Aansprakelijkheid van de architect

Aansprakelijkheid van de architect FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E [email protected] W www.forumadvocaten.be

1

Juridisch kader  De architect is een van de belangrijkste spelers in het bouwproces  Staat de bouwheer/opdrachtgever bij in het verzoenen van zijn wensen in een haalbaar bouwproject dat hij adviseert en begeleidt  Onafhankelijkheid:  Weigeren om onwettige wensen van zijn opdrachtgever op te volgen  Controleren van het werk van de aannemer  Opdracht van algemeen belang: waken over de degelijkheid en de stabiliteit van het bouwwerk  Wet 20 februari 1939 op de bescherming van de titel en van het beroep van architect  Wettelijk kader gecreëerd voor de uitoefening van het beroep  Introduceerde 3 grote principes: o Bescherming van de titel en het beroep van architect o De verplichte bouwbijstand o Onverenigbaarheid tussen het beroep van architect en het beroep van aannemer

2

Opdracht  Artikel 4, lid 1 Wet 20 februari 1939: “ De Staat, de provincies, de gemeenten, de openbare instellingen en de particulieren moeten een beroep doen op de medewerking van een architect voor het opmaken van de plans en de controle voor de uitvoering der werken voor welke door de wetten, besluiten en reglementen een voorafgaande aanvraag om toelating tot bouwen is opgelegd.”  De verplichte inschakeling van de architect wordt door de wetgever aldus beperkt tot het opmaken van de plannen en de controle op de uitvoering van de werkzaamheden  In de praktijk wordt er aan de architect meestal een ruimere opdracht gegeven die ook taken als het houden van een aanbesteding, de controle van de rekeningen en de coördinatie van de aanneming inhoudt  Bepaalde gespecialiseerde opdrachten en studies worden uitbesteed aan studiebureaus (b.v. betonstudie) 3

1. Contractuele aansprakelijkheid 

  

Architectenovereenkomst  De overeenkomst waarbij een zelfstandig architect door de opdrachtgever tegen betaling van een ereloon ermee wordt belast en zich ertoe verbindt om bepaalde werkzaamheden van onstoffelijke aard die de bouwkunst raken te volbrengen  Verplicht overeenkomstig art. 20 Reglement van Beroepsplichten In beginsel: aanneming van diensten Bepaalde gevallen: lastgeving  In naam en voor rekening van de opdrachtgever bepaalde rechtshandelingen stellen (b.v. betalingen doen, werkzaamheden aanvaarden enz.) Verbintenissen die de aansprakelijkheid in het gedrang kunnen brengen, omvatten vnl.:  Het maken van een voorontwerp: omvat een onderzoek van de bouwplaats teneinde de technische en juridische haalbaarheid v.h. project te beoordelen (b.v. erfdienstbaarheden, plaatselijke stedenbouwkundige verordeningen…)  Leiding en controle over de werkzaamheden: De architect geeft de nodige artistieke en technische richtlijnen aan de aannemers  Het nagaan of de al uitgevoerde werkzaamheden overeenstemmen met de plannen, de bestekken en de regels van de kunst  Raadgevings- en bijstandsverplichting: De architect informeert de bouwheer over de te verwachten kosten en moeilijkheden van het project en staat hem bij in de keuze van het materiaal  Het nazicht van de rekeningen: De architect onderzoekt de uitgevoerde werkzaamheden, de aanvragen tot betaling van voorschotten en de verrekening van meer- en minwerkzaamheden. Indien de bouwheer mede door het gebrekkige nazicht van de architect te veel heeft betaald aan de aannemer, kan hij in solidum met de aannemer worden veroordeeld tot de terugbetaling van het te veel betaalde ( Cass. 11 maart 1988, T. Aann. 1990, 5.) 4

Beoordeling contractuele fout 







Algemene verplichting: conform regels van goed vakmanschap  De kennis en zorgzaamheid aan de dag leggen naar de gebruiken van het beroep en de stand van de wetenschap Resultaats- of middelenverbintenis? Middelenverbintenis:  In principe zijn de door de architect aangegane verbintenissen middelenverbintenissen, zowel voor het opmaken van de plannen als voor de controle op de werkzaamheden en de verplichting tot raadgeving en bijstand.  Bouwheer zal dienen te bewijzen dat de architect in de concrete omstandigheden niet alle inspanningen heeft geleverd die van een normaal voorzichtige en redelijke architect konden worden verwacht  Bewijslast van een uitvoeringsfout ligt bij de bouwheer Resultaatsverbintenis  Verbintenissen voor wat betreft bepaalde essentiële en cruciale elementen van het ontwerp (b.v. vereisten van stabiliteit, waterdichtheid, thermische en akoestische isolatie e.d.m.) Steeds rekening houden met de stand van de bouwtechniek op het ogenblik waarop het ontwerp werd uitgewerkt of de werkzaamheden werden uitgevoerd.

