DE MASTER SOCIAAL WERK: VAN PIONIER TOT GEACCREDITEERDE OPLEIDING

P5-TvW 305:binnenwerk p.5- 13/01/10 13:09 Pagina 78

D

TVW, 34e jg, nr 305, februari 2010

DE MASTER SOCIAAL WERK: VAN PIONIER TOT GEACCREDITEERDE OPLEIDING

Kristel DRIESSENS 1

Het verhaal van de Antwerpse opleiding

78

Amper vijf jaar geleden bestond er in Vlaanderen geen specifieke academische opleiding Sociaal Werk. Sociaal Werkers werden in hogescholen opgeleid tot professionele bachelors en verkregen dan de officiële titel van ‘maatschappelijk assistent’. Met de oprichting van drie opleidingen Master Sociaal W erk aan de universiteiten van Antwerpen, Gent en Leuven kwam hierin verandering. Professionele bachelors sociaal werk kunnen nu na het succesvol afronden van een schakeljaar, de éénjarige opleiding Master Sociaal W erk volgen. Dit betekent concreet dat studenten in een periode van vijf jaar én een diploma van professionele bachelor én een diploma van Master Sociaal W erk kunnen verwerven. De opleiding kan een belangrijke meer waarde bieden in een samenleving, die getekend wordt door een toename van complexere hulpvragen en een groeiende etnische diversiteit. Het netwerk van welzijnsvoorzieningen en sociale organisaties, dat daarop een antwoord wil bieden, wordt gekenmerkt door professionalisering, schaalvergroting en ‘vermanaging’, en heeft daarom steeds meer nood aan kwaliteitsvolle middenkaders. Deze masteropleiding wil dit werkveld ondersteunen via het vormen van academici met kennis en ervaring in het basiswerk, die zich ook als kritisch, reflexieve professionals tegenover maatschappelijke ontwikkelingen kunnen en dur ven verhouden.

Het ontstaan van de Master Sociaal Werk Met het structuurdecreet van 2003 werd de toepassing van de Bolognaverklaring in Vlaanderen geïntroduceerd, waarbij de her vorming van het hoger onderwijs naar een BA MA-structuur een feit werd. De associa ties (samen-

werkingsverbanden van Uni versiteiten en Hogescholen) kregen daarbij de kans om een nieuwe opleiding Master Sociaal Werk op te richten. Op de drie universiteiten van Antwer pen, Gent en Leuven en bij hun geassocieerde hogescholen vond men pioniers die hiervoor wilden gaan.

1. Kristel Driessens is pr ofessor in de Master Sociaal W erk aan de Universiteit Antwerpen, waar ze de vakken ‘Maatschappij en Sociaal Werk’ en ‘Handelingsmodellen’ doceert. Daarnaast is ze ook onderzoekster aan het departement Sociaal-Agogisch Werk van de Karel de Grote Hogeschool. Contact: [email protected]

P5-TvW 305:binnenwerk p.5- 13/01/10 13:09 Pagina 79

Elk van de opleidingen ontwikkelde daarbij een eigen inhoudelijk profiel, ingekleurd door haar organisatorische context, specifieke geschiedenis en lokale situatie. Aan de UGent wordt de opleiding georganiseerd door de Faculteit Psychologie en Pedagogis che W etenschappen, aan de K.U.Leuven door de Faculteit Sociale Wetenschappen en aan de Universiteit Antwerpen door de Faculteit Politieke en Sociale W etenschappen. De Antwer pse opleiding opteert voor een focus op praktijkgericht onderzoek, de analyse van organisatie- en grootstedelijke problematieken en daarop gerichte, effectieve sociaal werkinter venties. In dit artikel leggen we de focus op de ontwikkelingen van deze Antwerpse masteropleiding.

