De Konvo! Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. ! nr. 42 eind augustus 2014
Nog even en de ganzen denderen weer het land binnen. Hier in formatie vliegende brandganzen.!
Spetterexcursie Leersumseveld Nog luttele uren resten om je op te geven voor de Spetterexcursie naar het Leersumseveld, tussen Maarsbergen en Doorn. De excursie bestaat uit een gegidste wandeling plus een lunch. De datum is zondag 31 augustus.
!
Het Leersumseveld heeft zijn oorsprong in de voorlaatste ijstijd. Schuivende ijsmassa’s stuwden zand en stenen naar het zuiden.De Utrechtse Heuvelrug is de zuidelijke begrenzing van deze stuwwal. De ijstijden kenden ook warmere perioden. Smeltwater van de dikke ijskorst schuurde laagtes uit in het land. Het Leersumseveld is zo’n laagte. Doordat op veel plaatsen in voor water ondoordringbare lagen liggen, kan het regenwater niet diep in de bodem wegzakken. Daardoor ontstonden natte
heidevelden die in een latere periode verveenden. In de achttiende eeuw werd op de natste plekken het veen afgegraven en ontstonden de Leersumse Plassen. De plassen, de natte venige gebieden en de heidevelden zijn samen met de bossen kenmerkend voor het sterk wisselende landschap van het Leersumseveld. De biodiversiteit van de flora is minder dan wij vorig jaar aantroffen in de natte heidevelden van het Landgoed Appel. Daar staat tegenover dat het Leersumseveld een gebied is dat grote bekendheid geniet onder vogelaars en insectenonderzoekers.
!
Aanmelden uiterlijk tot 28 augustus bij Joop de Wilde,
[email protected] Meer informatie: Joop de Wilde, tel. 06 53 264 063.
!
Determineeravonden planten worden goed bezocht door Arie van den Bremer
!
Theo van de Water heeft het initiatief genomen voor onze leden avonden te organiseren om te leren hoe je planten op naam kunt brengen. We noemen ze determineeravonden. !
!
Ze hebben plaats in het gebouw CNM De Schoolsteeg in Leusden. Er zijn nu vier avonden geweest en de belangstelling is groot. Bij een deelname van 12-15 mensen, elke avond weer, mag je dat toch wel zeggen. ! Hoe doet Theo dat? Hij heeft eerst materiaal gekocht zoals vijf exemplaren van de Flora van Heukels, prepareer-naalden en pincetten.! Eerst was nog de vraag welke Flora aan te schaffen, die van Heukels of die van
Eggelte, maar de meeste deelnemers gingen toch voor Heukels.! Als leermethode koos hij voor het per avond uitsleutelen van een plantenfamilie. Tot nu toe behandelde hij de Anjerfamilie, de Ruwbladigen en de Lipbloemigen.! Een avond besteedde hij om van drie verschillende plantenfamilies telkens twee verwante soorten met elkaar te vergelijken. !
!
Totaalvorm! Grappig is dat ik vrij veel planten ken, maar ik gebruik heel andere kenmerken dan in Heukels. Als je een plant vaak gezien hebt, dan kan je na enige tijd een plant aan zijn totaalvorm herkennen en weet je niet eens meer welke details die zekerheid geven.! Met het risico dat je wel eens te snel met de naamgeving bent. Daarom zeg ik altijd dat ik een naam met 95 procent zekerheid weet.! De werkmethode van Theo is dat hij eerst de hoofdsleutel zoekt. Dat doet hij met Heukels in de hand en de deelnemers
volgen hem daarbij op de voet. Dat wordt 1 uit 9. Bijvoorbeeld sleutel 8 'Kruiden met vrije kroonbladen'. En dan begint het echte sleutelen of determineren. Wat opvalt is dat er veel jargon gebruikt wordt wat op zich al een hele studie is. Daarom is er door de KNNV-uitgeverij zelfs een apart Botanisch woordenboek uitgegeven.! Wat te denken van alle bladvormen. Je kan stellen dat elke plant zijn eigen vorm heeft en wij willen al die vormen in zo weinig mogelijk hokjes stoppen. Dat wordt natuurlijk wel eens moeilijk. Maar Theo loodst ons van de hoofdsleutel naar de familie en vervolgens naar geslacht en soort.! Indien nodig wordt bij elke stap uitleg gegeven. Hij laat zien dat je de tekst met veel aandacht moet lezen, maar nog meer dat je goed naar de plant zelf moet kijken. ! We hebben soms geweldig moeten zoeken naar een vruchtbeginsel, stijl, stempels of meeldraden.!
