De contractuele uitsluiting en beperking van de tienjarige aansprakelijkheid van de architect (Cass. 5 september 2014) FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
1
Inleiding Wettelijke grondslag: Artikel 1792 B.W.: “ Indien een gebouw dat tegen vaste prijs is opgericht, geheel of gedeeltelijk teniet gaat door een gebrek in de bouw, zelfs door de ongeschiktheid van de grond, zijn de architecten en de aannemer daarvoor gedurende tien jaren aansprakelijk.” Aansprakelijkheidsverdeling Architect: in beginsel aansprakelijk voor de gebrekkige conceptie van het werk en voor het niet-behoorlijk toezicht op de uitvoering ervan Aannemer: in beginsel instaan voor de gebrekkige uitvoering van het werk Wederzijdse controle uitoefenen op elkaars taken Veroordeling in solidum Wanneer verschillende deelnemers aan eenzelfde bouwproject fouten begaan die tot eenzelfde schade leiden zijn zij in solidum aansprakelijk o
Elkeen is gehouden t.o.v. de bouwheer tot betaling van de gehele schadevergoeding 2
In solidum aansprakelijkheid Algemene regel Burgerlijk Wetboek Bij meervoud van schuldenaars wordt de schuld onder hen gesplitst. Hoofdelijkheid of solidariteit tussen schuldenaars wordt niet vermoed; zij moet uitdrukkelijk bedongen zijn of bij wet uitdrukkelijk zijn opgelegd (art. 1202 B.W.) Cass. 15 februari 1974: Het principe van de in solidum aansprakelijkheid als algemeen rechtsbeginsel erkend Wanneer de schade haar oorsprong vindt in de samenlopende fouten van de partijen, en wanneer zonder de fout van één van hen de fouten van ieder van de anderen niet zouden hebben volstaan om de schade te veroorzaken, elk van hen, ook in geval van fout begaan in het vervullen van contractuele verplichtingen, tegenover de benadeelde gehouden is om de gehele schade te vergoeden. 3
In solidum aansprakelijkheid Cass. 21 mei 1999: Het principe van de solidum aansprakelijkheid kan eveneens gelden in geval van een samenlopende contractuele en buitencontractuele fout Bijgevolg kan een contractspartij, bv. de aannemer, eveneens in solidum aansprakelijk gesteld worden met een derde, bv. een leverancier Het komt aan de feitenrechter toe om op onaantastbare wijze het aandeel van de respectievelijke fouten te beoordelen en op grond daarvan ieders aandeel in de schade, in hun onderlinge verhouding te bepalen De rechter kan daarbij niet oordelen dat in deze onderlinge verhouding één of meerdere van de in solidum veroordeelden geen deel van de schade zal dragen o Oorzakelijk verband tussen fout van veroordeelde(n) en de aan de derde veroorzaakte schade negeren 4
Exoneratieclausule Cass. 5 september 2014: Vraagstelling: Geldigheid beding in architectenovereenkomst dat de in solidum aansprakelijkheid uitsluit en dus de aansprakelijkheid van de architect beperkt tot het aandeel van de architect in de schade Beding in kwestie: “ De architect staat niet in voor de geldelijke gevolgen van fouten en vergissingen van andere bouwpartners. Bij samenlopende fouten van de uitvoerders tot het ontstaan van schade, is de architect gehouden om alleen de schade te vergoeden die door zijn fout is ontstaan en dit in verhouding tot de foutaandelen van de andere uitvoerders.” 5
Rechtsleer en rechtspraak Rechtspraak en rechtsleer: Aanvaarden over het algemeen dat contractuele beperking of uitsluiting mogelijk: o o o
De wettelijke professionele aansprakelijkheid van de architect blijft onverkort gelden zodat het niet als een aansprakelijkheidsbeperking kan worden aanzien Exoneratieclausule betreft enkel de particuliere belangen en raakt de openbare orde niet De in solidum aansprakelijkheid staat niet in de wet maar is het resultaat van een jurisprudentiële theorie wilsautonomie van partijen speelt ten volle
6
Rechtsleer en rechtspraak Minderheidsstrekking: Exoneratiebeding van de in solidumaansprakelijkheid van de architect voor gebreken die de stabiliteit van het gebouw in het gedrang brengen beperken de aansprakelijkheid van de architect die van openbare orde is De uitsluiting houdt wel degelijk een aansprakelijkheidsbeperking in De bouwheer kan de architect slechts aanspreken voor zijn contributoir deel en niet voor het geheel Bij insolvabiliteit van de aannemer kan de bouwheer slechts een deel van zijn schade vergoed zien terwijl het principe van volledige vergoeding besloten ligt in de tienjarige aansprakelijkheid 7