5

Aansprakelijkheid van de architect na de aanvaarding van het werk  Door de oplevering te aanvaarden keurt de opdrachtgever het bouwwerk goed  Oplevering dient verplicht in 2 fasen te gebeuren cf. Woningbouwwet o Minstens 1 jaar tussen voorlopige en definitieve oplevering

 Definitieve oplevering geldt als aanvaarding  Discussie omtrent de vraag of de voorlopige oplevering reeds een aanvaarding inhoudt van de zichtbare gebreken of slechts de vaststelling dat het werk voltooid is o Het staat partijen alleszins vrij om contractueel een aanvaardend karakter aan de voorlopige oplevering toe te kennen

 Overeenkomstig de artikelen 1792 en 2270 B.W. kan de architect nog gedurende 10 jaar worden aangesproken voor het geheel of gedeeltelijk tenietgaan van het gebouw als gevolg van een gebrek in de bouw of de ongeschiktheid van de bodem  Aansprakelijkheid geldt zowel voor zichtbare als onzichtbare gebreken (Cass. 11 april 1986, JT 1987, 85)  Verplichting bouwheer om vordering binnen een redelijke termijn na het ontdekken van het gebrek in te stellen 6

Enkele praktijkgevallen  Contractuele aansprakelijkheid van de architect werd vastgesteld:  De architect is verantwoordelijk voor het goed ontwerpen van het werk. Zo is hij aansprakelijk voor fouten in de studie van de ondergrond of fouten in het voorzien in voldoende fundering (Gent 3 december 1993, RW 1994-95, 644.)  Aansprakelijkheid voor vochtproblematiek zoals niet-waterdichte kelders (Brussel 26 november 1965, Pas. 1966, II, 291.)  De architect moet er voor zorgen dat zijn plannen en bestekken stroken met de wetgeving op de stedenbouw en ruimtelijke ordening en met de eventuele bijzondere plannen van aanleg of met de voorwaarden van een verkavelingsvergunning (Gent 9 december 1994, RW 1995-96, 90.)  Het maakt geen deel uit van de taak van de architect om na te gaan of de bouwheer in aanmerking komt voor een bouwpremie. Wel is de architect verantwoordelijk wanneer de bouwheer als gevolg van het te laat indienen van documenten geen recht meer heeft op een premie voor verbouwing. De architect moet er immers voor instaan dat de beloofde diensten binnen het bepaalde of normale tijdsbestek worden uitgevoerd (Gent 16 februari 1988, T. Aann. 1990, 96.) 7

Sanctie bij contractuele aansprakelijkheid  Gedwongen uitvoering in natura is normale wijze waarop een geschonden verbintenis wordt gesanctioneerd  Wanneer uitvoering in natura niet mogelijk is wordt een vervangende schadevergoeding opgelegd  In geval van voldoende ernstige wanprestatie kan de overeenkomst worden ontbonden, al dan niet vergezeld van schadevergoeding  De rechtbank van eerste aanleg te Brussel oordeelde dat wanneer de wanprestatie niet belangrijk genoeg is om tot de ontbinding van het contract te besluiten, de bouwheer aan de aannemer en de architect de toegang niet kan weigeren. De aannemer en de architect worden verplicht om de geplande werkzaamheden uit te voeren. (Rb. Brussel 11 mei 1999, T. Aann. 2001, 116.)  Meestal wordt alleen een schadevergoeding toegekend 8

Contractuele uitbreiding/beperking van de aansprakelijkheid en verdeling  Uitbreiding van aansprakelijkheid  De aansprakelijkheid van de architect mag steeds contractueel worden uitgebreid  Beperking van aansprakelijkheid  Contractuele beperking is toegestaan, maar: o Zeer beperkend geïnterpreteerd (Cass. 22 maart 1979, Arr. Cass. 1978-79, 861.) o Bevrijdingsbeding is ongeldig wanneer:  De daad wetens en willens, met het opzet schade te berokkenen, werd gesteld  Het beding iedere inhoud of zin aan de overeenkomst ontneemt  Het beding strijdig is met dwingende wettelijke verbodsbepalingen

 Verdeling van aansprakelijkheid  Gespecialiseerde studies o Men aanvaardt dat de architect zich zelfs impliciet tegenover de bouwheer van zijn aansprakelijkheid kan bevrijden wat betreft bepaalde technische studies waarvoor hij geen opleiding heeft ontvangen en die daarom buiten zijn bevoegdheid vallen (b.v. betonstudies) o Let wel: architect blijft aansprakelijk voor de keuze van de specialist en voor de fouten in de gespecialiseerde studie die hij, gelet op zijn vakkennis had kunnen ontdekken + de voor de correcte integratie van de studie in het geheel 9

