De aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders
de
FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
1
Inleiding Vennootschapsbestuurders kunnen een persoonlijke aansprakelijkheid oplopen Relativiteit van de beperking van aansprakelijkheid Ruime definitie van ‘vennootschapsbestuurders’ Leden van de raad van bestuur Leden van het directiecomité Afgevaardigden tot het dagelijks bestuur Principe: aansprakelijkheidsregime voor de NV De uiteengezette beginselen kunnen grosso modo ook worden toegepast in de BVBA, CVBA en Comm.VA behoudens een aantal eigenheden typisch voor deze vennootschapsvormen 2
Gronden van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid in hoofde van bestuurders AH wegens gewone bestuursfouten (art. 527 W.Venn.) o Bestuurders zijn verantwoordelijk voor de vervulling van de hen opgedragen taken en aansprakelijk voor de tekortkomingen in hun bestuur o Contractuele aansprakelijkheid die bestuurder enkel t.a.v. de vennootschap kan oplopen Vennootschap handelt krachtens een beslissing van de Algemene Vergadering
o Beoordeling op grond van zorgvuldigheidsnorm Het gedrag van de bestuurder wordt in abstracto getoetst aan het gedrag van een normaal voorzichtige bestuurder in dezelfde (feitelijke) omstandigheden geplaatst Professionele aansprakelijkheid → verzwaarde aansprakelijkheid Bestuurder kan niet aan de aansprakelijkheid ontsnappen door zich te beroepen op onwetendheid, onervarenheid, onbekwaamheid of passiviteit
o In principe individuele aansprakelijkheid (uitz.: in solidum) o Aantonen dat tekortkoming van de bestuurder in causaal verband staat met de door de eiser geleden schade o Vb.: buitensporige uitgaven doen of overdreven bezoldigingen toekennen; de tekortkoming aan de toezichtplicht t.a.v. de afgevaardigde tot het dagelijks bestuur; …
Gronden van aansprakelijkheid AH wegens overtreding van het Wetboek van Vennootschappen en/of de statuten (art. 528 W.Venn.) o Verstrengde aansprakelijkheid o Bestuurders hoofdelijk aansprakelijk o Mogelijks ontsnappen aan aansprakelijkheid mits (cumulatief) Bestuurder had geen deel aan de overtreding Bestuurder kan geen schuld worden verweten Bestuurder heeft overtreding aangeklaagd op eerste AV na kennisname
o Eventueel kwijting indien de overtredingen bepaaldelijk zijn weergegeven in de oproeping tot de jaarlijkse Algemene Vergadering o Aantonen dat de overtreding van W.Venn./statuten in causaal verband staat met de geleden schade o Vb.: afwezigheid/onregelmatigheid van de boekhouding; miskenning van de alarmbelprocedure; …
4
Gronden van aansprakelijkheid AH voor buitencontractuele fouten onder het gemeen aansprakelijkheidsrecht (art. 1382-1383 BW) o AH uit onrechtmatige daad t.a.v. derden Bestuurders die, zelfs binnen de perken van hun bevoegdheid, onrechtmatige daden begaan zijn daarvoor aansprakelijk t.a.v. derden ≠ voor de niet-nakoming door de vennootschap van haar contractuele verbintenissen (art. 61 §1 W.Venn.) : orgaantheorie • Wel: buitencontractuele fouten die bestuurders hebben begaan tijdens de uitvoering van de contractuele verbintenissen van de vennootschap : cfr. quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent
o AH uit onrechtmatige daad t.a.v. de vennootschap Indien voldaan is aan de voorwaarden van samenloop • Fout van de bestuurder is niet enkel een contractuele tekortkoming, maar houdt tevens een miskenning in van de algemene zorgvuldigheidsplicht • Eerder beperkt tot strafbare feiten 5
Gronden van aansprakelijkheid AH voor kennelijk grove fout die heeft bijgedragen tot het faillissement (art. 530 §1 W.Venn.) o Persoonlijk en/of hoofdelijk en ondeelbaar aansprakelijk voor alle of een deel van de schulden van de vennootschap o Toepassingsvoorwaarden: Vennootschap is failliet verklaard Er zijn onvoldoende baten om de schulden van de failliete vennootschap te betalen Bewijs dat de (gewezen) bestuurders een kennelijk grove fout hebben begaan • “kennelijk” grove fout → marginale toetsing • Wordt vermoed bij ernstige en georganiseerde fiscale fraude (Witwaswet) De kennelijk grove fout heeft bijgedragen tot het faillissement van de vennootschap
