Studiegebied Sociaal-agogisch werk. Opleiding Sociaal werk. Afstudeerrichting Maatschappelijk werk. Student Elien Demarré

3

Multidisciplinaire aanpak van personen met dubbeldiagnose. Aanvulling op behandeling in leefgroep „De Boeg‟ binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie.

Studiegebied Sociaal-agogisch werk Opleiding Sociaal werk Afstudeerrichting Maatschappelijk werk Academiejaar 2006-2007 Student Elien Demarré

4 Voorwoord Dit jaar kreeg ik de kans stage te lopen in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk. Ik kreeg de kans om me te ontplooien als een volwaardig maatschappelijk werker, klaar voor de arbeidsmarkt. Ik schreef dit eindwerk in het kader van mijn ervaringen tijdens mijn stageperiode. Graag zou ik volgende personen willen bedanken: -

De directie van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie, om me de kans te geven stage te lopen; Dhr. Kenny Delmeire, stagebegeleider, voor de vele hulp en steun tijdens mijn stage; Mevr. Laurence Dhaene, stagecoördinator, die steeds paraat stond wanneer ik vragen had; Hogeschool West-Vlaanderen, om me de kans te geven me verder te ontplooien in een bepaalde richting; Alle instanties die me informatie verschaften met betrekking tot mijn eindwerk; De medewerkers van Kompas vzw om me de mogelijkheid te geven een interview af te nemen; Mevr. Iris Verschae, psychologe van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie, voor de vele informatie en tips bij het maken van mijn eindwerk; Mijn ouders, die me steeds steunden in mijn studies, stage en het maken van mijn eindwerk; Mijn vriend, die steevast klaar stond op de momenten waarop ik het moeilijk had.

5 Inhoudsopgave Inleiding .................................................................................................................... 8 1.

Schizofrenie en psychose ....................................................................... 9 Inleiding .............................................................................................................. 9 Kenmerken van schizofrenie ............................................................................... 9 Denkstoornis........................................................................................................ 9 Waarnemingsstoornis .......................................................................................... 10 Het ervaren van tijd en ruimte ............................................................................. 10 Emotionele reacties ............................................................................................. 10 Activiteit en passiviteit ........................................................................................ 10 Een verstoorde werkelijkheid .............................................................................. 11 Hallucinaties ........................................................................................................ 11 Wanen 11 Psychose .............................................................................................................. 12 Omschrijving ....................................................................................................... 12 Oorzaken ............................................................................................................. 12 Gebruik van drugs ............................................................................................... 12

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.5 2.6 2.7 2.7.1 2.7.2 2.7.3 2.7.4 2.7.5 2.8

Het stress-kwetsbaarheidsmodel ............................................................ 13 Wat is het stress-kwetsbaarheidsmodel? ................................................ 13 Voor wie is het bedoeld? ........................................................................ 13 Opbouw van het model ........................................................................... 13 Stress van buitenaf .................................................................................. 15 Een overstimulerende omgeving ............................................................ 15 Een omgeving die betuttelt, kritiek uit, overbezorgd is of straft… ........ 15 Stresserende levensgebeurtenissen ......................................................... 15 Dagelijkse stress ..................................................................................... 15 Druggebruik ............................................................................................ 15 Intrapsychische stress ............................................................................. 16 Medicatie ................................................................................................ 16 Stutbalken ............................................................................................... 18 De medicatie ........................................................................................... 18 De psycho-educatie ................................................................................ 18 Structuur en een zinvolle dagbesteding .................................................. 18 Opbouwen van een sociaal netwerk ....................................................... 18 De ergotherapie ...................................................................................... 19 Het model in de praktijk ......................................................................... 19

3. 3.1 3.2 3.3

Dubbeldiagnose ...................................................................................... 20 Bespreking dubbeldiagnose.................................................................... 20 Bespreking behandeling ......................................................................... 20 Link naar mijn stageplaats en motivering van mijn eindwerk-onderwerp ............................................................................... 21

6

4. 4.1 4.2 4.3 4.4

Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk ............................. 22 Organisatie .............................................................................................. 22 Behandeling ............................................................................................ 22 Leefgroepwerking .................................................................................. 24 Het multidisciplinair team ...................................................................... 26

5. 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.4 5.4.1 5.4.2

Kompas vzw – Ambulante Drugzorg ..................................................... 29 Situering ................................................................................................. 29 Hulpvraag en criteria .............................................................................. 29 Hulpvraag ............................................................................................... 29 Criteria .................................................................................................... 30 Werking en organisatie ........................................................................... 30 Samenstelling multidisciplinair team ..................................................... 30 Ingangspoorten ....................................................................................... 31 Motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente ............................... 31 Besluit..................................................................................................... 33 Positieve punten ..................................................................................... 33 Bedenkingen ........................................................................................... 33

6. 6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.5 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3

Kompas vzw – Crisis .............................................................................. 34 Crisis ....................................................................................................... 34 Doelstellingen ......................................................................................... 34 Hoe aanmelden? ..................................................................................... 34 De aanmelding ........................................................................................ 35 Het opnamegesprek ................................................................................ 35 De opname zelf ....................................................................................... 35 Meteen na de opname ............................................................................. 35 Werkwijze .............................................................................................. 36 Leefgemeenschap ................................................................................... 36 Groepsactiviteiten ................................................................................... 38 Groepspsychotherapie ............................................................................ 38 Individuele therapie ................................................................................ 38 Herval ..................................................................................................... 39 Besluit ..................................................................................................... 40 Positieve aspecten ................................................................................... 40 Negatieve aspecten ................................................................................. 40 Opmerkingen .......................................................................................... 40

7

7. 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.2.1 7.3.2.2 7.3.2.3 7.3.2.4 7.3.2.5 7.3.3 7.4

Kompas vzw – De Kier .......................................................................... 41 De Kier ................................................................................................... 41 Doelstelling ............................................................................................ 41 Resocialisatie .......................................................................................... 41 Reïntegratie ............................................................................................ 42 Werkwijze .............................................................................................. 42 De introductie ......................................................................................... 42 De residentiële opname .......................................................................... 42 De individuele begeleiding ..................................................................... 43 Werken in groep ..................................................................................... 43 De gezinsbegeleiding ............................................................................. 43 De workshops ......................................................................................... 43 De vrije tijd ............................................................................................. 44 De nabegeleiding .................................................................................... 44 Besluit ..................................................................................................... 44

8. 8.1 8.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.2.1 8.3.2.2 8.3.2.3 8.3.2.4 8.3.2.5 8.3.2.6 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.2.1 8.5.2.2 8.5.2.3 8.5.2.4 8.5.2.5 8.5.2.6 8.5.2.7 8.6 8.6.1 8.6.2

Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De sleutel ............ 45 Situering ................................................................................................. 45 Doelgroep ............................................................................................... 46 Doelstellingen ......................................................................................... 46 Inleiding ................................................................................................. 46 Doelen per leefgebied ............................................................................. 47 Doelstellingen op vlak van lichamelijke gezondheid ............................. 47 Doelstellingen op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting . 47 Doelstellingen op vlak van alcohol- en druggebruik.............................. 48 Doelstellingen op justitieel vlak ............................................................. 49 Doelstellingen op familiaal en relationeel vlak ...................................... 49 Doelstellingen op vlak van psychisch – emotionele gezondheid ........... 49 Fasen ....................................................................................................... 50 Startersfase ............................................................................................. 50 Eerste fase .............................................................................................. 50 Tweede fase ............................................................................................ 50 Derde fase ............................................................................................... 50 Vierde fase .............................................................................................. 50 Zorgaanbod in modules .......................................................................... 51 Module aanmelding ................................................................................ 51 Module langdurig groepsprogramma ..................................................... 51 Activiteiten op vlak van algemene lichamelijke gezondheid ................. 51 Activiteiten op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting ..... 52 Activiteiten op vlak van alcohol- en druggebruik .................................. 52 Activiteiten op justitieel vlak ................................................................. 53 Activiteiten op familiaal en relationeel vlak .......................................... 53 Activiteiten op vlak van psychisch-emotionele gezondheid .................. 53 Andere activiteiten ................................................................................. 54 Besluit..................................................................................................... 54 Positieve punten ..................................................................................... 54 Opmerkingen .......................................................................................... 54

8

9. 9.1 9.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.3.1 9.4.3.2 9.5

Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo ............................................... 55 Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo ............................................... 55 Samenwerkingsverbanden ...................................................................... 55 Kliniek voor dubbeldiagnose ................................................................. 56 Doelstellingen ......................................................................................... 57 Behandeling ............................................................................................ 57 Opname .................................................................................................. 57 Dienst voortgezette behandeling ............................................................ 58 Kliniek voortgezette behandeling........................................................... 58 Resocialisatie .......................................................................................... 59 Dagkliniek “De Kering” ......................................................................... 60 Neurosebehandeling en persoonlijkheidsstoornissen ............................. 60 Rehabilitatie en resocialisatie ................................................................. 60 Besluit ..................................................................................................... 61

10.

Aanvulling op behandeling van leefgroep “De Boeg” binnen de Kliniek Heilige Familie. ......................................................................... 62 Het multidisciplinair team ...................................................................... 62 Individuele begeleider ............................................................................ 64 Aandachtspunten .................................................................................... 64 Behandeling ............................................................................................ 64 Fasen-programma ................................................................................... 64 Motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente ............................... 65 Activiteiten ............................................................................................. 68 Belangrijke samenwerkingsverbanden ................................................... 70 Nazorg .................................................................................................... 71 Psychiatrische thuiszorg ......................................................................... 71 Daghospitalisatie .................................................................................... 71 Ambulante nazorg .................................................................................. 71 Nazorggroep ........................................................................................... 71 Puente ..................................................................................................... 71

10.1 10.1.1 10.1.2 10.2 10.2.1 10.2.2 10.3 10.4 10.5 10.5.1 10.5.2 10.5.3 10.5.4 10.5.5

9 Inleiding Zowel mijn tweedejaars- als derdejaarsstage liep ik in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk. Ik liep stage binnen de functie maatschappelijk werk op de afdeling „De Boeg‟. Deze afdeling richt zich naar personen met schizofrenie en psychose. Reeds tijdens mijn tweedejaarsstage merkte ik op dat een aantal patiënten aangaven ook drugs te gebruiken. Ik leerde de begrippen „drugsgeïnduceerde psychose‟ en „dubbeldiagnose‟ kennen. Dit boeide me en ik begon me hierover te informeren. Tijdens mijn stageperiode gaven verschillende patiënten aan meer begeleiding te wensen op het vlak van middelenmisbruik. Daarnaast gaven ook een aantal personeelsleden aan dat er geen duidelijk omschreven behandelplan bestaat om middelenmisbruik aan te pakken binnen de afdeling „De Boeg‟. Mede door deze opmerkingen, besloot ik mijn eindwerk te situeren binnen de dubbeldiagnose-problematiek. Vervolgens bepaalde ik mijn vraagstelling. Deze is uiteindelijk geworden: “ Hoe kan ik een nieuw behandelplan opmaken dat zowel de psychose, als het middelenmisbruik aanpakt bij mensen met dubbeldiagnose, en dat combineerbaar is met het behandelplan van de leefgroep „De Boeg‟? “ In mijn eindwerk geef ik eerst een theoretische basis met kernbegrippen als psychose en schizofrenie, het stress-kwetsbaarheidsmodel en dubbeldiagnose. Daarna schets ik de behandeling en de werking binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie op heden. Hierop volgend ga ik op zoek naar de behandelingen binnen andere instanties, gespecialiseerd voor ofwel middelenmisbruik, ofwel dubbeldiagnose. De instanties die ik bespreek zijn: Kompas vzw, Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De sleutel en het Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo. Tenslotte geef ik een voorstel tot behandeling van personen met dubbeldiagnose binnen leefgroep „De boeg‟ in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie.

10 1.

Schizofrenie en psychose1 Inleiding

Schizofrenie is een invaliderende en ontwrichtende ziekte, waarbij enkele psychische functies niet langer normaal kunnen uitgevoerd worden. Dit zorgt ervoor dat de persoon die aan schizofrenie lijdt, de wereld en zichzelf anders gaat ervaren dan andere personen. Daarnaast hebben ze een denkbeeld dat afwijkt van het normale. Het contact met de werkelijkheid zijn ze vaak volledig verloren. Schizofrenie komt vaker voor dan dat de meeste mensen denken. Schizofrenie treft één op honderd mensen op een bepaald ogenblik in het leven. De gevolgen hiervan zijn vaak niet te voorspellen. Mensen met schizofrenie beleven hun ziekte elk op een verschillende manier. Sommige mensen horen stemmen, anderen zeggen dat ze leven volgens de commando‟s van onzichtbare krachten en nog anderen merken dat ze moeite hebben met alledaagse activiteiten. Deze verschillende beleving is normaal, aangezien iedere persoon bepaalde gewaarwordingen en gebeurtenissen op een andere manier ervaart en beleeft. Kenmerken van schizofrenie Schizofrenie heeft twee basiskenmerken: een stoornis in het denken en een stoornis in de waarneming. Deze stoornissen kunnen ervoor zorgen dat de persoon met schizofrenie hallucinaties of wanen heeft. Denkstoornis Het denkproces kan te snel, te langzaam of te chaotisch zijn. Vaak lukt het personen met schizofrenie niet om helder na te denken. Soms gaat het verband tussen gedachten verloren. Hierdoor is het vaak moeilijk om te begrijpen wat iemand die psychotisch is precies bedoelt. Op zijn beurt kan die persoon moeite hebben om anderen te begrijpen. Dit komt doordat hij zich niet goed kan concentreren en problemen heeft met onthouden. Daarnaast kan het hem vaak moeite kosten om het gedrag van derden te plaatsen. Denkstoornissen kunnen diverse vormen aannemen: - Denkstoornis waar te nemen uit iemands geschriften of gesprekken Niet enkel de inhoud is ongewoon, maar ook de vorm waarin het wordt gebracht, is bijzonder. Vb. de grammaticaconstructie kan bizar zijn, de ideeën kunnen onsamenhangend zijn… Dit wordt een „formele stoornis‟ genoemd, omdat de vorm abnormaler is dan de inhoud. Diezelfde kenmerken kunnen ook voorkomen bij de spraak. - Defect in het pragmatische en alledaagse gebruik van taal. Hiermee wordt bedoeld dat mensen met schizofrenie regelmatig dingen letterlijk nemen wanneer de situatie vraagt om een metaforische of pragmatische benadering van de taal. Zo gaan mensen met schizofrenie letterlijk reageren op de vraag “Hoe gaat het?”, terwijl dit een alternatief is om „hallo‟ te zeggen. 1

Bronvermelding: Dr. John Cutting en Anne Charlish. Schizofrenie, De ziekte begrijpen en er mee omgaan. Utrecht, Uitgeverij Het Spectrum B.V., 1997

11

Waarnemingsstoornis De manier waarop iemand met schizofrenie de wereld waarneemt, is vaak zo ver verwijderd van de werkelijkheid, dat het erg beangstigend kan worden voor de patiënt. De bizarre, verstoorde waarneming van de persoon die aan schizofrenie lijdt, kan alle zintuigen beïnvloeden: gezicht, gehoor, reuk, tast en smaak. Mensen met schizofrenie gaan zich vaak vreemd gedragen. Dit is niet verwonderlijk, aangezien hun wereld zo drastisch verandert. Wanen kunnen een rechtstreeks gevolg zijn van een waarnemingsstoornis. Het ervaren van tijd en ruimte Denk- en waarnemingsstoornissen bij schizofrenie tasten het besef van zowel tijd en ruimte aan. De ganse structuur van het bestaan wijzigt. De tijd en de ruimte veranderen ingrijpend. Bijvoorbeeld: ervan overtuigd zijn zich in het verleden te bevinden of het gevoel hebben dat de tijd erg traag voorbij gaat. Emotionele reacties De meeste mensen die aan schizofrenie lijden, hebben emotionele reacties die aansluiten bij wat ze beleven. We kunnen drie soorten emoties onderscheiden: verhoogde emotie, afgevlakte emotie en verkeerde emotie: - Verhoogde emotie De intensiteit van de emotionele beleving verschilt bij mensen met schizofrenie van normale mensen. In de vroege stadia van de ziekte is er vaak sprake van een versterking van alle emoties. Zo kan iemand bijvoorbeeld het gevoel hebben zich in een coma te bevinden, wanneer hij moe is. - Afgevlakte emotie Wanneer de ziekte evolueert, vindt het omgekeerde plaats. De emoties worden niet meer intensief beleefd, maar worden minder en minder beleefd. Uiterlijke kenmerken hiervan zijn: weinig gelaatsexpressies, geen gebruik van stemgeluid, minder non-verbaal taalgebruik… - De verkeerde emotie Sommige mensen met schizofrenie laten emoties zien die niet in overeenstemming zijn met de situatie van dat moment. Een voorbeeld hiervan is wanneer de persoon begint te lachen op een begrafenis. Activiteit en passiviteit Deze stoornis wordt ook wel „catatonie‟ genoemd. Dit houdt in dat mensen met schizofrenie dagelijkse, routinetaken niet op een gewone manier kunnen uitvoeren. Elke activiteit dringt zich onmiddellijk op in het bewustzijn. Sommige patiënten worden hierdoor tot stilstand gebracht en blokkeren in hun bewegingen.

12

Een verstoorde werkelijkheid Mensen met schizofrenie worden verplaatst van een relatief geordend bestaan, naar een wereld waarin niets bekend is en alles chaotisch is. 1.2.7 Hallucinaties Iemand die aan schizofrenie lijdt of zich in de acute, psychotische fase bevindt, kan iets waarnemen (horen, zien, ruiken, voelen, proeven) dat er in werkelijkheid niet is. Deze ervaringen zijn voor de betrokken persoon heel „echt‟. De meest voorkomende en meest gekende vorm hiervan is het horen van stemmen. Soms geven stemmen commentaar op het gedrag of geven ze opdrachten aan de betrokken persoon. Hallucinaties kunnen erg hinderlijk zijn voor degene die eraan lijdt. Als de persoon op de stemmen reageert, kan dit leiden tot vreemd of storend gedrag. 1.2.8 Wanen Wanen zijn individuele ideeën of overtuigingen die niet in overeenstemming zijn met algemeen geaccepteerde ideeën of opvattingen. Het gaat bij een waan altijd om de betrokkene zelf. Een voorbeeld van een waan is „grootheidswaan‟. Wanneer een persoon deze waan heeft, heeft hij narcistische eigenschappen waarin hij zichzelf zal overschatten. Zo zal hij ervan overtuigd zijn dat hij kwaliteiten bezit, die hij in werkelijkheid niet heeft. Het is moeilijk om iemand met wanen te overtuigen van de werkelijkheid, hij houdt sterk vast aan zijn ideeën en is het contact met de werkelijkheid voor een groot stuk verloren. Daarnaast kunnen we een onderscheid maken tussen positieve en negatieve symptomen: - Negatieve symptomen: deze symptomen duiden op het ontbreken van gedrag of capaciteiten die anders wel aanwezig zijn. Voorbeelden hiervan zijn: weinig initiatief tonen, weinig energie hebben, een vlakke gezichtsuitdrukking hebben, teruggetrokken gedrag. Negatieve symptomen kunnen zeer ernstig zijn. De betrokken persoon heeft zijn vitaliteit en enthousiasme voor een groot deel verloren. De persoon kan er niets aan doen dat hij negatieve symptomen heeft. Deze zijn vaak moeilijk te behandelen. - Positieve symptomen: het gaat om ervaringen die uitsluitend tijdens een psychose beleefd worden en daarbuiten niet. Bijvoorbeeld: wanen, hallucinaties, verwardheid.

