De makeover van het koopmanshuis

Nieuwsbrief van de Vereniging Vrienden van Archeon (V VvA)

Juni 2015 Jaargang 21 No. 2

Inhoud 1 2 2 3 4 5 5 6 6 7 8 8

Het Koopmanshuis Voorwoord Voettocht door Noviomagus Van spoor naar huis Wandelen door Zuid-Holland Agenda Maar mevrouw...? Boeken en Tentoonstellingen Ditjes en Datjes Vrouwe Hadewij Colofon Strip

foto door Isis Sturtewagen

De makeover van het koopmanshuis Toen Archeon in 1994 open ging was het park nog lang niet af. Zo werden de huizen die in Gravendam staan ‘kaal opgeleverd’. Uit kunsthistorisch onderzoek blijkt duidelijk dat de (welgestelde) laat-middeleeuwer zijn huis graag verfraaide, onder andere in de vorm van muurschilderingen. Daarom besloot middeleeuws edelsmid en beeldend kunstenaar Marc van der Aa hier verandering in te brengen. Walewein De zijkamer van het stadskasteel Drakenburg in Utrecht, genaamd Klein Drakenburg, vormt met zijn 14e-eeuwse muurschilderingen en andere originele architecturale elementen waarschijnlijk het meest compleet bewaard gebleven laatmiddeleeuwse burgerlijke interieur van Nederland. De schilderingen werden in 2005 door Erwin Mantingh - docent middeleeuwse cultuur Universiteit Utrecht - geïnterpreteerd als mogelijke Walewein uitbeeldingen. Dit ensemble, inclusief de Walewein interpretatie, werd de basis voor de schilderingen in het Gravendammer koopmanshuis. Om de ruimte rondom de figuren verder gestalte te geven, keek Marc veelvuldig naar soortgelijke figuratieve kunst ontstaan in de jaren 1325-1365 en voorkomend in de Lage Landen, Vlaanderen en Keulen. Dit was omdat enerzijds Gravendam zich in het jaar 1350 en in het graafschap Holland situeert en anderzijds omdat kunsthistorisch onderzoek naar een eventuele Utrechtse schilderstijl in de 14e eeuw in deze richting wijst.

Groothandelaar in van alles Door de make-over van het koopmanshuis kan men nu ten volle ervaren hoe de rijke 14e-eeuwse burgerinterieurs er uit zouden hebben kunnen zien. Bovendien is deze vernieuwing de aanleiding geweest om het achtergrondverhaal van de zogenaamde eigenaar van het huis opnieuw tegen het licht te houden. Twee decennia lang stond deze koopman in het park bekend als iemand die enkel in keramiek handelde, zogenaamde (drink)potten. Maar bestudering van laatmiddeleeuwse koopmans-rekeningboeken toont dat de groothandelaars van die tijd zich niet specialiseerden in één product. Zij kochten en verkochten van alles, zolang het maar winst opleverde. Publiekseducatie Marc schildert deels tijdens de openingsuren van het Archeon en gebruikt historisch correcte gereedschappen, techniek en werkkleding. Niet alleen laten de reconstructies het publiek op een unieke manier ervaren hoe indrukwekkend het interieur van een 14e-eeuwse patriciërswoning er uit kan hebben gezien, ook kunnen zij zien hoe een schilder in die tijd te werk ging. Ongeveer driekwart van de schilderingen is voltooid en er zijn plannen voor nog meer aanpassingen aan het huis, zoals een tegelvloer, een kacheloven en een siertuin. door Bertus Brokamp, Coronael, Bureau for Historical & Historical Geographical Research

Bever

1 foto door Isis Sturtewagen

Een voettocht door Noviomagus Onlangs ben ik naar Nijmegen afgereisd om de geschiedenis van de stad met eigen ogen te ervaren. Ik verbleef vlak tegenover Museum het Valkhof, dus kon ik van daaruit snel erop uit, met behulp van een routeboekje, informatieborden en een paar “tijdsvensters”, beeldschermen die het verleden tonen. Dat bleek een aanrader!