o Er moet geen oorzakelijk verband worden aangetoond tussen de kennelijk grove fout en de eigenlijke en individuele door de eiser geleden schade o Niet enkel bestuurders in rechte: ook feitelijke en zelfs gewezen bestuurders o Vb.: voeren van een handelsactiviteit zonder over de vereiste financiële middelen te beschikken; opstellen van een jaarrekening die geen getrouw beeld geeft van de toestand van de vennootschap; …
6
Gronden van aansprakelijkheid AH voor niet-betaalde sociale zekerheidsbijdragen in geval van faillissement (art. 530 §2 W.Venn.) o Sociale zekerheidsbijdragen die niet-betaald en vervallen zijn op het moment van faillissement o Persoonlijke en hoofdelijke aansprakelijkheid o Niet enkel bestuurders in rechte: ook feitelijke en zelfs gewezen bestuurders o Toepassingsvoorwaarden: Betrokken bestuurder(s) zijn in de 5 jaren voorafgaand aan het faillissement betrokken geweest in min. 2 faillissementen, vereffeningen of gelijkaardige procedures met schulden t.a.v. een inningsorganisme van de sociale zekerheidsbijdragen De begane grove fout lag aan de basis van het faillissement
o Vordering kan worden ingesteld door curator of RSZ
AH in geval van een kapitaalverhoging (art. 610-611 W.Venn.) o Bestuurders zijn hoofdelijk gehouden tot o.m. het volle gedeelte van het maatschappelijk kapitaal waarvoor niet geldig werd ingeschreven, de werkelijke volstorting van 1/4de op de aandelen waarop in geld is ingeschreven, de volstorting binnen de 5 jaren van de aandelen waarop middels een inbreng in natura is ingeschreven, …
7
Gronden van aansprakelijkheid AH in geval van een persoonlijk belangenconflict (art. 523 juncto 529 W.Venn.) o Bestuurder (NV) die rechtstreeks of onrechtstreeks belang van vermogensrechtelijke aard heeft dat strijdig is met een beslissing of een verrichting die tot de bevoegdheid van de raad van bestuur behoort o Persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk voor de schade geleden door de vennootschap of derden o Procedure Belangenconflict mededelen aan de andere bestuurders vóór de raad van bestuur een besluit neemt Betrokken bestuurder mag niet deelnemen aan de beraadslagingen en de stemming indien het een vennootschap betreft die een publiek beroep doet of heeft gedaan op het spaarwezen
AH in geval van een groepsintern belangenconflict in een genoteerde naamloze vennootschap (art. 524 W.Venn.) o Onrechtmatig financieel nadeel lastens de vennootschap ten voordele van een vennootschap van de groep o Persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk 8
Gronden van aansprakelijkheid AH voor onbetaalde bedrijfsvoorheffing en BTW (art. 442quater W.I.B. en art. 93undecies C W.BTW.) o Verzwaard aansprakelijkheidsregime o Persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk o Niet enkel bestuurders in rechte, maar ook feitelijke bestuurders (uitz. gerechtelijke mandatarissen) o Weerlegbaar wettelijk vermoeden van fout: de herhaalde niet-betaling van bedrijfsvoorheffing en BTW wordt, behoudens tegenbewijs, vermoed voort te vloeien uit de fout van de personen belast met het dagelijks bestuur o Fiscus dient bewijs te leveren van fout, schade en causaal verband o Voorafgaandelijke in gebreke stelling verplicht 9
Gronden van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid in hoofde van de leden van het directiecomité Vergelijkbaar met aansprakelijkheidsregime van bestuurders o Cfr. art. 527 (gewone bestuursfout) en 528 (inbreuk op W.Venn. of statuten) W.Venn. o Cfr. art. 524ter W.Venn. (belangenconflicten)
Aansprakelijkheidsafbakening directiecomité
bestuurders
vs.