Cass. 5 september 2014 Hof van Cassatie heeft discussie beslecht: Openbaar ministerie adviseerde het Hof om minderheidsstrekking bij te treden o Advocaat-generaal verwees ter onderbouwing naar: Art. 4 Architectenwet: verplichte bijstand door een architect, waaruit plicht tot raadgeving en bijstand volgt Art. 22 reglement op de plichtenleer: architect moet de bouwheer bijstaan bij de keuze van de aannemer
o Hof heeft reeds geoordeeld dat deze artikelen van openbare orde zijn en dat daaraan geen afbreuk kan worden gedaan door bijzondere overeenkomsten o Artikel 1792 B.W. naar analogie 8
Cass. 5 september 2014
Oordeel Hof van Cassatie: Exoneratieclausule houdt wel degelijk een beperking in van de aansprakelijkheid van de architect jegens de bouwheer op grond van artikel 1792 B.W. en is zodoende strijdig met de openbare orde
Gevolg: Er wordt een grote bescherming aan de bouwheer geboden Bescherming gaat verder dan wat wetgever destijds beoogde met artikel 1792 B.W. Theoretisch kan de architect worden aangesproken door de bouwheer tot herstel in natura van de werken o o
Is in strijd met artikel 6 van de Architectenwet dat stelt dat het beroep van architect onverenigbaar is met dat van aannemer van openbare of private werken (openbare orde) Een gerechtelijke tussenkomst is dan nodig om deze verbintenis om te zetten in een vervangende schadevergoeding
Het beroep van architect en aannemer wordt meer en meer verstrengeld, waar het net de bedoeling was van de wetgever om, in het belang van de bouwheer en het algemeen belang, het ontwerpen van en de controle op het werk enerzijds en de uitvoering van het werk anderzijds van elkaar los te maken
9
Rechtspraak Raad van Bestuursrechtspraak
State,
afdeling
Vermijden verstrengeling beroep architect en aannemer: Beroep tot nietigverklaring van art. 51 §2 KB plaatsing overheidsopdrachten klassieke sectoren van 15 juli 2011 ingewilligd o Dit artikel voorzag in een principiële hoofdelijke aansprakelijkheid van partijen die gezamenlijk een inschrijving indienen. Voor gunningsprocedures waarbij het ontwerp van de uit te voeren aannemingswerken en de uitvoering ervan in één voorwerp zijn vervat is de architect als ontwerper hoofdelijk gebonden met de aannemer(s). o Arrest 22 oktober 2013: De hoofdelijkheid tussen architect en aannemer impliceert dat de architect aangesproken kan worden tot het uitvoeren van de verbintenis van de in gebreke blijvende aannemer. Gelet op de wettelijke onverenigbaarheid tussen het beroep van architect en van aannemer, leidt deze aansprakelijkheid in de praktijk steevast tot een plaatsvervangende schadevergoeding. De controleopdracht van de architect op de uitvoering van de aannemer wordt essentieel bezwaard door de wetenschap in hoofde van de architect, dat hij bij het vaststellen van een fout van de aannemer, kan worden aangesproken voor die foutieve uitvoering
Conform de zienswijze van de Raad van State, tast de in solidumaansprakelijkheid tussen architect en aannemer de onafhankelijkheid van de architect ernstig aan. 10
Besluit Het laatste woord is nog niet gezegd over de in solidum aansprakelijkheid tussen aannemer en architect Het valt af te wachten of het Hof van Cassatie zijn standpunt zal blijven onderschrijven De gangbare modellen van architectencontracten die steevast de aansprakelijkheid in solidum uitsluiten, zullen moeten worden herschreven De verzekeringspremies voor architecten zullen toenemen 11
Meer weten? BURSSENS, F. en DE SMIJTER, l., “Geen contractuele beperking van de in solidum aansprakelijkheid”, TBO 2015, afl. 13, p.128-132 (noot onder Cass. 5 september 2014). GUILIAMS, S., “Beding waarin een architect zijn in-solidum gehoudenheid uitsluit, is ongeoorloofd in zoverre het ook betrekking heeft op zijn tienjarige aansprakelijkheid”, NjW 2015, afl. 316, 108-110 (noot onder Cass. 5 september 2014). 12
Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E
[email protected] W www.forumadvocaten.be
FORUM ADVOCATEN 03/369.95.65
[email protected]
www.forumadvocaten.be
13