Voorwoord van de voorzitter De vrienden heten onze nieuwe leden hartelijk welkom Leuk nieuws! Tijdens de ALV als ook na de zeer boeiende lezing van professor Herman Pleij hebben we een aantal nieuwe leden kunnen verwelkomen. Het wordt gewaardeerd dat VVvA actief aan de weg timmert met meer activiteiten, meer lezingen en communicatie. P.s. ook al onze nieuwe website bezocht? www.vrienden-archeon.nl De crowdfindung vanuit Archeon voor de restauratie van het Romeinse schip, de Zwammerdam 6 is gestart. Het bestuur heeft besloten om als een van de eersten namens alle leden een flinke fund te geven om daarmee de actie een extra stimulans te geven. Maar tegelijk roep ik alle lezers van NoVA op om zelf ook mee te funden voor dit mooie doel. Dat kan bij: www.voordekunst.nl/archeon In mei 2016 viert VVvA haar 20 jaar bestaan. Daartoe is inmiddels een enthousiaste jubileumcommissie ingesteld. Alle leden worden opgeroepen om hun ideeën voor het feest vóór 1 juni in te sturen naar [email protected]. De VVvA is momenteel op zoek naar een nieuwe penningmeester, een nieuwe hoofdredacteur en daarnaast zijn er altijd nog meer vrijwilligers welkom voor de verschillende werkzaamheden en onderhoud in Archeon. Doe je ook mee? Zie de website voor informatie en meld je aan. Leo van Sister

De heuvelachtige omgeving maakt al snel duidelijk waarom dit een machtscentrum was. Vanaf de hoge stuwwallen, opgeworpen door de gletsjers in de ijstijd, heb je een goed uitzicht. Beneden ligt de Waal, die een stuk breder is dan de Oude Rijn. Museum het Valkhof, dat een grote collectie archeologische vondsten bevat, ligt aan het Kelfkensbos-plein, waar Tiberius’ godenpijler gevonden is. Een kunstwerk op het plein herinnert hieraan. Daarachter ligt het Valkhof. Hier lag de stad Oppidum Batavorum, die door de Romeinen gebruikt werd als Bataafse hoofdstad. In 70 n.C., toen de Romeinen naderden, staken de Bataafse rebellen hun stad in brand. De heuvel kreeg begin 4e eeuw weer betekenis toen Constantijn de Grote hier een nieuw castellum liet bouwen. In de middeleeuwen won het Valkhof sterk aan betekenis toen Karel de Grote er een palts liet bouwen, waarvoor overigens Romeins steengoed hergebruikt werd. De palts werd door Vikingen verwoest, maar halverwege de 12e eeuw bouwde Frederik Barbarossa een nieuwe palts. Zo werd Nijmegen een rijksstad. Helaas is de palts in 1796 aan slopers verkocht. Ik loop oostwaarts door naar de Hunerberg. Deze heuvel ligt niet zo dicht bij de Waal als het Valkhof, maar is wel veel groter en hoger. Op de Hunerberg heeft Drusus rond 15 v. Chr. een enorm troependepot voor 15.000 man gebouwd, voor de verovering van Germanië. Lang na de ontruiming van dit oude kamp werd na de Bataafse Opstand een nieuwe castra gebouwd om Legio X Gemina in onder te brengen. Vlakbij de westelijke poort daarvan stond de herberg die in Archeon is nagebouwd. De oostelijke poort is echter gemarkeerd met straatstenen en een nagebouwd fundament. Nog verder naar het zuidoosten zijn de markeringen van het marktgebouw zichtbaar. Hier moet rond het jaar 100 veel handel gedreven zijn. Het vertrek van het legioen in 104 n.C. gooide ernstig roet in het eten. Ten noordoosten hiervan ligt het Kops Plateau, waar tot aan de opstand een kleiner kamp lag. De officierswoning hiervan was zo groot dat Drusus er misschien zelf gewoond heeft. Ook zijn er sporen van prehistorische bewoning gevonden. Het amfitheater van Legio X ligt westwaarts in de woonwijk. Er zijn zoveel markeringen dat het duidelijk is dat het om een erg groot amfitheater ging (12.000 man). De stad Ulpia Noviomagus ligt hier echter een eind vandaan, westwaarts ter hoogte van een industriegebied. Helaas viel hier niet veel van te zien, maar tot mijn vreugde ontdek ik toch weer wat markeringen in een woonwijk. Het verrast me sowieso dat de meeste Romeinse plaatsen allemaal net buiten het centrum liggen. Maar dat mag de pret niet drukken. Tevreden dat mijn zoektocht geslaagd is stap ik in de trein. Terug naar Albanianae. door Giel de Reuver, MA