13

Psychose Omschrijving

Een psychose is elke vorm van een ernstige psychische stoornis waarbij het contact met de werkelijkheid verstoord is. De waarnemingen van en gedachten over de wereld van psychotische personen vallen niet langer binnen ons ervaringsbereik. „Hun werkelijkheid‟ komt niet langer overeen met „onze werkelijkheid‟. Psychosen worden traditioneel in twee typen ingedeeld: organische en functionele psychosen. - Organische psychose Dit is een psychose waarbij de directe oorzaak een herkenbare ziekte van de hersenen is. Vb. een hersentumor, een beroerte, alcoholonthouding bij een chronische alcoholicus en algemene lichamelijke ziekten kunnen een organische psychose veroorzaken. - Functionele psychose Dit is een psychose waarbij een herkenbare ziekte van de hersenen afwezig is. Dergelijke psychose kan enkel aangetoond worden door vast te stellen dat er geen uitgesproken hersenbeschadiging is. Dit gebeurt door een scan te maken van het hoofd. Oorzaken Gebruik van drugs Men heeft aangetoond dat personen die misbruik maken van stimulerende middelen en hierdoor paranoïde symptomen vertonen, een aanleg hebben voor psychotisch gedrag en dat het stimulerende middel slechts de activering van een sluimerende afwijking betreft. Daarnaast bestaat er bewijs dat stimulerende middelen elke mens psychotisch zou kunnen maken. Wanneer iemand dergelijke middelen gebruikt, ervaart hij paranoïde wanen zoals gehoorhallucinaties of gezichtshallucinaties. Naast het gebruik van drugs zijn er ook nog een aantal andere oorzaken waardoor een psychose kan ontstaan. Ik beperk me in dit eindwerk echter tot het gebruik van drugs, daar dit het dichts aanleunt bij het onderwerp.

14 Het stress-kwetsbaarheidsmodel 2.1

Wat is het stress-kwetsbaarheidsmodel ?

Het stress-kwetsbaarheidsmodel is een model dat gebruikt wordt om het principe van een psychose beter te begrijpen. Het model schetst een beeld van hoe een psychose tot stand komt. Ze slaagt erin de psychische aandoening op een visuele manier in kaart te brengen zodat ze een soort richtlijn vormt voor de hulpverleners. Op die manier kan van elke patiënt een individuele schets gemaakt worden betreffende zijn psychische toestand. Het model is een veel gebruikt model in psychiatrische ziekenhuizen. 2.2

Voor wie is het bedoeld?

Het model is niet alleen een handig instrument voor de hulpverlening, maar ook voor de mensen die zelf aan de aandoening lijden. Aangezien mensen met een psychose last hebben van cognitieve stoornissen, zoals concentratiemoeilijkheden, zorgt de kortere visuele voorstelling ervoor dat ze hun ziekte makkelijker kunnen vatten, kunnen begrijpen. Dit is mogelijk omdat de balk op een eenvoudige manier uitlegt wat er precies met hen aan de hand is. Er zijn nu reeds twee groepen vermeld die gebruik maken van het model: de hulpverlening en de patiënt zelf. Maar er is nog een derde belangrijke groep, die zeker niet mag vergeten worden, namelijk de context, de omgeving van de patiënt. Ook zij hebben het recht te weten wat er met hun familielid aan de hand is, waar die vreemde, onbekende ziekte vandaan komt. Aan de hand van het model kunnen ze meer inzicht krijgen in de ziekte. Het uitgangspunt daarbij is dat de familie meer begrip kan opbrengen voor de psychische toestand van hun naaste. Ze vormen tenslotte een belangrijk steunpunt voor de patiënt. Daarnaast krijgen zowel patiënt als familie, aan de hand van dit model, een duidelijk zicht op de belangrijkheid van een behandeling en blijvende ondersteuning. 2.3

Opbouw van het model

Het model krijgt de benaming “Balkmetafoor” omdat de draagkracht van een persoon visueel wordt voorgesteld door een balk. De balk varieert qua grootte en breedte van persoon tot persoon. Iedere persoon is uniek, dus ook de draagkracht van iedereen is verschillend. Die draagkracht komt door verschillende factoren tot stand. Biologisch genetische kenmerken, cognitieve capaciteiten en persoonlijkheid spelen hierbij een belangrijke rol.

Figuur 1: balk

15 Bij patiënten met een psychose bevindt er zich een kwetsbaarheid in hun draagkracht. Het exacte ontstaan van die kwetsbaarheid is nog steeds onduidelijk. Wel bekend is dat het zou gaan om een samenspel van zowel erfelijke als ontwikkelingsfactoren. Deze kwetsbaarheid wordt hier voorgesteld als een noot.

Psychische kwetsbaarheid

Figuur 2: balk met noot De noot zorgt ervoor dat de balk verzwakt en dus kwetsbaarder wordt. Met andere woorden: de noot is verantwoordelijk voor een verminderde draagkracht. De invloed van de noot op de balk, kan het best vergeleken worden met een noot in een stuk hout. De noot zorgt ervoor dat de balk meer risico loopt op een breuk. Die situatie doet zich voor als de persoon zijn draaglast niet meer kan compenseren met zijn draagkracht. Er zijn verschillende oorzaken die verantwoordelijk kunnen zijn voor het breken van de balk. We hebben het hier over stressfactoren. Deze worden visueel voorgesteld door „blokken‟ (draaglast) die wegen op de balk. Afhankelijk van het aantal blokken en de grootte van de draaglasten wegen ze meer of minder op de draagbalk.

Familie

School

Drugs

Psychische kwetsbaarheid

Figuur 3: draagbalk met stressfactoren

Het is wel zo dat de balk niet onmiddellijk breekt. Ze zal eerst enkele barsten vertonen. Die barsten staan synoniem voor de eerste voortekenen van de psychose. Als men niet tijdig ingrijpt en de persoon steeds verder onder druk komt te staan, zal de balk uiteindelijk kraken. Dit breken zal gebeuren op de plaats van de noot omdat dit de meest kwetsbare plaats is. Eenmaal de balk doorgekraakt is, spreekt men van een decompensatie (= psychotische opstoot).

Familie

School

Drugs

Psychische kwetsbaarheid

Figuur 4: balk met barst

16 Belangrijk hierbij te vermelden is dat de hevigheid van een stressreactie individueel verschilt. De ene kan iets als zeer stresserend ervaren, terwijl de andere dezelfde situatie niet als stresserend ervaart. Dit is ook het geval bij mensen met een kwetsbaarheid. Ze zijn stressgevoeliger met als gevolg dat hun stressreactie heviger zal zijn. Stressfactoren kunnen zowel van buiten als van binnen de persoon komen: 2.4

Stress van buitenaf

2.4.1 Een overstimulerende omgeving Bijvoorbeeld: Vader van patiënt stelt hoge eisen naar zoon toe over zijn studies. Hij zadelt de jongen constant op met te hoge verwachtingen. De druk die de jongen ervaart bij deze verwachtingen kunnen een grote stressfactor zijn. 2.4.2 Een omgeving die betuttelt, kritiek uit, overbezorgd is of straft leidt tot hoge emoties. De emoties laaien hoog op omdat een omgeving als deze zeer stresserend kan zijn. De stress die ermee gepaard gaat, kan de aanleiding zijn van een nieuwe opstoot. Bijvoorbeeld: Tijdens de puberteit wordt een kind voortdurend begeleid door zijn ouders en omgeving. Wanneer de tiener terechtkomt op het arbeidscircuit, lukt het hem niet om zelfstandig te werken. Dit heeft tot gevolg dat bepaalde beslissingen, handelingen of activiteiten erg stresserend kunnen zijn voor de tiener. 2.4.3 Stresserende levensgebeurtenissen Bijvoorbeeld: scheiding, overlijden, huwelijk, verlies van een kind, geboorte… 2.4.4 Dagelijkse stress Bijvoorbeeld: druk verkeer, staking openbaar vervoer, werkdruk op het werk, examendruk… 2.4.5 Druggebruik Het gebruik van drugs kan een psychotische opstoot tot gevolg hebben. Wanneer een persoon afhankelijk is van een drug, vormt dit een grote stressfactor. Misschien is het noodzakelijk om hier de link te leggen met de politieke discussie die op heden aan de gang is over een eventuele legalisering van softdrugs. Moeten we ons de vraag stellen of dit een effect zal hebben op de populatie in de psychiatrische ziekenhuizen?

17 2.5

Intrapsychische stress

Deze vorm van stress komt vanuit de psyche van de mens. Het kan gaan van denken over de zin van leven tot grote levensvragen, onrealistische eisen stellen aan jezelf, onverwerkte trauma‟s… Stress wordt meestal met negatieve situaties geassocieerd, maar er bestaat ook positieve stress. Vb. verliefd zijn, zwanger zijn, huwelijk… De meeste mensen ervaren die zaken als een positieve emotie, terwijl het voor mensen met een psychotische aanleg een negatief effect kan hebben op hun draagkracht. Dit komt omdat een gebeurtenis als deze een aanpassing vraagt van hun dagelijks leven. Als men aanpassingen moet doen, is de kans groot dat de draagkracht de last niet meer kan houden. Dit geeft als gevolg dat de balk die de draagkracht weerspiegelt, begint te kraken. De persoon kan zijn draaglast niet meer compenseren met zijn draagkracht waardoor zijn draagkracht het begeeft. De persoon raakt in onevenwicht en wordt psychotisch. Eénmaal de balk gebroken is, moet er gekeken worden om de draagkracht zo snel mogelijk te herstellen. 2.6.

Medicatie

Medicatie zorgt ervoor dat de balk terug gelijmd wordt. Het is een heel belangrijke stap in het behandelingsproces omat ze de eerste stap is naar genezing toe. De medicatie bestrijdt de positieve symptomen (wanen, hallucinaties) die realiteitsverlies en verwarring veroorzaken. De medicatie zorgt ervoor dat de overprikkeling geleidelijk vermindert waardoor de bizarre belevingen van de patiënt geleidelijk terug naar de realiteit worden gedrongen. De medicatie is van essentieel belang in de behandeling. Ze wordt niet alleen ingezet tijdens de behandeling, maar ook als blijvende ondersteuning voor de patiënt. Dit zorgt ervoor dat de medicatie de eerste stutbalk wordt die de patiënt zal helpen om zijn draagkracht in de toekomst te ondersteunen. Een gebroken draagkracht laat zijn sporen na in de balk. Ze heeft geleden onder verbrokkeling waardoor er bepaalde delen van de balk ontbreken. Dit zorgt ervoor dat de patiënt na een opstoot last blijft hebben van bepaalde symptomen. Die symptomen worden ook wel de restsymptomen genoemd. Vb. concentratiemoeilijkheden. De patiënt is ook kwetsbaarder geworden. Eénmaal de balk is gebroken, wordt die ook een stuk gevoeliger waardoor nog minder last kan verdragen worden dan voorheen en de draagkracht nog sneller geneigd zal zijn om te kraken.

18

Aangezien de draagkracht gebroken is, en de balk kwetsbaarder is geworden, moet de balk extra ondersteund worden. Dit gebeurt door middel van verschillende stutbalken.

Familie

School

Drugs

Psychische kwetsbaarheid

Gesprekken

medicatie

familie

therapie

Figuur 5: balk met stutbalken

19 2.7

Stutbalken

2.7.1 De medicatie Medicatie is noodzakelijk in de acute fase van de psychose, maar vormt ook een blijvende ondersteuning voor de patiënt. Antipsychotische medicatie heeft echter ook vaak bijwerkingen. Medicatie remt de overprikkeling maar ze kan ook de hersenactiviteit verminderen. Op die manier kan ze een extra belasting vormen voor de patiënt. Bij nieuwe antipsychotica komen er minder bijwerkingen voor. 2.7.2 De psycho-educatie Psycho-educatie is bedoeld om de patiënt psychologisch overzicht te geven. Dit zorgt ervoor dat de patiënt te weten komt wat er hem overkomt en wat de gevolgen zijn, ook naar de toekomst toe. Het is belangrijk dat niet alleen de patiënt maar ook de familie betrokken wordt in dit hele gebeuren. Ook voor hen is het soms moeilijk te begrijpen. De familie krijgt tijdens de psycho-educatie een zicht op de gevolgen van de aandoening en op het toekomstperspectief van hun familielid. Een goede ondersteuning en begeleiding van de hulpverlening is van essentieel belang, zowel voor de patiënt als voor de familie. De naasten spelen een grote rol in de behandeling van de patiënt. Het is belangrijk dat de betrokkene zich begrepen en gesteund voelt door de mensen die het dichtst bij hem staan. 2.7.3 Structuur en een zinvolle dagbesteding Omdat de patiënt een lange periode in onevenwicht was, is het belangrijk dat het evenwicht terug wordt hersteld. Mensen die psychotisch zijn hebben een hele periode zonder structuur geleefd. Daarom is het noodzakelijk om tijdens de opname aandacht te geven aan een zekere dagstructuur. Op die manier kunnen ze geleidelijk aan weer een normale dagstructuur opbouwen. Een zinvolle daginvulling zorgt ervoor dat de patiënt iets om handen heeft, zich nuttig voelt. Indien dit niet het geval is, ontstaat vaak piekergedrag, wat kan leiden tot sociaal isolement. Daarnaast dreigen ook zijn vaardigheden te vervagen zodat hij meer moeite zal moeten doen om zijn verloren vaardigheden terug op te nemen. 2.7.4 Opbouwen van een sociaal netwerk Iemand die een psychotische opstoot heeft gehad, sluit zich vaak af voor zijn omgeving, met als gevolg dat veel contacten vervagen of verloren gaan. De betrokkene reageert ook vaak vanuit zijn psychose, wat negatieve reacties kan teweeg brengen bij anderen, wat tot gevolg kan hebben dat de contacten vervagen. Het is belangrijk dat de patiënt geleidelijk terug een sociaal netwerk opbouwt. Derden kunnen namelijk een grote steun voor de betrokkene zijn gedurende het ganse genezingsproces.

20 2.7.5 De ergotherapie Ook de ergotherapie kan een stutbalk vormen voor de patiënt. Enkele taken van de ergotherapeut zijn: structuur aanbieden en aanleren hoe zichzelf te structureren; betrokkene activeren met een aantrekkelijk activiteitenaanbod; sociale contacten van betrokkene stimuleren; copinggedrag aanleren, zodat de betrokkene leert omgaan met stresserende situaties; een zinvolle en aangename daginvulling aanbieden; ondersteuning geven; ... 2.8

Het model in de praktijk

Het stress-kwetsbaarheidsmodel wordt in verschillende psychiatrische ziekenhuizen gebruikt voor psycho-educatie, o.a in H. Hart Ieper en in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie Kortrijk. Dit model wordt gebruikt omdat het de complexiteit van de ziekte op een eenvoudige manier weergeeft zodat de patiënten en alle nauw betrokkenen de ziekte beter kunnen begrijpen. Het begrijpen van de ziekte is belangrijk voor de patiënt, omdat hij op die manier ziekte-inzicht kan verwerven en steun kan krijgen van zijn familie. Daarnaast is het model goed bruikbaar als evaluatie. Er kan samen met de patiënt nagegaan worden hoe de stressoren evolueren.

21 3.

Dubbeldiagnose2

In dit hoofdstuk bespreek ik beknopt de problematiek van dubbeldiagnose. Daarnaast bespreek ik kort de valkuilen die bestaan bij deze groep patiënten. Ik stel me ook een aantal vragen met betrekking tot behandeling. Ten slotte leg ik de link naar mijn stageplaats, dit als inleiding tot de rest van mijn eindwerk. Bespreking dubbeldiagnose Personen met dubbeldiagnose vertonen naast een psychologische stoornis, ook een stoornis in het gebruik van een middel. Er heerst echter vaak onduidelijkheid bij het stellen van de correcte diagnose. Men kan zich afvragen: - Is de psychologische stoornis het gevolg van middelengebruik? - Is het een drugsgeïnduceerde psychose? - Is het een schizofrene stoornis in combinatie met middelenmisbruik of –afhankelijkheid? Vaak spreekt men van zelfmedicatie. Personen met en psychologische problematiek trachten zichzelf te sussen of te troosten door te grijpen naar een middel. Middelen worden vaak gebruikt om psychologische moeilijkheden weg te werken, om het tekort op te vullen. Door naar een middel te grijpen, blijft het tekort echter en ontstaat er een onafhankelijkheid van een middel. Bespreking behandeling Elk verslavingsprobleem gaat samen met psychologische problemen. Het verschil tussen de behandeling op een ontwenningsafdeling en een afdeling voor dubbeldiagnose, ligt bij de ernst van de psychologische problematiek. Vaak heeft men slechts de mogelijkheid om een behandeling te krijgen die zich ofwel focust op de middelenafhankelijkheid ofwel zich concentreert op de psychologische stoornis. Dit zorgt ervoor dat personen met dubbeldiagnose een kwetsbare groep patiënten zijn die vaak tussen de netten van de hulpverlening valt.

2

De theoretische informatie in dit hoofdstuk is de herwerkte tekst van op de site: www.klinische-psychotherapie.nl/bul21.htm#dubbeld.

22

Link naar mijn stageplaats en motivering van mijn eindwerk-onderwerp Binnen de Kliniek Heilige Familie, waar ik mijn stage liep is er geen specifieke afdeling die personen met dubbeldiagnose behandelt. Er bestaat echter wel enerzijds de afdeling „De Boeg‟, voor personen met schizofrenie en psychose, anderzijds is er de afdeling „De Vlonder‟, de afdeling voor personen met een medicatie- of alcoholverslaving. Ik liep mijn stage binnen de afdeling „De Boeg‟. Al tijdens mijn tweedejaarsstage merkte ik dat enkele patiënten naast een psychologische problematiek, ook een verslavingsproblematiek hadden. Ik ging me afvragen in hoeverre dit aspect van het probleem behandeld wordt. Dit wilde ik aanvankelijk doen door een enquête af te nemen van de personen met dubbeldiagnose die tijdens mijn stageperiode opgenomen werden. Er werden slecht zes mensen opgenomen waarvan zowel een psychologisch- als een verslavingsprobleem aanwezig was. Deze mensen bevonden zich echter nog steeds in crisis. Hierdoor nam ik de beslissing om de enquête niet af te nemen. In de volgende hoofdstukken onderzoek ik hoe de behandeling is binnen verschillende hulpverleningsinstanties die zich wel specifiek richten naar personen met dubbeldiagnose. Op het einde van mijn eindwerk geef ik een voorstel tot behandeling, dat als meerwaarde moet dienen voor de behandeling binnen de leefgroep „De Boeg‟.

23 4.

Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk

Dit psychiatrisch centrum is de setting waar ik zowel tijdens de tweede- als derdejaarsstage, stage loop. Daarom zal ik uitgebreid de werking en organisatie schetsen. 4.1

Organisatie

De Kliniek Heilige Familie en de Korbeel worden samen met het RVT Sint-Carolus beheerd door de VZW Gezondheidszorg H. Familie. De kliniek Heilige Familie is een gespecialiseerd centrum voor psychiatrie en psychotherapie. De Korbeel is een kinder- en jeugdkliniek voor observatie en psychotherapie. De Kliniek Heilige Familie bestaat uit twee diensten: De kinderpsychiatrische dienst, ook wel de K-dienst of Korbeel genoemd. De Korbeel richt zich naar kinderen en jongeren tot 16 jaar die in drie leefgroepen worden ondergebracht. De leefgroepen worden onderverdeeld volgens de schoolleeftijd en bieden een gedifferentieerde behandeling aan. De psychiatrische afdeling voor volwassenen, ook wel A-dienst genoemd. De kliniek is een acuut psychiatrisch ziekenhuis en beoogt dus geen langdurige opnames. Het ziekenhuis heeft een open karakter. Men biedt dienstverlening aan mensen die nood hebben aan psycho-sociale begeleiding. Zowel specifieke ziektebeelden als depressie, angst, psychose, verslaving, alsook relationele moeilijkheden, levensfaseproblemen, gedragsstoornissen en waarnemingsstoornissen worden er behandeld. Kenmerkend voor de behandeling zijn de multidisciplinaire samenwerking, de leefgroepwerking en het therapieprogramma. Het multidisciplinair team, hierboven vermeld, bestaat uit verpleegkundigen, een psychologe, een psychiater, een ergotherapeut, een bewegingskinesitherapeut, een huishoudtherapeut en een maatschappelijk werker. De taakomschrijving van alle leden binnen dit team wordt in dit hoofdstuk uitgebreid behandeld. 4.2

Behandeling

De behandeling legt de nadruk op intensieve psychotherapeutische begeleiding van individuele patiënten. Het is belangrijk dat de behandeling aangepast wordt naar de problematiek en de persoon. Consultatie Personen met een psychiatrische problematiek kunnen steeds ambulant behandeld worden bij één van de leefgroeppsychiaters.

