Sociaal en Technologie die impact kunnen hebben op de verschillende scenario’s.
Belangrijkste onzekerheden van invloed op cash Naast de impact van macro-omgevingsfactoren zijn er ook enkele onzekerheden die impact kunnen hebben op de toekomst van het betalingsverkeer. De twee onzekerheden die de meeste invloed kunnen hebben zijn innovatie (disruptieve technologieën) en sociale en macro-economische ontwikkelingen. Figuur 3 Innovatie vs. instabiliteit
Politiek
Economie
Politieke factoren zijn hoe en in welke mate een overheid ingrijpt in de economie. Ze omvatten gebieden als belastingbeleid, handelsbelemmeringen en politieke stabiliteit
Economische factoren zijn groei, rente, wisselkoersen en inflatie. Deze factoren hebben grote invloed op hoe bedrijven werken en beslissingen nemen.
Sociaal
Sociale factoren hebben te maken met bewustzijn van gezondheid en welzijn, culturele aspecten, bevolkingsgroei, leeftijdspreiding, carrièregedrag en belang van veiligheid.
Technologie
Technologische factoren raken research & development activiteiten, automatisering, techno-logiestimulansen (subsidies) en introductie van nieuwe technologieën.
Innovatie
Figuur 2 Invloed per scenario op macro-omgevingsfactoren
Sociale en macroeconomische instabiliteit
Diversie disruptieve technologieën zijn in opkomst Nieuwe betalingstechnologieën In de kern worden betaalplatforms gedreven door technologie. Nieuwe technologie kan een marginale ontwikkeling inluiden of een bestaand systeem volledig verstoren. De opkomst van de munt heeft de ruileconomie tot een marginaal platform gemaakt. Nieuwe technologieën (als mobile payments) zijn nog niet in
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
staat gebleken de munt te verdringen uit hoofde van gemak en stabiliteit. Een nieuwe technologie, die op deze vragen een antwoord heeft en een serieuze bedreiging kan vormen voor contant is echter niet ondenkbaar. Ontwikkeling alternatiefcomplementaire betaalmiddelen Ook op het breukvlak van technologie en maatschappij kunnen belangrijke verschuivingen plaatsvinden. Er kan ook gedacht worden aan virtueel geld als Facebook credits of Bitcoins. Alternatieve kanalen De ontwikkeling van technologieën buiten de betaalplatforms zelf kan het gebruik van deze platforms beïnvloeden. Te denken valt hierbij bijvoorbeeld aan een grote toename in online shopping. Op sociaal en macro-economisch gebied zijn veel ontwikkelingen denkbaar: Economisch klimaat De recente wereldwijde economische ontwikkelingen onderstrepen de volatiliteit en de fundamentele onzekerheid richting de toekomst. Extreme economische onzekerheid (t.a.v. bijvoorbeeld besteedbaar
6›7
inkomen, stabiliteit van de Euro) kan een vlucht naar cash (bank-run) of non-fiduciare betaalmiddelen als safe haven inluiden. Demografie De samenleving ondergaat een fundamentele economische en sociale verandering. Waar nu tegenover iedere 65+’er drie werkenden staan, is dit er in 2040 nog maar één. Deze verandering grijpt fundamenteel op de samenleving in en kan ook de absorptiecapaciteit voor nieuwe technologieën beïnvloeden. Bovendien is bekend dat mensen met minder inkomen vaak cash gebruiken om te budgetteren. Tot slot is uit recent Amerikaans onderzoek gebleken dat het gebruik van cash bij jongeren een trendbreuk laat zien, ze zijn meer contante betalingen gaan doen dan dezelfde leeftijdsgroep een paar jaar eerder deed. Consumentenvertrouwen en anonimiteit Een basis voor veel girale betaalsystemen is het inherente vertrouwen dat de consument moet hebben dat zijn gegevens en financiële middelen veilig zijn. Gebrek aan consumentenvertrouwen kan een toename van cash opnames en transacties stimuleren. In extremere vorm is anonimiteit een groot goed binnen het zwartgeld circuit.