Het verleden komt ter plekke tot leven met een tijdsvenster

2

Van spoor naar huis (1) Dikke houten palen, stevige lemen muren, een dicht rieten dak, een woon- en een staldeel, dat is grofweg de beschrijving van een huis uit de bronstijd (2000-800 v. Chr.) zoals het te zien is in Archeon. Deze kenmerken zijn gebaseerd op archeologisch onderzoek gedaan in Gelderland. Echter, op dit moment wordt er in Noord-Holland onderzoek uitgevoerd naar andere bronstijdnederzettingen en dat geeft een uitgelezen kans om te laten zien hoe archeologen te werk gaan. Want, hoe weten ze waar de palen stonden? En hoe weten ze waar de muren van gemaakt werden en waar een woon- of staldeel was? Kortom, hoe kom je van sporen tot een huis? Dit artikel is de eerste van een reeks waarbij de bovenstaande vragen beantwoord zullen worden. Palen Het begint allemaal met paalsporen. In 1905 leerde archeoloog Jan Hendrik Holwerda (1873-1951) in Duitsland dat bepaalde ronde, vierkante, of rechthoekige verkleuringen in de grond aanwijzingen waren dat daar palen hadden gestaan. Vanaf dat moment was het mogelijk om oorspronkelijk houten gebouwen te herkennen en in kaart te brengen. Wanneer een paal in de grond blijft staan, zal het vergaan en een spoor achterlaten dat een andere kleur heeft dan de omringende ondergrond. Een dergelijk spoor wordt een “paalkern” genoemd. Evenzo zal het uitgraven van een paal een kuil opleveren die opgevuld raakt met een andere kleur grond. Het kwam ook regelmatig voor dat eerst een kuil werd gegraven, waarna er een paal werd ingezet. Een dergelijk spoor vertoont dan zowel een paalkuil als een paalkern (afb. 1). Archeologen kunnen dus aan verkleuringen in de grond zien waar palen hebben gestaan. Wanneer die paalsporen ten opzichte van elkaar een bepaalde samenhang laten zien, is het aannemelijk dat daar een “structuur” heeft gestaan, mogelijk een huis. In dat geval vormen de paalsporen samen een “huisplattegrond” (afb. 2). Coupes Het is niet altijd eenvoudig om een huisplattegrond te onderscheiden, soms is een heel cluster van palen te zien waarbinnen het moeilijk is om te bepalen welke paalsporen bij de structuur horen en welke niet. Onder andere om dat te bepalen, worden verticale dwarsdoorsnedes van de sporen gemaakt wat “coupes” worden genoemd. Coupes kunnen ook informatie geven over de constructie. De dikte en diepte van het paalspoor, maar ook de ondergrond kunnen aanwijzingen vormen voor de functie van de paal (bijvoorbeeld wel of niet dakdragend). Meebuigende laagjes in de ondergrond (afb. 3) kunnen een indicatie zijn dat de paal in de grond geslagen is of langzaam in de grond gedrukt door een zware last, zoals het dak of een platform waarop voorraden werden opgeslagen.

Afb. 1

Afb. 2

In de volgende NoVA het vervolg. Muren van leem; hoe weten we dat? door Ronald Bijl, MA (met dank aan Archeologisch Onderzoek Leiden BV voor het ter beschikking stellen van de foto’s. Bewerking: R. Bijl)

Afb. 3

3 3

Wandelen door Zuid-Hollandse natuur

Natuurspektakel dichtbij De elegante purperreiger, de vertederende zeehond, de ijverige bever – u kunt ze dicht bij huis ontmoeten. Het Zuid-Hollands Landschap beheert de gebieden waar deze dieren thuishoren. Wandel mee op ontdekkingsreis door de natuur in de buurt. Wadden in het klein Zeehonden liggen van het zonnetje te genieten. De monding van de voormalige Brielse Maas, nu de Slikken van Voorne, is hun rust- en jaaggebied. In de achtergrond doemt wereldhaven Rotterdam op. Wind, zee, eb en vloed zorgen voor een dynamiek die telkens nieuwe geulen en zandplaten doet ontstaat. Die variatie en de rust (zo dicht bij de Randstad!) in dit mini-waddengebied zijn belangrijk voor zeehonden en de duizenden vogels. Als beheerder zorgt het Zuid-Hollands Landschap dat de omstandigheden goed blijven. Toch zijn wandelaars welkom. Bijvoorbeeld voor de Vogelboulevardroute, een wandeling (10 of 16 km) met veel kijkplekken om vogels en zeehonden te spotten.