24 Hospitalisatie De kliniek is onderverdeeld in vijf leefgroepen. In de leefgroep „De Bolder‟ worden personen opgenomen bij wie intensief toezicht noodzakelijk is omwille van een acuut ziektebeeld. Aan de andere vier leefgroepen worden de patiënten toegewezen op basis van hun specifieke ziektetoestand en de vereiste behandeling. Het therapieprogramma is verschillend voor elke leefgroep en wordt opgemaakt naargelang de noden van de persoon die opgenomen wordt. Daghospitalisatie Personen kunnen het therapieprogramma volgen zonder volledig opgenomen te zijn. Dit kan rechtstreeks of als vervolg van een volledige opname. De daghospitalisatie zorgt voor resocialisatie van de persoon na een moeilijke periode van opname en problemen. Nazorginitiatieven De kliniek biedt verschillende nazorgmogelijkheden aan. Na een opname kun je ambulant verder begeleid worden. Zo kan je bepaalde therapieën verder blijven volgen, zonder dat je nog langer een ziektestatuut hebt. Er bestaat ook de mogelijkheid om zich aan te sluiten bij de nazorggroep. Deze nazorg kan eventueel al gecombineerd worden met werkhervatting. Psychiatrische thuiszorg Er wordt deskundige psychiatrische hulpverlening aangeboden voor mensen met psychische problemen in de thuissituatie. Het initiatief beoogt aanvullende begeleiding van korte duur binnen de geestelijke gezondheidszorg en binnen de reguliere thuiszorg. Zelfredzaamheid, activering en realisatie van persoonlijke doelstellingen zijn belangrijke aandachtspunten. Er wordt geprobeerd om de levenskwaliteit binnen de thuissituatie zowel van de patiënt als van de directe leefomgeving te verhogen. Met deze ondersteuning worden personen in hun thuismilieu begeleid. De begeleiding verloopt via huisbezoeken die vooraf vastgelegd worden tussen patiënt en begeleider.

4.3

Leefgroepwerking

In dit puntje worden de verschillende leefgroepen binnen het ziekenhuis uitgelegd. „ De Bolder‟ Deze leefgroep heeft als doelgroep personen bij wie een voortdurend en doorgedreven toezicht noodzakelijk is omwille van een crisis of bij wie men grondig wil observeren in functie van de diagnosestelling. Ook personen die gecolloceerd worden, worden in deze afdeling opgevangen. Deze afdeling is de enige „gesloten afdeling‟ binnen de kliniek. Tijdens de opname in deze leefgroep worden crisissituaties opgevangen en worden problemen vanuit een gedragstherapeutisch kader bekeken. Doorstroommogelijkheden (verblijf op de open afdeling of ontslag) worden aangeboden.

25

„ De Boeg‟ Deze leefgroep richt zich voornamelijk tot personen met psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen en/of mineure gedragsstoornissen, eventueel en meestal in combinatie met een zekere sociale kwetsbaarheid. Door een directieve aanpak en structuur te hanteren, wordt de actieve inzet van de patiënt in de diverse therapieën gestimuleerd. Hiermee wordt een snelle reïntegratie in de maatschappij beoogd. Een belangrijke factor binnen deze leefgroep is het aanbod van „psycho-educatie‟. Hierbij wordt extra aandacht gegeven aan de psychotische problematiek van de personen door het wekelijks geven van informatie-sessies. Aan de hand van video‟s, groepsgesprek en discussies wordt duiding gegeven over het ziektebeeld, de medicatie, en copinggedrag. Ook voor familieleden van psychotici worden regelmatig informatie-avonden georganiseerd waarbij, naast het informele contact, vooral de nadruk wordt gelegd op het geven van informatie. „De Vlonder‟ Deze leefgroep beoogt volwassen personen die moeilijkheden ervaren in hun leven door overmatig gebruik van alcohol en/of medicatie. Deze moeilijkheden situeren zich op tal van levensdomeinen: woonst, werk, relatie, lichamelijke en/of psychische gezondheid. De centrale doelstelling van deze leefgroep is het aanleren en volhouden van een levensstijl vrij van alcohol of medicatie. Een gestructureerd fasenprogramma is de leidraad van de behandeling. De Kliniek Heilige Familie heeft ervoor gekozen om geen drugsafhankelijkheid te behandelen. De reden hiervoor is omdat deze behandeling te complex zou zijn om te behandelen, naast de andere problematieken. In de eerste plaats is de motivatie bij personen met een drugsafhankelijk vaak te klein om vrijwillig opgenomen te blijven, aangezien dit een „open leefgroep‟ is. Daarnaast is een langdurige opname aangewezen bij deze problematiek, wat in de kliniek niet kan geboden worden, daar het een acuut ziekenhuis is. „ De Kiel‟ In deze leefgroep staat de persoonlijkheidsproblematiek op de voorgrond, naast angst- en stemmingsstoornissen en/of relationele problematiek. Een introspectief vermogen en de mogelijkheid tot deelname van een intensief groepspsychotherapeutisch programma, wordt verwacht van de patiënt. Er wordt systeemgericht gewerkt. Samen met de patiënten wordt er een systeem gevormd en wordt er op zoek gegaan naar een goed, efficiënt en werkbaar klimaat. Er is een ondersteunende aanwezigheid ter bevordering van de versteviging of reconstructie van de persoonlijkheid, zelfbeeld en/of het zelfvertrouwen. „ Het Anker‟ Deze leefgroep beoogt personen die uit evenwicht raken door psychosociale stressfactoren zoals partnerverlies, kinderen die het huis verlaten, levensfaseproblematiek, pensionering, ouder worden. De meest voorkomende ziektebeelden zijn hier depressie en angststoornissen. Er wordt maximaal beroep gedaan op de kwaliteiten die aanwezig zijn bij de patiënt zelf en in het systeem van de patiënt.

26 4.4

Het multidisciplinair team Iedere leefgroep heeft een psychiater. Eén maal per week houdt de psychiater een spreekuur, waar alle patiënten hem vrij kunnen consulteren. Daarnaast is het steeds mogelijk om een afspraak te maken bij hem. De patiënten kunnen bij de psychiater terecht met vragen over medicatie, ontslag… De leefgroeppsychologe verzorgt de psychologische en psychotherapeutische begeleiding van de patiënten. Hoe die begeleiding wordt ingevuld, wordt bekeken naargelang de patiënt en de problematiek. Deze begeleiding kan variëren van ondersteunende individuele gesprekken tot psychotherapie of psycho-educatie. De psychologe werkt systeemgericht. Centraal staat de patiënt met zijn hulpvraag, maar er wordt - al dan niet met rechtstreeks contact – rekening gehouden met het systeem, de context van de patiënt. (familie, vrienden, omgeving…) De verpleegkundigen zijn door hun constante aanwezigheid de aangewezen personen om de patiënt en zijn naasten op te vangen. Gedurende de gehele behandeling krijgt de patiënt een individuele begeleider toegewezen, waar hij altijd beroep kan op doen. Deze individuele begeleider is iemand die fungeert als vaste vertrouwenspersoon voor de patiënt. Intensief observeren, gepast therapeutisch interveniëren en professioneel rapporteren in functie van de behandelingsdoelstelling behoren eveneens tot de begeleidingsfunctie die de verpleegkundigen hebben. Daarnaast hebben ze ook een belangrijke toezichtfunctie. De ergotherapeuten voorzien een gevarieerd weekschema voor de patiënten. Gedurende de ganse dag zijn er activiteiten waar zowel de dagpatiënten als de personen die volledig opgenomen zijn, kunnen aan deelnemen. Deze activiteiten zorgen voor een zinvolle dagbesteding, wat erg belangrijk is, daar een meerderheid van de patiënten ook kampt met een sociale problematiek. De taak van de maatschappelijk werker zal uitgebreid worden besproken, daar dit de functie is die ik heb bekleed tijdens mijn stageperiode. Er zijn zeven grote pijlers die de taak van de maatschappelijk werker binnen een leefgroep omschrijven. Deze zeven pijlers zijn: - intakegesprek met patiënt / familie / externe dienst; - verdere contacten met familie / externe dienst; - begeleiden van patiënten; - sociaal – administratief werk; - inschakeling in het weekprogramma; - deelname aan activiteiten; - nazorg. Deze zeven pijlers zal ik uitgebreid omschrijven:

27 Intakegesprek met patiënt / familie / externe dienst Bij een opname is het belangrijk een eerste contact te hebben met betrokken patiënt, indien mogelijk binnen de 24 uur na opname. Dit eerste contact is de eerste stap naar een vertrouwensrelatie of een eerste zicht op de administratieve problemen. (vb. vertrouwelijk opsturen, familie verwittigen van opname…) De patiënt zelf krijgt in het eerste gesprek ruim de kans zijn/haar verhaal te doen over wat er zich afgespeeld heeft voor de opname. Eerdere opnames en persoonlijke geschiedenis komen ruim aan bod tijdens dit eerste contact. Naast de patiënt kan ook de familie en/of een externe (verwijzende) dienst aangesproken worden om langs te komen voor een eerste gesprek. De bedoeling hiervan is om enerzijds van deze personen extra informatie te krijgen over de opgenomen persoon en anderzijds komen vragen van hun kant ruim aan bod. Bij een aantal patiënten is dit eerste gesprek niet mogelijk tijdens de eerste dagen van hun opname. Vb. Psychotici. Daarom kan de informatie van familie of een andere dienst zeer nuttig zijn. De verkregen informatie tijdens deze gesprekken wordt in een sociaal-anamnestisch verslag gegoten dat een beeld tracht te geven van de betrokken persoon, van geboorte tot heden. Aandachtspunten in dit verslag zijn problematiek, medisch-psychiatrisch verleden en psychiatrische antecedenten, familiale afkomst, huidige leefsituatie, persoonlijke anamnese en voorgeschiedenis en tenslotte de houdingen/verwachtingen van familie/derden. Verdere contacten met familie / externe dienst Het spreekt voor zich dat deze mensen ook verder op de hoogte gehouden worden van de stappen die gezet worden tijdens de behandeling of dat afspraken gemaakt worden rond vb. weekends. Het blijvend betrekken van familie en externen creëert een sfeer van wederzijds vertrouwen, waardoor het vertrouwen in de kliniek en de behandeling groter kan worden. Begeleiden van patiënten De meeste patiënten worden regelmatig gezien voor ondersteunende of begeleidende gesprekken. Dit kan gaan van een gemoedelijke babbel tot een therapeutisch gesprek. Bij dit laatste wordt uitgebreid aandacht besteed aan de noden en problemen van de patiënt en wordt samen gezocht naar oplossingsstrategieën. Belangrijk is dat de patiënt centraal blijft staan en dat noden en wensen gekaderd kunnen worden binnen de eigen leef- en werksituatie. De meer gemoedelijke babbel onderhoudt het contact met betrokkene en geeft een gevoel van aandacht en gezien worden door anderen, wat voor veel mensen al heel wat is. Deze gemoedelijke babbel kan bijvoorbeeld na een eerste weekend terug thuis of na een transfer van volledige opname naar dagtherapie. Daarnaast kan “begeleiden” ook heel wat praktisch werk inhouden als kledij halen naar huis, geld halen naar de bank, op huisbezoek gaan, samen huisraad gaan kopen…

28

Sociaal-administratief werk De job van maatschappelijk werker gaat ontegensprekelijk samen met sociaaladministratief werk. Contacten met tientallen externe diensten en voorzieningen zijn dagelijkse kost. De voornaamste contacten binnen de afdeling waar ik stage liep, nl. de boeg (schizofrenie en psychose) hebben te maken met het inkomen van de patiënt (OCMW, mutualiteit), vrijetijdsbesteding (activiteitencentrum, Domino, Goes…) de woonsituatie (beschut wonen, huisbaas, huisvestingsmaatschappij, immobiliënkantoren) en de werksituatie (werkgevers, Waak). Dit brengt heel wat administratief werk met zich mee. Binnen deze categorie valt ook de interne verslaggeving (PDP, MPG, andere verslagen of documenten). Inschakeling in het weekprogramma Via het uur “sociale informatie” op dinsdagnamiddag wordt aan een specifieke doelgroep op een gestructureerde manier een aantal thema‟s aangeboden die vaak voorkomen binnen de populatie van de leefgroep. Voorbeelden hiervan zijn het OCMW, de verschillende gerechterlijke diensten, (begeleid) wonen en (beschut) werken, ziekte en invaliditeit, ziekenhuisrekeningen… Dat dit kan bijdragen tot de ontwikkeling van een zekere aandacht voor de eigen situatie, blijkt uit het aantal mensen die regelmatig bijkomende vragen hebben of zelf het initiatief nemen om in hun situatie een aantal dingen te verbeteren. Deelname aan activiteiten Door deel te nemen aan activiteiten voor patiënten (bowling, daguitstap, wandeling…) kan er een ander contact met patiënten ontstaan. Bovendien is er, door bij dergelijke activiteiten aanwezig te zijn, iemand extra voor begeleiding van de groep. Specifieke rol in de nazorg De maatschappelijk werker is steeds dé persoon bij uitstek geweest die de nazorg organiseerde/coördineerde, met andere woorden de ontslagmanager. Dit geldt zeker voor psychiatrische ziekenhuizen. Doorverwijzingen zijn heel divers en gebeuren naar: - thuiszorgdiensten (poetshulpen, maaltijden, psychiatrische thuiszorg…) - diensten omtrent wonen (beschut wonen) - werksituatie (reguliere tewerkstelling – beschermde tewerkstelling) - zinvolle dagbesteding (crea-center, hobbyclubs, sportclubs…) - arbeidsvoorbereidende diensten (activiteitencentra – arbeidscentra) - andere contacten (vb. huisartsen) Dit multidisciplinair team komt één maal per week samen in de teamvergadering om alle observaties en interventies te bespreken. Ieder lid van dit team heeft een eigen inbreng, omdat iedereen op een verschillende manier contact heeft met de patiënt. Dit overleg maakt een zo volledige mogelijke en betrokken opname mogelijk.

29 5.

Kompas vzw – Ambulante Drugzorg

Naast Kompas vzw – Ambulante drugzorg, heb je ook Kompas vzw – Crisis en Kompas vzw – De Kier. Deze andere hulpverleningsinstanties worden in de volgende hoofdstukken uitgebreid besproken. 5.1

Situering

Mensen met een drugsgerelateerde problematiek kunnen terecht bij Kompas – Ambulante drugzorg. Deze instantie heb ik gecontacteerd omdat ze veel in contact komen met mensen met dubbeldiagnose-problematiek. Hiermee worden personen met zowel een psychiatrischeals een drugsproblematiek bedoeld. Vanuit „Kompas‟ wordt aangegeven dat druggebruik vaak een symptoom is of gebruikt wordt als zelfmedicatie. Hiermee wordt bedoeld dat personen met een psychiatrische problematiek vb. wanen, hallucinaties of paranoia, vaak drugs gebruiken om deze ervaringen te reduceren. De medewerkers van „Kompas‟ geven het probleem aan dat een bepaalde groep personen buiten de netten van hulpverlening valt. Deze personen zijn bijvoorbeeld mensen die LSD, heroïne of andere harddrugs gebruiken en daarbovenop een psychiatrische problematiek hebben. Deze personen zullen bijvoorbeeld eerder behandeld worden voor hun afhankelijkheid dan voor hun psychische problemen, aldus de medewerkers van „Kompas‟. Er wordt aangegeven dat dit een realistisch en belangrijk hiaat is in de hulpverlening, mede omdat opgemerkt wordt dat de problematiek „dubbeldiagnose‟ blijft stijgen. 5.2

Hulpvraag en criteria

5.2.1 Hulpvraag De populatie bestaat uit twee te onderscheiden groepen. Deze groepen zijn enerzijds gemotiveerde personen en anderzijds niet-gemotiveerde personen. De meest voorkomende hulpvraag bij de groep van gemotiveerde personen is hulp om niet meer afhankelijk te zijn van druggebruik. Deze groep personen zijn de meest werkbare personen. De andere groep zijn de niet-gemotiveerde personen. Deze groep bekleedt meer dan de helft van de volledige populatie binnen „Kompas‟. Deze personen werden doorgestuurd door andere instanties of personen. Deze instanties of personen zijn vaak: - justitie: vb. hulp zoeken onder de vorm van voorwaardelijke straf; - school: vb. om schorsing van school te voorkomen; - ouders: vb. om thuisomgeving terug werkbaar te maken. Het spreekt voor zich dat deze groep moeilijker is om mee te werken. Binnen „Kompas – ambulante drugzorg‟ wordt er gebruik gemaakt van de motiveringsstrategie van „Prochaska-DiClemente‟. Deze motiveringsstrategie wordt verder in dit hoofdstuk uitgebreid besproken.

30

5.2.2 Criteria Binnen „Kompas – ambulante drugzorg‟ worden er geen begeleidings-criteria gehanteerd. Iedere persoon die hulp vraagt, wordt geholpen. Er wordt in de eerste plaats een intake gedaan onder de vorm van een sociaal-anamnese-gesprek. Dit is een gesprek waar de situatie van de aangemelde persoon wordt beschreven van geboorte tot heden. Wanneer tijdens dit gesprek opgemerkt wordt dat de persoon naast een drugproblematiek, ook een psychiatrische problematiek heeft, tracht men de aangemelde persoon te motiveren om zich te laten helpen in een residentiële opvang. Qua duur van behandeling worden er geen grenzen opgelegd. De begeleiding gaat door zolang de persoon in kwestie dit nodig acht. De duur van de behandeling kan variëren van enkele maanden tot enkele jaren. Langdurige begeleiding wordt gebruikt als ondersteuning en hervalpreventie voor de persoon. De begeleiding kan op ieder ogenblik door beide partijen stopgezet worden. De begeleiding kan stopgezet worden door de te begeleiden persoon. Dit komt het meest voor bij de groep van niet-gemotiveerde personen. Daarnaast kan de begeleiding ook stopgezet worden door „Kompas‟ zelf. Dit gebeurt wanneer er sprake is van ernstige agressie naar de begeleiders toe. 5.3

Werking en organisatie

5.3.1 Samenstelling multidisciplinair team Over gans West-Vlaanderen bestaan de begeleiders binnen „Kompas‟ uit: -

psychiaters; artsen; psychologen; verpleegkundigen; maatschappelijk werkers; criminologen; assistenten in de psychologie.

Iedereen is individuele begeleider van een aantal personen. Iedere begeleider heeft gemiddeld twintig personen onder zijn hoede die hij individueel begeleidt. Deze begeleiding wordt door iedereen verschillend uitgevoerd, naargelang de aangemelde problematiek. Teamoverleg gebeurt één keer per maand met de begeleiders binnen één instantie. Vb. Kompas Kortrijk. Tijdens dit overleg wordt bijvoorbeeld het comfort van de begeleider tijdens een moeilijk gesprek, de nood aan een eventuele collocatie en de verschillende invalshoeken bij een probleemdossier besproken.

