DE TIENJARIGE AANSPRAKELIJKHEID VAN AANNEMER EN ARCHITECT FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
1
JURIDISCH KADER Wettelijke grondslag: Artikel 1792 B.W.: “ Indien een gebouw dat tegen vaste prijs is opgericht, geheel of gedeeltelijk teniet gaat door een gebrek in de bouw, zelfs door de ongeschiktheid van de grond, zijn de architecten en de aannemer daarvoor gedurende tien jaren aansprakelijk.”
Artikel 2270 B.W.: “ Na verloop van tien jaren zijn architecten en aannemers ontslagen van hun aansprakelijkheid met betrekking tot de grote werken die zij hebben uitgevoerd of geleid.” Ondanks verschillende bewoordingen zijn voorwerp, toepassingsgebied en toepassingsvoorwaarden van deze wetsbepalingen dezelfde 2
JURIDISCH KADER Contractuele aard: Zij beteugelt de niet-nakoming van contractuele verbintenissen en kan niet losgemaakt worden van de aannemingsovereenkomst Ze kan in beginsel niet worden ingeroepen door derden (b.v. toevallige bezoekers op de werf, toevallige voorbijgangers enz.) o Buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382, 1384 en 1386 B.W.) + evenwichtsleer (art. 544 B.W.)
Algemene principes inzake wederkerige contracten van toepassing o B.v. aannemer kan zich baseren op ENAC om aan tienjarige aansprakelijkheid te ontsnappen wanneer de bouwheer de aannemingsprijs niet betaald heeft.
Aansprakelijkheid speelt ook in verhouding tussen hoofdaannemer en onderaannemer o Hoofdaannemer wordt als bouwheer beschouwd o Ingevolgde de contractuele aard kan enkel de hoofdaannemer en b.v. niet de bouwheer de onderaannemer aanspreken op basis van artikel 1792 B.W. Dit wordt in de rechtsleer betreurd.
3
JURIDISCH KADER Openbare orde: De tienjarige aansprakelijkheid heeft een dubbel doel: o Bescherming openbare veiligheid o Bescherming bouwheer
De tienjarige aansprakelijkheid kan niet geldig worden ingeperkt. o Cass. 5 september 2014: “De tienjarige aansprakelijkheid is van openbare orde en kan mitsdien contractueel niet worden uitgesloten of beperkt. Het beding op grond waarvan de architect, in geval van een samenlopende fout met deze van de aannemer, enkel voor zijn aandeel in de totstandkoming van de schade aansprakelijk is, is ongeoorloofd.”
De inmenging van de bouwheer in de bouwactiviteit ontslaat de aannemer en de architect niet van hun aansprakelijkheid. Zij blijven dus verantwoordelijk voor de gevolgen die zij hebben verleend aan de foutieve ‘bemoeienissen’ van de bouwheer. De architect kan zich wel bevrijden van zijn aansprakelijkheid voor zover het gespecialiseerde studies betreft die zijn bevoegdheden overstijgen. 4
TOEPASSINGSVOORWAARDEN Voor toepassing van de tienjarige aansprakelijkheid dient een gebrek in de constructie van een gebouw of een groot werk voor te liggen dat de stevigheid ervan of de stevigheid van een van zijn hoofdbestanddelen aantast. Aldus zijn voor de toepassing volgende elementen vereist: Een aannemingsovereenkomst Voor een gebouw of groot werk van onroerende aard Dat is aangetast door een gebrek dat de stevigheid ervan in het gedrang brengt 5
TOEPASSINGSVOORWAARDEN A.
Aannemingsovereenkomst Artikelen 1792 en 2270 B.W. worden enkel toegepast op aannemers en architecten die in het raam van een aannemingsovereenkomst hun taken vervullen. o Als een aannemer voor zichzelf een gebouw opricht en na afwerking verkoopt, is de tienjarige aansprakelijkheid niet van toepassing o Wel aansprakelijk als verkoper van een gebrekkige zaak (art. 1641 e.v. B.W.)