Zuid-Hollands Landschap Het Zuid-Hollands Landschap beschermt de natuur in de drukste provincie van Nederland. Per inwoner is hier minder dan een half tennisveld aan natuur over. We moeten dan ook heel zuinig zijn op het groen waar dieren en mensen afhankelijk van zijn. www.zhl.nl

Oase van rust en groen Natuurgebied de Zouweboezem in de Vijfheerenlanden wordt al jaren door het Zuid-Hollands Landschap beheerd. Tot grote tevredenheid van de purperreiger! Met 150 broedpaartjes is de purperreigerkolonie hier de grootste van ons land. De Sprinkhaanzangerroute (13 km) vanuit Meerkerk brengt wandelaars langs de kolonie. Ook buiten Zouweboezem is de kans groot om purperreigers te treffen, want ze jagen in de wijde omgeving op muizen, vissen en kikkers. In de jungle Het grootste knaagdier van Europa, de bever is bezig met een opmars; in onze provincie zien boswachters ze steeds vaker. Klein Profijt, bij Rhoon langs de Oude Maas, is zo’n natuurgebied waar de bever zich thuisvoelt. In de jungle van wilgen en watertjes bouwt hij ongestoord zijn burchten. Het Zuid-Hollands Landschap beheert Klein Profijt en heeft er de Jungleroute (2,5 km) uitgezet.

Gratis wandelboekje!

door Kees Loogman, www.zhl.nl

Behalve de genoemde drie wandel routes heeft het Zuid-Hollands Landschap méér routes uitgezet. De TOP 10 van mooiste wandelingen kunt u gratis downloaden via www.zhl.nl/wandeltop10

4

Afb. 2 Van boven naar beneden: zeehond, bever, purperreiger

Afb. 3

Maar mevrouw…?

Prehysterische vragen!

Archeon is voor kinderen een plek waar spannende dingen gebeuren en een archeotolk wil dat graag overbrengen. Maar hoe werkt een archeotolk in Archeon? In deze column geven wij een uniek inkijkje in ons werk waar vrijwel elke vraag begint met: “Maar mevrouw..?” Maar mevrouw, wat kan je hier in de ijzertijd doen?’ vragen twee broertjes. ‘Vuur maken’, antwoord ik vrolijk. ‘Kijk maar!’ en ik wijs naar een meisje dat enthousiast opveert bij het zien van haar zelfgemaakte vonkjes. ‘Vuur maken,’ vraagt hun opa, ‘dat doe je toch met twee stenen?’ ‘Alleen als je de juiste stenen vindt,’ antwoord ik. ‘Je hebt namelijk twee dingen nodig om een echt prehistorisch vuur te maken; steen en ijzer.’ Je maakt vonken door splinters van het ijzer te snijden, die dan gaan gloeien. Je hebt dus ook iets heel scherps nodig.’ ‘Zoals een zwaard?’ vraagt er eentje hoopvol. ‘Nog scherper!’ Ik houd een stukje steen op. ‘Dit is vuursteen en het is net zo scherp als glas.’ Vol ongeloof kijken ze met hun opa toe hoe er vonken met ijzer en steen worden geslagen. Natuurlijk hoef ik niet meer te vragen of zij het eens willen proberen.

door Monique van Deursen Archeotolk Ieke maakt vonken met vuurslag en vuursteen. Foto door Jan Loos

VVvA Agenda Datum: 30 mei 10 juni 5 september 6 september

Soort evenement: Stadswandeling Stadswandeling Excursie Lezing*

Wie: Gonnie Smit-van Stapele Drs. Maarten Groenendijk VVvA Drs. Ivo van Wijk

Wat: Stadswandeling door 14e eeuws Gouda (Middeleeuwen) Een archeologische stadswandeling door Gouda (Middeleeuwen) Bezoek aan het huis van Hilde (Prehistorie) Lineaire band keramiek (Prehistorie)

*De lezingingen zijn in het Archeologiehuis Zuid-Holland (museum naast Archeon) Meer informatie op: www.archeologiehuiszuidholland.nl

Archeon Agenda Datum: 23 mei t/m 25 mei 23 en 24 mei 13 en 14 juni 20 en 21 juni 25 en 26 juli 1 t/m 16 augustus 28 augustus t/m 30 augustus 5 en 6 september 12 en 13 september

