Maatschappelijk werk in een sociaal gevoelige tijd
Hans van Ewijk Bijzonder hoogleraar grondslagen van het maatschappelijk werk
Tussen burgerkracht en systeemkracht
Als individu, groep of buurt even of chronisch tekort schiet Niet direct in systeem oplossingen schiet Nodig: tussenkracht
Casus Ondiep Foute vermaatschappelijking Overdreven institutionalisering Gefragmenteerde eerste lijn Fout perspectief -> Systeem op zijn kop zetten
Sociale als uitsluitend Toegenomen sociale sensitiviteit Komt aan op sociale vaardigheden En sociaal kapitaal = Profileren en positioneren = Adaptatie en accommodatie Probleem van sociaal functioneren
Bijvoorbeeld Licht verstandelijk gehandicapten sterk groeiende groep in GGZ, Jeugdzorg en Justitie. Spectaculaire groei van autisme ‘Wat nog net wel ging, gaat nu net niet meer’ Ruim 300 erkende stoornissen (dsm) 1/3 EU populatie zou last hebben van stoornissen Groei instituties van 10%
Andere typologie Richtingloos; geen drive, niet in beweging te krijgen, zelfverwaarlozing Vastgelopen; in een bepaald verhoudings en/of gedragspatroon (verslaving, verblinding, straatcultuur) Vereenzaamd; niemand om mee om te gaan, misschien nog een familielid en professional. Ontaard; crimineel gedrag, misbruik, gewelddadig.
Verklaring? Niet stoornis of sociaal economische, of culturele achtergrond is de oorzaak. Kunnen wel remmende of bevorderende werking hebben. Geen genetische revolutie Geen agressie markt van welzijn en geluk Oorzaak ligt in toenemende complexiteit en sociale normativiteit
Deel of geheel Vooruitgangsstaat was gebaseerd op de kracht van het deel. Uiteenleggen van processen en subjecten in delen en die per deel bestuderen en behandelen. Bracht geweldige sprong in kennis en welvaart en in eerste instantie ook in welzijn. We bouwden nationale systemen: gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, arbeidsmarkt en sociale zekerheid (the big 5). Gelijke kansen en emancipatie. Vergaande verdoelgroeping en specialisering. Drievoudige isolatie in behandeling (uit eigen omgeving, in persoon één oorzaak zoeken, protocollaire relatie professional – burger).
Herwaardering van complexiteit Deel bedreigt geheel: mens kan zichzelf vernietigen, brengt zichzelf en samenleving in gevaar. Verlies aan ‘geheel’, aan samenhang. Op zoek naar integrale, mensgerichte aanpakken Ontgrenzing Contextsturing: wat is waar en goed volgens en voor betrokkenen in deze situatie ipv standaardisatie.
Verschillende vormen van kapitaal Statuskapitaal: positie bepaald door geboorte Financieel kapitaal: geld is doorslaggevende factor Educatief kapitaal (meritocratie). Opleiding bepaalt maatschappelijke positie. Sociaal kapitaal. Sociale competenties en sociaal netwerk is bepalend voor maatschappelijke positie. Gaat om sociaal gedrag en sociale verhoudingen.
Even samenvatten 1. Probleem van institutionalisering en specialisering (Ondiep). 2. Probleem van verkeerde perspectief 3. De uitsluitende werking van het sociale (sociaal kapitaal) 4. Herwaardering van complexiteit 5. Nieuwe sociale kwestie gaat over sociaal gedrag en sociale verhoudingen
Een lokale sociale zone Het grijze gebied tussen burgerschap en professionaliteit.
1. Bevorderen eigen kracht/In stand houden eigen kracht 2. Ondersteuning aan mensen met een chronisch sociale problematiek 3. Interventies in kritieke situaties I
Een sociale tussenzone
Bevorderen eigen kracht/In stand houden eigen kracht Ondersteuning aan mensen met een chronisch sociale problematiek Interventies in kritieke situaties Drie kern gebieden: maatschappelijk opvoeden, begeleidende zorg, sociale verbinding.