31

5.3.2 Ingangspoorten Binnen „Kompas‟ wordt gesproken over vier ingangspoorten op verschillende levensgebieden. Door deze vier ingangspoorten te gaan aftasten, krijg je als begeleider een goed beeld van de situatie op heden. Deze vier poorten bevinden zich op: -

Lichamelijk gebied: vb. gezondheidsproblemen zoals Hepatitis, verwondingen door spuiten, automutilatie… Werk en vrije tijd: vb. hoe blijft men clean, dagstructuur, hoe omgaan met druggebruik door de omgeving Justitie: vb. dealen Gezin: vb. welke invloed heeft het druggebruik op de relatie, de kinderen, de omgeving…met andere woorden, op het systeem van de persoon?

5.3.3 Motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente Door gebruik te maken van deze strategie, tracht men de groep van niet-gemotiveerde personen te motiveren om de begeleiding vol te houden. Binnen „Kompas – ambulante drugzorg‟ wordt dit visueel gebruikt om de persoon te motiveren. De bovengenoemde motiveringsstrategie wordt hier uitgebreid besproken:

1. 6.

2.

5.

3. 4.

De motiveringsstrategie van Prochaska – Di Clemente bestaat uit zes fasen die doorlopen worden. Deze fasen zijn: De voorbeschouwingsfase De overpeinzingsfase De beslissingsfase De stabiliteitsfase Herval Deze fasen worden hieronder uitgebreid besproken:

32

-

De voorbeschouwingsfase Deze fase bestaat uit een aantal kenmerken die de persoon in kwestie heeft, waardoor de begeleider merkt dat hij niet meer gemotiveerd is. Wanneer een persoon tijdens het eerste gesprek dit laat merken, is dit reeds de voorbeschouwingsfase.

-

De overpeinzingsfase Je motiveert de te begeleiden persoon om te gaan nadenken over de situatie op lange termijn. Je kan hierbij stilstaan bij een aantal consequenties vb. op juridisch vlak, op familiaal vlak, kinderen, omgeving… Samen met de persoon ga je hierbij stilstaan zodat hij afstand kan nemen van het gedrag dat hij stelt. Zijn gedrag gaat echter nog niet veranderen, maar hij begint te twijfelen.

-

De beslissingsfase Als begeleider ga je hem helpen en begeleiden om na te denken over de situatie, maar de persoon neemt zelfstandig en vrijwillig de beslissing.

-

De actiefase In deze fase is het aangewezen om samen met de te begeleiden persoon een behandelplan op te maken. Dit plan kan inhouden dat je samen met de patiënt gaat uitstippelen hoe hij zijn gedrag kan stopzetten. Het is aangewezen om ook de mogelijke valkuilen gaat bespreken. Vb. omgaan met vrienden die ook een drugproblematiek hebben.

-

De stabiliteitsfase In deze fase is het de persoon gelukt om zijn gedrag, dus zijn druggebruik, stop te zetten. De focus moet gericht zijn op het blijven bestaan van dit evenwicht. In deze fase kun je preventief gaan werken.

-

Herval Het is belangrijk dat de persoon zich bewust is van de mogelijkheid tot herval. Als hulpverlener moet je aangeven dat herval logisch is en niet mag gezien worden als een persoonlijk falen. Na deze fase, de hervalfase, begint de cirkel opnieuw. Meestal wordt er niet terug gestart van in de voorbeschouwingfase, maar van in de beslissingsfase. Dit komt omdat de persoon zich reeds bewust is van zijn gedrag en al de beslissing genomen heeft om zijn gedrag te veranderen.

33 5.4

Besluit

5.4.1 Positieve punten Men maakt binnen Kompas – Ambulante drugzorg gebruik van een motiveringsstrategie. Ik vind dit een goede keuze en sta helemaal achter het gebruik hiervan. Ik vind het ook belangrijk dat de patiënt zelf wordt betrokken bij deze strategie. Dit model kan visueel voorgesteld worden, zodat de betrokkene zichzelf kan situeren binnen dit model. Het is natuurlijk realiteit dat een aantal personen sceptisch zullen staan tegenover dergelijke strategie. Daarnaast vind ik het gebruik van de vier ingangspoorten heel goed. Op die manier kan de begeleider zich een beeld vormen van de situatie op heden. Ik vind echter dat men zich niet mag vastpinnen op deze vier levensgebieden. Het is noodzakelijk dat men ook eventuele bijkomende aspecten gaat bevragen. 5.4.2 Bedenkingen Binnen Kompas – Ambulante drugzorg wordt er geen opnamecriteria gehanteerd. Iedereen die hulp komt vragen, wordt geholpen. Dit zorgt ervoor dat er een grote verscheidenheid heerst van problemen. Ik stel me de vraag of de behandelmethode telkens wordt aangepast bij een nieuw probleem Anderzijds biedt men door deze afwezigheid van opnamecriteria, de mogelijkheid aan alle personen om hulp te ontvangen, ook degene die normaal naast de netten van de hulpverlening vallen. Bij de bespreking van het multidisciplinair team viel me op dat er geen echt overleg is tussen de verschillende begeleiders. Iedereen werkt individueel. Er is geen uitgesproken samenwerking. Slechts één maal per maand wordt een teamvergadering gehouden. Dit vind ik persoonlijk wat weinig.

34 6.

Kompas vzw – Crisis3 Crisis

In het vorige hoofdstuk heb ik Kompas vzw – Ambulante drugzorg besproken. In dit hoofdstuk zal ik de tweede afdeling, namelijk „crisis‟ bespreken. Er zijn enkele essentiële verschillen met ambulante drugzorg. Daarom is het interessant dat ik deze afdeling ook uitgebreid bespreek. Crisisopvang is dag en nacht mogelijk en biedt een plaats waar de gebruiker tot rust kan komen en onder medische begeleiding, lichamelijk kan ontwennen. Daarnaast wordt men via een therapeutisch programma geholpen om het besluit te nemen voorgoed het gebruik te stoppen en een nieuwe start te nemen. Samen met de gebruiker wordt gezocht naar een aangepaste doorverwijzing. De crisisafdeling heeft een opnamecapaciteit van tien bedden. Men kan er maximaal vijf weken verblijven. Doelstellingen De hoofddoelstelling bestaat erin om de gebruiker te motiveren om het gebruik stop te zetten. Daarnaast wordt de betrokken persoon gemotiveerd om zich verder te laten behandelen. Belangrijke aspecten bij deze hoofddoelstelling zijn: rust en stabilisatie. De algemene doelstelling bestaat uit: opvang van de gebruiker in crisistoestand en begeleiding op fysiek, emotioneel en sociaal vlak; medische controle op fysieke ontwenning en bijkomende ziektebeelden; stimuleren van motivatie: het is belangrijk dat de druggebruiker inzicht krijgt in zijn situatie en leefwijze en dat het duidelijk wordt dat hij deze manier van leven moet veranderen; oriëntatie en doorverwijzing naar een aangepaste vervolgbehandeling. Hoe aanmelden? De aanmeldingsprocedure bestaat uit vier verschillende stappen. Deze zijn: de aanmelding; het opnamegesprek; de opname zelf; meteen na de opname. Deze vier stappen worden hieronder besproken.

3

De informatie in dit hoofdstuk is een tekst die ik herwerkte van op de site: http://www.kompasvzw.be/frames.htm

35

De aanmelding De aanmelding kan telefonisch gebeuren of rechtstreeks bij Kompas. De gebruiker kan zelf contact opnemen, ofwel wordt Kompas aangesproken door familieleden of verwijzende instanties. Bij de laatste groep zijn de meeste gebruikers niet gemotiveerd om een behandeling te volgen. Men tracht daarom zo snel mogelijk een datum voor het opnamegesprek vast te leggen. Het opnamegesprek Het opnamegesprek fungeert als een kennismakingsgesprek. Het is de bedoeling dat de hulpverlener zich een beeld tracht te vormen van de gebruiker en zijn problematiek. De gebruiker en (indien aanwezig) de familieleden krijgen de mogelijkheid om de hulpverlener (en Kompas) te leren kennen. Zo krijgen ze bijvoorbeeld uitleg over het programma. Dit zorgt ervoor dat zowel de gebruiker als de naaste betrokkenen zich een beeld kunnen vormen van de werking binnen Kompas. Tijdens dit gesprek worden de huisregels meegedeeld. Er wordt verwacht dat de aangemelde persoon hiermee akkoord gaat. Wanneer de aangemelde persoon tot de correcte doelgroep behoort, en hij wil opgenomen worden, kan er onmiddellijk worden overgegaan tot een effectieve opname. De opname zelf Wanneer de aangemelde persoon het opnamecontract ondertekent, wordt hij bewoner van Kompas. De identiteitskaart wordt bijgehouden en het geld wordt op een individuele rekening gestort. Alle papieren die van belang zijn, worden doorgegeven aan de sociale dienst. Dergelijke papieren kunnen bijvoorbeeld papieren van de mutualiteit zijn. Tijdens deze opname wordt gecontroleerd of de nieuwe bewoner drugs op zak heeft. Indien dit het geval is, wordt deze ook in beslag genomen. Men hecht veel belang aan het nemen van een douche. Dit heeft drie redenen: hygiënische redenen; symbolische waarde: de nieuwe bewoner kan „clean‟ starten met zijn programma; controle op smokkel. Meteen na de opname Na bovenstaande procedure wordt de nieuwe bewoner naar een ruimte gebracht, dat de „crisisliving‟ genoemd wordt. Dit is een ruimte waar de bewoner kan verblijven tot hij zich fysiek in orde voelt en om tot rust te komen. De nieuwe bewoner wordt onderzocht en gevolgd door een arts. Op die manier kunnen eventuele afkickverschijnselen op een verantwoorde wijze worden opgevangen. De bewoner mag deze „crisisliving‟ niet verlaten zonder toestemming van een personeelslid. Daarnaast wordt ook contact met de medebewoners alsnog vermeden.

36 Werkwijze Het crisisprogramma bestaat uit verschillende methodieken waarmee aan de problematiek kan gewerkt worden. Het is belangrijk dat deze methodieken samengevoegd worden en één behandelingsplan kunnen vormen. De toegepaste methodieken zijn: leefgemeenschap; groepsactiviteiten; groepspsychotherapie; individuele therapie. Deze methodieken worden hieronder besproken. Leefgemeenschap De bewonersgroep vormt een mini-maatschappij. Centraal staat positieve omgang, normaal leefritme en dagelijkse verantwoordelijkheid. Dit biedt een vaste leefstructuur die regelmaat, orde en bescherming aan de bewoner biedt. De leefgemeenschap wordt georganiseerd met behulp van een aantal methodes: Activiteitenschema Tijdens de week is er een vaste dagindeling met een programma dat zowel dagelijkse activiteiten inhoudt (koken, onderhoud, klussen, ontspanning, overleg) als therapeutische momenten. In het weekend is er een aangepast dagschema waarbij de nadruk ligt op zinvolle vrijetijdsbesteding en creatieve activiteiten. Huisregels Binnen de leefgemeenschap wordt het gedrag en de leefcode gestuurd door vooraf vastgelegde afspraken. Er zijn twee soorten regels: Vier strikte huisregels: deze huisregels dienen om de veiligheid en de positieve sfeer binnen de groep te verzekeren: -

geen gebruik van alcohol, medicatie en drugs; geen seksualiteit; geen dreiging en agressie; deelname aan programma.

Bij overtredingen van deze huisregels volgt ontslag.

37

Dagelijkse regels: deze regels houden een aantal afspraken in, die het samenleven van de bewoners en het team organiseren. Deze regels hebben betrekking op orde, netheid, hygiëne, gedrag… Faseplan Het crisis-programma bestaat uit vier fasen die de bewoner moet doorlopen. Deze fasering stimuleert een stijgende betrokkenheid in de leefgroep en heeft als doel een aantal taken en verantwoordelijkheden op zich te nemen, zodat de bewoners een aantal leerervaringen opdoen. Dit biedt de bewoner de mogelijkheid om aan korte-termijn planning te doen zodat hij stapsgewijs kan werken aan zijn motivatie en het doel dat hij beoogt gedurende zijn opname. Het crisis-programma bestaat uit volgende fasen: Fase 1 Deze fase bestaat uit de voorstelling van de nieuwe bewoner. Er wordt verwacht van de bewoner dat hij een balans opmaakt van zijn huidige situatie. Hij krijgt hierbij twee schriftelijke opdrachten: het neerschrijven van zowel zijn levensverhaal als zijn motivatie en doelstellingen. Het is essentieel dat het levensverhaal moet neergeschreven worden, vooraleer de volgende fase kan beginnen. Fase 2 Deze fase houdt in dat de nieuwe bewoner een aantal actieve verantwoordelijkheden krijgt binnen de leefgroep. Bij de uitoefening ervan wordt hij geëvalueerd. Dergelijke verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld zijn: keuken, huishouden, kledij, sport, weekend… Fase 3 Tijdens een groepssessie wordt de nieuwe bewoner geëvalueerd over zijn verblijf in het programma. Deze evaluatie gebeurt door zowel het team als door de medebewoners. Na deze evaluatie start de keuzeweek waarin via individuele gesprekken met een team-lid, gewerkt wordt aan concrete toekomstplannen. Fase 4 Tijdens deze fase wordt de uitwerking van deze toekomstplannen gerealiseerd in een toekomstplan. Belangrijke aandachtspunten in deze fase zijn: informatiewinning van mogelijkheden, keuze maken, introductie, op de hoogte stellen van familie, doorverwijzing. Er wordt veel belang gehecht aan een positief vertrek.

38 Groepsactiviteiten Via activiteiten met de volledige bewonersgroep wordt informatief en ervaringsgericht gewerkt met als doel het inzicht in zichzelf en zijn toestand te verhogen. Enkele van deze activiteiten kunnen zijn: Infosessie Via een informatiemoment wordt de bewoner geconfronteerd met alle aspecten van het druggebruik. Vb. Hepatitis C, sociale vaardigheden… Bewegingssessie Via fysieke activiteiten en oefeningen wordt de bewoner gewezen op de verarming van zijn lichaam. Daarnaast wordt hij gestimuleerd om bewust zijn fysiek gebeuren te verbeteren door vb. yoga te volgen. Project Op een ontspannen manier wordt in groep gewerkt. Dit gebeuren wordt voorbereid door een bewoner of een teamlid. Het is de bedoeling om creativiteit, interesse en technische handigheid te stimuleren. Dit gebeurt aan de hand van muziekexpressie, kookproject, knutselen… Sport Het is belangrijk dat de algemene lichaamsconditie verbeterd wordt, gezien deze door het gebruik verwaarloosd werd. Deze activiteiten gaan zoveel mogelijk door buiten het centrum maar worden alsnog begeleid door leden van het team. Bewoners kunnen hun inbreng doen door zelf een activiteit voor te bereiden. Groepspsychotherapie Iedere bewoner heeft individuele problemen die frustratie en spanning veroorzaken. Conflicten tussen de bewoners zijn dan ook onvermijdelijk. In de groepssessie wordt er ruimte en tijd aangeboden om de spanningen te uiten met medebewoners en het team. Men leert op die manier op een positieve manier om te gaan met gevoelens. Daarnaast kunnen naar aanleiding van gebeurtenissen in het heden, elementen uit het verleden naar boven worden gehaald. Individuele therapie Elke bewoner krijgt een begeleidend teamlid aangewezen. Het is de bedoeling dat dit teamlid de bewoner van nabij zal opvolgen gedurende gans zijn opname. Op die manier kunnen probleempunten worden aangepakt die een individuele benadering vereisen. Er wordt geacht dat de bewoner zelf de verantwoordelijkheid voor zijn functioneren in handen neemt. Naast een begeleidend teamlid, krijgt de bewoner een therapeutisch teamlid aangewezen. De aandacht tijdens gesprekken met dit therapeutisch teamlid, ligt vooral op de persoonlijke problemen en gevoeligheden uit het verleden. Tijdens dergelijke gesprekken komen vaak emoties naar boven. Deze emoties worden gekanaliseerd, een betekenis gegeven, zodat een persoonlijke groei mogelijk wordt.

39 Binnen het programma is er ruimte voorzien voor gezinsbegeleiding. In deze begeleiding worden belangrijke derden actief betrokken in het veranderingsproces van de bewoner. In eerste instantie worden het gezin, partner of cleane vrienden uitgenodigd op een gesprek waar ze samenkomen met de bewoner. Daarnaast worden de ouders of partner van de betrokken bewoner opgevangen en gesteund in hun verwerkingsproces van de gebeurtenissen en worden de wederzijdse verwachtingen verkend. Het is belangrijk dat het gezin meewerkt bij de motivatie en de doorverwijzing van de bewoner. Herval Ongeveer 60 % van de bewoners zetten het crisisprogramma stop tijdens de eerste twee weken van hun verblijf. 4 Een positieve motivatie is essentieel in de ontwenning. Hiervoor heeft men echter voldoende probleeminzicht en energie nodig om daadwerkelijk te veranderen. Negatieve motivatie is vaak de reden van een vroegtijdig vertrek. Er wordt aan de vertrekkende bewoner gevraagd om op een goede manier afscheid te nemen van zijn medebewoners. Het weggaan uit het crisisprogramma wordt gezien als een veel voorkomend fenomeen eigen aan de problematiek. Men vlucht soms voor de spanning van de problemen en het werken er rond. Het ontslag wordt steeds binnen een positief kader geplaatst. Vroegtijdig ontslag heeft echter vaak onmiddellijk herval tot gevolg. Herval wordt niet gezien als iets dat negatief is, maar heeft een duidelijke functie in het herstelproces van drugsverslaving. Heropnames komen dan ook regelmatig voor.

4

Info uit statistieken van „Kompas‟.

40

Besluit Tijdens de bespreking van „Kompas vzw – crisis‟ zijn me een aantal punten opgevallen. Ik heb me een mening kunnen vormen van de werking van deze instantie. Ik bespreek hier een aantal positieve en negatieve aspecten van de werking van Kompas vzw – crisis. Daarnaast stelde ik me ook enkele vragen. Mijn bemerkingen bespreek ik hieronder. Positieve aspecten De aandacht voor de motivering van de bewoner vind ik erg belangrijk. Vragen die men zich kan stellen zijn bijvoorbeeld: “Is de bewoner gemotiveerd?”, “Op welke manier kan ik deze bewoner motiveren?”… Daarnaast wordt een zinvolle daginvulling aangeboden voor de bewoners, onder de vorm van een activiteitenschema. Ook in de andere instanties die ik reeds besprak, is dit een belangrijk aspect binnen de behandeling. Tijdens de behandeling wordt de bewoner geleidelijk aan verantwoordelijkheid toegewezen. Dit vind ik erg belangrijk. In dergelijke instantie kan dit terug aangeleerd worden met enige bescherming, dit om de reïntegratie in de maatschappij vlotter te laten verlopen. Er wordt positieve aandacht gegeven voor herval. Herval wordt aanzien als logisch en normaal. Hierdoor krijgt de bewoner geen negatief beeld van zichzelf en zal, wanneer hij zou hervallen, de drempel naar Kompas kleiner zijn.