Soort evenement: Pinksteren en Vikingmarkt De Grijze Jager dag en schrijver John Flanagan komt ook! Ridders en jonkvrouwen Roofvogelshow Middeleeuws riddertournooi Internationaal Romeins Festival Internationale Vikingmarkt - Vikingen in Archeon Prehistorisch Weekend Riddertournooi

De Romeinse kalender geschilderd door Puk foto door Jan Loos

Meer informatie op: www.archeon.nl

5

Boeken & Tentoonstellingen Romeinse sporen Herman Clerinx

Vloektabletten, wachttorens, mijlpalen en tumuli: het zijn overblijfselenuit de tijd dat Nederland, België en Luxemburg tot het Romeinse rijk behoorden. Deze rijk geïllustreerde reisgids neemt de lezer mee naar de honderden plekken waar de Romeinse geschiedenis nog altijd te vinden is. Met de praktische routebeschrijvingen kan iedereen een reis naar het verleden maken zonder te verdwalen. Het boek vertelt daarnaast het relaas van de Romeinen in onze streken. Daarmee bevat het boek meteen een ideale inleiding over de Romeinen in de Benelux. Uitgeverij Athenaeum of via www.boek-plus.nl €29,99

De Vikingtijd Luit van der Tuuk

De Noormannen en Vikingen spreken zeer tot de verbeelding. Ook in de Lage Landen hebben ze in de negende eeuw hun sporen meer dan achtergelaten. Het boek laat in meer dan honderdvijftig afbeeldingen en kaarten zien wáár. In Vlaanderen bijvoorbeeld, of het Noormannenkamp Ascloha in Asselt-Roermond en het geplunderde Wijk bij Duurstede. Voor liefhebbers van de vroegste geschiedenis, maar ook voor lezers die van spannende verhalen, zwaarden en Noorse goden houden. Uitgeverij Omniboek of via www.boek-plus.nl € 9,95

Verborgen verhalen. Waarom archeologen bewaren Universiteitsmuseum Groningen Tot 1 september 2015

Waarom en waar bewaren archeologen alles wat ze opgraven? Wat kunnen en moeten ze er nu nog mee doen? I.s.m. het Universiteitsmuseum presenteren 14 studenten archeologie een aantal antwoorden op deze vragen. In de vier collecties van het Groninger Instituut voor Archeologie zochten zij naar aansprekende objecten en verhalen. Deze verhalen vertellen over bewaren, onderwijs en onderzoek. Archeologen bewaren nog steeds, maar wel anders dan vroeger. Nieuwe onderzoekstechnieken worden uitgelegd aan de hand van voorbeelden uit de praktijk. In gouddraad en zijde Museum Catharijne Convent Tot 16 augustus 2015

In de 15e n 16e eeuw werden kosten noch moeite gespaard om de geestelijken in schitterende kerkgewaden te kleden. De liturgische gewaden, ook wel paramenten genoemd, zijn zeer waardevol. Dit komt door zowel het gebruikte materiaal als de arbeidskosten en de artistieke kwaliteit. In de middeleeuwen, maar ook in de eeuwen daarna, dragen geestelijken deze gewaden tijdens de katholieke eredienst. Om God te eren, maar ook om de gelovigen te imponeren! Adres: Lange Nieuwstraat 38, 3512 PH Utrecht www.catharijneconvent.nl

DitJes & DatJes Middeleeuws erf gevonden Bij werkzaamheden in Weert (LB) is een compleet middeleeuws erf (11e12e eeuw) gevonden. Archeologen ontdekten de resten van één of twee middeleeuwse erven, de contouren van binnen en buitenwanden en een waterput. Eveneens zijn er diverse bewoningsresten, zoals gebruiksaardewerk en metalen voorwerpen aangetroffen. Tot voor kort was er weinig bekend over dit gebied. De opgraving is daarom zeer waardevol. Het huidig onderzoek hoopt meer informatie te bieden over de geschiedenis van Weert. Het perceel waar wordt gegraven, is ongeveer 1200 m2. Bron: www.weert.nl