Theo nam steeds van de planten die uitgesleuteld moesten worden voldoende exemplaren mee, zodat iedereen de plant en de gevraagde kenmerken goed kon bekijken.! Dit werkte goed maar is ook veel werk. Bovendien zullen er in de praktijk niet altijd voldoende bloemen én vruchten beschikbaar zijn en zal je soms moeten werken met minder materiaal (en informatie) maar dat is niet anders.! Vanwege het succes gaat Theo door met deze vorm van kennisoverdracht. Vragen kunt u richten aan Theo:
[email protected]. De avonden zijn alleen gratis toegankelijk voor leden. Niet-leden moeten 5 euro betalen. De eerstvolgende determineeravond is op 1 september. Aanvang 20.0 uur. !
! ! __________________________________! !
Van planten en hun groeiplaatsen Plantensoorten groeien niet zomaar overal, de ene soort is heel algemeen en komt op veel plekken voor, de andere soort is juist zeldzaam en groeit alleen op speciale plekken. Hoe komt dat? Welke mechanismen zitten daar achter? Ofwel: waarom zijn zeldzame plantensoorten eigenlijk zeldzaam?!
!
Uit metingen blijkt dat zeldzame plantensoorten veel kieskeuriger zijn dan algemene plantensoorten. Zeldzame plantensoorten komen bijna alleen maar voor op plekken waar weinig nitraat in de bodem zit, terwijl algemene plantensoorten weinig voorkeur hebben en dus ook bij hogere nitraatconcentraties voorkomen.! De algemene plantensoorten verdringen de zeldzame planten die weinig voorkeur hebben en dus ook bij hogere nitraatconcentraties voorkomen. De algemene plantensoorten verdringen de zeldzame plantensoorten. Bijvoorbeeld het zeldzame valkruid.!
Het groeit alleen onder nitraat- en fosfaatarme omstandigheden, terwijl de algemene gladde witbol ook onder nitraaten fosfaatrijke omstandigheden kan groeien. Het zijn dus vooral de voorkeuren van plantensoorten voor bepaalde bodemkenmerken die bepalen of een plant zeldzaam is of niet. De verschillen in voorkeur zijn vooral groot voor nitraat, fosfaat, fosfor, natrium en chloor in de bodem en de zuurgraad.!
!
Actuele problemen! Een deel van de bodemkenmerken heeft direct te maken met actuele problemen die in veel natuurgebieden spelen, zoals een hoge stikstofdepositie, verdroging, de fosfaatproblematiek en verzuring. Het inzicht dat uit dit onderzoek naar voren is gekomen is dan ook belangrijk voor natuurbeheer, met name voor het behoud van zeldzame plantensoorten.!
!
Valkruid, arnica montana, een zeldzame soort die zeer kritisch is ten opzichte van de bodemomstandigheden.! ———————————————————!
!
Natuurbeheerders kunnen nu bodemmonsters nemen en aan de hand daarvan bepalen of er iets mis is met de bodem in relatie tot de plantensoorten die in dat gebied van nature zouden kunnen voorkomen. Er kunnen dan maatregelen worden genomen om de bodem-omstandigheden te verbeteren, bijvoor-beeld vaker maaien, verhogen van de grondwaterstand of plaggen.! Door zo de omstandigheden te manipuleren kunnen zeldzame soorten weer een kans krijgen.! Voor het onderzoek is een database opgezet met meer dan 10.000 vegetatiewaarnemingen (opnamen) met daarbij gemeten bodemomstandigheden.! In totaal zijn enkele tientallen bodem-omstandigheden onderzocht: drie over de grondwaterstand (voorjaars-, laagste en
hoogste grondwaterstand), vochtgehalte, zuurgraad van de bodem (pH, op twee manieren gemeten), zoutgehalte van de bodem, koolstof- en stikstofgehalte en de verhouding daartussen, het kalium-, calcium-, natrium-, ammonium-, nitraat- en fosfaatgehalte, het totale fosforgehalte (op twee manieren), het organische stofgehalte en het elektrisch geleidend vermogen.! De belangrijkste elementen in de bodem die het voorkomen van plantensoorten bepalen zijn daarmee aanwezig, met uitzondering van de (zware) metalen.!