Niettegenstaande art. 1792 B.W. enkel spreekt over aannemingen tegen vaste prijs, wordt aanvaard dat de tienjarige aansprakelijkheid van toepassing is ongeacht de aard van de aannemingsovereenkomst en de prijsbepaling. o B.v. ook voor aannemingen op bestek of met vrije prijsberekening
6
TOEPASSINGSVOORWAARDEN B. Een gebouw of groot werk van onroerende aard Het gebrek moet een gebouw (art. 1792 B.W.) of een groot werk (art. 2270 B.W.) aantasten. Onroerende aard Het begrip ‘gebouw’ wordt in ruime zin opgevat en omvat niet alleen huizen, appartementsgebouwen e.d.m., maar ook o.m. bruggen, dijken, sluizen, tennisbanen, veranda’s enz. De hoofdbestanddelen van deze constructies vallen onder de definitie van ‘grote werken’: b.v. dragende muren, metselwerk, bedaking, trappen… o Worden niet beschouwd als grote werken: gevelbekleding, plafonnering, voegwerk, plaatsen van tegels, bepleistering...
Herstellingswerken (grote werken) doen een nieuwe garantieperiode lopen behalve in het geval zij in het raam van dezelfde aanneming door dezelfde aannemer als voor de basiswerken worden uitgevoerd. (Antwerpen, 14 december 2009, TBO 2019, 215). o In geval van verschillende aannemingen m.b.t. verschillende gedeelten van eenzelfde gebouw loopt de tienjarige termijn voor elke aannemer vanaf de aanvaarding van het gedeelte dat het voorwerp is van zijn aanneming en niet vanaf de laatste aanvaarding.
7
TOEPASSINGSVOORWAARDEN C. Een ernstig gebrek De toepassing van de tienjarige aansprakelijkheid veronderstelt dat het gebrek de stevigheid van het hele bouwwerk of een belangrijk deel ervan in gevaar moet brengen. Het is niet vereist dat het gebouw effectief instort of dat er een gevaar bestaat voor onmiddellijke instorting; een aantasting van de stabiliteit of van het duurzame karakter volstaat. In de rechtspraak worden deze principes met de nodige soepelheid toegepast ter bescherming van de bouwheer. Vielen reeds onder toepassingsgebied: o Gebreken van de bodem, zo zij de stevigheid van het gebouw of van een van zijn hoofdbestanddelen aantasten o Gebreken in materialen of hun verwerking, b.v. slechte samenstelling gewapend beton, gebreken in de aflopen, vochtigheid door poreus karakter van de gebruikte bakstenen… o Schending van de wetgeving inzake bouwvergunning, van politieverordeningen of wettelijke bepalingen inzake nabuurschap, voor zover het gebouw hierdoor wordt bedreigd (vordering tot afbraak).
Beoordeling concrete omstandigheden: naast het bestaan van gebrek of ongeschiktheid dient eveneens een fout van de aannemer te worden bewezen (aard verbintenis).
8
AANSPRAKELIJKHEIDSVERDELING
Verdeling Alle deelnemers aan het bouwproces zijn in principe onderworpen aan de tienjarige aansprakelijkheid, d.w.z. evenzeer ingenieurs, studiebureaus, promotoren, installateurs, tuinarchitecten enz. In beginsel is elke deelnemer verantwoordelijk voor de niet-nakoming van de verplichtingen die tot zijn specifieke opdracht behoren. Architect: in beginsel aansprakelijk voor de gebrekkige conceptie van het werk en voor het niet-behoorlijk toezicht op de uitvoering ervan. o Bevrijd wanneer deel van de opdracht toevertrouwd aan gespecialiseerd ingenieur of studiebureau o Wél verantwoordelijk voor de juiste keuze van de expert
Aannemer: in beginsel instaan voor de gebrekkige uitvoering van het werk o Over het algemeen tevens als specialist beschouwd, zodat hij ook kan instaan voor de onvolkomenheden in de plannen van de architect en studiebureaus, die hij wegens zijn vakmanschap had moeten opmerken.
Aannemer en architect moeten een wederzijdse controle uitoefenen op elkaars taken en de aannemer kan zich in geen geval tot de loutere rol van uitvoerder beperken.