6

Vrouwe Hadewij Braeden aan een cleyn spit Men kent vast wel afbeeldingen van een spit met daaraan een varken. Er bestonden echter ook mini spitjes die geplaatst konden worden in de as van de haard. Regelmatig worden resten van bakstenen braadspitsteunen gevonden bij opgravingen. Zo zijn er een aantal in Zuid Holland, enkele in Friesland, in Overijssel, Gelderland, Groningen en een paar in Zeeland teruggevonden. Ze komen voor vanaf ca de dertiende eeuw tot de 16e eeuw. Waarvoor dienden zij? Voornamelijk voor kleine ingrediënten. Wij gebruikten in Archeon gehaktballetjes en paddenstoelen. Er zijn recepten gevonden voor oa: vis (Zalm), kleine vogeltjes, stukjes vlees, fruit, erwten, rapen, brood en zelfs eieren aan het spit! Wij zijn in de gelegenheid geweest om in het Archeon met behulp van een replica braadspitsteunen en spiezen (met dank aan Ernst Borse!) dit uit te proberen.

Vrouwe Hadewij

14e eeuws recept: Geroosterde paddenstoelen met een eilaag Neemt paddenstoelen, smeer deze in met een eimengsel van ei met peper en saffraan. Er zal nog veel meer onderzocht moeten worden naar deze manier van roosteren.

Bronnen: *Brick Spit-supports in the Netherlands (13th16th century) by H.A. Heidinga and E.H. Smink Rotterdam Papers IV (63 t/m 82) *Meer info mbt literatuur en onderzoek bij [email protected]

DitJes & DatJes Dagen van de Oudheid

Romeins festival in Pula, Kroatië 11 t/m 13 juni 2015

De inwoners van het 3000 jaar oude Pula zijn trots op hun beroemde Romeinse geschiedenis en op de antieke bouwwerken die bezoekers uit de hele wereld in verrukking brengen. Wellicht een vakantiebestemming voor Vrienden van Archeon? Tijdens het Romeins festival worden er in de straten scenes uit het alledaagse leven van de oude Romeinen nagespeeld en vormt de stad één groot Romeins toneel. In het centrum en in het Romeinse amfitheater worden scenes uit het dagelijks leven van de oude Romeinen vertoond. Oude ambachten ontbreken niet: steenhouwen, goudsmeden en het vervaardigen van mozaïeken. Voeg daar licht- en muziekspektakels plus Romeinse feestmalen aan toe en het feest is compleet! Zie ook www.pulasuperiorum.com

7

Vriend van Archeon worden! Ja: ik wil graag lid worden van de VVvA: Naam

Mevr./dhr.

Adres

postcode

Plaats Mailadres Aankruisen:

ik geef mij op als individueel lid



ik geef mij op voor een gezinslidmaatschap



ik geef mij op voor een jongeren lidmaatschap



ik geef mij op voor een bedrijfslidmaatschap





bij het lidmaatschap wil ik wel/geen gedrukte NoVA per post ontvangen (extra toeslag 10 euro)



Bij het lidmaatschap wil ik wel/geen extra korting van 50% op de toegangsprijzen van Archeon wat het hele jaar geldig is voor max. 4 personen. (extra toeslag 10 euro) De contributie bedraagt voor 2015: jongeren lidmaatschap 12,50 euro | 20 euro individueel lid 35 euro gezinslidmaatschap | 65 euro bedrijfslidmaatschap Deze bon graag mailen naar: [email protected] of per post naar Vereniging Vrienden van Archeon postbus 600, 2400AP Alphen a/d Rijn.

Colofon Redactieteam VVvA Ronald Bijl Annette Geerlings Wiel v.d. Mark Patricia Pol Giel de Reuver Joerie van Sister Monique Veldman Met bijdragen van Bertus Brokamp Patricia Verbree Monique van Deursen Kees Loogman Vormgeving Jan Loos www.janloos.nl Hoofdredactie Leo van Sister a.i. NoVA is het verenigingsblad van de VVvA en verschijnt meerdere malen per jaar. De volgende NoVA verschijnt in augustus. Kopij (artikelen, brieven, foto’s) graag inzenden vóór 5 augustus 2015.

Verzending NoVA: Zoals op de ALV besproken en besloten gaat na 1 januari de NoVA enkel nog maar digitaal verstuurd worden naar de leden, tenzij u een lidmaatschap plus gedrukte NoVA (+ 10 euro) heeft afgesloten. Mocht u nog geen e-mailadres hebben doorgegeven, dan graag z.s.m. naar [email protected].

Marcus & Marbod

door Gillius

8