Kenmerkend voor de sociale zone Van systeem naar context Van gelijke naar ongelijke behandeling Van cliënt –> klant –> burger Actief burgerschap: relationeel en relatief Activeren naar werk, onderwijs, netwerken en activiteiten. Inbedden in werk, onderwijs, eigen omgeving.
Kenmerkend voor sociale zone Doorgaande lokalisering van sociaal beleid (werken naar vermogen, awbz, jeugdzorg, passend onderwijs) Doorgaande versterking eigen kracht burgers (civil society, eigen- en medeverantwoordelijkheid, mondige geïnformeerde burgers) Doorgaande privatisering (verpersoonlijking, vermarkting, pgb) Doorgaand samenspel van vele actoren. Geen eenduidig machtscentrum.
Wat leert onderzoek? 1. 2. 3. 4. 5.
De kracht van zelfherstel De kracht van de relatie (professional – burger) De relativiteit van specifieke methodieken De elementen in het professioneel handelen Ervaren baat is leren omgaan met door de betrokkene en zijn omgeving 6. Deel zit in leren leven met… en niet in grootse veranderingen in de stoornis of economische situatie. 7. Respecteren niche.
De metafoor van de professionele vriend Iemand die je bijstaat, die zorgt dat het voor elkaar komt. = Partner, ouder, kind, vriend = iemand uit eigen netwerk met vakdeskundigheid = professionele vriend (die je bijstaat) immateriële bijstand + hulp van specialist / expert / systeem
Samenspel Ketenbeleid: gevaar van symboolbeleid, window dressing. Netwerk benadering: gevaar van vrijblijvendheid. Geïntegreerd team: gevaar van zekere isolering en gevaar van professionals onderling Gemandateerde professional friend (bloemmodel, wrap around care, FACT, casemanager): gevaar van te weinig mandaat.
Samenspel Door generieke basisprofessional in complexe situaties Met om zich heen een netwerk van andere professionals (huisarts, leerkracht, verzorgenden) En vooral ook een informeel netwerk (familie, vrienden, mentoren, vrijwilligers) Gemandateerd vanuit de keten (instituties, overheid)
Wat voor professional? Generieke basisprofessional is sociaal werker met oog voor de omgeving die micro, meso en macroniveau verbindt. Sociale huisarts? Is het één smaak of bijvoorbeeld maatschappelijk werker, opbouwwerker en sociaal pedagoog? Wat kunnen we leren van spv-er? Relatie met wijkverpleegkundige
Wat voor professional? Lokatiegebonden? (buurt, school, bedrijf, institutie) Sociaal perspectief als kern (complexiteit, activering en inbedding, adaptatie en accomodatie) Er op af en op zijn handen zitten tegelijk? Drangbevoegdheid? Breed en bloemachtig? Ongelijke behandeling, doorbreken privacy taboe?
Wat voor professional? Gemandateerd Grote discretionaire ruimte Zelf besluiten wat voor wie? Rol diagnose, zorgtoewijzing en specialistische behandeling Verpersoonlijken van het beroep? Decategoriserend, nabij, verbindend
Een organisatiemodel? Investeren in nabije zone door basisprofessionals in een stabiele directe financieringsrelatie met gemeente (soort zbo) Inkopen specialisme Inkopen dienstverlening Bevorderen sociale economie (omtgrenzend gebied tussen betaald en onbetaald werk)
Maatschappelijk werker Heeft toekomst Is kernberoep in het sociale domein Verdient steviger positie (geen hulpvak) Kern is sociaal perspectief; uitgaan en werken met complexiteit; nabijheid. Durft ontgrenzing aan maar blijft sterk in de kern van het beroep (mens in zijn omgeving, versterken sociale competenties en sociale netwerken)