De Antwerpse master: focus op beleidsgericht onderzoek in een grootstedelijke context De Antwerpse Master Sociaal W erk is gekaderd in een sociaal-wetenschappelijk perspectief vanuit zijn inbedding in het departement Sociologie. Kenmer kend voor dit departement is zijn wetenschappelijk onderbouwde, breed georiënteerde, sociaal relevante en maatschappelijk nuttige werking. Het onderwijs kan er steunen op de sterke onderzoeksgerichtheid van het departement Sociologie. Door gerenommeerde onderzoekscentra zoals het Centrum Sociaal Beleid, de On derzoeksgroep Armoede, Sociale Uit sluiting en de Stad (OASeS), de onderzoeksgroep W elzijn en de Verzorgingsstaat en het Centrum voor Longi tudinaal en Levensloop onderszoek (CELLO) zijn onderzoeksprogramma’s ontwikkeld met de focus op sociale problemen en sociaal beleid. Er wordt onderzoek verricht over inkomensbeleid, echtscheidingen, ongelijkheid en armoede maar ook specifieker

over thema’s die de welzijnszorg aanbelangen, zoals kinderopvang, zorg voor ouderen en personen met een handicap, sociale huisvesting, sociale economie, mantelzorg,... Deze programma’s thematiseren dus ook aspecten van het sociaal werk op diverse niveaus (micro, meso, macro) en zijn bovendien sterk beleidsbetrokken. Bij het opmaken van het onderwijsprogramma voor de Master So ciaal W erk lieten de initiatiefnemers zich hierdoor inspireren. Het Antwerp se curriculum positioneert het sociaal werk uitdrukkelijk tegenover het sociaal beleid en tegenover algemene maatschappelijke ontwikkelingen. Het focust ook doelbewust op de analyse van grootstedelijke problematieken en op het uitzetten van (stedelijke) interventiestrategieën.

Samenwerking met Artesis Hogeschool Antwerpen en de Karel de Grote-Hogeschool De beide Antwerpse hogescholen die een professionele bacheloropleiding in Sociaal Werk aanbieden (met name de Karel de Grote-Hogeschool en de Artesis Hogeschool Antwerpen) waren van bij de start intensief betrokken bij het uittekenen en organiseren van de Master Sociaal W erk. Als mede-initiatiefnemers én partners droegen ze actief bij aan de ontwikkeling van het opleidingsconcept. Deze intensieve betrokkenheid blijft essentieel voor de verdere ontwikkeling van de opleiding. Bij de opstart boden de hogescholen een substantiële financiële bijdrage en nu nog steeds ondersteunen zij de kwaliteitsbewaking van de opleiding inhoudelijk. Zij bieden specifieke in troductievakken sociaal werk voor

79

P5-TvW 305:binnenwerk p.5- 13/01/10 13:09 Pagina 80

professionele bachelors met andere vooropleiding aan (bijvoorbeeld toegepaste psychologie, orthopedagogie, sociale verpleegkunde) en verzorgen een voorbereidingsprogramma voor instromende academische bachelors. Zij hebben daarenboven een belangrijke stem in de stuurgroep en de opleidingscommissie. De samenwerking wordt ook zichtbaar in de bijdrage van lectoren van hogescholen in richtingspecifieke vakken, in gezamenlijke initiatieven op het vlak van onderzoek en internationalisering en in de gezamenlijke organisatie van conferenties of lezingen. Op deze manier bewaken de hogescholen ook de gerichte en kwaliteitsvolle aansluiting bij de basisopleiding.

Doelstellingen en doelgroep

80

De Antwerpse opleiding wil afgestudeerden voorbereiden op beleidsvoorbereidende en –ondersteunende functies in de sociale sector . Gediplo meerde Masters Sociaal Werk koppelen een breed theoretisch inzicht in de verhouding individu-samenleving aan de dagelijkse praktijk van het sociaal werk. Ze zetten wetenschappelijke inzichten en methoden van (toegepast) wetenschappelijk onderzoek in voor de be geleiding van sociaal-agogische processen, organisatiekunde, (strategische) planning, methodiekontwikkeling en -implementatie. Ze zijn in staat een visie te ontwikkelen, methoden uit te diepen en te verrijken. Daarenboven beheersen zij de taal om dit alles ook door te geven aan de veldwerkers van de organisatie. Bachelors Sociaal W erk staan in de frontlinie van de maatschappij waar dagdagelijks antwoorden en oplossingen geformuleerd dienen te worden op persoonlijke, familiale en maat-