Contractuele uitbreiding/beperking van de aansprakelijkheid en verdeling  Verdeling van aansprakelijkheid Fouten in de uitvoering o In principe: architect aansprakelijk voor ontwerpfouten en aannemer voor fouten in de materiële uitvoering van de werkzaamheden o Mede aansprakelijkheid van de architect kan in aanmerking worden genomen  b.v. verplichting controle: Er geldt tussen architect en aannemer een wederzijdse controle op fouten, die in voorkomend geval tot in solidum aansprakelijkheid kan leiden

o In solidum aansprakelijkheid kan in de architectenovereenkomst worden uitgesloten door een clausule die stelt dat de architect niet de financiële gevolgen zal dragen voor de fouten van anderen 10

Persoonlijke aansprakelijkheid  Tot voor de wet van 15 februari 2006 (zgn. Wet Laruelle) kon de architect zijn persoonlijke beroepsaansprakelijkheid niet beperken via een vennootschap  Sinds wet 15 februari 2006 kunnen ook rechtspersonen onder bepaalde voorwaarden het beroep van architect uitoefenen:  Al wie optreedt in naam en voor rekening van de architectenvennootschap moet op de tabellen van de Orde van Architecten staan  Het doel en de activiteit dienen beperkt te zijn tot het verlenen van diensten die behoren tot de uitoefening van het beroep van architect  Aandelen en stemrechten voor minsten 67% in handen van natuurlijke personen-architecten

11

Buitencontractuele aansprakelijkheid 





Artikel 1382 B.W.  De architect staat niet alleen in voor zijn contractuele fouten tegenover de opdrachtgever, hij moet eveneens de schade vergoeden die derden lijden als gevolg van zijn onrechtmatig optreden  Schending van de wettelijke of reglementaire norm of schending van de zorgvuldigheidsnorm  Rechtspraak houdt tevens meer en meer rekening met de deontologische verplichtingen van de architect Artikel 1384 B.W.  Architect staat ook in voor de fouten van zijn aangestelden.  Steunt op het vermoeden van gebrek aan toezicht of verkeerde keuze van aangestelde. Burenhinder (b.v. stofontwikkeling)  Twee vormen van burenhinder: o Burenhinder te wijten aan een fout van een partij (wat aanleiding geeft tot aansprakelijkheid op grond van art. 1382 B.W.) o Foutloze burenhinder gebaseerd op art. 544 B.W. die steunt op de evenwichtsleer

 Architecten kunnen enkel aansprakelijk gesteld worden voor de foutgebonden burenhinder, niet voor burenhinder o.b.v. art. 544 B.W. daar zij geen titularis zijn van een zakelijk of persoonlijk recht of een recht van gebruik, genot of beschikking op de bouwgrond waarop het gebouw wordt opgericht 12

Strafrechtelijke aansprakelijkheid 





Schending van het beroepsgeheim  Art. 458 Strafwetboek & art. 18 Reglement van Beroepsplichten  Architect mag niets publiceren over de zakelijke of technische gegevens waarvan hij kennis heeft  Evenmin over persoonlijke financiële of familiale gegevens van de bouwheer Onrechtmatig toe-eigenen titel architect  Persoonlijk architectennummer tegen vergoeding laten vermelden op bouwplannen die opgemaakt zijn door iemand die daartoe niet wettelijk bevoegd is (Gent 30 maart 1992, TGR 1992, 42.) Handelen in strijd met bepalingen ruimtelijke ordening  Strafrechtelijk aansprakelijk indien bepalingen wetgeving ruimtelijke ordening wetens en willens worden geschonden  Wanneer de bouwheer bij de oprichting van een gebouw afwijkt van de plannen waarvoor een vergunning werd verleend kan de architect die daaraan zijn medewerking verleent strafrechtelijk worden vervolgd  Hij kan niet worden vervolgd indien zijn opdracht beperkt was tot het opstellen van de plannen nodig voor het verkrijgen van de vergunning (Rb. Doornik 7 januari 1988, T. Agr. R. 1990, 196.)

13

Meer weten?

 VERBERNE, K., EMBRECHTS, J., BEYAERT, S., “Aansprakelijkheid van de architect”, in X., Het onroerend goed in de praktijk, IV.H-1 – IV.H.7-2 (24 p.)

14

Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E [email protected] W www.forumadvocaten.be

FORUM ADVOCATEN  03/369.95.65 [email protected]

www.forumadvocaten.be

15