9
AANSPRAKELIJKHEIDSVERDELING Gebreken in de aangewende materialen In beginsel behoort de keuze van de materialen tot de conceptie van het gebouw, waarvoor de architect dient in te staan o Hij dient de eigenschappen van de gekozen materialen te kennen en de geschiktheid voor het doel te beoordelen o Hij moet de bouwheer inlichten wanneer deze ongeschikte materialen voorstelt en zelfs zijn medewerking weigeren wanneer het gebruik hem wordt opgedrongen
De aannemer is ertoe gehouden enkel materialen te verwerken die geschikt zijn voor de uitvoering van het werk o Tenzij hij zich kan beroepen op de onoverwinnelijke onwetendheid m.b.t. het gebrek o Wederzijdse controleplicht
De leverancier is aansprakelijk op grond van de vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken (art. 1641-1648 B.W.) o De bouwheer kan zich rechtstreeks tot de leverancier richten 10
AANSPRAKELIJKHEIDSVERDELING Veroordeling in solidum Wanneer verschillende deelnemers aan eenzelfde bouwproject fouten begaan die tot eenzelfde schade leiden zijn zij in solidum aansprakelijk o Elke aansprakelijke is t.o.v. de bouwheer tot betaling van de gehele schadevergoeding gehouden o De partij die de schadevergoeding betaalt, kan regres uitoefenen op diegene die in solidum mede aansprakelijk is
In de praktijk vaak architect en aannemer in solidum aansprakelijk: o Architect wegens ontwerpfout o Aannemer omdat hij de ontwerpfout niet heeft opgemerkt, hoewel ze voor hem duidelijk moest zijn
Volgens de rechtsleer is de in solidum aansprakelijkheid een gunst die wordt toegekend aan de bouwheer: o Schepping in de rechtspraak die geen grondslag vindt in het B.W. o De bouwheer krijgt 2 of meer schuldenaars toegewezen, die elkaar betaalkracht garanderen, zodat bij faillissement of insolvabiliteit van de aannemer de bouwheer zijn schadevergoeding kan verhalen op de architect als soort borg.
11
BEWIJS EN SANCTIE Bewijs Het schadegeval op zichzelf genomen is geen voldoende bewijs van toerekenbaarheid aan architect of aannemer Er is geen vermoeden van fout, noch een vermoeden van schuld Diegene die zich op de tienjarige aansprakelijkheid beroept moet het bewijs leveren Bevrijdingsgrond: onoverwinnelijke onwetendheid omtrent het gebrek Sanctie Bij ontstentenis van contractueel beding moet de tienjarige garantieschuld in beginsel in natura worden uitgevoerd o M.a.w. door herstelling van het gebrekkig uitgevoerde bouwwerk
De architect mag krachtens beroepsregels geen aannemingswerk uitvoeren zodat hij alleen gehouden kan worden tot geldelijke schadeloosstelling De opdrachtgever kan het aanbod van de aannemer tot uitvoering in natura afslaan indien hiertoe gegronde reden voorhanden zijn. o B.v. verlies van al het vertrouwen in de aannemer of wanneer het voorstel van de aannemer onvoldoende is 12
TOEPASSINGSGEBIED TEMPORIS
RATIONE
Aanvang De aanvang van de tienjarige termijn situeert zich op het tijdstip van de aanvaarding van de werken o In beginsel bij de definitieve oplevering o Partijen kunnen overeenkomen dat de voorlopige oplevering als aanvaarding en dus als aanvangspunt geldt o Brussel 18 mei 2001: Er kan geen sprake zijn van aanvaarding als een uitdrukkelijk voorbehoud op het ogenblik van de voorlopige oplevering door de bouwheer werd uitgesproken; de aansprakelijkheid van de aannemer moet alsdan worden beoordeeld op basis van de aansprakelijkheidsregels die gelden voor de aanvaarding.
Bij gebreke aan formele aanvaarding bepaalt de feitenrechter het vertrekpunt van de termijn, b.v. op de dag van de ingebruikneming o Belangrijk: Niettegenstaande de ingebruikneming is er geen sprake van aanvaarding wanneer de bouwheer ingevolge de gebrekkige uitvoering weigert het saldo van de aannemingsprijs te betalen en protesten heeft geuit (Luik 6 december 1994, JLMB 1995, 1317).