schappelijke problemen. V anuit deze context ontwikkelen zij een specifieke verzameling gereedschappen om met deze vragen om te gaan. In de opleiding Master Sociaal W erk willen we verbreden en verdiepen. Studenten leren er sociale problemen te analyseren en inter venties op een systematische wijze te plannen, coördineren, evalueren en meten. Ze reflecteren over de uitgangspunten en methoden van het sociaal werk. De masterstudent leert professioneel om te gaan met onderzoeksresultaten en om zelf praktijkgericht wetenschappelijk on derzoek op te zetten en uit te voeren. Kortom, het is een academisch breed vormende, maatschappelijk geëngageerde opleiding. De afgestudeerden zullen een rol spelen in de legitimering van het sociaal werk, dragen bij tot de verdere professionalisering en het beleidsmatig ondersteunen van sociale organisaties. De meeste studenten stromen rechtstreeks door vanuit de basisopleiding. Maar van bij de aanvang van het programma was er extra aandacht voor werkende studenten. W e willen ook sociaal werkers met een sterke praktijkkennis en -er varing de kans geven om door te groeien naar staf- of leidinggevende functies. Deze werkende studenten bieden ook een meerwaarde aan de opleiding omdat zij de praktijkrelevantie van de theoretische kaders en wetenschappelijke inzichten kunnen toetsen aan de eigen praktijkervaring. Om het programma combineerbaar te maken met een job, kunnen ze kiezen voor een deeltijds programma of voor ‘blended learning’. Hierbij worden de contactmomenten verminderd en kan men zich deels via begeleide zelfstudie de stof eigen maken.

P5-TvW 305:binnenwerk p.5- 13/01/10 13:09 Pagina 81

Het aantal werkende studenten neemt momenteel toe in de opleiding. V oor de Antwerpse regio, die gekenmerkt wordt door een concentratie aan welzijnsproblemen en een sterke aanwezigheid van zorg- en welzijnsinitiatieven, is het immers belangrijk dat ervaren sociaal werkers via een academische opleiding kunnen doorgroeien naar beleidsondersteunende functies.

Het programma Tussen de professionele bachelor en de academische masteropleiding zit echter een belangrijke kennis- en vooral ook methodische kloof. Daarom is er voorzien in een schakeljaar waarin cruciale kennis en competenties worden aangeboden om deze overstap mogelijk te maken. Kenmerkend voor het schakelprogramma is de intensieve opleiding in onderzoeksmethoden. De methodevakken hebben tot doel de student te leren hoe een wetenschappelijke probleemstelling helder te formuleren, hoe concepten op een valide wijze te operationaliseren, hoe op een systematische wijze empirisch materiaal te verzamelen en hoe het te analyseren volgens de meest geschikte methode (kwantitatief, kwalitatief). Ze leren ook de basisprincipes van de beschrijvende en verklarende statistiek te beheersen en bevattelijk te rapporteren. In het schakeljaar sluiten de studenten vaak aan bij opleidingsonderdelen van de academische bachelors in de Politie ke en Sociale W etenschappen. Daar door wordt het de studenten ook duidelijk dat het schakeljaar géén uitdieping is van de professionele opleiding, maar een brugprogramma waarin specifieke academische competenties worden verworven. Twee methodologische opleidingsonderdelen worden uitsluitend aan de groep schakelstudenten

gedoceerd. Daarin wordt methodologische kennis aangereikt aan de hand van voorbeelden uit het sociaal werk. Dit zorgt ervoor dat de schakelstudenten de voeling met het werkveld behouden. Richtingspecifieke vakken brengen wetenschappelijke inzichten in de problematiek van sociale uitsluiting, de complexiteit van de samenleving en haar subsystemen, en sociologische stromingen en theorieën die voor een beter begrip van het veld van welzijn en sociaal werk relevant zijn. In het programma van het masterjaar zijn de richtingspecifieke vakken sterker uitgebouwd. Deze opleidingsonderdelen dragen bij tot de verdere professionalisering van het sociaal werk en van het b eleidsmatig o ndersteunen v an sociale organisaties. Ze bieden inzichten in de ontwikkeling van theorieën van sociaal werk en kritische sociologische reflecties over de maatschappelijke functies van het sociaal werk, in beleidsvorming en de institu tionele context van de welzijnszorg. Optievak ken bieden studenten specialisatiekansen via een focus op handelingsmodellen, op stedelijke interventiestrategieën, op HRM en arbeidsrecht of op statistiek. Hiermee sluit de opleiding ook aan bij verschillende afstudeerrichtingen in de bacheloropleiding, zoals maatschappelijk werk, sociaal-cultureel werk en personeelswerk. Dit alles wordt aangevuld met een werkcollege ‘ICT en sociaal werk’. Daarnaast kan er één opleidingsonderdeel gekozen worden uit de zes Stateof-The-Art vakken van de Master Sociologie (met name welzijn en zorg, uitsluiting en ongelijkheid, arbeid, stad en milieu, onderwijs en cultuur, bevolking, gezin en levensloop), waardoor de student domeinspecifieke sociologische inzichten en beleidskaders kan in-