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Mogelijke scenario’s voor de toekomst van betalingsverkeer Op basis van de belangrijkste trends en drijvende krachten zijn verschillende scenario’s denkbaar. Een zestal scenario’s zijn hieronder weergegeven. De vier macro-omgevingfactoren respectievelijk Politiek, Economie, Sociaal en Technologie zijn per scenario te omschrijven.
De impact van politieke instabiliteit, economisch klimaat, vergrijzing, veiligheid en introductie van nieuwe technologieën kunnen als zodanig per scenario in kaart worden gebracht. In de bijlage is als voorbeeld scenario 4 Pluriforme door ontwikkeling uitgewerkt.
Figuur 4 6 mogelijke toekomstige scenario’s van het betalingsverkeer
4 1 De behoudende samenleving 2 Aanhoudende economische crisis Innovatie
3 Toenemend technisch falen 4 Pluriforme doorontwikkeling
6
5 De interveniërende staat 6 Business as usual
1
5
2
3
Sociale en macroeconomische instabiliteit
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
1. De behoudende samenleving De samenleving heeft een lage behoefte aan verandering en wordt gekarakteriseerd als conservatief, risico-avers en “innovatie moe“, innovatie staat niet hoog op de prioriteitenlijst. Hierdoor blijft men vasthouden aan de conventionele betaalmiddelen en worden innovatieve technologieën niet of nauwelijks geaccepteerd. 2. Aanhoudende economische crisis Door de aanhoudende crisis blijft het huidige economische systeem onder druk staan, waardoor het consumentenvertrouwen verder keldert en bedrijven hun investeringen uitstellen. Men kan hierbij denken aan een situatie waarbij de Euro ten val komt. Hierdoor ontstaat er een massale vlucht naar cash, buitenlandse valuta of goud. 3.Toenemend technisch falen Door een grote systeemfout of toenemende storingen als gevolg van bijvoorbeeld cybercrime, ontstaat massaal wantrouwen voor elektronisch betalen. Het gevolg hiervan is een massale vlucht naar cash, buitenlandse valuta of goud.
ment kiezen uit een breed scala van betaalmogelijkheden. Nieuwe partijen betreden de markt. Men kan hierbij denken aan een verdere ontwikkeling van het betaalsysteem via het internet of aan mobile payments. 5. De interveniërende staat Gezien de crisis komt de overheid met een ingrijpende maatregel. Ter voorkoming van fraude en het witwassen van zwart geld/ belastingontduiking, besluit de overheid dat voor bepaalde sectoren van de acceptatie van cash geld wordt afgestapt. Hierdoor neemt de mogelijkheid voor de overheid voor belastinginning toe. 6. Business as usual De samenleving ontwikkelt zich volgens de huidige verwachting. De economie groeit in beperkte mate doch stabiel, het consumentenvertrouwen blijft gelijk en de vergrijzing zet door. Nieuwe innovaties worden slechts in beperkte mate geïntroduceerd en geaccepteerd.
4. Pluriforme doorontwikkeling De samenleving ontwikkelt zich volgens de huidige verwachting, maar mobiel betalen wordt de nieuwe standaard in de markt. In de hierop volgende jaren wordt het systeem breed geaccepteerd omdat het veilig, efficiënt en gemakkelijk te gebruiken is. Door technologische innovaties ontwikkelt de betaalmarkt zich in een hoog tempo. Hierdoor kan de consu-
8›9
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Bijlage - Scenario 4 Pluriforme doorontwikkeling 4
Binnen elk scenario zijn macro-omgevingsfactoren te omschrijven. De impact van politieke instabiliteit, economisch klimaat, vergrijzing, veiligheid en introductie van nieuwe technologieën kunnen als zodanig per scenario in kaart gebracht worden. Een denkbaar scenario is Pluriforme doorontwikkeling. Zoals gebruikelijk bij nieuwe technologieën is men na de lancering overmatig optimistisch over de mogelijkheden, waardoor het gebruik snel toe neemt. Twee jaar later is de groei sterk afgenomen en hebben de nieuwe technologieën een stabiel marktaandeel verworven. Vier jaar later, in 2018, slagen hackers er voor het eerst in de nieuwe
“Door technologische innovaties ontwikkelt de betaalmarkt zich in hoog tempo”
encryptiemethode te kraken waardoor het vertrouwen in de technologie snel daalt en andere betalingsvormen populair blijven. Van de betalingsmiddelen die voldoen aan de wettelijke vereisten, worden er drie geaccepteerd door een brede laag van de samenleving. Cash geld blijft een belangrijke rol spelen in Nederland maar zal in verhouding tot andere transacties langzaam terug gaan lopen.