!
In totaal hebben we zo voor 973 plantensoorten kunnen bepalen onder welke omstandigheden ze voorkomen. Daar onder waren 190 zeldzame soorten, die voorkomen op de rode lijst van bedreigde plantensoorten.!
!
Overgenomen van Natuurbericht. Tekst is van Wieger Wamelink, Alterra Wageningen UR!
Agenda !
! Augustus
! Zondag 31 augustus: Spetterexcursie Leersumse Veld. Zie artikel.! ! September! !
Dinsdag 2 september, 20.00 uur
Lezing: Natuur op de vliegbasis Soesterberg Door Herman van den Bijtel. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort.!
!
Zaterdag 6 september van 12 - 17 uur Landgoeddag van Stoutenburg.
Toegang gratis, parkeren kost 1 euro. Locatie: Heerlijkheid Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg (Leusden).!
!
Zondag 21 september van 14 - 16 uur IVN-wandeling: Natuur in en rond Park Randenbroek.
Start: parkeerplaats kinderboerderij De Vosheu- vel, Heiligenbergerweg 187, 3816 AJ.!
! Oktober! !
Dinsdag 7 oktober, 20.00 uur
Lezing: Een voerplaats voor steenmarters ! Door Zomer Bruijn. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort.!
! November !
Dinsdag 4 november, 20.00 uur
Lezing: Jaar van de spreeuw - stadsvogels Door Jip Louwe Kooijmans. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort.
!
Zondag 16 november: 14 -16 uur IVN-wandeling: Speuren naar herfstsporen Start: parkeerplaats Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19, 3832 RZ Leusden.
ken hoe deze lanen hersteld kunnen worden zodat het karakter van het bos behouden blijft. Aan het kappen van een deel van de bomen valt niet te ontkomen. !
!
Gemeente wil aanpak! Nimmerdor!
!
De gemeente Amersfoort werkt aan een nieuw beheerplan voor het bos Nimmerdor en het bosgebied Oud Leusden. Doel is duurzame instandhouding van het bos, de paden en de lanen. !
!
Beide bosgebieden worden steeds intensiever gebruikt, met name door mountainbikers en hondenuitlaters. De gemeente wil zowel de natuurwaarde als de recreatiewaarde opvijzelen. Dit komt neer op een scheiding van activiteiten. ! In sommige delen van het gebied zal het accent op natuur gelegd worden en in andere gebieden juist op recreatie. Dit kan betekenen dat het nodig is enkele paden af te sluiten of bepaalde delen van het bos aan te wijzen waar de hond aangelijnd moet worden.!
!
Poel! Bij een poel bijvoorbeeld kunnen beplanting en grassen zich niet ontwikkelen, omdat honden in de poel zwemmen en graven in de grond rondom de poel.!
!
Sommige bomenlanen raken vanwege ouderdom in verval. De gemeente wil bekij-
De gemeente meldt zich te realiseren dat dit in Amersfoort 'gevoelig' ligt.! Tijdens inspraakbijeenkomsten gaven vier op de tien mensen aan soms last te hebben van mountainbikers. Daarom wordt er nu nagedacht over maatregelen die deze fietsers er van weerhouden de kleinere paden te nemen.!
!
Eerder al werd een gebruikersonderzoek ingesteld. Daar uit kwam naar voren dat wandelaars soms last hebben van mountainbikers en van honden. In grote lijnen willen bezoekers het bos behouden zoals het nu is.!
!
'Sterrenbos'! Een onderdeel van het beheerplan is een niet meer zichtbaar 'sterrenbos' opnieuw vorm te geven. Elders komen enkele lanen te vervallen om de natuur op die plekken meer kansen te geven. Ongewenste bomen als de Amerikaanse eik en de Amerikaanse vogelkers worden bestreden. De beheermaatregelen worden verdeeld over een periode van tien jaar.!