leden
van
het
o In beginsel is ieder aansprakelijk binnen zijn eigen bevoegdheidssfeer o Interferenties zijn mogelijk
Eventueel kwalificatie als ‘feitelijke bestuurders’ o Aansprakelijkheid m.b.t. de kennelijk grove fout die heeft bijgedragen tot het faillissement o Aansprakelijkheid wegens onbetaalde bedrijfsvoorheffing en BTW
Art. 1382-1383 BW Discussie: mandaat onder arbeidsovereenkomst? o Art. 18 Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten
Toezicht door raad van bestuur
10
Gronden van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid van de vaste vertegenwoordiger van een rechtspersoon die bestuurder of lid van het directiecomité is Art. 61 §2 W.Venn. voorziet in vaste vertegenwoordiger Hierboven besproken aansprakelijkheidsgronden zijn mutatis mutandis van toepassing o Onverminderd de hoofdelijke aansprakelijkheid van de rechtspersoon die hij vertegenwoordigt
Indien vaste vertegenwoordiger een werknemer is: beperking van aansprakelijk (art. 18 Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten) 11
Gronden van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid van de gedelegeerde tot het dagelijks bestuur Aansprakelijkheid voor de vervulling van de hem opgedragen taak en de tekortkomingen in zijn bestuur (art. 527 W.Venn.) Art. 1382-1383 BW Aansprakelijkheid wegens onbetaalde bedrijfsvoorheffing en BTW o Vermoeden van fout
Toezicht door de raad van bestuur Beslissing tot aansprakelijkheidsvordering uitgaande van de raad van bestuur Eventueel gelijktijdig bestuurder of lid van het directiecomité Eventueel mandaat onder arbeidsovereenkomst
12
Vordering in bestuursaansprakelijkheid Vorderingsgerechtigden De vennootschap (“vennootschapsvordering”) o Rechtsgrond: art. 561 W.Venn. o Beslissing wordt genomen door Algemene meerderheid
Vergadering bij eenvoudige
De individuele aandeelhouders o Rechtsgrond: art. 528-529 W.Venn. en art. 1382-1383 BW o Voorwaarde: aantonen van persoonlijke schade ↔ schade geleden door de vennootschap
De minderheidsaandeelhouders (“minderheidsvordering”) o Rechtsgrond: art. 562-567 W.Venn. o Ingesteld voor rekening van de vennootschap o Min. 1% van stemmen verbonden aan de effecten of min. 1.250.00 EUR van het kapitaal o Toewijzing van de vordering: schadevergoeding komt toe aan de vennootschap o Afwijzing van de vordering: minderheidsaandeelhouders worden veroordeeld tot zowel kosten van het geding als eventuele schadevergoeding
13
Vordering in bestuursaansprakelijkheid De schuldeisers o Rechtsgrond: art. 528-529 W.Venn. en art. 1382-1383 BW o Bovendien: Door individuele schuldeisers ingevolge kennelijk grove fout die heeft bijgedragen tot het faillissement mits inlichting van de curator Door RSZ ingevolge niet-betaling van verschuldigde sociale zekerheidsbijdragen in geval van faillissement Door de fiscus ingevolge onbetaalde bedrijfsvoorheffing en BTW
De curator o Elke aansprakelijkheidsvordering die door de vennootschap zélf kon worden ingesteld o Daarenboven ook bijzondere aansprakelijkheidsvordering (art. 530 W.Venn.)
14
Vordering in bestuursaansprakelijkheid Tegen wie wordt de vordering ingesteld? Tegen de bestuurders, de leden van het directiecomité of de gedelegeerd bestuurder die de fout of tekortkoming hebben begaan Eventueel hoofdelijke aansprakelijkheid o Tegen alle bestuurders of leden van het directiecomité
Omvang van de schadeloosstelling Principe: het geheel van de schade die door de eiser werd geleden als gevolg van de fout/ tekortkoming Rechtbank heeft beoordelingsbevoegdheid o Art. 530 §1 W.Venn.: in welke mate (geheel of gedeeltelijk, hoofdelijk of niet) moet het ontoereikend actief door de aansprakelijke bestuurder(s) worden gedragen o Art. 530 §2 W.Venn.: moet(en) bestuurder(s) aansprakelijk worden gesteld voor de op het ogenblik van de uitspraak van het faillissement verschuldigde bedragen 15
Einde van de bestuurdersaansprakelijkheid Kwijting (art. 554 W.Venn.) Afstand door vennootschap van vordering jegens haar bestuurders
aansprakelijkheids-
o Door gewone Algemene Vergadering
Kwijting aan de leden van het directiecomité afgevaardigde tot het dagelijks bestuur
of
o Doorgaans door de raad van bestuur
Kan niet aan derden worden tegengeworpen Ontslag of herroeping Heeft geen invloed op bestuurdersaansprakelijkheid voor fouten in zijn bestuur begaan vóór ontslag of herroeping Ontslag of herroeping moet worden gepubliceerd in Belgisch Staatsblad alvorens het tegenwerpbaar is aan derden 16
Einde van de bestuurdersaansprakelijkheid Verjaring (art. 198 §1 vierde streepje W.Venn.) Alle rechtsvorderingen tegen vennootschapsbestuurders wegens verrichtingen in verband met hun taak verjaren door verloop van 5 jaren o Te rekenen vanaf de verrichting of ontdekking van de verrichting
Bij schending van de strafwet: burgerlijke vordering volgend uit een misdrijf verjaart door verloop van 5 jaren o Te rekenen vanaf de dag waarop het misdrijf is gepleegd o Kan niet verjaren voor de strafvordering 17
Bevoegde rechtbank Rechtbank van Koophandel Art. 574, 1° Ger.W.
18
Meer weten? BRAECKMANS, H. en HOUBEN, R., “Bestuurdersaansprakelijkheid”, in Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 331-381.
19
Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
FORUM ADVOCATEN 03/369.95.65
[email protected]
www.forumadvocaten.be
20