Negatieve aspecten Wanneer de bewoner wordt opgenomen, wordt hij meteen ontdaan van alle verantwoordelijkheden. Zo heeft hij geen geld meer op zak, maar wordt dit op een individuele rekening gezet, hij moet zijn papieren afgeven en wordt meteen gecontroleerd op drugs. Ik vind dat wanneer een bewoner op dergelijke manier van zijn verantwoordelijkheden wordt ontdaan, hij vanzelfsprekend minder gemotiveerd zal zijn om de volledige behandeling te doorlopen. Misschien kan dit vermeden worden de verschillende aspecten eerst te gaan bevragen. Vb. “Hebt u financiële problemen?”, “Hebt u momenteel drugs op zak?”… Wanneer men eerst dergelijke vragen zou stellen, zou de bewoner zich meer een gelijke voelen met de begeleiding. Het viel me op dat de samenstelling van het multidisciplinair team, niet zo afgebakend is. Er wordt gesproken van een „begeleidende staf‟ en een „therapeutische staf‟. In de groepspsychotherapie worden emoties en spanningen besproken met de ganse groep. In bovenstaande tekst wordt gezegd dat dit een manier is om positief om te gaan met gevoelens. Wat men echter uit het oog verliest, is dat de bespreking van spanningen en gevoelens ook een reëel risico inhoudt voor een hevige discussie tussen de bewoners onderling. Opmerkingen Tijdens het opnamegesprek wordt nagegaan of de aangemelde persoon wel degelijk binnen de doelgroep past. Ik stel me de vraag wat er gebeurt wanneer een persoon zich vrijwillig (zonder dwang van derden) aanmeldt en niet uitgesproken past in de doelgroep. Wordt die persoon doorverwezen naar een andere instantie en wordt er meteen contact opgenomen met die instantie of wordt de aangemelde persoon terug naar huis gestuurd?

41 7.

Kompas vzw - „De Kier‟5 De Kier

Naast de ambulante drugzorg en de crisis binnen „Kompas vzw‟, bespreek ik tenslotte „De Kier‟. Dit behandelingsprogramma ging in april 1993 van start. Door de vaststelling dat een aantal crisis-patiënten geen gepaste doorverwijzing vonden, werd dit kortdurend programma opgericht, dat een alternatief kan bieden voor therapeutische gemeenschappen en psychiatrische behandelingen. De behandeling bestaat uit vijf maanden opname en zes maanden nabegeleiding. Er wordt verwacht van de patiënt dat hij tijdens de introductie clean is en geen negatieve klachten heeft van fysieke afkick. Daarnaast wordt verwacht dat hij voldoende probleeminzicht heeft en dat de problemen hanteerbaar zijn binnen het programma (vb. geen agressie). Doelstelling De werking van „De Kier‟ baseert zich op het principe dat iedere patiënt vanuit zijn eigen realiteit wordt begeleid naar meer inzicht in zijn emoties en toestand en hij zijn eigen doelen kan stellen en deze kan realiseren. De hoofddoelstelling van „De Kier‟ is het werken aan de individuele doelen van de patiënt. Binnen dit gamma van individuele doelstellingen worden twee lijnen onderscheiden die algemene doelen worden genoemd. Deze twee te onderscheiden lijnen, zijn „resocialisatie‟ en „reïntegratie‟. Deze lijnen worden hieronder besproken. 7.2.1 Resocialisatie Jongeren met verslavingsproblemen ontwikkelen een aantal waarden en normen die niet compatibel zijn met de maatschappij op heden. Bijvoorbeeld: geen zin om te werken, zinloosheid van het bestaan, alles in functie van genieten en roes… Het „zijn‟ van ieder van ons is in grote mate afhankelijk van de omgeving waarin je opgroeit. Men leert wat mag en niet mag, wat goed en fout is, wat waardevol of onbelangrijk is… Men ontwikkelt door beïnvloeding van derden een aantal waarden en normen die richting geven aan de keuzes die men maakt. Dit wordt het socialisatieproces genoemd. De term „resocialisatie‟ slaat op het bijsturen van het oorspronkelijk socialisatieproces. Ex-verslaafden binnen „De Kier‟ werken aan nieuwe waarden en normen. Ze krijgen hierdoor een nieuw socialisatiemilieu aangeboden met eigen waarden en normen, waarin men zich bewust is van eigen emoties.

5

De informatie in dit hoofdstuk is een tekst die ik herwerkte van op de site: http://www.kompasvzw.be/frames.htm

42

7.2.2 Reïntegratie De eerste stap naar reïntegratie is zich opnieuw goed kunnen voelen in de maatschappij. Het opnieuw aansluiten bij de samenleving met als doel zelfstandig te kunnen leven, invulling te kunnen geven aan studie of werk, vrije tijd, vriendschap, seksualiteit…is hierbij erg belangrijk. Daarom wordt er veel aandacht gehecht aan het oefenen met de echte realiteit. Er wordt getracht om nieuwe waarden te vormen binnen een nieuwe vriendenkring, contacten met familie, nieuwe vrijetijdsbesteding, opleiding, werk… 7.3

Werkwijze

Het programma bestaat uit drie onderdelen: - introductie; - opname; - nabegeleiding. 7.3.1 De introductie Tijdens de introductie-fase worden drie gesprekken gevoerd binnen een periode van twee weken. In deze gesprekken wordt gepeild naar de werkpunten en valkuilen van de aangemelde patiënt. De gewonnen informatie uit dergelijke gesprekken wordt besproken met het team en er wordt beslist of er een passend antwoord kan geboden worden op de hulpvraag van de patiënt. Indien dit zo is, wordt een contract opgesteld tussen de hulpverlening en de patiënt. In dit contract worden de werkpunten en doelen vooropgesteld. Dit vormt de rode draad doorheen de opname. Wanneer er geen passend antwoord kan geboden worden op de hulpvraag, wordt er advies gegeven met betrekking tot doorverwijzing en kan de betrokkene ondersteund worden in het contact nemen met andere instanties, indien hij dit wenst. 7.3.2 De residentiële opname Deze opname duurt vijf maanden. De jongere verblijft in het centrum en neemt overdag deel aan activiteiten. Er wordt verwacht dat de jongere zelf zijn avonden en weekends zinvol invult. Tijdens het verloop van de opname investeert de jongere steeds meer in het naar buiten toe werken. Na verloop van tijd, kan hij oefenen op zelfstandig wonen in een oefenappartement of kan hij vanaf de vijfde maand werken. De belangrijkste werkmiddelen tijdens deze opname zijn de individuele begeleiding, het werken in groep, de gezinsbegeleiding, de workshops en de vrijetijdsinvulling.

43

7.3.2.1 De individuele begeleiding Dit is één van de pijlers binnen het programma. De bewoner heeft minstens twee gesprekken per week met zijn begeleidend staflid. In deze gesprekken worden de ervaringen van de jongere besproken. Deze begeleiding verloopt ervarings- en toekomstgericht. De basis voor deze gesprekken is het contract tussen de bewoner en de hulpverlening, die opgesteld werd tijdens de introductie. Om de twee maanden worden de werkpunten en valkuilen geëvalueerd en kunnen deze opnieuw geformuleerd worden. Het is belangrijk dat het tempo van de bewoner gevolgd wordt. 7.3.2.2 Werken in groep Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de leefgemeenschap en de therapeutische activiteiten. In de leefgemeenschap wonen maximum zes bewoners en vier stafleden. Hier kan men leren omgaan met verantwoordelijkheid. Dit kan bijvoorbeeld door een taak op te nemen in de keuken of het huishouden, toezicht houden… In deze leefgemeenschap kan men ook oefenen met gedrag, sociale vaardigheden, eigen werkpunten… Daarnaast worden therapeutische activiteiten georganiseerd, die in groep doorgaan. Tijdens deze activiteiten kunnen dagdagelijkse ervaringen besproken worden. Er kan dan in groep naar mogelijke alternatieven worden gezocht. Deze groep bestaat uit mensen met soortgelijke ervaringen. Therapeutische activiteiten zijn bijvoorbeeld: assertiviteitstraining en psychodrama. In de assertiviteitstraining worden sociale vaardigheden aangeleerd. Men leert omgaan met kritiek, je mening durven geven, een gesprek starten, onderhandelen… In psychodrama wordt er gewerkt met kleuring van emoties door rollenspellen. 7.3.2.3 De gezinsbegeleiding Het gezin is vaak een actief steunpunt dat noodzakelijk is voor de reïntegratie van de jongere. Ouders worden nauw betrokken bij de begeleiding en komen maandelijks op bezoek. (Dit kan meer, indien gewenst). Tijdens deze bezoeken horen ze hoe de jongere evolueert en wordt naar hun mening gevraagd. Daarnaast worden de ouders ook betrokken bij eventuele doorverwijzing, door afspraken te maken over te nemen stappen. Er wordt toekomstgericht gewerkt. Aspecten uit het verleden worden enkel besproken wanneer deze remmend zijn in het heden. 7.3.2.4 De workshops Deze workshops zijn activiteiten die georganiseerd worden door de staf. Op deze manier worden aan werkpunten een concrete invulling gegeven. Voorbeelden van enkele workshops zijn: timmeratelier, fotografie, PC-cursus, sollicitatietraining… De algemene doelstellingen van deze workshop zijn: het verruimen van de interessegebieden, stimuleren tot creativiteit, het aanleren van technische vaardigheden, het leren planmatig en gestructureerd werken, werken aan een positief zelfbeeld…

44

7.3.2.5 De vrije tijd Zoals hierboven vermeld kunnen de bewoners ‟s avonds en in het weekend zelf hun vrije tijd invullen. Op een goede manier omgaan met vrije tijd is essentieel om tot een zelfstandig leven te kunnen komen, interesses te ontwikkelen, angst te overwinnen, nieuwe mensen te leren kennen en structuur te brengen in de vrije tijd. 7.3.3 De nabegeleiding Deze nabegeleiding duurt zes maanden. De betrokkene heeft intussen een eigen woonplaats, gaat naar school of werkt en heeft een gepaste tijdsinvulling. In de nabegeleiding komt de jongere regelmatig (één tot twee maal per week) op gesprek. Deze gesprekken gebeuren onder dezelfde principes en met dezelfde begeleider als tijdens zijn verblijf. Ook in deze gesprekken zijn de werkpunten en valkuilen de rode draad. Tijdens deze gesprekken kunnen ervaringen besproken worden en wordt er gezocht naar een gepaste manier om hiermee om te gaan.

7.4

Besluit

Tijdens mijn onderzoek naar de werking binnen „Kompas – De kier‟, heb ik ook hier enkele aspecten opgemerkt. In de eerste plaats vind ik „De kier‟ een goede vorm van nazorg. Op die manier hoeven jongeren niet meteen van residentiële opvang naar volledig zelfstandig functioneren over te stappen. Het valt me ook op dat deze instantie zich meer richt naar de jongeren. Dit zorgt ervoor dat personen met hogere leeftijd wat uit de boot vallen. Deze personen hebben misschien meer mogelijkheden ter beschikking qua woongelegenheid, werkgelegenheid… Ik vind het positief dat er voldoende aandacht besteed wordt aan de context van de patiënt. Met de context bedoel ik: familie: vrienden, vrije tijd, omgeving… In tegenstelling tot in het vorige hoofdstuk, is doorverwijzing indien een negatief antwoord tot opvang, wel duidelijk omschreven. Ook de rol van het team is hier meer uitgesproken. Naast deze positieve aspecten stel ik me wederom een aantal vragen. Deze zijn: - Er kunnen maximaal zes patiënten en vier stafleden samenwonen binnen een leefgemeenschap. Zorgt dit samenwonen met patiënten en staf niet voor een bijkomende moeilijkheid in de begeleiding (inmenging)? Daarnaast stel ik me de vraag of dit samenwonen al dan niet grensoverschrijdend is. - De tweede vraag die ik me stel is deze: “Kunnen enkel deze jongeren opgenomen worden die vanuit de crisis-opname komen of kan dit ook als onbekende patiënt?” - De laatste vraag die ik me stel bij deze uiteenzetting is: Is er een wachtlijst van toepassing of is er een vlotte verschuiving van de patiënt? Ik maak de bedenking dat, wanneer er een lange wachtlijst is, en de patiënt lang moet wachten op dergelijke nazorg, er meer kans op herval is.

45 8

Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De Sleutel Jozef Guislainstraat - Gent

8.1

Situering

De residentiële zorgeenheid middelenmisbruik is enerzijds geografisch ingebed in het zorgcircuit middelenmisbruik van de regio Gent, en is anderzijds regio-overschrijdend gezien de frequente hulpvragen vanuit andere regio‟s en/of zorgcircuits komen. De zorgeenheid bestaat uit twee modules: de module aanmelding (verblijfsduur van één tot vier weken) met daaropvolgend de module langdurig groepsprogramma (verblijfsduur van 12 tot 18 maanden). De hoofdzorgfuncties zijn indicatiestelling en behandeling. Behandeling betekent het op een systematische, gestructureerde en methodische manier uitvoeren van specifieke activiteiten die het psychische, sociale en somatische functioneren van patiënten beïnvloeden met het oog op het herstellen, veranderen of behouden van een bepaald niveau van functioneren. Zowel op organisatorisch vlak (federaal en regionaal) als vanwege klinische overwegingen is er een groeiende vraag en aanbod naar samenwerkingsverbanden. De Therapeutische Gemeenschap wil zich verder profileren als actieve partner. De hulpvraag van de patiënt staat hier centraal en er wordt gepoogd op die wijze een continuïteit van het hulpverleningsproces te kunnen realiseren. Naast het reeds bestaande intakeoverleg en patiëntenoverleg dient de Therapeutische Gemeenschap nauw samen te werken met de psychiatrie. Deze samenwerking dient zich te situeren op het vlak van diagnostiek, medische stabilisatie, externe time-out en gerichte doorverwijzingen. Binnen de Therapeutische Gemeenschap wordt gewerkt met een multidisciplinair team dat bestaat uit verschillende medewerkers. Deze zijn: -

een afdelingshoofd; een klinische coördinator; een psychiater; een klinisch psychologe; een huisarts; een maatschappelijk assistent; acht groepsbegeleiders; drie nachtdiensten.

Kennis, vaardigheden, opleiding, ervaring en maturiteit zijn enkele eigenschappen die dit team moet beheersen.

46

Doelgroep De aangeboden behandeling beoogt in de eerste plaats volwassen mannen, ouder dan zeventien jaar. Daarnaast moet er sprake zijn van een dubbeldiagnostiek, meer bepaald een samengaan van een afhankelijkheidsproblematiek aan, of misbruik van illegale middelen. Tenslotte moet één van volgende problematieken zich voordoen: - Een majeure psychopathologische stoornis, meer bepaald een ernstige bipolaire affectieve stoornis, schizofrenie of andere psychotische stoornis; - Psychopathologische stoornissen: persoonlijkheids-, stemmings-, angststoornis of dissociatieve stoornis voor psychische en emotionele klachten tussen 6 en 9 volgens de Europ-Asi ernstscore. - Psychopathologische stoornissen: persoonlijkheids-, stemmings-, angststoornis of dissociatieve stoornis voor psychische en emotionele klachten tussen 4 en 5 volgens de Europ-Asi ernstscore.

Doelstellingen Inleiding De patiënt met een dubbeldiagnose vertoont disfuncties op verschillende levensgebieden. Er wordt getracht om elk van deze levensgebieden in kaart te brengen. De acties richten zich op de patiënt om zijn doelstellingen te realiseren en zich op een maximaal haalbare wijze te reïntegreren. Om dit te bekomen wordt gebruik gemaakt van een schema dat hier kort wordt besproken:

Basiszorg: Veranderingsbereidheid: Controle: Herstel: Terugvalpreventie:

de elementaire levensfuncties van de patiënt worden vrijwaard; de patiënt heeft probleeminzicht en is bereid tot verandering; de patiënt is in staat om zelf de problemen onder controle te houden; de patiënt herstelt van een bepaald probleem; de patiënt aanvaardt het herstel en voorkomt herval of terugval.

47

In de volgorde van deze doelstellingen zit een zekere lineariteit. Het patiëntperspectief kan verschillen naargelang het levensdomein waarop gewerkt wordt. Deze doelstellingen hebben dus betrekking op wat men wil bereiken in een bepaalde module. Doelen per leefgebied Uit onderzoek blijkt dat er een grote samenhang is met problemen en of disfuncties in diverse leefgebieden: de algemene lichamelijke gezondheid, opleiding, arbeid, inkomen, alcohol- en druggebruik, politie en justitie, familie en sociale relaties en psychisch emotionele gezondheid. Het bestaan van problemen op deze leefgebieden alsook de ernst van deze problemen wordt in het kader van de diagnosestelling ingeschat op basis van een Europees gestandaardiseerd instrument, de EuropASI6. Net zoals voor de DSM IV wordt hier zowel rekening gehouden met gegevens uit het verleden als met recente gegevens. Op basis van het geheel van deze informatie wordt in samenspraak met het multidisciplinair team en de patiënt in consensus geoordeeld over welke levensgebieden prioritair zijn m.b.t. de behandeling en welke doelen voorop zullen gesteld worden. De prioritaire probleemgebieden worden behandeld binnen de huidige fase van verandering waarin de patiënt zich bevindt.

8.3.2.1 Doelstellingen op vlak van algemene lichamelijke gezondheid De patiënten zijn vaak op somatisch vlak sterk ontwricht. Doelstellingen zijn: diagnosticeren en behandelen van de somatische pathologie, nl. gezondheidsproblemen die druggebruik met zich meebrengt (hepatitis B en C, tuberculose, HIV-besmetting en Aids), andere infectieziekten en seksueel overdraagbare aandoeningen behandelen indien deze voor komen. Psycho-educatie i.v.m. deze aandoeningen verhoogt het inzicht in de relatie tussen middelenmisbruik en een lichamelijk ongezonde levensstijl. Doelstellingen zijn eveneens het opvolgen van chronisch lichamelijk aandoeningen, diverse eetpatronen, angst en spanningsklachten. Klachten binnen het spectrum van angst en spanning (psychosomatische aandoeningen) worden binnen een breder biopsychosociaal model gekaderd. Daarnaast kan ook hygiëne een doelstelling zijn, net zoals het opnemen van een gezond leefritme aan de hand van een vast weekschema met aandacht voor een dagelijkse structuur. Algemeen zal de arts de patiënt motiveren tot het in acht nemen van een gezonder leefritme, een evenwichtigere voeding en een betere hygiëne. 8.3.2.2 Doelstellingen op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting Een geïsoleerde figuur met weinig mogelijkheden en perspectief valt gemakkelijker ten prooi aan herval en terugval dan een persoon met een goede maatschappelijke integratie. Het opleidingsniveau ligt in het algemeen laag en weinig personen hebben een langdurige of continue werkervaring achter de rug. Dit maakt het vinden van een gepaste job moeilijk. Een bijkomende handicap zijn de meerdere problematieken van de patiënten die vaak een instap in het reguliere arbeidscircuit onmogelijk maakt. Een te arbeidsintensieve tewerkstelling kan terug problemen veroorzaken. 6

European Addiction Severity Index.