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Politiek ■■
■■
■■
■■
De overheid ontvangt de nieuwe elektronische betaalmiddelen positief omdat de Staat de geld stromen kan monitoren en controleren. Wetsvoorstellen inzake nieuwe vormen van betalingsverkeer worden door de overheid relatief snel aangenomen. Btw-tarieven blijven gelijk, en er wordt geen heffing ingevoerd op nieuwe betaalmiddelen. Omdat de nieuwe betaalalternatieven niet fysiek zijn en niet door de overheid in omloop worden gebracht ontvangt de overheid geen extra seigniorage. Aangezien cash een belang rijke rol blijft spelen vindt er geen noemenswaardige verandering plaats in het algemene opsporings- en vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie en het Ministerie van Veiligheid en Justitie.
10 › 11
Economisch ■■
■■
■■
■■
■■
De Nederlandse economie groeit stabiel maar in beperkte mate. De werk loosheid neemt licht af.
Sociaal ■■
Consumentenvertrouwen blijft gelijk en bedrijfsinves teringen nemen licht toe. Door aanhoudende pro blemen in de eurozone zijn steeds minder Nederlanders positief en winnen andere valuta aan populariteit. De vraag naar Euro’s zal dalen en daarmee ook de koers. Deze ontwik keling werd verwacht door de ECB omdat de VS als voorloper al met dit probleem te maken kreeg. De valuta koersen in de BRIC landen blijven stabiel omdat de consumenten in deze landen de over stap naar alternatieve betaalmiddelen (nog) niet hebben gemaakt. De invoering leidt niet tot een stijging van de inflatie. Bij de invoering van de Euro was het effect op de inflatie minimaal en nam deze toe met minder dan 1%.
■■
■■
Nederland is één van de eerste landen waar alternatieve betaalmiddelen geaccepteerd worden. Naast conventionele betaalmiddelen worden nieuwe technieken snel in de retailomgeving gebruikt. Deze blijken minder goed aan te slaan bij oudere generaties, lager opgeleiden en allochtonen. De belangrijkste redenen hiervoor zijn onder andere dat men niet bereid is om te leren omgaan met nieuwe betaalvormen, men ziet er de voordelen niet van in of men heeft een gebrek aan vertrouwen en wacht af tot de technologie volledig is ingeburgerd. Aanbieders van nieuwe betaalmiddelen voeren promotiecampagnes waarbij de technologieën als veilig, gemakkelijk en trendy worden getypeerd.
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Technologisch ■■
■■
■■
■■
■■
■■
Vanaf 2014 worden door een nieuwe technologie een veelvoud van betalings technologieën gelanceerd in Nederland. Mobiele telefoons en chip kaarten (zoals OV) staan toe deze technologieën snel te verspreiden. Om het te gebruiken is er een nieuwe infrastructuur voor POS in winkels en bedrijven nodig. In 2018 slagen hackers er voor het eerst de nieuwe encryptiemethode te kraken. Het leidt tot kortstondig ophef onder de stakeholders. Enkele weken later wordt er een beveiligingsupdate doorgevoerd waardoor twee van de drie nieuwe alternatieven voort kunnen bestaan. Een derde online alternatief gaat ten onder door de hoge fraudegevoeligheid en een gebrek aan vertrouwen.
Colofon © April 2013 Uitgave G4S en PwC Deze handout is samengesteld door G4S en PwC ten behoeve van de bijeenkomst Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer op 26 april 2013.
Scenario’s voor de toekomst van het betalingsverkeer
Postbus 2045 3500 GA Utrecht
Postbus 9616 1006 GC Amsterdam
www.g4s.nl
www.pwc.nl