81

P5-TvW 305:binnenwerk p.5- 13/01/10 13:09 Pagina 82

tegreren in de eigen opleiding. De masterproef met als doel de integratie van kennis en vaardigheden, vormt het sluitstuk van de opleiding.

Het rapport van de visitatiecommissie

82

Na de drie eerste werkingsjaren en de opmaak van een zelfevaluatierapport onder de enthousiasmerende en deskundige leiding van Prof. Thérèse Ja cobs, volgde een grondige doorlichting van deze opleiding door een visitatiecommissie, onder leiding van de vooraanstaande Amsterdamse socioloog Prof. Jan W illem Duyvendak. De drie Vlaamse o pleidingen M aster S ociaal Werk kregen een lovend rapport en werden geaccrediteerd. De commissie toonde zich tevreden over het niveau en de oriëntatie van de Master Sociaal Werk. Alle opleidingen leggen qua doelstellingen en eindtermen de lat voldoende hoog. De opleidingen streven naar de beheersing van algemene en algemeen wetenschappelijke competenties en het bijbrengen van wetenschappelijk disciplinaire basiskennis en onderzoekscompetenties. De commissie schatte ook de maatschappelijke relevantie van de opleiding Master Sociaal W erk hoog in. De Ant werpse opleiding werd getypeerd als een lerende organisatie, die flexibel inspeelt op nieuwe ontwikkelingen in het onder wijslandschap en de behoeften van het werkveld. De keuze voor een beroepsveldoriëntatie met een resultaatsfocus op afgestudeerden die in het middenmanagement van een sociale organisatie terecht komen, werd bijzonder gewaardeerd, evenals de goede samenwerking tussen de univer-

siteit en de hogescholen. Vanuit de aangetoonde meer waarde van deze sa menwerking voor de kwaliteit van de opleiding, formuleerde de visitatiecommissie daarom ook voor alle opleidingen de aanbeveling om de intensieve samenwerking met de participerende hogescholen verder te zetten en nog verder uit te bouwen. Toch zijn er ook werkpunten. W at volgens de commissie nog verbeterd kan worden is de bekendheid van de opleiding bij het werkveld. De afgestudeerden van de Master Sociaal W erk vormen immers een ‘nieuwe, betekenisvolle beroepscategorie’, die voorheen in Vlaanderen niet bestond. In het verlengde daarvan adviseerde ze alle opleidingen ook om de contacten met het werkveld te verstevigen en om de werkveldcommissies een concretere inbedding te geven in het beleid rond de inhoud van het programma en de masterproef. De Antwerpse masteropleiding was alvast opgetogen met het positieve rapport en zal ook de verbetervoorstellen ter harte nemen. Het vijfjarig bestaan van de opleiding is zeker niet ongemerkt voorbij gegaan. Op de internationale conferentie ‘Research and social work in urban areas: Two birds of a feather’ (september 2009) stond de reflectie over effectieve samenwerkingsmodellen tussen sociaal werk en onderzoek centraal. De neerslag van deze conferentie verschijnt in de loop van 2010 in een thema-nummer van de ‘European Journal of Social Work’. Met deze internationale conferentie kon Prof. Thérèse Jacobs op een passende manier haar academische carrière afsluiten. Aan anderen nu om haar werk te koesteren en verdere ontwikkelingskansen te bieden.