48 Het is de bedoeling om samen met de patiënt te zoeken naar gepaste tewerkstelling, opleiding of bijscholing. Hiervoor bouwde “De Sleutel” in de laatste jaren een volledige werking uit waarbij opleiding, attitudetraining, arbeidszorg, sociale tewerkstelling en ondersteuning op de werkvloer verzekerd worden. Deze worden op een maximaal haalbaar niveau voor de patiënt gebracht. Binnen het langdurig groepsprogramma wordt de actieve zoektocht naar een gepaste job behouden voor de laatste fase. Tijdens het programma tracht men een basisattitude bij te brengen met het oog op latere tewerkstelling. Patiënten vallen vaak terug op een ziekte- of invaliditeitsuitkering voor zowel lichamelijke klachten als psychiatrische aandoeningen. De doelstelling tijdens de behandeling is dit in orde te brengen en te behouden als stabiel basisinkomen. Het stelt de patiënt in staat werk te maken van een schuldenafbetalingsplan en in beperkte mate te sparen. Op vlak van huisvesting wordt er geprobeerd om een aangepaste vorm aan te wenden die past binnen de nodige ondersteuning voor de patiënt. Vaak is het onmogelijk om zelfstandig en alleen te wonen. Er dienen contacten gelegd te worden met beschut en begeleide woonprojecten, thuiszorgsystemen… opdat de patiënt begeleid wordt in zijn dagelijks functioneren. De actieve zoektocht naar een gepaste woonst wordt behouden voor de laatste fase binnen de behandeling. Verveling is een veel voorkomend en een ernstig risico voor herval. Daarom wordt er een actievere en gevarieerdere vrijetijdsbesteding nagestreefd. Essentieel hierbij is de opbouw van een sociaal netwerk. Tijdens de behandeling worden patiënten aangemoedigd om buiten het netwerk van De Sleutel aan een sociale of sportieve vereniging deel te nemen die het latere integratieproces kan vergemakkelijken. 8.3.2.3 Doelstellingen op vlak van alcohol- en druggebruik Het grootste deel van de patiënten zijn afhankelijk van meerdere middelen. Het middelengebruik kadert vaak in het opwerpen van een dam tegen emotionele processen en trauma‟s. Het middelengebruik kan ook de oorsprong zijn van een later ontwikkelde pathologie. In eerste instantie wordt gestreefd naar een afwezigheid van middelengebruik. Daartoe wordt men onttrokken uit het gekende milieu en biedt een langdurige opname een zekere weerstand. Het groepsleven binnen de gemeenschap biedt de mogelijkheid om te experimenteren met nieuw gedrag en zich te identificeren met oudere bewoners die reeds langer een clean leven achter de rug hebben. Het doel is om de patiënten weerbaarder te maken tegen het gebruik van middelen. Er wordt vertrokken van het feit dat terugval niet zomaar uit de lucht komt vallen, maar dat terugvallen een proces is. Zich bewust worden van het proces dat naar een herval kan leiden, opent perspectieven voor het aanleren van alternatief probleemoplossend gedrag en het veranderen van cognities en attitudes die samenhangen met verslaving. Het behoud van abstinentie wordt als een finaliteit beschouwd.

49 De inhoud van de behandeling wordt bepaald door wat als fundament van de verslaving uit het diagnostisch proces kwam. Indien een traumatische ervaring aan de basis ligt van de verslaving, zal de behandeling gericht zijn op stimulatie en ondersteuning van het verwerkingsproces van dit trauma. Als het gebruik vermengd is met problemen van neurotische aard of een onderdeel is van een persoonlijkheidsstoornis, wordt een aangepaste psychotherapeutische strategie gehanteerd. Men tracht om samen met de patiënt tot verduidelijking te komen van de link tussen het gebruik en de pathologie. 8.3.2.4 Doelstellingen op justitieel vlak Vaak worden behandelactiviteiten gekaderd binnen een onvrijwillige hulpverlening en worden aan patiënten door justitie voorwaarden opgelegd om een behandelprogramma te volgen. De patiënt wordt verantwoordelijk gesteld voor het naleven van zijn voorwaarden en dient ook zelf initiatief te nemen om een continuïteit te verzekeren in het contact met justitiële diensten. Zo kan een samenwerking tot stand komen. Binnen deze verplichtende maatregelen hebben we als doel op zoek te gaan naar een intrinsieke motivatie van de patiënt. 8.3.2.5 Doelstellingen op familiaal en relationeel vlak Op familiaal vlak werd reeds in studies bewezen dat het betrekken van de naaste derden een grotere garantie biedt dat veranderingen blijvend verankerd worden. Doel is dan ook de dichte familie bij het behandelprogramma te betrekken. Vaak is het onmogelijk om dit op te starten wegens onherstelbaar beschadigde familiebanden. Er is sprake van hechtingsproblemen door lichamelijk of emotioneel misbruik. Het is dan zoeken naar familie en/of vrienden in ruimere zin waar er toch sprake is van een vertrouwensband. Ook de gemeenschap waar men tijdens de behandeling verblijft geeft de mogelijkheid om te investeren in vriendschapsbanden. Relationeel is er weinig sprake van hechte of langdurige banden die men met cleane personen heeft gehad. Doel is opnieuw te leren investeren in een relatie. Daartoe moet eerst een persoonlijk proces op gang komen dat het geloof in het eigen kunnen versterkt. Het basisvertrouwen wordt versterkt binnen de gemeenschap door het geleidelijk opnemen van verantwoordelijkheden. Dan kan men ook extern een sociaal netwerk opbouwen door zich te engageren in een sociale of sportieve vereniging. 8.3.2.6 Doelstellingen op vlak van psychisch – emotionele gezondheid Patiënten geven vaak klachten aan op vlak van depressie, angst en spanning, moeilijkheden met begrijpen, concentreren of onthouden, het hebben van hallucinaties, moeite met het onder controle houden van agressie. Ze krijgen medicatie voorgeschreven voor deze klachten. Deze klachten kunnen mee de oorzaak zijn van zelfmoordgedachten of zelfmoordpogingen. Doelstellingen op psychisch terrein omvatten de behandeling van depressies, angststoornissen, stoornissen in impulsbeheersing, posttraumatische stressstoornissen en schizofrenie en andere psychotische stoornissen. Ook de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen van het borderline-type of van antisociale aard. Multiple pathologie verwijst naar de aanwezigheid van meerdere stoornissen bij één patiënt in combinatie met illegaal middelenmisbruik.

50

Andere doelstellingen zijn: het verhogen van de weerbaarheid van de patiënten, het verstevigen van het zelfvertrouwen, zodat men moeilijke situaties aankan zonder drugs te gaan gebruiken.

8.4

Fasen

8.4.1 Startersfase De doelstelling van deze fase is dat de nieuw aangekomen patiënt zich kan inwerken in de structuur. Daarnaast krijgt hij de kans om zijn medebewoners te leren kennen. Tijdens deze fase stelt de patiënt samen met de begeleider het programma samen. De duur van deze fase is ongeveer twee à drie weken. 8.4.2 Eerste fase (gedrags- en individuele fase) Tijden deze fase wordt van de patiënt verwacht dat hij een correcte houding aanneemt binnen de groep. Dit houdt concreet in: basishygiëne, inzet in groepen en projecten, plaats in de groep, vrijetijdsinvulling. In deze fase krijgt de patiënt sociale vaardigheidstraining. Er wordt van hem verwacht dat hij enige stabiliteit verwerft tijdens deze fase. De duur van deze fase is ongeveer zes maanden. 8.4.3 Tweede fase (verantwoordelijkheids- en groepsfase) In deze fase is het de bedoeling dat de patiënt leert omgaan met gevoelens en dat hij enige verantwoordelijkheid op zich neemt. In deze fase krijgt de patiënt psychotherapie, individuele begeleiding, hervalpreventie en mag hij uitstappen maken onder begeleiding. De duur van deze fase is ongeveer vier à zes maanden. 8.4.4 Derde fase (ontplooiingsfase) Deze fase concentreert zich op het behoud van een verdere groei in persoonlijke werkpunten en verantwoordelijkheden. Er wordt een individueel traject uitgebouwd na het programma (opleiding, tewerkstelling, vrije tijd, woonst…). De patiënt mag zelfstandig op uitstap en er wordt van hem verwacht dat hij zich begeeft in het verenigingsleven. Deze fase duurt ongeveer vier à zes maanden 8.4.5 Vierde fase Deze fase houdt de afronding van het programma in. Er wordt een aangepaste nazorg voorzien, zodat de patiënt goed voorbereid op ontslag kan. De duur van deze laatste fase is één maand.

51 8.5 Zorgaanbod in modules Het behandelprogramma is opgebouwd uit een reeks van georganiseerde zorgactiviteiten, in de vorm van een dag- en weekrooster, met de bedoeling de patiënt te activeren of via een bepaald leefklimaat de nodige structuur en een zinvolle daginvulling bij te brengen. 8.5.1 Module aanmelding De module aanmelding omvat het motiveren van de patiënt voor het volgen van een langdurig groepsprogramma. De voorziene termijn is 1 tot 4 weken. Als aanbod van zorgactiviteiten gebeuren meerdere motiverende gesprekken en wordt dagelijks een evaluatie van het verblijf gemaakt. De patiënt bereidt zijn intrede in het langdurig groepsprogramma voor door zijn motivatie te evalueren. Daarnaast maakt hij een beslissingsmatrix op die heden en verleden op vlak van gebruik vergelijken, en wordt een persoonlijke collage gemaakt, die wordt voorgesteld aan de groep. De module aanmelding is eveneens een kennismaking met andere patiënten en een aanpassing aan nieuwe activiteiten. Op het einde van deze module wordt aan de hand van de afgenomen Europ-Asi een feedbackgesprek gepland door de begeleiding met de patiënt en worden doelstellingen voor de behandeling afgesproken. Dit resulteert in een behandelplan. 8.5.2 Module langdurig groepsprogramma Het langdurig behandelprogramma kan omschreven worden als een individueel gemoduleerd en gefaseerd groepsprogramma waarbij gestreefd wordt naar een evenwicht tussen enerzijds een confronterende en anderzijds een ondersteunende en begrijpende aanpak. De activiteiten beïnvloeden het psychisch, sociaal en somatisch functioneren van patiënten met het oog op het herstellen, veranderen of behouden van een bepaald niveau van functioneren. Het behandelprogramma omvat vier fases. De eerste fase legt het accent op houding en correct gedrag binnen de groep. De tweede fase is in hoofdzaak emotiegericht en gericht naar beginnende verantwoordelijkheid. In de derde fase wordt er gezocht naar een evenwicht tussen meer extern georiënteerde activiteiten en nog te nemen verantwoordelijkheden in huis. De vierde fase beschouwen we als buiten-binnen fase en ligt de klemtoon duidelijk extern met de voltooiing van een sociaal netwerk. Minimaal wordt per fase één behandelplan opgesteld. Per fase worden doelstellingen en activiteiten individueel vastgelegd en met de patiënt besproken. Op de volgende bladzijden beschrijf ik de zorgactiviteiten van het langdurig behandelprogramma per levensgebied. 8.5.2.1 Activiteiten op vlak van algemene lichamelijke gezondheid De arts staat garant voor het screenen van besmettelijke ziekten. Daaropvolgend het behandelen van deze ziekten en van geassocieerde somatische problemen (hep.C). De arts en/of psychiater verhoogt het inzicht in de relatie tussen middelengebruik en een lichamelijk ongezonde levensstijl door psycho-educatie te voorzien aan de gehele groep. Het lichamelijk welzijn wordt gestimuleerd door een voortdurende aandacht voor hygiëne : op tijd uit bed en op tijd gaan slapen, ‟s morgens douchen en scheren, steeds gewassen aan tafel, nette kledij dragen…

52 Patiënten staan zelf in voor de voorbereiding van de dagelijkse brood- en warme maaltijden. Men bakt zelf brood en de keukenploeg staat in voor planning en bestellen van de nodige ingrediënten voor de maaltijden. De patiënten worden gemotiveerd tot het nemen van een evenwichtige voeding. Twee maal per week doet men aan sport. Men neemt de fiets naar de sporthal en wekelijks gaan ze zwemmen en daarnaast is er afwisselend een balsport. Er is steeds de mogelijkheid om individueel extra te sporten : lopen, pingpong of fitness waarvoor toestellen op de afdeling zijn voorzien. Voor de angst- en spanningsklachten is er wekelijks een moment voor relaxatie. Deze wordt voor de groep gegeven, later in het programma worden individuele leermomenten ingesteld. 8.5.2.2 Activiteiten op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting Bij opname wordt de sociale dienst vaak geconfronteerd met het niet in orde zijn met ziekteof invaliditeitsverzekering, achterstallige betalingen, schulden of een achtergelaten appartement met oplopende elektriciteitsrekening. Het consult bij de sociale dienst is dan ook een inventarisatie en opvolging van de financiële en administratieve toestand. De patiënt wordt hier nauw bij betrokken en wordt in een volgend stadium via de budgetgroep aangemoedigd tot budgetplanning en schuldbeheer. Op vlak van arbeid en opleiding wordt er gebruik gemaakt van samenwerking met externe diensten als VDAB, arbeidstrajectbegeleiding en arbeidszorg. Ook intern is er samenwerking mogelijk met diverse tewerkstellingsprogramma‟s binnen de sociale werkplaatsen. De zoektocht naar een gepaste job start in de laatste fase van het behandelprogramma. Vaak wordt geopteerd voor deeltijdse stage of opleiding en deeltijdse behandeling vooraleer definitief de behandeling af te ronden. Er wordt op zoek gegaan naar een aangepaste vorm van huisvesting die past binnen de nodige ondersteuning voor de patiënt. Er worden in de laatste fase van het behandelprogramma contacten gelegd met beschut en begeleide woonprojecten, thuiszorgsystemen… Het is pas als alle administratie op punt staat, er een traject naar tewerkstelling is uitgewerkt en er zekerheid is naar woonst, dat de behandeling wordt afgerond. 8.5.2.3 Activiteiten op vlak van alcohol- en druggebruik Screening van mogelijk alcohol- en druggebruik gebeurt via urineonderzoeken. De patiënt is op de hoogte dat dit ten allen tijde kan gebeuren. Daar er vanaf de tweede fase geleidelijk meer uitstappen zijn, wordt in groep een training in hervalpreventie gegeven voor de tweede en derde fasers. Een aantal belangrijke aspecten die aan bod komen zijn: het situationele (de probleemsituatie), het cognitieve (gedachten en minibeslissingen) en het emotionele. Er wordt gewerkt aan de vaardigheden van patiënten om met hoge risico-situaties om te gaan en goede coping-mechanismen te ontwikkelen. Patiënten leren irrelevante gedachten te herkennen en hier andere gedachten en beslissingen tegenover te stellen. Men stelt een functionele analyse op rond de terugvalsituatie op basis van een vragenlijst die hiervoor bruikbaar is. Er wordt product-informatie gegeven. Tenslotte wordt er nagegaan wat te doen bij een terugval opdat het herval niet meteen hoeft te leiden naar een periode van verslaving. De training in hervalpreventie wordt voorafgegaan door een weekend-nabespreking waarin men moeilijkheden overloopt die zich tijdens uitstappen hebben voorgedaan. Men gaat op

53 zoek naar alternatieven voor gesteld gedrag en maakt gebruik van aangeleerde vaardigheden in de preventietraining. Naar aanleiding van het maken van planningen voor de uitstappen, worden deze besproken in de weekend-voorbespreking om reeds te anticiperen op komende risico-situaties. 8.5.2.4 Activiteiten op justitieel vlak De patiënt wordt verantwoordelijk gesteld voor het naleven van zijn voorwaarden en neemt zelf contact met justitiële diensten. Hij nodigt de justitie-assistent uit voor een evaluatie van zijn behandeling en van de nageleefde voorwaarden. Er is een samenwerking tussen patiënt, afdeling en justitie. 8.5.2.5 Activiteiten op familiaal en relationeel vlak In samenwerking met de patiënt worden constructieve sociale contacten nagegaan en worden deze gestimuleerd via bezoek en telefonisch contact. In een latere fase kan men weekenduitstappen doorbrengen bij familie. Patiënten worden verplicht deel uit te maken van een externe vereniging, als aanzet tot het uitbouwen van een sociaal netwerk. Verder wordt vrijetijds-educatie mee opgenomen in het programma. Zaterdagnamiddagactiviteiten worden om beurten door de begeleiding en door de patiënten georganiseerd. De vrijetijdsmomenten worden wekelijks geëvalueerd en de patiënt wordt aangezet tot een functionele invulling ervan, eerst intern en nadien extern. 8.5.2.6 Activiteiten op vlak van psychisch-emotionele gezondheid De diagnostiek van psychische klachten gebeurt via psychiatrisch onderzoek en op basis van externe observatieverslagen. Behandeling van diverse stoornissen gebeurt via verstrekking van medicatie met het oog op het stabiliseren van symptomen. Het psychiatrisch consult volgt dit op. Een individueel verwerkingsproces wordt wekelijks begeleid door de cognitieve gedragstherapeut in de gespreksbehandeling. Rond diverse stoornissen is er tweewekelijks psycho-educatie door de psychiater. Dit om op basis van informatie de verstandhouding van patiënten met diverse pathologieën t.o.v. elkaar te verbeteren en meer ziekte-inzicht te bieden. Om het tekort aan communicatie-vaardigheden op te vangen wordt wekelijks voor de jongere bewoners sociale vaardigheidstraining gegeven. Hierin komen vaardigheden aan bod als verbaal en non-verbaal contact, kwaadheid uiten, accepteren van kritiek, een praatje maken tot zich inleven in de ander. Dit werd uitgewerkt als draaiboek. Behandeling gebeurt via door groepspsychotherapie op patiëntgerichte basis voor tweede en derde fasers. Tijdens de behandeling wordt voortdurend gebruik gemaakt van zelfcontrole-technieken op vlak van impulscontrole, cfr. relaxatie, interne time-out procedures en spanningsontlading via sport.

54

8.5.2.7 Andere activiteiten Om het samenleven met een grote groep bewoners leefbaar te houden, wordt er twee maal per week een bewonersvergadering gehouden. Daar worden conflicten of persoonlijke moeilijkheden besproken. ‟s Morgens wordt de dag steevast geopend met een ochtendbijeenkomst waar ieder zich een voornemen voorhoudt voor de dag, ‟s avonds wordt de dag afgesloten met de avondbijeenkomst en wordt het voornemen geëvalueerd. In de fasegroepen worden per fase de doelstellingen en activiteiten per leefgebied overlopen van het individueel opgemaakt behandelplan. Omdat er opgemerkt werd dat vele patiënten moeite hebben met lezen en schrijven, is er een uur Nederlandse les voorzien, ter bevordering van latere integratie. Om te voorzien in een aantal dagelijkse behoeften als het netjes houden van het huis, maaltijden bereiden en het uitvoeren van herstellingen, wordt er dagelijks in projecten gewerkt. Men werkt in drie ploegen; de keukenploeg, de huishoudploeg en constructie. De week wordt afgesloten met de bewonersvergadering. Dit is een groepsevaluatie van het werken in ploegen. 8.6 Besluit 8.6.1 Positieve punten Het valt me meteen op dat er een goede samenstelling van het team is. Door het groot aantal medewerkers binnen het team is een goede communicatie vereist. Dit kan tevens ook een valkuil zijn. Een goede transparantie en open communicatie zijn hierbij belangrijk. Daarnaast valt het me op dat de doelstellingen per leefgebied wordt vastgesteld. Dit zorgt ervoor dat men de gestelde doelen zorgvuldig kan bewaken. Anderzijds is het belangrijk om aandacht te hebben voor de persoonlijke doelstellingen van de patiënt. Deze dienen dan ook regelmatig bevraagd te worden. 8.6.2 Opmerkingen Er worden verschillende fasen gehanteerd. Ik stel me de vraag of de patiënt op de hoogte is van dit fasen-programma waarin hij zich bevindt. Wanneer dit het geval is stel ik me de vraag of dit ook visueel wordt voorgesteld met behulp van bijvoorbeeld een tijdslijn… Bij de uiteenzetting van de verschillende activiteiten stel ik me de vraag of iedereen de kans krijgt om deel te nemen aan alle activiteiten of als de activiteiten worden ingedeeld volgens problematiek.