!
Gemeentelijke informatie is te zien op http://www.amersfoort.nl/nimmerdor.html .! Voort is er de stichting Behoud Nimmerdor, bereikbaar via http://www.behoud-nimmerdor.nl/ .!
Landbouwgif funest voor! bodem- en waterleven!
! door redactie op basis van diverse artikelen! !
Moderne bestrijdingsmiddelen in de landbouw, met name neonicotinoïden, zijn zeer schadelijk voor bodem en water, en daarmee voor flora en fauna. Dit is inmiddels wetenschappelijk vastgesteld. De Nederlandse regering (staatssecretaris Sharon Dijksma) wil het gebruik niet aanpakken. De productie en het gebruik van de giftige middelen gaan vooralsnog onverminderd door. !
!
Waar iemand met gezond verstand al lang begreep dat giftige bestrijdingsmiddelen nadelig zijn voor de natuur is dat nu ook wetenschappelijk aangetoond, door de Nijmeegse Radbouduniversiteit.! Waar meer insectenbestrijdingsmiddelen gebruikt worden, zijn minder insectenetende vogels. Inmiddels staat ook vast dat het gebruik van de bestrijdingsmiddelen ten koste gaat van bodem- en waterleven.! Bekend is dat de toegestane hoeveelheid imidacloprid in het oppervlaktewater in Nederland op veel plaatsen fors wordt overschreden. Een vorige staatssecretaris wilde dit niet laten toetsen omdat het om landbestrijdingsmiddelen ging. Dit ondanks een verzoek van de Unie
van Waterschappen aan de politiek om dit te doen.! De Tweede Kamer nam in april een motie van de Partij van de Dieren aan om het gebruik van neonicotinoïden te verbieden. Gebruikelijk is dat een regering gehoor geeft aan een motie van de Tweede Kamer, maar staatssecretaris Dijksma heeft dit vooralsnog geweigerd, naar haar zeggen op juridische gronden.! Dit wijst er op dat de regering vreest voor claims van fabrikanten van bestrijdingsmiddelen, en dat van groter belang acht dan behoud van natuur. ! Ondertussen lijdt die natuur enorme schade. De bestrijdingsmiddelen zitten weliswaar in het plantenzaad, maar komen toch terecht in de bodem.! Via de keten van heel kleine beestjes (bacteriën), regenwormen en insecten (ook in het water), naar kikkers, vogels, muizen worden uiteindelijk ook grotere dieren bedreigd. Zodoende dreigt er een herhaling van wat zich in de jaren zestig met DDT afspeelde, toen het aantal roofvogels werd gedecimeerd.! De Partij van de Dieren laat het er niet bij zitten en wil direct na het zomerreces een debat over een verbod op de huidige generatie landbouwgif.!
Informatie over de KNNV
De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, na- tuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de leden zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten.
De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar ver- schijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij.
Landelijk bezoekadres
Boulevard 12
3707 BM Zeist
Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel. 030 - 231 47 97
Fax 030 - 236 89 07
E-mail
[email protected]
Lidmaatschap
Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar.
Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen.
Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, Email :
[email protected] .
Het gironummer is 64 62 41 ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november.
Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie.
De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort.
Webredacteur: Wim de Lange E-mail:
[email protected]
Webmeester: Rogier Foyer
E-mail
[email protected]
Bestuur
Voorzitter: Joop de Wilde Tel. 033 494 21 26
E-mail:
[email protected]
Secretaris: B. (Bart) Iping Tel.033-8795070 E-mail :
[email protected]
Penningmeester: H. (Han) Schippers Tel. 033-4805261
E-mail :
[email protected]
Bestuurslid: Arie van den Bremer Tel. 033-4325700
E-mail
[email protected]
Bestuurslid
E.(Erwin) B. Adema
Tel. 033 - 46 57 009
E-mail:
[email protected]
Bestuurslid: Wim de Lange Email:
[email protected]
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
! ! Colofon
De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden.
Redactie: Kees Quaadgras
E-mailadres:
[email protected]
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