Bij overheidsopdrachten schrijven de algemene aannemingsvoorwaarden uitdrukkelijk voor dat de voorlopige oplevering als vertrekpunt geldt. 13
TOEPASSINGSGEBIED TEMPORIS
RATIONE
Juridische aard: vervaltermijn Ondanks de bewoordingen van art. 2270 B.W is de tienjarige termijn geen verjaringsmaar een vervaltermijn. Oftewel een door de wet voorgeschreven termijn waarbinnen de vordering tegen de aannemer, de architect en/of een andere deelnemer aan het bouwproces moet worden ingesteld en die niet vatbaar is voor stuiting en schorsing o Niet vereist dat de vordering binnen een redelijke termijn wordt ingesteld (Cass. 2 februari 2006, NJW 2006, 218).
Binnen deze termijn moeten ook de gebreken aan het licht komen. Na het instellen van een vordering kan de tienjarige garantie, na het verstrijken van de termijn, niet meer, tijdens het proces, uitgebreid worden tot gebreken waarvan in de oorspronkelijk vordering nog geen sprake was. o B.v. vordering op grond van gebreken aan CV-systeem ingesteld binnen de termijn, kan na het verstrijken van de termijn niet bij conclusies worden uitgebreid tot de sanitaire installatie (onontvankelijk).
Het verstrijken van de tienjarige termijn bevrijdt de aannemer en de architect van hun contractuele verplichtingen t.o.v. de bouwheer, maar niet van de gevolgen van hun fouten t.a.v. derden, die onder de toepassing van artikelen 1382 e.v. B.W. zouden vallen en waarop de verjaringsregel van artikel 2262bis B.W. van toepassing is.
14
VERWEERMIDDELEN
Verweermiddelen ter illustratie Afwezigheid van fout o
Het zich louter voordoen van de schade volstaat niet, de bouwheer dient effectief een fout aan te tonen.
Afwezigheid van garantieplicht o
De aangesproken aannemer of architect kan opwerpen dat het voorkomen of opheffen van het gebrek niet tot zijn aannemingsopdracht behoorde, en dus ook niet door zijn garantieplicht gedekt is.
Gebrek aan onderhoud o o
De aannemer draagt in dit verband de bewijslast Dit verweer wordt in de praktijk slechts zelden met succes ingeroepen
Afstand van rechtsvordering o o
Dit kan uitdrukkelijk en stilzwijgend gebeuren B.v. indien de eigenaar, wanneer het gebrek zichtbaar is geworden, daden stelt waaruit afstand van de vordering zou kunnen worden afgeleid, o.a. betalingen doen zonder voorbehoud
Overmacht o o
Aannemers en architecten kunnen de tienjarige aansprakelijkheid vermijden door te bewijzen dat zij door overmacht, toeval, onoverwinnelijke dwaling of een vreemde oorzaak hun garantieverbintenis niet konden nakomen. B.v. aannemer of architect die een werk uitvoert volgens de eisen van de techniek en de stand van de wetenschap kunnen zich op overmacht beroepen als na verloop van tijd uit de vooruitgang van de techniek en de wetenschap blijkt dat het werk met gebreken behept is.
15
Meer weten? DEKETELAERE, K., VERBEKE, A., SCHOUPS, M., CARETTE, N., DELVAUX, B., UYTTERHOEVEN, K., VANHOVE, K., Handboek bouwrecht, Antwerpen, Intersentia 2013, 1674 p. DE WIT, R., “Enkele beschouwingen over art. 1792 B.W.”, T. Aann. 2014, afl.2, 184-187. VER BERNE, K., EMRECHTS, J., BEYAERT, S., “De tienjarige aansprakelijkheid” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2012, IV.D-1 – IV. D3-11 (15 p.). UYTTERHOEVEN, K., “Tien jaar de tienjarige aansprakelijkheid. Een kritische reflectie over de stevigheid van de artikelen 1792 en 2270 BW”, TBO 2012, afl. 6, 225-232. ABBELOOS, W. en ABBELOOS D., “De tienjarige aansprakelijkheid van aannemer en architect: Tendenzen in de recente rechtsleer en rechtspraak”, A.J.T. 2000-01, 509-534.
16
Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
FORUM ADVOCATEN 03/369.95.65
[email protected]
www.forumadvocaten.be
17