55 9

Psychiatrisch ziekenhuis Sint-Jan te Eeklo Psychiatrisch ziekenhuis Sint-Jan te Eeklo7

De opdrachtsverklaring binnen het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Jan bestaat uit een zestal punten. Er wordt dagelijks gestreefd naar een realisatie van deze opdrachtsverklaring. Deze zes aandachtspunten zijn: - Er wordt aandacht gegeven aan de totaliteit en de eigenheid van de persoon. Hierbij komen onder andere het biologisch, psychosociaal en existentieel aspect van de problematiek aan bod. Daarnaast wordt er bij elke stap rekening gehouden met zowel de lichamelijke als de psychische toestand van de persoon; - Het is belangrijk dat het team de rechten van de patiënt respecteert. Dit houdt in dat er aandacht gegeven wordt aan het waardensysteem van de persoon. Hij blijft gedurende de behandeling zijn eigen verantwoordelijkheid dragen; - Aan de basis van de werking ligt een multidisciplinaire aanpak. Dit impliceert een organisatieklimaat van openheid, transparantie en directe communicatie tussen zowel de teamleden, de verschillende diensten als de verschillende beslissingsniveaus van het ziekenhuis; - Om een zekere kwaliteit te kunnen verzekeren, is een wederzijdse bevraging en ontplooiing van alle medewerkers aangewezen. Dit wordt gerealiseerd door bijkomende opleidingen en vorming. - Vanuit de christelijke visie wordt er rekening gehouden met een aantal kernwoorden. Deze zijn: geduld, beschikbaarheid, bezinning, vreugde en humor. - Er wordt belangrijke aandacht gegeven aan het persoonlijk contact met de patiënt. Ongeacht maatschappelijke positie, filosofische of religieuze overtuiging, iedereen heeft het recht op een behandeling. Samenwerkingsverbanden8 Er wordt groot belang gehecht aan belangrijke samenwerkingsverbanden. Dit zorgt voor goede doorstroommogelijkheden voor de patiënt. De belangrijkste samenwerkingsverbanden van het P.Z. Sint-Jan zijn: - Beschut Wonen Meetjesland “De Wende”. De Wende biedt huisvesting en begeleiding aan personen met een psychosociale problematiek. Verschillende woonvormen zoals in gemeenschapshuizen, studio‟s of begeleid zelfstandig wonen zijn er mogelijk;

7

Deze info is de herwerkte tekst van op de site www.psyeeklo.be/documents/home/opdrachtsverklaring.xml?lang=nl. 8

Deze info is de herwerkte tekst van op site: www.psyeeklo.be/documents/home/samenwerkings-verbanden.xml?lang=nl.

56 - Netwerk Psychiatrische Thuiszorg Meetjesland De hulpverleners uit dit netwerk bieden gespecialiseerde hulp en ondersteuning aan patiënten met een psychische problematiek; - CGGZ Deinze-Eeklo-Gent Het Pychiatrisch Centrum Sint-Jan maakt deel uit van de vzw Regionaal Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Deinze-Eeklo-Gent; - Zorgtrajectovereenkomst voor dubbeldiagnose patiënten Het PZ Sint-Jan engageert zich in het kader van netwerkvorming m.b.t. specifieke doelgroepen in de geestelijke gezondheidszorg. Zo is het PZ Sint-Jan lid van verschillende overlegorganen m.b.t. dubbeldiagnose patiënten. Deze overlegorganen bevinden zich enerzijds op provinciaal niveau in het Provinciaal Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg Oost-Vlaanderen (POPOV). Het tweede overlegplatform situeert zich binnen de opvolging van een pilootproject voor dubbeldiagnosepatiënten van de Federale Overheid. Kliniek voor dubbeldiagnose9 De kliniek voor dubbeldiagnose situeert zich binnen de dienst acute psychiatrie binnen het P.Z. Sint-Jan. Deze dienst bestaat naast de kliniek voor dubbeldiagnose uit nog vier behandelunits. Deze zijn: - De observatiekliniek die zich richt naar personen met een acute psychiatrische problematiek; - De depressiekliniek die een behandeling biedt aan patiënten met stemmingsstoornissen; - In de kliniek sociale psychiatrie kunnen personen terecht van wie hun psychosociaal functioneren verstoord is door een acuut psychisch lijden; - De psychosekliniek richt zich naar personen met een psychotische stoornis die na een acute opstoot nog niet in aanmerking komen voor ambulante psychiatrische nazorg of een resocialiserend traject. In dit puntje wordt de Kliniek voor dubbeldiagnose besproken. Deze dienst richt zich naar jongvolwassenen met een psychische stoornis in combinatie met een problematiek van middelenmisbruik of –afhankelijkheid.

9

Deze info in dit hoofdstuk is de herwerkte tekst van op site: www.psyeeklo.be/documents/patiëntenzorg/doelgroepen-acute-psychiatrie/kliniek-dubbeldiagnose.xml?lang=nl..

57

Doelstellingen Deze dienst heeft een capaciteit van acht bedden. Daarnaast heeft deze afdeling een gesloten karakter met verhoogd toezicht. Door het aanbieden van een middelenvrije omgeving en het aanbieden van structuur en stimulatie, beoogt men een verbetering van het algemene functioneringsniveau. Daarnaast tracht men de patiënt te motiveren door middelenabstinentie en door informatie met betrekking tot de psychose aan de realiteit te linken. Men tracht de persoon een aantal inzichtgevende en interactionele relaties aan te bieden. Tenslotte tracht men de patiënt te oriënteren naar andere afdelingen of behandelingsvormen in een resocialiserend behandelingstraject. Behandeling Interpersoonlijke ontmoetingen vormen de basis binnen een duidelijk afbegrensd kader, waar er kan gewerkt worden aan een therapeutisch milieu. Binnen deze therapeutische relatie worden problemen zowel besproken als gecreëerd en uitgeageerd. Tijdens de behandeling doorloopt de patiënt een aantal fasen. Deze fasen worden gebaseerd op specifieke overgangscriteria. Tijdens een fase-overgang worden vrijheden en verplichtingen progressief uitgebreid. Daarnaast worden enkele motivatiebevorderingstechnieken aangeleerd, om de patiënt de helpen en te motiveren tot middelenabstinentie. Binnen deze motivatiebevorderingstechnieken wordt ook aandacht gegeven aan hervalpreventie en zelfcontrole. Naast deze behandelingsstrategieën, wordt er ook gewerkt met een therapieprogramma. Dit programma omvat onder andere: -

psychotherapie: individueel of in groep; farmacologische ondersteuning; bewegingstherapie; ergo- en creatieve therapie; communicatietraining; sociale zelfstandigheidtraining; psycho-educatie, productinfo en cognitieve therapie; socio-culturele begeleiding. Opname

De aanvraag tot opname wordt steeds gericht naar de contactpersonen van de gewenste afdeling of dienst. Deze aanvraag tot opname kan gesteld worden door zowel voorzieningen in de welzijns- of gezondheidszorg, justitiële diensten, familie, psychiater, psychotherapeut als de persoon zelf. Na deze aanvraag wordt de persoon uitgenodigd op gesprek met de psychiater, die de hulpvraag en de urgentie van de situatie zal inschatten. Daarnaast wordt een intakegesprek gevoerd met de psychiater, maatschappelijk werker, psycholoog en/of hoofdverpleegkundige. De tijdspanne tussen deze gesprekken en opname wordt zo beperkt mogelijk gehouden.

58 Wanneer de persoon opgenomen wordt, zal een verpleegkundige of leefgroepverantwoordelijke kennis maken met de patiënt en eventueel met de familie. Tijdens het opnamegesprek zullen zowel administratieve gegevens als persoonlijke informatie worden bevraagd. De patiënt krijgt vervolgens een rondleiding en uitleg over de afdelingswerking. Dienst voortgezette behandeling10 De dienst voortgezette behandeling omvat drie afdelingen: - de kliniek voortgezette behandeling biedt een behandeling aan psychiatrische patiënten waar een voortgezette behandeling binnen een gestructureerd leef- of behandelklimaat is aangewezen; - binnen de resocialitie-afdeling en sociowoningen worden personen met een psychiatrische of psychosociale problematiek voorbereid op reïntegratie in de maatschappij. - de dagkliniek “ De Kering” is een setting waar patiënten enkel een dagbehandeling kunnen volgen. Deze afdeling bestaat uit vier behandelunits: neurosebehandeling, persoonlijkheidsstoornissen, rehabilitatie en resocialisatie. Kliniek voortgezette behandeling Naast de acute dienst, waar de kliniek voor dubbeldiagnose wordt gesitueerd, beschikt het P.Z. Sint-Jan ook over een dienst voor voortgezette behandeling. Deze dienst richt zich naar volwassen psychiatrische patiënten, van wie een voortgezette behandeling of begeleiding is aangewezen. Deze dienst bestaat uit drie leefgroepen: - de opnamegroep is een gesloten unit met een capaciteit van vijf bedden; - de behandelgroep is een open unit met een capaciteit van tweeëntwintig bedden; - de ontslaggroep is een open unit en bestaat uit zes bedden. Op deze afdeling tracht men de patiënten voor te bereiden op een resocialisatieproces vanuit een gestructureerd afdelingsklimaat. Daarnaast beoogt men rehabilitatie van chronisch psychiatrische patiënten met betrekking tot verschillende levensdomeinen. Deze doelstellingen tracht men te bereiken door te werken vanuit een resocialisatie- en rehabilitatievisie. Daarnaast biedt men een zekere structuur op de afdeling. Per patiënt wordt een volgverpleegkundige toegewezen die de patiënt opvolgt door middel van gesprekken en het opstellen van een behandelplan. Samen met de therapeuten en de patiënt, stelt de volgverpleegkundige een individueel therapieprogramma op, rekening houdend met de wensen en verwachtingen van de patiënt. Dergelijk programma kan bestaan uit: onderhouden van ADL-vaardigheden (kooktherapie, huishoudelijke therapie…), individuele psychologische gesprekken, sociaal-maatschappelijke begeleiding, familiebegeleiding, ergotherapie, bewegingstherapie…

10

Deze info in dit hoofdstuk is de herwerkte tekst van op site: www.psyeeklo.be/documents/patientenzorg/voortgezette-behandeling.xml?lang=nl

59 Resocialisatie Deze afdeling beoogt volwassen mannen en vrouwen met een psychiatrische of psychosociale problematiek, waarbij de diagnose reeds gesteld werd. De afdeling bestaat uit twee delen: - De sociowoningen bestaan uit vier woningen waar mensen de kans krijgen om vanuit een realistische woonsituatie zich voor te bereiden op ontslag; - De resocialisatie-afdeling is een kleine afdeling, bedoeld voor personen voor wie een verblijf in een bovengenoemde woning nog niet haalbaar is. Men tracht door een concrete voorbereiding aan te bieden, de reïntegratie van de patiënten in de maatschappij te bevorderen. Deze voorbereiding houdt verschillende facetten in. Deze zijn: - Woonrehabilitatie: men wordt voorbereid op zelfstandig wonen, begeleid wonen of beschut wonen; - Arbeids- en / of vrije tijdsrehabilitatie: men bereidt een haalbare dagstructuur voor, op maat van de bewoner onder de vorm van arbeidstrajectbegeleiding, opleiding, regulier of vrijwilligerswerk, zinvolle dagbesteding, vrijetijdsclubs…; - Relatie-rehabilitatie: men tracht een steunend sociaal netwerk te voorzien bij ontslag door de gewenste familiale en andere relationele banden te herstellen. De behandeling binnen deze afdeling bestaat uit twee modellen: - Individuele en integrale rehabilitatiebenadering: Rehabilitatie begint in eerste instantie met een basishouding naar de mens met mogelijkheden, beperkingen, wensen, talenten en toekomstperspectief. Er worden multidisciplinaire resocialisatieplannen opgemaakt, op maat van de betrokkene; - Milieutherapie: Het milieu, de context waarin de patiënt functioneert, wordt gebruikt om leermomenten voor de patiënten te scheppen. Het dagelijks leven en omgaan met elkaar levert informatie over de mogelijkheden en beperkingen van de patiënt. Het team stemt hierop zijn interventies af.

60

Dagkliniek “De Kering” In de dagkliniek kunnen patiënten een dagbehandeling volgen. Dit kan via een volledige of partiële behandeling, naargelang het behandelprogramma. De dagkliniek bestaat uit vier behandelunits: neurosebehandeling, persoonlijkheidsstoornissen, resocialisatie en rehabilitatie. 9.4.3.1 Neurosebehandeling en persoonlijkheidsstoornissen Deze eerste twee behandelunits beogen patiënten met persoonlijkheidsstoornissen en psychische problemen. Deze mensen komen in aanmerking voor een veranderingsgerichte en psycho-dynamische behandeling onder de vorm van daghospitalisatie. Via een inzichtgevende behandeling wordt de patiënt in staat gesteld om duurzame veranderingen te bewerkstelligen, uitgaande van zijn initiële hulpvraag. Men tracht dit te verwezenlijken door de opmaak van een multidisciplinair behandelprogramma. Daarnaast wordt gewerkt aan een therapeutisch milieu, waarin ontmoetingen centraal staan en besproken kunnen worden tijdens therapie. Het behandelprogramma bevat een aantal therapieën zoals: psychodynamische groeps- en individuele psychotherapie, creatieve therapie, psychomotorische therapie en atelierwerking. Dit behandelprogramma wordt gespreid over vijf behandeldagen per week. 9.4.3.2 Rehabilitatie en resocialisatie Deze afdelingen zijn aangewezen bij personen die te kampen hebben met een psychisch lijden, waarbij een verdere behandeling zich opdringt. Er wordt een behandelprogramma opgesteld dat ondersteuning en structuur biedt bij enerzijds reïntegratie in de maatschappij en anderzijds het behoud van het huidig functioneren. In de eerste plaats wordt een multidisciplinair behandelprogramma opgemaakt, dat zich situeert binnen het milieutherapeutisch denken. Daarnaast zijn het aanbod van dagstructuur, activatie en motivatie sleutelbegrippen, dit aansluitend op de individuele noden en vaardigheden van de patiënt. Naargelang de inhoud van het behandelprogramma, kan de behandeling gespreid worden over drie, vier of vijf behandelingsdagen per week.

61 9.5

Besluit

In dit hoofdstuk werd de structuur en de verschillende afdelingen uitgebreid besproken. Wat me opviel, is dat er in iedere afdeling gewerkt wordt vanuit het “milieu-denken”, ook wel het systeem-denken genoemd. Dit is de strekking waar ik me persoonlijk het meest kan in vinden. Ik vind het dan ook belangrijk dat de context van de patiënt betrokken wordt bij opname. Daarnaast vind ik het belangrijk dat de waarden van de patiënt gerespecteerd worden. Ook mag de patiënt zijn verantwoordelijkheid behouden, wat in vorige hoofdstukken soms niet het geval was. De multidisciplinaire aanpak binnen het psychiatrisch centrum Eeklo vereist openheid, transparantie en directe communicatie, één voor één kenmerken voor een goede samenwerking. In dit hoofdstuk kwam ook de nazorg onder de loep te liggen. Deze nazorg is erg uitgesproken en op maat van betrokkene. Bij dit hoofdstuk heb ik echter ook een opmerking. Ik vraag me af in welke mate en met welke correctheid deze aspecten in realiteit worden verwezenlijkt. Is er steeds directe communicatie binnen het team? Is elk behandelprogramma op maat van de patiënt? …

62 Aanvulling op behandeling van leefgroep “De Boeg” binnen de Kliniek Heilige Familie.

10.

In dit laatste hoofdstuk geef ik een voorstel van een behandeling voor patiënten met dubbeldiagnose. In de vorige hoofdstukken heb ik de behandeling binnen verschillende hulpverleningsinstanties onderzocht. Ik heb me een mening kunnen vormen van dergelijke behandelingen. In dit hoofdstuk bundel ik de verschillende behandelmethoden van deze verschillende instanties samen. Hiermee wil ik de behandeling binnen de leefgroep “De Boeg” van de Kliniek Heilige Familie vervolledigen, zodat ook personen met dubbeldiagnose binnen het ziekenhuis op de best mogelijke manier geholpen kunnen worden. 10.1

Het multidisciplinair team

Het multidisciplinair bestaat uit: -

een leefgroeppsychiater; een psycholoog; een maatschappelijk werker; verpleegkundigen; ergotherapeuten; bewegingstherapeut; de huisarts van betrokkene.

Hieronder bespreek ik de taken van alle leden binnen het multidisciplinair team: - De leefgroeppsychiater: Eén maal per week houdt de psychiater spreekuur, waarin alle patiënten hem vrij kunnen consulteren. Daarnaast is het steeds mogelijk om een afspraak te maken bij de psychiater. Men kan bij hem terecht met vragen over medicatie, ontslag, weekendregeling… Het is belangrijk dat er één vaste psychiater is per leefgroep. Wanneer een patiënt overkomt van een andere afdeling, moet er overgeschakeld worden naar de leefgroeppsychiater. Op die manier hebben alle patiënten dezelfde mogelijkheid om de psychiater te bereiken, want de psychiaters van de andere leefgroepen, komen zelden op een andere afdeling. - De psycholoog: De psycholoog verzorgt de psychologische en psychotherapeutische begeleiding van de patiënten. Hoe die begeleiding wordt ingevuld, wordt bekeken naargelang de patiënt en de problematiek. Deze begeleiding kan variëren van ondersteunende individuele gesprekken tot psychotherapie of psycho-educatie. De psycholoog werkt systeemgericht. Centraal staat de patiënt met zijn hulpvraag, maar er wordt - al dan niet met rechtstreeks contact – rekening gehouden met het systeem, de context van de patiënt. (familie, vrienden, omgeving…) - De maatschappelijk werker: De maatschappelijk werker heeft een vijftal belangrijke taken. Er wordt verwacht dat er binnen de 24u na opname een intake-gesprek gebeurt met de patiënt. In dit gesprek wordt bijvoorbeeld de psychiatrische geschiedenis, het gezin, doelstellingen… bevraagd. Er wordt een sociaal-anamnestisch verslag opgemaakt, met alle verzamelde informatie. Ook de rest van het team heeft toegang tot dit verslag. Naast dit eerste gesprek is het belangrijk dat er contact gelegd wordt met de familie van

63 betrokkene of met externe diensten. Ook de maatschappelijk werker werkt op die manier systeemgericht. De maatschappelijk werker gaat ook de patiënt begeleiden met ondersteunende en begeleidende gesprekken. Deze gesprekken kunnen over alle soorten onderwerpen gaan. Een groot pakket binnen de opdrachtverklaring van de maatschappelijk werker is het sociaal-administratief werk. Dit sociaal-administratief werk situeert zich meestal binnen het terrein van wonen, werk, mutualiteit, OCMW… Tenslotte is de maatschappelijk werker de sleutelfiguur binnen de nazorg. Hij zorgt voor doorstroommogelijkheden naar bijvoorbeeld thuiszorg, begeleid wonen, werk, activiteitencentra… - De verpleegkundigen: De verpleegkundigen zijn door hun constante aanwezigheid de aangewezen personen om de patiënt en zijn naasten op te vangen. Intensief observeren, gepast therapeutisch interveniëren en professioneel rapporteren in functie van de behandelingsdoelstelling behoren eveneens tot de begeleidingsfunctie die de verpleegkundigen hebben. Daarnaast hebben ze ook een belangrijke toezichtfunctie. Alle opmerkingen, afspraken en observaties worden dagelijks meegedeeld aan de rest van het team. - De ergotherapeuten: De ergotherapeuten voorzien een gevarieerd weekschema voor de patiënten. Gedurende de ganse dag zijn er activiteiten waar zowel de dagpatiënten als de personen die volledig opgenomen zijn, kunnen aan deelnemen. Deze activiteiten zorgen voor een zinvolle dagbesteding, wat erg belangrijk is, daar een meerderheid van de patiënten ook kampt met een sociale problematiek. - De bewegingstherapeut: Sport is heel belangrijk binnen de behandeling. Sport wordt vaak gezien als een vorm van ventilatie. Op die manier kunnen de patiënten al hun frustratie en woede kwijt. De bewegingstherapeut zorgt voor een gevarieerd gamma van verschillende sportdisciplines. Hij begeleidt en ondersteunt hen bij de uitvoering hiervan. - De huisarts van betrokkene: De huisarts van betrokkene is een persoon die vaak over het hoofd gezien wordt. Toch vind ik het belangrijk dat deze persoon nauw betrokken wordt bij de opname van een patiënt. Wanneer de familieleden van de patiënt vragen hebben, richten ze zich vaak tot de huisarts. Opdat deze hen correcte en volledige antwoorden zou kunnen geven, is het belangrijk dat er regelmatig contact is met de instantie waar zijn patiënt is opgenomen. Dit contact zou moeten gebeuren tussen de huisarts en de psychiater. Hij geeft hem regelmatig een stand van zaken mee en houdt hem op de hoogte van belangrijke beslissingen. Dit multidisciplinair team komt één maal per week samen in de teamvergadering om alle observaties en interventies te bespreken. Ieder lid van dit team heeft een eigen inbreng, omdat iedereen op een verschillende manier contact heeft met de patiënt. Dit overleg maakt een zo volledig mogelijke en betrokken opname mogelijk. De huisarts wordt echter niet verwacht tijdens de teamvergaderingen. Dit zou in de eerste plaats praktisch onmogelijk zijn, door het groot aantal patiënten. Anderzijds wordt elke patiënt ongeveer een kwartier besproken, wat niet in verhouding is met de vaak grote verplaatsing die de huisarts zou moeten doen.

64 10.1.1 Individuele begeleider Iedere patiënt krijgt een individuele begeleider toegewezen. Deze begeleider is een persoon die deel uitmaakt van het multidisciplinair team. De patiënt kan bij deze individuele begeleider steeds terecht voor gesprekken, met vragen, met problemen, discussies over gemaakte afspraken… Het is erg belangrijk dat deze begeleider dergelijke problemen, discussies en afspraken vertaalt naar de rest van het team. Dit zorgt voor een grote transparantie en bevordert een open communicatie tussen de teamleden. 10.1.2 Aandachtspunten Ieder lid van het team moet zich ten allen tijde bewust zijn van een aantal aandachtspunten. Deze aandachtspunten situeren zich op: -

lichamelijk vlak; werk en vrije tijd; justitie; gezin.

Vaak durven patiënten niet verwoorden dat ze lichamelijke klachten hebben. Vb. Hepatitis, HIV positief… Ook problemen op justitieel vlak zijn soms moeilijk om over te spreken. Het is erg belangrijk dat deze vier aandachtspunten regelmatig bevraagd worden, zodat de patiënt op dergelijke vlakken ook kan begeleid worden. 10.2

Behandeling

Wanneer de persoon zich aanmeldt, vindt een kennismakend gesprek plaats. In dit gesprek gaat men na in hoeverre het middelenmisbruik problematisch is en hoe ernstig de psychiatrische problematiek is. Wanneer de persoon effectief wordt opgenomen, zal hij terecht komen in een fasen-programma. Men kan deze fasen doorlopen over een termijn van zes maanden. Ik kies voor zes maanden, omdat de Kliniek Heilige Familie een acuut ziekenhuis is. Een langere opname zou praktisch niet haalbaar zijn. Hieronder bespreek ik het fasen-programma: 10.2.1 Fasen-programma - Fase 1: In deze eerste fase is het de bedoeling dat de patiënt zich inwerkt in de structuur van het ziekenhuis. De bedoeling van deze eerste fase is dat de betrokkene de huisregels leert kennen, tot rust kan komen en de andere patiënten leert kennen. Tijdens deze eerste fase wordt het therapieprogramma opgemaakt samen met een ergotherapeut. Dit therapieprogramma wordt opgemaakt, rekening houdend met de individuele wensen en noden van de patiënt.

65 In deze eerste fase wordt samen met de patiënt een plan opgemaakt. In de eerste plaats moet de patiënt zijn huidige situatie schetsen. Daarna stelt hij een toekomstplan op, waarin hij een aantal doelen vooropstelt. Het is belangrijk dat de vooropgestelde doelen haalbaar zijn voor de patiënt. De vooropgestelde doelen moeten zich situeren binnen de opname. Dit plan zal in de vierde fase geëvalueerd worden. Dit plan wordt samen met de psycholoog van de leefgroep opgemaakt. - Fase 2: Er wordt van de patiënt verwacht dat hij in deze tweede fase een zekere stabiliteit verwerft. Daarnaast wordt er van hem verwacht dat hij zich houdt aan een aantal basisafspraken. Deze afspraken zijn: verzorgen van persoonlijke hygiëne, zinvolle vrijetijdsbesteding zoeken en alle vooropgestelde therapieën correct meevolgen. - Fase 3: In deze derde fase wordt van de patiënt verwacht dat hij verantwoordelijkheid opneemt. Dit kan onder de vorm van: contact opnemen met familie, boodschappen doen voor andere patiënten, zich engageren voor diverse initiatieven vb. cafetariawerk… In deze fase kan dit alles besproken worden met de ergotherapeut die ook de praktische zaken regelt. - Fase 4: In deze fase wordt samen met de psycholoog van de leefgroep het toekomstplan geëvalueerd. Er wordt nagegaan in hoeverre de vooropgestelde doelen reeds bereikt zijn en welke doelen nog gerealiseerd moeten worden. De doelen die nog gerealiseerd moeten worden, worden geconcretiseerd. Dit gebeurt door een traject uit te bouwen met de verschillende te zetten stappen, tot verwezenlijking van een doel. - Fase 5: In deze laatste fase wordt de behandeling afgerond. Samen met de maatschappelijk werker wordt gezocht naar doorstroommogelijkheden en eventuele doorverwijzing. 10.2.2 Motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente Ik heb ervoor gekozen om gebruik te maken van een motiveringsstrategie. Ik vind het gebruik van dergelijke strategie erg belangrijk, daar de Kliniek Heilige Familie een ziekenhuis is met een open karakter, waar personen zich vrijwillig kunnen laten opnemen. Vaak worden patiënten opgenomen onder druk van familie of derden. Anderen verliezen tijdens de behandeling de moed en haken vroegtijdig af. Om dit vroegtijdig stoppen van de behandeling tegen te gaan, lijkt me het gebruik van een motiveringsstrategie aangewezen. Ik heb gekozen voor de motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente, omdat het een eenvoudige weergave is van de verschillende fasen die de patiënt doorloopt. Deze strategie kan ook visueel gebruikt worden. Op de volgende bladzijde wordt de werking en het gebruik van de motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente uitgebreid besproken.

66

1. 6.

2.

5.

3. 4.

De motiveringsstrategie van Prochaska – DiClemente bestaat uit zes fasen die doorlopen worden. Deze fasen zijn: -

De voorbeschouwingsfase De overpeinzingsfase De beslissingsfase De stabiliteitsfase Herval De voorbeschouwingsfase Deze fase bestaat uit een aantal kenmerken die de persoon in kwestie vertoont, waardoor de begeleider merkt dat hij niet meer gemotiveerd is. Wanneer een persoon tijdens het eerste gesprek dit laat merken, is dit reeds de voorbeschouwingsfase.

-

De overpeinzingsfase Je motiveert de te begeleiden persoon om te gaan nadenken over de situatie op lange termijn. Je kan hierbij stilstaan bij een aantaal consequenties vb. op juridisch vlak, op familiaal vlak, kinderen, omgeving… Samen met de persoon ga je hierbij stilstaan zodat hij afstand kan nemen van het gedrag dat hij stelt. Zijn gedrag gaat echter nog niet veranderen, maar hij begint te twijfelen.

-

De beslissingsfase Als begeleider ga je hem helpen en begeleiden om na te denken over de situatie, maar de persoon neemt zelfstandig en vrijwillig de beslissing.

67

-

De actiefase In deze fase is het aangewezen om samen met de te begeleiden persoon een behandelplan op te maken. Dit plan kan inhouden dat je samen met de patiënt gaat uitstippelen hoe hij zijn gedrag kan stopzetten. Het is aangewezen om ook de mogelijke valkuilen gaat bespreken. Vb. omgaan met vrienden die ook een drugproblematiek hebben.

-

De stabiliteitsfase In deze fase is het de persoon gelukt om zijn gedrag, dus zijn druggebruik, stop te zetten. De focus moet gericht zijn op het blijven bestaan van dit evenwicht. In deze fase kun je preventief gaan werken.

-

Herval Het is belangrijk dat de persoon zich bewust is van de mogelijkheid tot herval. Als hulpverlener moet je aangeven dat herval logisch is en niet mag gezien worden als een persoonlijk falen. Na deze fase, de hervalfase, begint de cirkel opnieuw. Meestal wordt er niet terug gestart vanaf de voorbeschouwingfase, maar vanaf de beslissingsfase. Dit komt omdat de persoon zich reeds bewust is van zijn gedrag en al de beslissing genomen heeft om zijn gedrag te veranderen.

Tijdens de opname vind ik het erg belangrijk dat de patiënt zijn normen en waarden kan behouden, zolang deze overeenkomstig zijn met de regels van het ziekenhuis. Dit is belangrijk voor de ontplooiing van de patiënt. Daarnaast vind ik het belangrijk dat de betrokkene niet ontdaan wordt van zijn verantwoordelijkheden. Zo blijft hij, indien hij dit wenst, zelf verantwoordelijkheid voor het beheer van zijn financiën, mag hij zelf, indien hij hiertoe in staat is, zijn sociaal-administratieve taken vervullen… Dit vind ik in de eerste plaats belangrijk, omdat de persoon zijn eigenwaarde blijft behouden. Hij zal niet het gevoel krijgen behandeld te worden als een nummer. Daarnaast vind ik het behoud van een aantal verantwoordelijkheden belangrijk naar ontslag toe. Wanneer alle verantwoordelijkheden overgenomen worden door de begeleiding, moet hij dit, wanneer hij op ontslag gaat, terug leren. Dit verloopt vaak niet zonder slag of stoot en kan voor bijkomende frustraties zorgen.

68 10.3

Activiteiten

Zoals ik hierboven reeds vermeldde, wordt het therapieprogramma opgemaakt in de eerste fase. Dit therapieprogramma bestaat uit een aantal activiteiten. Er wordt rekening gehouden met de wensen en de noden van de patiënt bij de keuze van de activiteiten. Het therapieprogramma wordt samen met de patiënt opgemaakt. Hieronder bespreek ik een aantal activiteiten waarvan ik vind, die zeker aanwezig moeten zijn binnen het therapieprogramma. -

Weekendbespreking + weekendplanning: De weekendbespreking gebeurt de maandagvoormiddag. Dit is een moment waarbij alle patiënten die in weekend geweest zijn, hun activiteiten gaan bespreken en evalueren. Dit gebeurt in groep. Op die manier kunnen andere patiënten enerzijds ideeën opdoen met betrekking tot activiteit. Anderzijds worden ook de moeilijkheden besproken die zich tijdens het weekend hebben voorgedaan. De weekendplanning gebeurt de vrijdagnamiddag. Ook hier komen alle patiënten samen die van plan zijn om in weekend te gaan. Er wordt individueel een planning opgemaakt voor het weekend. Deze planning wordt vervolgens in groep besproken.

-

Psycho-educatie: Tijdens psycho-educatie wordt er uitleg gegeven over de aandoening van de patiënten. Dit zorgt ervoor dat de patiënten hun aandoening beter kunnen begrijpen en aanvaarden. Het gaat niet enkel over de medische kant van de aandoening, maar er worden ook ervaringen uitgewisseld, meningen gevraagd, discussies gevoerd… Patiënten die deelnemen aan psycho-educatie zijn de personen die zich bevinden in fase drie.

-

Groepsgesprek: Tijdens het groepsgesprek wordt gediscussieerd over een bepaald onderwerp. Dit kan bijvoorbeeld gaan over middelenmisbruik. Het is de bedoeling dat er ervaringen worden uitgewisseld, vragen worden gesteld, meningen worden meegegeven…

-

Sociale info: In deze therapie wordt uitleg gegeven over verschillende onderwerpen die een sociaal-administratief karakter hebben. Dergelijke onderwerpen zijn bijvoorbeeld belastingsaangifte, sociale woningen, de maximumfactuur…

-

Sociale vaardigheidstraining: In deze therapie worden waarden en normen binnen de maatschappij besproken. Dit kan heel ruim geïnterpreteerd worden. Het kan bijvoorbeeld gaan over hoe men contact kan leggen met vreemden, gezonde voeding, hoe men zich moet gedragen in bepaalde situaties…

69

-

Taal- en denkspel en geheugentraining: Via spelletjes wordt het geheugen van de patiënten getraind. Er wordt bijvoorbeeld een figuur op het bord getekend die nagetekend moet worden, wanneer de tekening van het bord wordt weggehaald. Via taal- en denkspel leren de patiënten samen te werken op een recreatieve manier. Er worden spelletjes gehanteerd die het aangenaam maken voor de patiënten. Dergelijke spelletjes zijn bijvoorbeeld „Blokken‟ of ‟10 voor taal‟…

-

Relaxatie: Tijdens de relaxatie-therapie leert de patiënt zich te ontspannen. Er wordt ook aangeleerd hoe men tot rust kan komen in het dagelijkse leven of wanneer men zich in een moeilijke situatie bevindt. Technieken zoals ademhalingsoefeningen worden binnen deze therapie gehanteerd.

-

Activiteitenbegeleiding: Tijdens deze therapie verrichten de patiënten semi-industrieel werk. Dit kan gaan van wenskaarten plooien tot linten opdraaien. Deze therapie wordt vaak gebruikt ter voorbereiding van het werk in een activiteitencentrum of in een beschutte werkplaats.

-

Huishoudtherapie: In de huishoudtherapie worden de patiënten dagelijkse activiteiten aangeleerd. Er is een kooktherapie waarin een aantal patiënten hun eigen middagmaal kunnen bereiden. Daarnaast hebben de patiënten de mogelijkheid om te leren strijken, de was te doen, dweilen…

-

Sport: Sport is vaak erg belangrijk voor patiënten. Het is vaak een manier om te ventileren, alle frustraties af te reageren… Binnen de Kliniek Heilige Familie werd er recent gestart met een „Start 2 run-programma‟. Dit is een loopprogramma waarin men geleidelijk gaat opbouwen. Op mijn stageplaats liepen de bewegingstherapeut, de psycholoog en een aantal verplegers mee ter begeleiding. Ook dit werd bewust gekozen, omdat de patiënten de begeleiding in een andere context leert kennen. Op mijn stageplaats had dit programma groot succes. Ook ik kan me vinden in de visie van deze therapie.

70 10.4

Belangrijke samenwerkingsverbanden

In dit puntje bespreek ik verschillende instanties, waarvan ik vind dat ze een belangrijke rol spelen bij het ontslag van een patiënt. De belangrijkste samenwerkingsverbanden zijn volgens mij: -

centra voor begeleid of beschut wonen; centra voor beschut werken; activiteitencentra; andere algemene of psychiatrische ziekenhuizen; ziekenhuizen of afdelingen, gespecialiseerd in dubbeldiagnose.

De eerste drie instanties situeren zich in de zinvolle daginvulling. Het is erg belangrijk dat wanneer een patiënt op ontslag gaat, hij een zinvolle dagbesteding heeft. Activiteitencentra zijn vaak de eerste stap naar het regulier of beschut werken. Centra voor begeleid of beschut wonen zijn vaak de eerste stap naar zelfstandig wonen. Door de begeleiding die geboden wordt in bovengenoemde instanties, raakt de patiënt terug vertrouwd met dagelijkse activiteiten. Wanneer er iets fout loopt is er steeds begeleiding aanwezig om hem te ondersteunen. Ik vind samenwerking met andere algemene of psychiatrische ziekenhuizen ook erg belangrijk. Wanneer de persoon, naast het middelenmisbruik, een uitgesproken psychiatrische problematiek van chronische aard heeft, moet een vlotte doorverwijzing naar een ander psychiatrisch ziekenhuis mogelijk zijn. Tenslotte vind ik een samenwerking met ziekenhuizen of afdelingen die gespecialiseerd zijn in dubbeldiagnose ook erg belangrijk. Mijn voorstel van een behandeling spreidt zich over zes maanden. Wanneer een langdurige behandeling zich opdringt, moet een doorverwijzing naar bovengenoemd ziekenhuis mogelijk zijn.

71

10.5

Nazorg

In dit laatste puntje van dit hoofdstuk bespreek ik een aantal nazorgmogelijkheden, die ik noodzakelijk acht om de behandeling succesvol af te ronden. 10.5.1 Psychiatrische thuiszorg De patiënt die na het doorlopen van de behandeling, het ziekenhuis heeft verlaten, kan opgevolgd worden door de dienst psychiatrische thuiszorg. Dit houdt in dat er een begeleidster regelmatig aan huis komt. Tijdens deze bezoeken kunnen problemen besproken worden, vragen gesteld worden, hulp worden aangeboden (vb. sociaal-administratieve taken)… Deze vorm van nazorg kan ook fungeren als hervalpreventie. De begeleiding kan vroegsymptomen van herval signaleren. Op die manier kan er vroegtijdig ingegrepen worden. 10.5.2 Daghospitalisatie Nadat een persoon de behandeling heeft doorlopen, heeft hij de mogelijkheid om in daghospitaal te komen. Dit houdt in dat hij vier dagen per week therapie meevolgt van ‟s morgens 09.30u tot ‟s namiddags 16.00u. Na 16.00u moet hij zelf zijn avond invullen. Ook in het weekend is de patiënt verantwoordelijk voor een zinvolle dagbesteding. Tijdens de daghospitalisatie overnacht de patiënt niet in het ziekenhuis, maar in zijn eigen woonst. 10.5.3 Ambulante nazorg De patiënt heeft na ontslag nog steeds de mogelijkheid om de leefgroeppsychiater, waardoor hij behandeld werd, te consulteren. 10.5.4 Nazorggroep Men kan zich na ontslag ook aansluiten bij de nazorggroep. Dit houdt in dat men minimum één maal per maand samenkomt om mogelijke problemen te bespreken. Net zoals de psychiatrische thuiszorg, fungeert deze nazorggroep als hervalpreventie. Ook hier kunnen vroegsymptomen worden gesignaleerd en kan vroegtijdig ingegrepen worden. 10.5.5 Puente Puente is een programma dat in een aantal ziekenhuizen in Vlaanderen reeds gehanteerd wordt. Dit programma beoogd personen die depot-medicatie 11worden toegediend. Wanneer een persoon op ontslag gaat, wordt contact opgenomen met „Puente‟. Een eerste kennismakingsgesprek vindt plaats tijdens de opname. Wanneer de patiënt effectief het ziekenhuis verlaat, wordt hij begeleid door dergelijk programma. De patiënt wordt eraan herinnerd wanneer hij om een inspuiting moet gaan. De eerste weken gebeurt dit intensief en wordt er veel contact genomen. Men verwacht dat de patiënt na één jaar zelf verantwoordelijk is voor de inspuitingen en zelf de afspraken kan navolgen.

11

Depot-medicatie is het toedienen van medicatie via inspuitingen.

72 Men moet voldoen aan een aantal criteria om in aanmerking te komen voor dit programma. Deze criteria zal ik echter niet bespreken, omdat ik dan te veel zou afwijken van mijn initieel onderwerp.

73

74 Besluit Wanneer ik mijn zoektocht naar literatuur begon, was ik me niet bewust van de vele verschillende behandelingen in Vlaanderen. Ik had niet verwacht dat de behandelingen die ik onderzocht heb, zo uiteenlopend waren. Het was dan ook een aangename verrassing wanneer ik dit stap voor stap begon te ontdekken. Tevens zorgde deze verscheidenheid voor een grotere meerwaarde van mijn eindwerk. Met dit eindwerk trachtte ik een overzicht te geven van enkele behandelingen binnen psychiatrische ziekenhuizen in Vlaanderen. In het laatste hoofdstuk bundel ik een aantal aspecten van de verschillende behandelingen samen. Mijn doel was om mijn voorstel tot een behandeling te combineren met de behandeling op afdeling van mijn stageplaats, namelijk afdeling „De Boeg‟ binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie. Vanuit mijn stageplaats is er een zekere interesse naar dit voorstel. Hopelijk zal mijn eindwerk een meerwaarde betekenen in de toekomst voor de afdeling „De Boeg‟ en zal het in de praktijk kunnen worden omgezet.